قۇراننىڭ تاپسىرلەۋشىسى: ايەلدىڭ قۇقىن يسلامنان ارتىق ەشكىم قورعاماعان

استانا. قازاقپارات - وتكەن جىلدارى ۆولگوگرادتا لاڭكەستىك ارەكەت جاسالدى.

ودان ءسال بۇرىن قاباردين-بالقاردا ەكى لاڭكەس ءوز ءوزىن بومبامەن جارعان.

«ا ي ف» (ارگۋمەنتى ي فاكتى) مۇسىلمانداردىڭ نەگە ءوز ءومىرىن وڭايلىقپەن قيا سالاتىنىن بىلمەك بولدى. يسلام مۇنداي ارەكەتتى نە دەپ اقتايدى؟

«بەيكۇنا ادامنىڭ قانىن ناقاق توككەن جان، ءتىپتى ومىرىندە ءبىر رەت قانا ادام ولتىرسە دە، جۇماقتىڭ ءيىسىن سەزبەي وتەدى. «ءتاڭىر ءوزى قاسيەت قۇيعان ادام جانىنا قيانات ەتپە». قۇراندا وسىلاي جازىلعان» - دەگەن سەنىمدە ۆالەريا پروحوروۆا. قۇراندى ورىسشا تاپسىرلەۋشى، 2000 -جىلدان بەرى «كونفەسسياارالىق كەلىسىم مەن تۇراقتىلىق» اتتى حالىقارالىق قوردىڭ پرەزيدەنتى.

بويىڭداعى يمانسىزدىقتى جەڭ

- نەگە وندا الەمدەگى لاڭكەستەر يسلاممەن قورعانادى؟ «يسلام لاڭكەستىگى» دەگەن ۇعىم قايدان شىقتى؟

ۆالەريا پوروحوۆا: الەمدەگى بارلىق ءدىن ونىڭ تاراتۋشىسىنىڭ اتىن يەمدەنەدى: بۋدديزم، زورواستريزم، يۋدايزم، حريستياندىق. اتاۋىندا ماعىنا بار ءدىن ول تەك يسلام. اراپ- ارابتىق (فرانكو- فرانسۋزدىق سياقتى) تۇسىندىرمە سوزدىكتە بۇل ءسوزدىڭ ماعىناسىن بىلاي دەپ تارقاتقان: بەيبىتشىلىك، تىنىشتىق، قاۋىپسىزدىك، ءار نارسەگە قاناعات. ب ا ق يسلام لاڭكەستىگىن ءسوز قىلعاندا ەسكەرۋگە ءتيىس اقيقات، ولار «يسلامدىق» دەگەن كالكانى كەز كەلگەن الەم تىلىنە، ونىڭ ىشىندە ورىس تىلىنە اۋدارعاندا دا «بەيبىتسۇيگىش، قاۋىپسىز لاڭكەستىك، قاناعات بەرەتىن ەكسترەميزم» دەپ قابىلداۋىمىز كەرەك. بارىپ تۇرعان فيلولوگيالىق سوراقىلىق. ماعىناسىزدىق. حالىقارالىق ب ا ق- تىڭ ساۋاتسىزدىعى مەن ناداندىعىن پاش ەتەتىن جايت. سول تۇسىندىرمە سوزدىكتە مۇسىلمان دەگەن ءسوزدىڭ ءبىر عانا تۇسىندىرمەسىن تاباسىز: اللاعا سەنگەن ادام. يماندى ادام.

پايعامبار مۇحامەد (س. ع. س) ايتىپتى: «ەگەر مۇسىلمان بالاسى بەيكۇنا جاننىڭ قانىن توكسە، ول مۇسىلمان بولۋدان قالادى. جۇماقتىڭ ءيىسىن سەزبەستەردىڭ قاتارىنا تۇسەدى». وسى جەردەن ءوز اتىمنان قوسقىم كەلەدى: ادام ولتىرگەن جان يۋدەي بولۋدان دا، حريستيان بولۋدان دا كەتىسەدى. ولتىرگەن ادام جازاعا تارتىلادى. ب ا ق لاڭكەستى «مۇسىلمان، نە شاحيد» دەپ اتاعان كەزدە ءبىر جاعىنان وسى ەكى ءسوزدى جوققا شىعارادى، ءبىراق ولار ءار مۇسىلمان ءۇشىن كيەلى، ەكىنشى جاعىنان - ونىڭ وتباسى مەن سىبايلاستارىنىڭ كوزىندە ولارعا تابىنىپ، اتاعىن اسپاننان ءبىر- اق شىعارادى.

- ءبىراق قۇراندا «جيھاد» پەن «كاپىرلەرگە قارسى قاسيەتتى سوعىس» تۋرالى ۇعىم بار ەكەنىن جوققا شىعارماسسىز؟

- كوپتەگەن يسلام ءپالساپاشىلارى «كاپىردى ءولتىر» دەگەن ۇعىمدى -  «بويىڭداعى يمانسىزدىقتى جەڭ» دەپ تاپسىرلەيدى. ءوز جان- دۇنيەڭدەگى كاپىر مىنەزدى جەڭۋ دەپ تۇسىندىرىلەدى. ياعني، جيھاد ءوزىڭدى جەڭۋ، پسيحولوگيالىق ۇعىم. «جيھاد» دەگەن ۇعىمدى قاراستىرعان كەزدە ادامنىڭ بويىنداعى كەمشىلىگىن جەڭۋدەن قولعا قارۋ ۇستاپ وزگەنى ولتىرۋگە، كاپىرلەرگە، كوزقاراسى ساي كەلمەيتىن وزگگە مۇسىلماندارعا قارسى سوعىسۋ -  يسلامعا ءتان ەمەستىكتى كورسەتەدى، ولاي قارسى شىعۋ، جاۋ ىزدەۋ ول فيتنا. فيتناعا سانالادى. ءبىراق قۇراندا «فيتنا ولىمنەن دە اۋىر» دەلىنەدى. لاڭكەستىك جاساۋشىلار مۇسالمان ەلدەرىنەن ەكەندىگىن ەسكەرسەك، ولار كۇللى مۇسىلماندارعا دا، بۇكىل يسلامعا دا قاۋىپ ءتوندىرىپ جاتىر.

- «ەگەر ولار ءسىزدى تۇسنىبەسە، بەيبىت كەلىسىمگە كونبەسە، سىزدەن قولىن تارتپاسا، ۇستا دا ءولتىر...» دەگەن شە؟

- بۇل ءبولىمنىڭ باسى بىلاي باستالادى: «اللانىڭ ءىسى ءۇشىن تەك ساعان قارسى شىققان اداممەن كۇرەس. شەكتەن شىقپا. دۇشپانىڭ سوعىستى توقتاتسا، قارۋىڭدى جيىپ قوي». ارى قاراي بىلاي دەيدى: «دىندە ماجبۇرلىك جوق. اللانىڭ جولىنا تەك دانالىق جانە كوركەم اۋەزبەن عانا شاقىرادى. قارسى شىققانداردى جۇمساق مىنەزبەن كوندىرىڭدەر. ولار ءسىزدى تۇسىنبەسە، «اسسالاۋماعالايكۇم» دەڭىز دە، جونىڭىزگە كەتە بەرىڭىز». سودان كەيىن بارىپ ءسىز ايتقان ءسوز ايتىلعان. بەيبىتشىلىككە كونبەسە، قول جۇمساۋعا دەيىن تومەندەۋگە تۋرا كەلسە، وندا قورعانۋ كەرەك. ءبىراق شابۋىل جاساۋعا بولمايدى.

- راديكالدى كوزقاراستاعى يسلاميستەر سىزبەن كەلىسپەس ەدى. ۋاحابشىلاردى ايتام...

- شەيح مۇحاممەد ابدۋل ۋاححابتىڭ XVIII ع. ميسسياسى سول زاماننىڭ لەبىمەن، اۋماعىمەن، مەنتاليتەتىمەن قاتتى شەكتەلگەن ەدى. ول كەزدە ارابتار قۇرانداعى يسلامنان الىستاعان كەزى. قۇمارلىق پەن كۇناعا بەلشەسىنەن باتقان شاعى. ۋاححاب ولاردى دۇرىس جولعا شاقىرۋعا كەلدى. اللانىڭ جولىنا قايتارۋعا. يدەولوگياسى تاماشا ەدى. ءبىراق ستراتەگياسى تىم قانىشەر، جەكسۇرىن بولدى. ول ءوزىن تۇبىنە دەيىن سارقىپ بولعان. تۇگەسىلىپ بولعان وسى ءدىني دوكترينانى تەك وركەنيەتتەن الىس، ءالى دە نادان ەلدەردە عانا تىرىلتۋگە بولادى. ولاردا دىنسىزدەرمەن كۇرەسىپ جۇرگەندەي سەنىم قالىپتاسادى. ال، شىن مانىندە ءومىر دەڭگەيىمەن عانا كۇرەسكەن بولىپ شىعادى. ءدىندى ساياسي شەشىمدەردەن ءبولىپ قاراستىرۋ شارت.

ادامنىڭ ءدىندى گەوساياسي جانە قارجىلىق- ەكونوميكالىق بيلىك قۇرىلىمدارىمەن قاباتتاستىرۋى، سەنىمى بار ادامدارعا ولاردىڭ دىندەستەرىنىڭ كاپىر مىنەزى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى ءىلىپ قويعىسى كەلەتىن داراقىلىق، ادامنىڭ مىنەز- قۇلقىنان ءدىني استار ياكي، ءوزىنىڭ دىنىمەن سالىستىرما ىزدەپ سارسىلۋ، لاڭكەستەردىڭ قاندىقول ارەكەتتەرىنەن «ءدىني» استار كورۋگە تىرىسۋ، وركەنيەت ارالىق قاقتىعىستار اراسىنداعى، جاھاندىق ءدىنارالىق قارسىلىقتىڭ قۇرالى عانا بولىپ تۇر.

- ءدىني ۇستازدارى اق باتاسىن بەرىپ، ولىمگە ءوز باسىن تىگەتىن ايەلدەر - «اللانىڭ قالىڭدىعى» دەگەن ۇعىم قايدان شىقتى؟

- «جۇماقتاعى حور قىزى» تۋرالى ءسوز قىلاتىن شەيحتار مەن مولدالار -  شىن مانىندە مۇسىلماندار ەمەس. نەمەسە ولار تۋرا يسلامدى ۋاعىز ەتپەيدى. مۇحاممەد پايعامباردىڭ (س. ع. س) يسلامدا لاڭكەستىككە جول بەرمەۋ تۋرالى ءسوز بار. ول ءسوزى كوپتەگەن حاديستەردە ايتىلادى. سولاردىڭ ءبىرى: «وزىنە قول جۇمساعان ادام توزاقتىڭ وتىنا ماڭگى جاناتىن بولادى». يماندى جان -  ول تەك مۇسىلمان عانا ەمەس. حريستيان مەن يۋدەيلەرگە ۇلى ءدىن تۇسكەن جوعارى دارەجەلى ادام دەپ تانيتىن سوزدەر قۇراندا ايتىلادى. اللا ولارعا: «موناستىر مەن شىركەۋدى، سيناگوگا مەن مەشىتتى اللانىڭ اتى تولىق اتالاتىن جەر دەپ قالدىرامىن» دەيدى.

«مەن سۇلتان بولعاندا...» كوپ ايەل الۋدىڭ جاقسىسى مەن جامانى...

- كىمنىڭ قۇقى زور؟ يسلامدا ايەلدىڭ قۇقى تاپتالعان دەپ ويلاۋ قالىپتى دۇنيە سياقتى. ءتورتىنشى ايەل بولۋعا دا كونەدى. اجىراسسا، تۇك الماي كەتە بەرەدى. ءتىپتى مەشىتتە دە ەرلەرمەن قاتار تۇرا المايدى....

- بۇل پىكىر بارىپ تۇرعان ستەرەوتيپ. ونى تۋدىرعان ناداندىق. باسقا ەش جەردە ايەلدىڭ قۇقى يسلامدا قورعالعانداي قورعالمايدى. قارا كيىنگەن ايەلدەردىڭ قۇرانعا ەش قاتىسى جوق. اللا ايتادى: «سەندەر قولدانسىن دەپ بوياۋدىڭ ەڭ قانىق تۇرلەرىن بەردىم» دەپ. جانە «ەڭ ءساندى كيىم كيىپ، كوركەم اشەكەي تاعىڭدار»... اراپتار قۇراننىڭ سۇرەسىن قاتتى ۇستانادى: «ەگەر بارىنە بىركەلكى ادىلەتتى بولا الماسىڭىزدى بىلسەڭىز، بىرەۋىن عانا قاناعات تۇتىڭىز» . مۇندا ماسەلە مەنشىك تەڭدىكتى ساقتاۋ تۋرالى ايتىلعان. پوليگاميانىڭ مۇمكىندىگى وزگەشە جاعدايلاردا عانا ىقتيمال. ماسەلەن، ەگەر ايەلى بەدەۋ بولسا، نەمەسە ەرلى- زايىپتىنىڭ اراسىندا پسيحولوگيالىق، جىنىستىق سايكەستىك بولماسا. ەرى ءبىرىنشى ايەلىنە قامقورلىعىن ازايتپاستان ەكىنشىسىن الا بەرەدى. شىعىس ەلدەرىندە مۇنداي نەكە ساۋساقپەن سانارلىق. ايەلدەرى الدەقايدا ەركىن ءومىر سۇرەتىن سيريا، ليۆان، يوردانيا، يراك سياقتى ەلدەردە كوپ ايەل الۋ ءتىپتى سيرەك كەزدەسەدى. تاعى ءبىر قىزىق جايت. اراپ وتباسىنىڭ ايەلى جۇمىس ىستەسە، جالاقىسىن ءوزى عانا جۇمسايدى. ياعني، مۇسىلمان ايەل حريستيان ايەلدەن الدەقايدا قۇقىعى جوعارى. مەشىتتەگى ءار ءتۇرلى بولمە تۋرالى ايتاتىن بولساق، ايەل ناماز كەزىندە ەركەكتەردىڭ الدىندا توڭقاڭداماۋى ءۇشىن وسىلاي جاسالعان. وسى عانا. باسقا سەبەبى جوق. كوپتەگەن مەشىتتەردە ايەلدەر جاعىندا قالى كىلەمدەر توسەلگەن، ەدەنى استىنان جىلىتاتىن بولىپ كەلەدى.

- وندا ايەلدەر نەگە حيدجاپ كيەدى؟

- ونىڭ سەبەبى كليماتتا دەپ ويلايمىن. كۇيەۋىم ەكەۋمىز اراب امىرلىكتەرىندە بولعانبىز. دۋبايدان ابۋ- دابيگە كولىكپەن شىقتىق. 156 شاقىرىم جەر. ەلسىز. يەن جاتقان ءشول دالا. جەتكەنشە كولىك قۇمعا تولدى. اۋزى- مۇرنىمىزدى اشا المادىق. قۇم دەگەن كيىمنىڭ ىشىنە تولىپ قالدى. قالاي كىردى؟ قۇمنان ساقتانۋ ءۇشىن ءبىرتۇتاس ورانىپ جۇرەدى. بۇل جالعىز سەبەبى ەمەس. سيرياداعى قۇربىم ايتادى: «لەرا، تەرىمدى قاراشى، جىبەكتەي جۇمساق» - دەپ. مەن ءبىر اپتا اشىق جۇرسەم، ءاجىم باسىپ كەتەدى...

- شاريعات بويىنشا ءسان: نەگە مۇسىلماندار الپەتىن جاۋىپ جۇرەدى، حيدجاپ قانشا تۇرادى؟

- قۇران بىلاي دەيدى: «توبەلەرىڭ مەن كوكىرەكتەرىڭە جاۋلىق جابىڭدار». ارينە، كوز سۇرىندىرەر تۇلا بويدىڭ سىمباتىن جاۋىپ جۇرگەن ابزال. ءتانىڭ كورىنەتىن، قاتتى تارتىپ تۇراتىن كيىمدەردەن اۋلاق بولۋ كەرەك. قۇران بولماعان زامانداردىڭ وزىندە حريستياندار باستارىنا ورامال تاعاتىن. وعان دالەلدى رەسەيلىك كوركەم سۋرەتتەن تابۋعا بولادى. وندا ورىس قىزدار، حريستياندار باسكيىمىن كيگەن. ايەلدىڭ باسى تۇگەلدەي جابىلعان.

- قۇراننىڭ ءسىز تارجىمەلەگەن نۇسقاسى «ماعىنالىق اۋدارما» دەپ اتالادى. كەي ۇعىمداردى تۇسىندىرگەندە ءالى دە باسقا تۇسىنىكتەمەلەر بولۋى مۇمكىن دەگەن ءسوز بە؟

- قۇران جازىلعان اراب ءتىلى قازىرگى ارابتىڭ اۋىزەكى تىلىنەن باسقاشا. كەي كەزدە سوزدەردىڭ ماعىناسى وسى سەبەپتەن وزگەرىپ جاتادى. تاپسىرلەۋشىنىڭ مادەني دەڭگەيىنە دە بايلانىستى. ماڭگى كىتاپتىڭ اۋدارماشىسى ون شاقتى عىلىمنىڭ مامانى بولۋعا ءتيىس دەلىنەدى. سوندىقتان بولار، اتاقتى عالىمداردىڭ ەشبىرى ءوزىنىڭ اۋدارماسىن تۇپنۇسقامەن بىردەي دەپ دالەلدەمەگەن. قۇراندى اعىلشىن تىلىنە اۋدارعان ارابيست عالىم مارماديۋك پيكتالل ءوزىنىڭ نۇسقاسىن «ماعىناسى جۋىق» دەپ اتاعان. ءبىزدىڭ شىعىستانۋشى يگناتي كراچكوۆسكي ءوزىنىڭ «قۇران» دەپ اتالاتىن ەڭبەگىن جاريالاۋعا مۇلدە قارسى بولعان. مەنىكى دە «ماعىنالىق اۋدارما» دەلىنگەن.

ءوز زەرتتەۋىمدى باستاعان كەزدە قۇراننىڭ اعىلشىن تىلىنە 106 اۋدارماسىن تاپتىم. فرانتسۋز، نەمىس تىلدەرىنە جۇزگە تاياۋ نۇسقالارى بار. ورىس تىلىنە تەك 9 اۋدارما جاسالعان. رەسەيدە 22 ميلليون مۇسىلمان دياسپوراسى جانە بۇرىنعى ك س ر و- دا 60 ميلليون ورىس ءتىلدى مۇسىلمان بار. مەن قۇراندى ورىسشاعا اۋدارعىم كەلدى. ءورىستىلدى وقىرمان اللا تۋرالى ءتۇسىنسىن، قۇراننىڭ وتە ەرەكشە ولەڭدەرىمەن تانىسسىن دەدىم. سول ءۇشىن داماسكىدە 12 جىل ۇستەل ۇستىنەن باس كوتەرمەدىم.

- نەگە سيريادا؟

- ويتكەنى، 1975 -جىلى مۇحاممەدكە تۇرمىسقا شىقتىم. (داماسكىدەگى شاريعات فاكۋلتەتىنىڭ تۇلەگى، ول كەزدە ماسكەۋ ينجەنەرلىك قۇرىلىس ينستيتۋتىنىڭ ستۋدەنتى، كەيىن اسپيرانتى بولعان - رەد. ) . ول بولماعاندا قۇراندى اۋدارۋ وي- تانازارىما كىرىپ- شىقپاس ەدى. ءبىز - سارسكي سەلودان شىققان اقسۇيەكتەر اۋلەتىنەنبىز. يمپەراتورعا جاقىن ەدىك. سونداعى ەكاتەرينا اتىنداعى سوبوردا شوقىنعانبىز. نيكولاي II ءتورت قىزى دا سوندا شوقىنعان. كەڭەس وكىمەتى كەزىندە اكەمدى (جارتىلاي نەمىس - جارتىلاي اعىلشىن) اتىپ تاستادى. مەن يتجەككەندە، كوميدا تۋعام. ماسكەۋگە انام ەكەۋمىز حرۋشيەۆتىڭ كەزىندەگى جىلىمىقتا كەلدىك. مۇحاممەد ۇسىنىس جاساعان كەزدە، مەن ءبىروتالا باس تارتتىم. ءبىراق ول اكادەميالىق دەمالىس الدى دا، سيۆتسيەۆو ۆراجكەگە كەلىپ، مەنىڭ كونۋىمدى كۇتتى. تويدان كەيىن بارىپ قانا ءدىن تۋرالى ماسەلە كوتەرىلدى. مەن ىلعي «كۇنىم، سەن ءوز دىنىڭە، مەن ءوز دىنىمە ادال بولايىق» دەيتىنمىن. وسىلاي ون جىل تۇردىق.

قۇراندى العاش رەت اعىلشىنشا وقىعان كەزىمدە ساناما نۇر قۇيىلدى. ءتانتى بولدىم. لەۆ تولستوي ايتقانداي: «مەنى ءتىلىن كاليماعا كەلتىرگەن مۇسىلمان ساناۋلارىڭىزدى سۇرايمىن». مەن دە سولاي ايتام: «مەنى دە ءتىلىن كالىيماعا كەلتىرگەن حاق مۇسىلمان ساناۋلارىڭىزدى سۇرايمىن». شىركەۋدەن كەتىسكەن ۇلى جازۋشى مۇسىلمانشا جانازا شىعارتقانىنان حابارىڭىز بار ما؟

ال كەيت مور (كانادالىق مەديتسينا بويىنشا نوبەل پرەمياسىنىڭ لاۋرەاتى، ەمبريولوگيا جونىندەگى وقۋلىقتىڭ اۆتورى، سول بويىنشا الەمدەگى مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ ءبارى وقىتادى. - رەد. ) ءبىر كۇنى ماعان اعىنان جارىلدى. ەگەر قۇراندى 20 جىل بۇرىن وقىعاندا ءوزىنىڭ جاڭالىعىن 20 جىل بۇرىن تاپقان بولار ەدىم دەپ. بۇنى ماعان كاتوليك ايتىپ تۇر! قۇراندا «ادام سۇيىقتىقتان تۋادى، ءۇش ءتۇرلى كۇيدە، ءۇش ءتۇرلى تۇنەكتە وسەدى» دەلىنگەن. جۋىردا مەديك عالىمدار ايەل جاتىرى ءۇش ءتۇرلى ۇلپادان تۇرادى دەگەن جاڭالىق اشتى.

وكەانولوگ جاك يۆ كۋستو (ول دا يسلامدى ناسيحاتتاعان) سۋ استىندا كوزگە كورىنبەس قابىرعاعا سوعىلعان بالىقتار ءۇيىرىن كورگەن. سوعىلعنا بالىقتار كەرى شەگىنگەن. كەلگەن جەرىنە قايتىپ كەتەدى. مۇنىڭ دا تۇسىندىرمەسىن قۇراننان تاپقان. ء«تاتتى سۋ مەن تۇزدى سۋدىڭ اراسىندا كوزگە كورىنبەس شەك بار». سۋدى سۋدان بولەتىن تابيعي شەكارا بار.

قۇراندى ماعىناسىنا ءۇڭىلىپ وقي باستاساڭىز، ونىڭ عىلىممەن ۇندەستىگىنە ءتانتى بولاسىز. رەسەي اكادەمياسىندا ءتورت ساعات لەكسيا وقىعانىم بار. سوندا 70 جاستان اسقان مارتەبەلى اكادەميك ورنىنان تۇرىپ: «بۇل ءسوز قۇراننىڭ ءسوزى بولسا، وندا مەن مۇسىلمانمىن» دەدى.

سۇقباتتاسقان ەكاتەرينا بىچكوۆا

اۋدارعان شىنار ءابىلدا

 

«ەلانا»