قازاقستانعا جازدا كەلسەڭىز مىنا جەرلەردى ارالاڭىز - فوتو

استانا. قازاقپارات - جادىراعان جاز دا كەلىپ قالدى. كۇننىڭ شۋاعىن، ءمولدىر سۋ مەن كوكوراي شالعىننىڭ ءيىسىن ابدەن ساعىنعان جۇرتتىڭ ءبىرازى جاز كەلىسىمەن شەتەلگە اعىلسا، كەيبىرەۋلەرى ەلىمىزدى ارالايدى.

1- ماۋسىمدا تۋريستىك ماۋسىمىن اشاتىن شەت مەملەكەتتەر بۇل كەزەڭگە ءبىر-بىرىنەن قالىسپاي، تۋريستەردى قابىلداۋعا مۇقيات دايىندالىپ، جارنامالارىن جاۋدىرىپ جاتىر.

قازاقستاندىق تۋريستىك فيرمالار دا ەلىمىزدىڭ تاماشا تابيعاتىن، تۋريستىك مۇمكىندىكتەرىن وتانداستىرىمىز بەن شەتەلدىكتەرگە كورسەتىپ، تۋريستەر سانىن كوبەيتۋگە تىرىسىپ جاتىر. قازاقستاندىق تۋريزم وكىلدەرى ەلىمىزدىڭ كەلەسى ايماقتارىن كورۋگە كەڭەس بەرىپ وتىر.

بۇل قازاقستانداعى كوركەم جەرلەردىڭ تەك ءبىرازى ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون بولار.

بۋراباي - كوكشەتاۋ قىراتىنداعى تۇيىق كول. ول اقمولا وبلىسىنىڭ بۋراباي اۋدانىندا كوكشە تاۋىنىڭ شىعىس باۋرايىندا تەڭىز دەڭگەيىنەن 320 مەتر بيىكتىكتە ورنالاسقان. بۋرابايدىڭ سۋى جۇمساق جانە ءمولدىر، تۇبىنە دەيىن انىق كورىنەدى. كولدىڭ سولتۇستىك-باتىس بولىگىندە جۇمباقتاس ارالى ورنالاسقان. ونىڭ شوقتىعى ايدىن بەتىنەن 20 مەتر كوتەرىلگەن. سول ماڭدا وقجەتپەس تاۋى دا بار. كول سۋىندا الابۇعا، شاباق، سازان، شورتان، تابان بالىقتارى جەتكىلىكتى. بۋراباي تابيعاتىنىڭ ەرەكشە سۇلۋلىعى كوپتەگەن ادەبيەت جانە كوركەمسۋرەت شىعارمالارىنا ارقاۋ بولعان.

زەرەندى. اقمولا وبلىسىندا ەلىمىزدىڭ كورىكتى جەرلەرىنىڭ ءبىرى - زەرەندى اۋىلى ورنالاسقان. ول كوكشەتاۋ قالاسىنان وڭتۇستىك-باتىسقا قاراي 40 شاقىرىم جەردە، كوكشەتاۋ قىراتىنداعى زەرەندى تاۋىنىڭ سولتۇستىك-شىعىس ەتەگىندە، زەرەندى كولىنىڭ شىعىس جاعالاۋىندا ورنالاسقان.

زەرەندى تاۋىنىڭ باۋرايىندا جازعى لاگەرلەر مەن دەمالىس ۇيلەرى جۇمىس ىستەيدى. اۋىل ماڭىنداعى جامانتۇز كولىنىڭ شيپالى سازى ەمگە جارامدى. زەرەندى كولىندە ونداترا وسىرىلەدى، بالىق اۋلانادى. اۋىل ارقىلى كوكشەتاۋ-اتباسار اۆتوموبيل جولى وتەدى.

قارقارالى. «اتىڭنان اينالايىن، قارقارالى» دەپ بۇل ولكەنىڭ سۇلۋلىعى ءسابيت مۇقانوۆ پەن ءمادي باپي ۇلىنىڭ ولەڭدەرى مەن شىعارمالارىندا ءجيى سۋرەتتەلگەن. ەلىمىزدىڭ كورىكتى جەرلەرىنىڭ ءبىرى - قارقارالىدا بولىپ، ونىڭ سۇلۋلىعىنا تامسانباۋ مۇمكىن ەمەس. «قارقارالى» اتاۋى كونە باس كيىم - قارقارا اتاۋىنان تۋىنداعان. سەبەبى، بۇل جەردىڭ تاۋلارى الىستان قاراعاندا باس كيىم پىشىندەس بولىپ كەلەدى. تابيعاتى اسەم ءوڭىر كورۋگە تۇرارلىقتاي. قارقارالى قاراعاندى وبلىسىندا ورنالاسقان.

كاسپي تەڭىزى - ەۋروپا مەن ازيا ارالىعىندا ورنالاسقان جەر شارىنداعى ەڭ ۇلكەن تۇيىق كول. ونىڭ سۋى 5 مەملەكەتتىڭ جاعالاۋىن شايىپ جاتىر. كاسپي تەڭىزىنە 130 عا جۋىق وزەن مەن اعىندى سۋلار قۇيادى. جازدا كاسپي تەڭىزىنىڭ بەتى قاتتى قىزادى، تەمپەراتۋرا بارلىق بولىگىندە دە بىردەي: شىلدەدە ورتاشا تەمپەراتۋرا  24 س -  26 س. تامىز ايىندا تەمپەراتۋرا ايدىننىڭ ءبىرقاتار بولىگىندە 24 س، ال وڭتۇستىكتە 28 س - قا دەيىن كوتەرىلەدى.



ياعني، شومىلۋعا قولايلى تەمپەراتۋرا قالىپتاسادى. كاسپي جاعالاۋىندا قازىرگى كەزدە قۇستاردىڭ 260 ءتۇرىن كەزدەستىرۋگە بولادى. كاسپيدىڭ شىعىس جاعالاۋىندا عانا جىل سايىن 2 ميلليون قۇس قونادى. «كاسپي» اتاۋى XVI عاسىردىڭ اياعىندا وسى تەڭىز جاعاسىندا قونىستانعان كاسپي تايپالارىنا بايلانىستى قالىپتاسقان.

الاكول - الماتى جانە شىعىس قازاقستان وبلىستارىنىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان تۇيىق كول. كولگە 15 تەن اسا وزەن قۇيادى. الاكول جاعالاۋى، نەگىزىنەن تورتتىك ءداۋىردىڭ ءتۇرلى تاۋ جىنىستارى - ساز بالشىق، قۇمدى توپىراق، قيىرشىق تاس، ۇساق قۇمنان تۇرادى. جالپى، الاكول - ەمدىك قاسيەتى وتە مول اعىنسىز سۋ قويماسى.

مۇنداعى ارقانىڭ قۋاڭ دالاسىنداعى قۇرعاق اۋا تەڭىز بەتىندەگى دىمقىل اۋامەن ارالاسىپ ادامعا جاعىمدى اسەر بەرەدى. كول سۋى دا مينەرالدى رەسۋرستارعا، يودقا، تۇزعا، حيميالىق ەلەمەنتتەرگە باي بولعاندىقتان، سۋدىڭ دەنساۋلىققا پايداسى مەديتسينادا دالەلدەنگەن. كەزىندە جىبەك جولىنىڭ كەرۋەندەرى كول جاعاسىن باسىپ وتكەندىكتەن، ونىڭ سۋى مەن اۋاسىمەن ۇزاق جولدان ناۋقاس بولعان ادامداردىڭ دەنساۋلىعىن تۇزەپ، ەمدەگەن.

كەڭەس ۇكىمەتى كەزەڭىندە الاكولدە عارىشكەرلەر ءۇيى جۇمىس ىستەدى. كەڭەستىك عارىشكەرلەر عانا ەمەس، باسقا كاپيتاليستىك الپاۋىت ەلدەردىڭ دە كوكتەن ورالعان ۇشقىشتارى بويىنداعى رادياتسيادان وسى كولدە ارىلعان ەكەن.

«كولساي كولدەرى» مەملەكەتتىك ۇلتتىق ساياباعى الماتى وبلىسىنىڭ تالعار جانە رايىمبەك اۋداندارىنىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان. كولساي وزەنىنىڭ بويىندا ءۇش كول ورنالاسقان: جوعارعى كولساي، ورتاڭعى كولساي جانە تومەنگى كولساي. پارك تەرريتورياسىندا تەڭىز دەڭگەيىنەن 1800-3500 مەتر جوعارى وسەتىن وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار دۇنيەسى، كەرەمەت وزەندەر مەن كولدەر، قىرلى لاندشافتتار كەزدەسەدى. اۋا- رايى دەمالۋ جانە ساۋىقتىرۋ ءۇشىن ىڭعايلى، قىسى جۇمساق، اۋاسى تازا، قىسقى جانە جازعى دەمالىس تۇرلەرى ءۇشىن قولايلى. كولساي كولدەرىنە جاياۋ جانە اتتى مارشرۋتتارمەن، ال قايىڭدى كولىنە اۆتوكولىكپەن بارۋعا بولادى. سونىمەن قاتار، گيدتەر مەن ەكسكۋرسوۆود-نۇسقاۋشىلاردىڭ قىزمەتىن پايدالانۋ مۇمكىندىگى بار.

شارىن شاتقالى - ەڭ ءىرى ەكزوتيكالىق ورىنداردىڭ ءبىرى. شارىن ەرتەگىدەگى قۇم تاۋلارىنان جاسالعان ەسكەرتكىشتەر الەمى ىسپەتتى. ول الماتى قالاسىنان شىعىسقا قاراي 195 شاقىرىم قاشىقتىقتا ورنالاسقان. شارىن شاتقالى جاسى 12 ميلليون جىلعا جۋىق شوگىندى تاۋ جىنىستارىنان قالىپتاسقان تابيعات ەسكەرتكىشى. كانون قۇزدارىنىڭ بيىكتىگى 150-300 مەترگە جەتەدى.

شاتقال شارىن وزەنى بويىمەن سولتۇستىك- شىعىستان وڭتۇستىك- باتىسقا 154 شاقىرىم سوزىلىپ جاتىر. بۇل ايماقتىڭ رەلەفى ءارتۇرلى. جارقاباقتىڭ باعانالارى، باۋراي، جىرالارى 150-300 مەترگە جەتەدى. شاتقالداردىڭ ءتۇسى امەريكاداعى ۇلكەن جارقاباقتارعا قاراعاندا اشىق-قىزعىلت.

قاتونقاراعاي ۇلتتىق تابيعي پاركى. ول سولتۇستىگىندە قىزىلقاراعاي جانە قاتىن جوتاسىنا ۇلاسا وتىرىپ، رەسەيمەن شەكتەسەدى. شىعىسىندا ۇكەك دالاسىمەن (رەسەي، التاي رەسپۋبليكاسى) جانە قىتايمەن، وڭتۇستىگىندە تەمىرقابا وزەنىن بويلاي مارقاكول قورىعىمەن شەكتەسەدى. جەر اۋماعىنىڭ 1/3 ءىن قالدىق قىلقان جاپىراقتى ورمانى باسىم ورماندى لاندشافت الىپ جاتىر.

ساياباق جەرى تابيعات جانە مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىنە باي. تارحان گەولوگيالىق قيماسى، راحمان بۇلاعى، مادەني-تاريحي ەسكەرتكىش - بەرەل ساق قورعانى مەن كوككول كەنىشى، ۇلى جىبەك جولىنىڭ سولتۇستىك التىن تارماعى، مارال شارۋاشىلىعى ورنالاسقان. ساياباق جەرىنىڭ كوپ بولىگىن بۇقتىرما وزەنىنىڭ الابى، وڭتۇستىك بولىگىن قاراقابا وزەنى الىپ جاتىر. مۇندا كەڭ سۋ ارناسى 80 مەتر بيىكتىكتەن قۇلايتىن كوككول سارقىراماسى، اراسان، قارا بەرەل، راحمان كولدەرىنىڭ سارقىراما تارماقتارى بار.

باياناۋىل ۇلتتىق مەملەكەتتىك پاركىنىڭ جەر بەدەرى جەكەلەگەن جاقپار تاستى تاۋ شوقىلارىنان تۇرادى. باياناۋىل تاۋلارىنىڭ ەتەگىندە كوپتەگەن بۇلاقتار، سۋى ءمولدىر جاسىباي، سابىندىكول، تورايعىر كولدەرى بار.



ساياباقتا 20 دان اسا ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىش، قولا داۋىرىنەن قالعان قورعاندار، تاستاعى جازۋلار مەن تاڭبالار، ۇڭگىرلەر بار. ۇزاق جىلدار بويى جەل مەن سۋدىڭ ارەكەتىنەن ءتۇرلى مۇسىندەرگە اينالعان جارتاستار ساياباق تابيعاتىنا ەرەكشە كورىك بەرەدى.



ساياباقتىڭ وسىمدىكتەر دۇنيەسى مەن جانۋارلار الەمى دە الۋان ءتۇرلى. ساياباق اۋماعى اتقاراتىن قىزمەتىنە قاراي قورىقتىق، قورىقشالىق جانە دەمالىس بەلدەمدەرىنە بولىنگەن.

التىنەمەل - جەتىسۋ الاتاۋىنىڭ وڭتۇستىك سىلەمدەرىنىڭ اراسىندا ورنالاسقان ۇلتتىق تابيعي ساياباق. جەر كولەمى - 520 مىڭ گەكتار. ساياباق اۋماعىندا تۋريستەردى قاتتى قىزىقتىراتىن بىرەگەي تابيعي قۇرىلىمدار جانە بايىرعى تاريح ەسكەرتكىشتەرى ورنالاسقان.

ساياباق ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەر مەن ەجەلگى تاڭبالار جانە سۋرەتتەر سالىنعان ۇڭگىرلەرمەن تاستارعا باي. شاتقالدارىندا ەجەلگى ادامداردىڭ تاسقا قاشاپ سالعان سۋرەتتەرىن كورۋگە بولادى. باقتىڭ كليماتى قاتاڭ كونتينەنتتى، قاڭتاردىڭ ورتاشا تەمپەراتۋراسى - 8,6°س، شىلدەنىڭ ورتاشا تەمپەراتۋراسى 26°س. باق فلوراعا باي، وندا وسىمدىكتەردىڭ 1500 ءتۇرى، « قىزىل كىتاپقا» ەنگەن 22 ءتۇرى بار. التىنەمەل جانۋارلار الەمىنە دە باي. ساياباقتا 17 قورىقشا بەكەتى مەن بىرنەشە تۋريستىك مارشرۋت جۇمىس ىستەيدى.

ۇلىتاۋ ۇلتتىق قورىعى - گەوگرافيالىق- تاريحي، تابيعي-مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ ۇلكەن ءبىر شوعىرى ورنالاسقان قورىق. قورىقتا 700 دەن استام تاريحي-ارحەولوگيالىق جانە ارحيتەكتۋرالىق ەسكەرتكىشتەر ورنالاسقان، ونىڭ ىشىندە رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار 12 ەسكەرتكىش بار. ولار - جوشى حان، الاشا حان، دومباۋىل، لاباق، ماقات ساحاناسى، ەردەن، كەتەباي، جاكۋدا-يشان، باسقامىر قالاشىعى، اقمەشىت اۋليە، ەدىگە، ايرانباي مازارلارى.



ۇلىتاۋ ءوڭىرى ءوزىنىڭ تاريحقا تولى ەسكەرتكىشتەرىمەن عانا ەمەس، تابيعاتىمەن دە تانىمال. جالپى اۋماعى 18 ميلليون گەكتاردى الاتىن قورىقتا سولتۇستىكتەن وڭتۇستىككە قاراي سوزىلىپ جاتقان ۇلىتاۋ، ارعاناتى، جەلدىادىر، بايقوڭىر، مايتوبە، ارالتوبە، ءۇش قاعىل تاۋ بوكتەرلەرى ورنالاسقان.

بالقاش - قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىنداعى تۇيىق كول. اۋماعى جونىنەن كاسپي، ارال تەڭىزدەرىنەن كەيىنگى ءۇشىنشى ورىندا. الماتى، جامبىل، قاراعاندى وبلىستارىنىڭ شەگىندە، بالقاش- الاكول ويىسىندا، تەڭىز دەڭگەيىنەن 340 مەتر بيىكتىكتە جاتىر.



قاڭتارداعى ورتاشا تەمپەراتۋراسى - 15 - 17 س، شىلدەنىڭ ورتاشا تەمپەراتۋراسى 24 س. بالقاش - ءىرى جول تورابى. جىلى مەزگىلدە بالقاشتا سۋ كولىگى قاتىنايدى. اۋە، تەمىر جانە اۆتوجولدار قالانى استانا، الماتى، قاراعاندى، تاراز، شىمكەنت قالالارىمەن، ماسكەۋ جانە ورتالىق ازيا رەسپۋبليكالارىمەن بايلانىستىرادى.

قورعالجىن قورىعى -  اقمولا وبلىسى قورعالجىن اۋدانىندا ورنالاسقان مەملەكەتتىك قورىق. قورىق ورنالاسقان اۋماقتا قىستا اۋانىڭ تەمپەراتۋراسى -  41 -  42 س سۋىق بولسا، شىلدەدە تەمپەراتۋرا 38 -  39 س- قا جەتەدى. 125 -  130 كۇن اۋا رايى جايما شۋاق بولادى. قورىق وسىمدىك جانە جانۋارلار الەمىنە باي. قورعالجىن قۇستار جولىنىڭ قيىلىسىندا ورنالاسقاندىقتان ول جەردەن سانى جىلدان جىلعا ازايىپ بارا جاتقان قۇستاردى كەزدەستىرۋگە بولادى.

وندا قۇستىڭ 294 ءتۇرى جۇمىرتقا سالسا، سۋلارىندا بالىقتىڭ 17 ءتۇرى مەكەندەيدى، 32 مىڭداي قاسقالداق، 10 -  12 مىڭداي ۇيرەك، اققۋ، قاز، ت. ب. قۇس تۇرلەرى ۇيا سالادى. قورىقتا دۇنيەجۇزىندە وتە سيرەك كەزدەسەتىن -  قىزعىلت قوقيقاز بار. ول قازاقستان جەرىندە ۇيا سالىپ، جۇمىرتقا باسادى. مۇندا ۇيا سالاتىن قاناتتىلاردان گورى مامىرلاۋعا كەلگەن قۇستار سانى بىرنەشە ەسە كوپ بولعاندىقتان قورىقتى قۇس بازارى دەپ تە اتايدى. قازىر قورىقتا ەكولوگيالىق تۋريزم سالاسى دامىپ كەلەدى.

BNews.kz