ن. نازاربايەۆ: قازاقستان ەكونوميكالىق ءوسىمدى جانداندىرىپ، باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى نىعايتاتىن وراسان زور الەۋەتكە يە
قازاقپارات قازاقستان پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆتىڭ ІХ استانا ەكونوميكالىق فورۋمىندا سويلەگەن ءسوزىنىڭ تولىق ءماتىنىن تاراتادى.
قۇرمەتتى استانا ەكونوميكالىق فورۋمىنا قاتىسۋشىلار مەن قوناقتار!
بۇگىنگى فورۋمعا قاتىسۋ ءۇشىن بارشالارىڭىزدىڭ ۋاقىت ءبولىپ، ءبىزدىڭ ەلدى قۇرمەتتەپ، قوناقجاي قازاق جەرىنە كەلگەندەرىڭىز ءۇشىن شىن جۇرەگىمنەن ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن!
استانا ەكونوميكالىق فورۋمى سان ءتۇرلى ماسەلەلەردى تالقىلاپ، ناقتى شەشىمدەردى قاراستىراتىن ماڭىزدى شاراعا اينالدى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمى، دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمى سياقتى جاھاندىق حالىقارالىق ۇيىمدار مەن دۇنيەجۇزىلىك بانك، ەۋروپانىڭ قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكى، ازيا دامۋ بانكى سياقتى حالىقارالىق قارجى ۇيىمدارىنىڭ وكىلدەرى - فورۋمنىڭ تۇراقتى قوناقتارى. بيىل قاتىسۋشىلار قاتارىن حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى، بواو ەكونوميكالىق فورۋمى سياقتى بەدەلدى ۇيىمدار تولىقتىردى. سونداي-اق The Economist, Financial Times سياقتى الەمگە ايگىلى ەكونوميكالىق باسىلىمدار وكىلدەرى دە كەلىپ وتىر. دۇنيە جۇزىنە تانىمال عالىمدار، نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتتارى، الەمدىك ينۆەستورلار، امەريكانىڭ، ەۋروپا مەن ازيانىڭ ءىرى كورپوراتسيالارى قىزمەتكەرلەرى دە فورۋمعا قاتىسۋدا.
قازاقستان ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك دامۋ تۋرالى، ءوڭىردىڭ جانە تۇتاس الەمنىڭ ءال-اۋقاتى مەن وركەندەۋىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى سىندارلى يدەيالار مەن كوزقاراستاردى تالقىلاۋعا ءاردايىم ءازىر. بيىل ءبىز ىرگەلى تاقىرىپ - جاڭا ەكونوميكالىق ناقتى احۋالدى قاراستىرامىز. جاڭا ناقتى احۋالدىڭ قانداي بولاتىنى ءبىزدىڭ تاڭداۋىمىز بەن ارەكەتىمىزگە تىكەلەي بايلانىستى. بۇل كۇندەرى مەن وسى فورۋمنىڭ اياسىندا دۇنيە ءجۇزىنىڭ كوپ عالىمدارىمەن، ساياساتكەرلەر جانە ەكونوميستەرمەن كەزدەستىم. قازاقستانداعى جاعدايدى، ءبىزدىڭ ۇستانىمدى شارالارىمىزدى قالاي باعالايتىنى، قانداي كەڭەس بەرەتىندەرى تۋرالى پىكىر الماستىق. بۇل ءبىز ءۇشىن وتە پايدالى جانە ماڭىزدى ماسەلەلەر ەدى. داعدارىسقا قارسى ءبىز جۇرگىزىپ جاتقان جۇمىستاردىڭ بارلىعىنا دۇرىس باعا بەرىپ، قولداعاندارىڭىز ءۇشىن ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن.
قۇرمەتتى حانىمدار مەن مىرزالار!
ءبىزدىڭ ءبارىمىزدى جاھاندىق ەكونوميكادا نە بولىپ جاتقانى قىزىقتىرادى. سىزدەردىڭ كوپشىلىگىڭىز الەم جاڭا ەكونوميكالىق تسيكلعا ەنىپ كەلە جاتىر دەگەن تۇجىرىممەن كەلىسەتىن شىعارسىزدار دەپ ويلايمىن. ءبىز دامۋ ءۇشىن جاھاندىق ەكونوميكاعا تۇراقتى دا بەرىك نەگىز تابۋدىڭ ءساتى كەلمەي وتىرعانىن كورىپ وتىرمىز. ءوسۋ قارقىنى بىرنەشە جىلدان بەرى باياۋلاۋ ۇستىندە. 2015 -جىلى الەمدىك ءى ج ءو نەبارى %3,5 عا عانا ۇلعايدى - بۇل داعدارىستان كەيىنگى ەڭ ناشار كورسەتكىش. شيكىزات رەسۋرستارىنىڭ باعاسىنىڭ قۇلدىراۋى ەكسپورتتاۋشى ەلدەردىڭ تابىسىن ازايتتى جانە سونىمەن ءبىر مەزگىلدە يمپورتتاۋشى ەلدەرگە دەفلياتسيالىق قىسىمدى كۇشەيتتى. ناتيجەسىندە ءبارى دە ۇتىلدى.
2015 -جىلى دامۋشى رىنوكتاردان كاپيتالدىڭ كەرى قايتۋى 750 ميلليارد دوللاردان استى. ناتيجەسىندە بۇل ەلدەردەگى ءوسىم ايتارلىقتاي باياۋلادى. سونىمەن بىرگە دامىعان ەلدەرگە كاپيتالدىڭ كەلۋى قوسىمشا ءوسىمدى قامتاماسىز ەتكەن جوق. بۇل كاپيتالدىڭ ەلەۋلى بولىگى جاڭا ءونىمدى ينۆەستيتسيالاۋعا ەمەس، ءبىر- بىرىنە قوسىلۋ مەن ءبىر- ءبىرىن جۇتىپ قويۋ مامىلەلەرىنە باعىتتالدى. بۇل ديسبالانستىڭ كەنەتتەن پايدا بولماعانىن، ۇزاق جىلدار بويى قوردالانىپ كەلگەنىن ءتۇسىنۋدىڭ ماڭىزى زور. 2008 -جىلى جاھاندىق «قارجى كوبىگى» جارىلعاننان كەيىن ولار كيىپ- جارىپ سىرتقا شىقتى.
پروبلەمانىڭ مانىنە نازار اۋدارۋدى ۇسىنامىن. سوڭعى 30 جىل بويىنا ءبىز بۇرىن- سوڭدى بولماعان جاڭعىرۋلاردىڭ كۋاگەرى بولدىق. الەمدىك ەكونوميكا جەدەل قارقىنمەن ءوستى جانە جاھاندانۋدىڭ ارقاسىندا ول ءوسىم ءىس جۇزىندە بۇكىل الەمگە تارادى. تاريحتا العاش رەت دامۋشى رىنوكتار ءبىرىنشى ورىنعا شىقتى. تەك سوڭعى 15 جىلدا عانا دامۋشى ەلدەردىڭ جيىنتىق ىشكى جالپى ءونىمى 4 ەسەدەن استامعا ارتتى، ولاردىڭ جاھاندىق ەكونوميكاداعى ۇلەسى ەكى ەسەلەندى جانە 2015 -جىلى شامامەن %40 دى قۇرادى. جان باسىنا شاققانداعى ءى ج ءو كورسەتكىشى بويىنشا دامىعان جانە دامۋشى مەملەكەتتەر اراسىنداعى ايىرماشىلىق 20-دان 9 ەسەگە دەيىن قىسقاردى. وسى ەلدەردە 6 ميللياردتان استام ادام ءومىر سۇرەتىنىن ەسكەرگەندە، بۇل - وتە ماڭىزدى جەتىستىك. دەگەنمەن، الەمدىك ەكونوميكانىڭ ىرعاقتى ءوسىمى تولىققاندى دامۋعا ترانسفورماتسيالانعان جوق.
ەكونوميكالىق تيىمدىلىكتەر تەپە- تەڭ تاراعان جوق. قارجىنىڭ ۇلكەن كولەمى دامۋشى ەلدەردەن شىعارىلدى دا، ولار قايتا ينۆەستيتسيالانبادى. تابىستاردى بولۋدەگى تەڭسىزدىك وراسان زور قارقىنمەن ءوستى. نەعۇرلىم اۋقاتتى ازاماتتار ءوز داۋلەتتەرىن ەسەلەپ ۇلعايتىپ جاتقاندا، ورتا تاپتىڭ تۇرمىس دەڭگەيى ءىس جۇزىندە وزگەرىسسىز قالدى.
كەدەي ەلدەردەگى ادام كاپيتالىنىڭ دامۋى جاڭا ەكونوميكا تالاپتارىنان ەداۋىر ارتتا قالىپ قويدى. ماسەلەن، بۇل وڭىرلەردە بۇكىل الەم بالالارىنىڭ %45 ى ءومىر سۇرەتىنىنە قاراماستان وڭتۇستىك- شىعىس ازيا مەن افريكانىڭ دامۋشى ەلدەرىنە الەمدىك ءبىلىم بەرۋ شىعىندارىنىڭ تەك %3,5 ى عانا تيەسىلى. بۇل مەملەكەتتەردە 50 ميلليونداي بالا مۇلدە مەكتەپتەرگە بارمايدى، 250 ميلليون وقۋشى قاراپايىم ساۋاتتىلىقتان ادا.
ءتيىمدى نارىق ينستيتۋتتارىن قۇرۋعا باعىتتالعان قۇرىلىمدىق رەفورمالار مەيلىنشە باياۋ جۇرگىزىلدى. بۇگىندە الەمدى، ساراپشىلاردىڭ پايىمداۋىنشا، ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋتسياعا باستايتىن تەرەڭ تەحنولوگيالىق جاڭعىرۋلار قامتىپ وتىر. ەكونوميكالىق دامۋدىڭ نەگىزىنىڭ ءوزى ءتۇبىرلى تۇردە وزگەرۋدە. ءبىز «رەسۋرستار ەكونوميكاسىنان» «بىلىمدەر مەن يننوۆاتسيالار ەكونوميكاسىنا» تۇپكىلىكتى كوشۋدەمىز. سونىمەن بىرگە، كوپتەگەن دامۋشى ەلدەردە ءوسىم ءۇشىن ىشكى الەۋەت قالىپتاسقان جوق. بۇل، مەنىڭ پايىمداۋىمشا، جاھاندىق ەكونوميكانىڭ ۇزاقمەرزىمدى تۇراقتىلىعىنا نۇقسان كەلتىرەتىن ىرگەلى پروبلەما.
قۇرمەتتى فورۋمعا قاتىسۋشىلار!
ءبىز بۇگىندە الدەبىر جولايرىقتا تۇرمىز، جانە ودان ارعى جاھاندىق دامۋدىڭ قانداي جولمەن جۇزەگە اساتىندىعى كوبىنە- كوپ بۇكىل الەم قوعامداستىعىنىڭ ۇيلەسىمدى ءىس- قيمىلىنا بايلانىستى بولماق. وقيعالاردىڭ ءارى قاراي دامۋى ىقتيمال ستسەنارييلەردىڭ ءبىرى - الەمدىك ەكونوميكانى فراگمەنتتەۋ. قازىرگى ۋاقىتتا ۇكىمەتتەر مەن ورتالىق بانكتەردە ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتى جانداندىرۋ ءۇشىن مۇمكىندىكتەر بارعان سايىن ازايا تۇسۋدە. مۇنداي جاعدايدا پروتەكتسيونيزمگە سالىنىپ، سىرتقى الەمنەن بوي تاسالاۋعا قاراي ەلىگۋشىلىك وتە زور. ءبىز قازىردىڭ وزىندە مۇنداي ساياساتتىڭ كوپتەگەن جەكەلەگەن مىسالدارىن كورىپ وتىرمىز. ول جەكە ساۋدا بلوكتارىن قۇرۋعا، كاپيتالدىڭ قوزعالۋىنا شەكتەۋلەر ەنگىزۋگە، ءوزارا سانكتسيالارعا، ساۋدا ءۇشىن كەدەرگىلەردى ۇلعايتۋعا قاتىستى. مەنىڭ پايىمداۋىمشا، بۇل - ۇزاق مەرزىم بويى بۇكىل ەلدەرگە نۇقسان كەلتىرەتىن، ال ءوزىنىڭ راديكالدىق فازاسىندا بۇكىل الەمدەگى تەكەتىرەستەردىڭ ۇلعايۋىنا سوقتىراتىن تۇيىق جول.
بارلىعى اسكەري، ەكونوميكالىق جانە ساياسي بلوكتارعا بولىنگەن «قىرعي- قاباق سوعىس» كەزەڭى كۇنى بۇگىنگە دەيىن مەنىڭ ەسىمدە. وندا دۇرىس باسەكەلەستىك يدەولوگياسى، ياعني «ءوزىڭ ءۇشىن جاقسى جاساۋ» يدەياسى «كورشىڭە جاماندىق جاساۋ» تەكەتىرەسىمەن الماستىرىلدى. تەك «تەمىر پەردە» ىسىرىلعاننان كەيىن عانا الەم ەركىن تىنىس الىپ، حالىقارالىق ەكونوميكا وسە ءتۇستى. كەيىن شەگىنۋگە جانە وسى جەتىستىكتەردى جوعالتۋعا جول بەرۋگە بولمايدى.
جاھاندانۋ تابيعي جانە بۇلجىماس ۇدەرىسكە اينالدى. قازىرگى زامانعى الەمدە سەنىڭ توڭىرەگىندە تۇراقسىزدىق، سوعىستار مەن كۇيزەلىستەر بولعان جاعدايدا ەلدەردىڭ ءال- اۋقاتىن قامتاماسىز ەتۋگە بولمايتىنىن ەۋروپالىق وداقتاعى بوسقىندارعا قاتىستى داعدارىس ءىس جۇزىندە كورسەتىپ بەردى. مەن بىزگە باسقا جولدى - ەكونوميكالىق ءوسىم ءار ەلدىڭ دامۋىنا جانە تۇرعىندارىنىڭ ءال- اۋقاتىنىڭ ارتۋىنا ءتيىمدى ترانسفورماتسيالاناتىن «ينكليۋزيۆتى جاھاندانۋ» جولىن تاڭداۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن. الەمدىك ەكونوميكانىڭ وسىنداي ءوسىمى عانا تۇراقتى بولا الادى جانە ءبىز سوعان ۇمتىلۋعا ءتيىسپىز. بۇل - جاھاندىق دەڭگەيدە بىرلەسكەن كۇش- جىگەردى جانە ۇلتتىق ەكونوميكالار دەڭگەيىندە ءىس- قيمىلداردى ۇيلەستىرۋدى تالاپ ەتەتىن ترانسفورماتسيالانۋدىڭ ۇزاق، كۇردەلى جانە اۋىر جولى.
مەن ءوسىم الەۋەتىن قالىپتاستىرۋى مۇمكىن ءبىرقاتار جاھاندىق باستامالاردى كورىپ تۇرمىن.
بىرىنشىدەن، ءبىز دامۋشى جانە ەڭ كەدەي ەلدەردەگى ادامي كاپيتالدىڭ دامۋىنا باستى نازار اۋدارۋىمىز كەرەك. ەشقانداي مەملەكەت ساۋاتتى، ءبىلىمدى، دەنى ساۋ جانە ىسكەر ادامدارسىز دامي المايدى. ءبىز ءبىلىم بەرۋ مەن دەنساۋلىق ساقتاۋدىڭ ءتيىمدى جۇيەسىن قۇرۋدىڭ قانشالىقتى قيىن ەكەنىن ءوز تاجىريبەمىزدەن بىلەمىز - بۇل شىدامدىلىقتى، ءبىلىمدى جانە ۇلكەن ينۆەستيتسيالاردى قاجەت ەتەدى. مەن قازاقستان بۇل سالالاردا جاقسى العا باستى دەپ ەسەپتەيمىن. دەگەنمەن، بۇل ءىستىڭ ءساتى تۇسپەگەن كوپتەگەن ەلدەر دە بار. وسى پروبلەمانى شەشۋ ءۇشىن ب ۇ ۇ قولداۋىمەن ادامي كاپيتالدى دامىتۋ قورىن قۇرۋدى ۇسىنامىن. ەڭ كەدەي ەلدەردەگى ءبىلىم بەرۋ مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ ساپاسىن جاقسارتۋ ونىڭ باستى مىندەتى بولۋى ءتيىس. يۋنەسكو- نىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، كەدەي ەلدەردەگى جالپىعا بىردەي بازالىق ءبىلىم بەرۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جىلىنا شامامەن 50 ميلليارد دوللار قاجەت. بۇل پروبلەمانى تەك حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ بىرلەسكەن كۇش- جىگەرلەرى ارقىلى عانا شەشۋگە بولادى.
ەكىنشىدەن، ەكونوميكالىق ءوسىم قايتا قوردالانىپ وتىرۋى ءۇشىن، ياعني الىپساتار قارجى سالالارىنا اۋدارىلىپ كەتپەي نەمەسە وففشورلىق ايماقتاردا قالىپ قويماي، كىرىستەر جاڭا وندىرىستەرگە، ءبىلىم بەرۋدى، دەنساۋلىق ساقتاۋ مەن ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا قايتا ينۆەستيتسيالانۋى ءۇشىن بارلىق جاعدايدى جاساۋ كەرەك. بۇگىندە، ساراپشىلاردىڭ باعالاۋىنشا، وففشورلىق ەسەپشوتتاردا 30 دان 40 تريلليون دوللارعا دەيىن ساقتالۋدا. وسى اكتيۆتەرگە جاھاندىق سالىقتىڭ ءبىر پايىزىن عانا ەنگىزۋدىڭ ءوزى دامۋشى ەلدەردەگى ءبىلىم بەرۋ مەن دەنساۋلىق ساقتاۋدى جاڭا ساپالى دەڭگەيگە كوتەرۋگە جاعداي جاسار ەدى. ول سالىقتان تۇسەتىن قارجىنى جوعارىدا اتالعان ادامي كاپيتالدى دامىتۋ قورىنا باعىتتاۋعا بولادى. حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى مەن دۇنيەجۇزىلىك بانك جاھاندىق ەكونوميكانى وففشورسىزداندىرۋ بويىنشا پارمەندى شارالار ۇسىنۋى كەرەك.
ۇشىنشىدەن، بۇگىندە ەكونوميكالىق پايدا تابۋ ءۇشىن جانتالاسۋ كەزىندە قورشاعان ورتانىڭ كەشەندى ماسەلەلەرى نازاردان تىس قالۋدا. كليماتتىق وزگەرىستەرگە قارسى ءىس- قيمىل جونىندەگى جاھاندىق باستامانىڭ ماڭىزى دا وتە زور، ءبىراق، باسقا دا پروبلەمالاردى ۇمىتۋعا بولمايدى. پاريج كەلىسىمىنىڭ بازاسىندا «جاسىل» ەكونوميكانى دامىتۋدىڭ جول كارتاسى مەن تابيعي رەسۋرستاردى ۇتىمدى پايدالانۋ جونىندەگى كەلىسىمشارت جاساۋدى ۇسىنامىن. ول اۋاعا زياندى قالدىقتاردى شىعارۋدى ازايتىپ قانا قويماي، جەردى، تۇشى سۋدى، بيوورتانى ساقتاۋ جونىندەگى شارالاردى قاراستىرۋى قاجەت. ونىڭ ۇستىنە جاۋاپكەرشىلىكتى تەك ەلدەر عانا ەمەس، سونداي- اق، جاھاندىق كورپوراتسيالار دا مويىندارىنا الۋلارى ءتيىس. وتكەن جىلى ونىڭ ورنىنا كەلگەن كيوتو حاتتاماسى مەن پاريج كەلىسىمى ەلدەرگە س و 2 شىعارىندىلارىن ازايتۋ جونىندەگى مىندەتتەمەلەر قالىپتاستىرادى. سونىمەن ءبىر مەزگىلدە، سۋ رەسۋرستارى، بيوورتانى ساقتاۋ، جەردىڭ توزۋىنا جول بەرمەۋ، تابيعاتتى ءتيىمدى پايدالانۋ ماسەلەلەرى تەك ۇلتتىق جانە وڭىرلىك دەڭگەيلەردە شەشىلۋدە. وسى ماسەلەلەر بويىنشا جاھاندىق ديالوگ جوق. بۇدان بولەك، قولدانىستاعى بارلىق پىشىمدەر ەلدەردىڭ قاتىسۋىن قاراستىرعانىمەن، تۇك تە ءىرى تابيعات پايدالانۋشى بولىپ تابىلادى.
تورتىنشىدەن، ءار ەلدىڭ ۇلتتىق دەڭگەيدە اۋقىمدى قۇرىلىمدىق رەفورمالار جۇرگىزگەنى ماڭىزدى.
قىمباتتى دوستار!
قازاقستان - جاس مەملەكەت، ۇستىمىزدەگى جىلى ءبىز تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 25 -جىلدىعىن اتاپ وتەمىز. شيرەك عاسىر بەدەرىندە ءبىز كارتادا جوق مەملەكەتتەن تابىسى ورتاشا دەڭگەيلى، الەمدەگى باسەكەگە اسا قابىلەتتى 50 ەلدىڭ قۇرامىنا ەنگەن مەملەكەتتىڭ جولىن ءجۇرىپ وتتىك. وسى كەزەڭدە ءبىز اكىمشىل- ءامىرشىل باسقارۋداعى مەشەۋ قالعان ەكونوميكادان اشىق نارىقتىق ەكونوميكاعا وتۋگە تولىق قول جەتكىزە الدىق. قايتا جاڭعىرتۋلار وتە قيىن ءجۇردى جانە جانعا باتاتىنداي بولدى، ءالى كوپ نارسە ىستەۋ كەرەك. الايدا، جۇرگىزىلگەن رەفورمالاردىڭ باستى ناتيجەسى ازاماتتارىمىزدىڭ ءال- اۋقاتىن تۇبەگەيلى جاقسارتۋ بولدى.
تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قازاقستاننىڭ ىشكى جالپى ءونىمى دوللارمەن ەسەپتەگەندە 20 ەسە، ورتاشا ەڭبەكاقى 17 ەسە ءوستى. شامامەن 2 ميلليون جۇمىس ورنى اشىلدى. سەرپىندى ەكونوميكالىق ءوسىم جاعدايىندا ءبىز تابىستاردا سونشالىقتى ءبىر ايىرماشىلىقتارعا جول بەرمەدىك. كەدەيشىلىك ايتارلىقتاي ازايدى. ەگەر 90- جىلداردىڭ باسىندا ءاربىر ءۇشىنشى ادام قازاقستاندا كەدەيشىلىك شەگىنىڭ ارعى جاعىندا ءومىر سۇرسە، بۇگىندە كەدەيشىلىك دەڭگەيى %3 دان دا تومەن.
ەكونوميكالىق ءوسىم ورلەپ تۇرعان كەزدىڭ وزىندە دە ءبىز جالپىعا بىردەي تۇتىنۋ ۇردىسىنە جول بەرمەدىك. ءبىز ءۇشىن ادامي كاپيتالعا ينۆەستيتسيالار سالۋ، ينفراقۇرىلىمداردى دامىتۋ، يندۋستريالاندىرۋ جانە قازاقستاندىقتاردىڭ بولاشاق ۇرپاعى ءۇشىن قور جاساۋ باستى باسىمدىقتار بولدى جانە بولىپ قالىپ وتىر. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا شامامەن 1400 مەكتەپ پەن 1300 دەنساۋلىق ساقتاۋ نىساندارى سالىندى. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا الەۋمەتتىك سالا شىعىندارى ءى ج ءو- نىڭ %6 ىنان %10 ىنان استامعا دەيىن ءوستى. قازاقستاندىقتاردىڭ ورتاشا ءومىر جاسى 72 گە ۇلعايدى. 100 ميلليون شارشى مەتردەن استام تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلىپ، حالىقتىڭ باسپانامەن قامتاماسىز ەتىلۋى ءبىر جارىم ەسەگە ۇلعايدى.
رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار 10,5 مىڭ شاقىرىم اۆتوموبيل جولى سالىندى جانە جوندەلدى. يندۋستريالاندىرۋ باعدارلاماسى بويىنشا 6 جىلدا 3,8 تريلليون تەڭگەگە 900 جوبا قولدانىسقا ەنگىزىلىپ، 85 مىڭ تۇراقتى جۇمىس ورنى قۇرىلدى. ەلدىڭ حالىقارالىق رەزەرۆىنىڭ كولەمى، ۇلتتىق قور قارجىلارىن قوسا العاندا، 95 ميلليارد دوللاردى قۇراپ، ءى ج و- ءنىڭ %50 ىنا دەيىن ارتتى.
ءبىز جەتەكشى ترانسۇلتتىق كورپوراتسيالارمەن ءتيىمدى ىنتىماقتاستىقتى جولعا قويا بىلدىك. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قازاقستانعا 255 ميلليارد دوللار تىكەلەي شەتەل ينۆەستيتسياسى تارتىلدى. بۇل - ەلىمىزگە جانە جۇرگىزىلىپ جاتقان رەفورمالارعا دەگەن سەنىمنىڭ كورسەتكىشى.
قازاقستان قاشاندا ينتەگراتسيا مەن ءوزارا ءىس- قيمىلدىڭ جاقتاۋشىسى بولىپ كەلدى، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋ يدەياسىن قولدادى. بۇگىندە ەاەو اقيقاتقا اينالدى جانە 180 ميلليوننان استام حالقى بار 5 ەلدىڭ باسىن بىرىكتىرىپ وتىر. 2015 -جىلى قازاقستان دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا تولىققاندى مۇشە بولدى.
قۇرمەتتى حانىمدار مەن مىرزالار!
وتكەن جىلى ءبىز اسا ماڭىزدى بەس ينستيتۋتتىق رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋعا كىرىستىك. بۇل جاڭعىرتۋلار زاماناۋي، كاسىبي جانە اۆتونومدى مەملەكەتتىك اپپارات قۇرۋعا، زاڭنىڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە، يندۋستريالاندىرۋ مەن ەكونوميكالىق وسىمگە، قازاقستاندىقتاردى بولاشاقتىڭ ءبىرتۇتاس ۇلتىنا توپتاستىرۋ مەن مەملەكەتتىڭ اشىقتىعى مەن ەسەپتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالىپ وتىر. «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارى قابىلدانىپ، ونى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن زاڭناماعا وزگەرىس ەنگىزىلىپ ۇلگەرىلدى. بۇل - الەمدە بولىپ جاتقان ءتۇرلى تەرىس ۇردىستەرگە (ترەندتەرگە) باستى جاۋاپ.
قازاقستان باستى ماقساتى الەمدەگى اسا دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋ بولىپ تابىلاتىن 2050 -جىلعا دەيىنگى ۇزاق مەرزىمدى دامۋ ستراتەگياسىن جۇزەگە اسىرۋدا. الداعى ونجىلدىقتىڭ شەشۋشى مىندەتى - ەلدى دامىتۋدىڭ مۇلدە جاڭا مودەلىن قالىپتاستىرۋ. قازاقستان ەكونوميكالىق ءوسىمدى جانداندىرىپ، باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى نىعايتاتىن وراسان زور الەۋەتكە يە. ءبىز ءوزىمىزدىڭ ۇزاق مەرزىمدى ءوسىپ- وركەندەۋىمىز بەن ورنىقتىلىعىمىزدى تەك قانا ەلىمىزدىڭ اسا باي تابيعي رەسۋرستارعا تاۋەلدىلىگىنە بايلاپ قويمايمىز. وسىعان وراي نەگىزگى مىندەت - ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ جاڭا قوزعاۋشى كۇشتەرىن (درايۆەرلەرىن) قالىپتاستىرۋ، يندۋستريالاندىرۋدى جالعاستىرۋ، حالىقتىڭ جوعارى تابىسى مەن ساپالى ادامي كاپيتالى بار جەكە سەكتورعا باسىمدىق بەرىلەتىن زاماناۋي ەكونوميكا ورنىقتىرۋ.
ەكونوميكالىق ءوسىم كوبىنەسە ەڭبەك ونىمدىلىگىنىڭ، جەكەمەنشىك ينۆەستيتسيالاردىڭ جانە باسەكەلەستىكتىڭ وسىمىمەن قامتاماسىز ەتىلەتىن بولادى. دامۋدىڭ جاڭا ەكونوميكالىق مودەلىن قالىپتاستىرۋ بارلىق سالاداعى قۇرىلىمدىق وزگەرىستەرگە نەگىز قالايدى. ءبىز كۇش- جىگەرىمىزدى مەملەكەتتىك سەكتوردا جۇرگىزىلىپ كەلە جاتقان ساياساتتىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا جانە مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاعا قاتىسۋ ۇلەسىن ەىدۇ ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسى بويىنشا ءى ج ءو- نىڭ %15 ىنا دەيىن تومەندەتۋگە جۇمسايتىن بولامىز. ءبىزدىڭ ەكونوميكانىڭ ناقتى سەكتورىنداعى نەگىزگى مىندەتىمىز - نارىقتىق ينستيتۋتتاردى نىعايتۋ، ەركىن باسەكەلەستىكتى دامىتۋ مەن جەكە ىسكەرلىك باستامانى ىنتالاندىرۋ. ءبىز الەۋمەتتىك- قوعامدىق سالادا ادامي كاپيتالدى دامىتۋعا ينۆەستيتسيا سالۋدى بەلسەندى تۇردە جالعاستىرامىز، ءبىراق مەملەكەتتىڭ، بيزنەس پەن ازاماتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ناقتى ءبولىپ كورسەتەتىن بولامىز.
قۇرمەتتى فورۋمعا قاتىسۋشىلار!
قازاقستان ءوزىنىڭ سالىستىرمالى تۇردە قىسقا عانا تاريحىندا كوپتەگەن ەكونوميكالىق سىلكىنىستەردى - 90- جىلدارداعى اۋقىمدى ەكونوميكالىق كوللاپستان باستاپ، 2000- جىلدارداعى ەستەن تاندىرارلىقتاي جان- جاقتى سىرتقى سىلكىنىستەرگە دەيىن ەڭسەرە الدى. ءبىزدىڭ باستى قاعيداتتارىمىز - ەكونوميكالىق پراگماتيزم، رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋداعى دايەكتىلىك پەن ازاماتتاردىڭ ءال- اۋقاتىن ارتتىرۋعا كۇش سالۋ - بىزگە بارلىق قيىندىقتاردان وتۋگە مۇمكىندىك بەرىپ، بىزدەردى كۇشتىرەك ەتە ءتۇستى.
بۇگىندە بارلىق ەلدەر قيىندىقتاردى باستارىنان وتكەرۋ جانە ۇلتتىق ەگويزمگە ەرىك بەرمەي، الەم الدىندا تۇرعان سىن- قاتەرلەردى ەڭسەرۋ ىسىندە بىرلەسىپ جول تابا ءبىلۋ ماڭىزدى. حالىقارالىق ديالوگتىڭ ءتۇرلى پىشىمدەرى بار: G-7, G-20. جاھاندىق جانە وڭىرلىك ەكونوميكالىق فورۋمدار، ماسەلەن، داۆوستاعى، بواوداعى، ءبىزدىڭ استاناداعى سەكىلدى كەزدەسۋلەر وتكىزىلىپ كەلەدى. ازىرلەنگەن شەشىمدەردى ناقتى ءىس جۇزىندە پايدالانۋ بارىسىندا كەلىسۋشىلىك پەن ۇيلەسىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ ماڭىزدى. بۇل جەردە بارلىق ەلدەردىڭ پىكىرى ەسكەرىلۋگە ءتيىس. بۇۇ قۇرىلىمىندا نەمەسە ونىڭ جانىنان وسىنداي ۇيلەستىرۋ ءىسىن قامتاماسىز ەتەتىن ارناۋلى كوميتەت قۇراتىن ۋاقىت جەتتى. قازاقستاندا قولدانىلىپ كەلە جاتقان، 140 ەلدەن 30 مىڭنان استام ساراپشىنىڭ باسىن بىرىكتىرەتىن «G-global» ۆيرتۋالدى ينتەراكتيۆتى الاڭىن بەلسەندى تۇردە پايدالانۋدى ۇسىنامىن.
ءسوزىمدى اياقتاي كەلە، فورۋمنىڭ بارلىق قاتىسۋشىلارىنا جەمىستى جۇمىستارى ءۇشىن ريزاشىلىعىمدى بىلدىرگىم كەلەدى. ونىڭ قورىتىندىلارى جاھاندىق دامۋدىڭ ورتاق قازىناسىنا قوسىلاتىنى انىق. فورۋمنىڭ بارلىق قاتىسۋشىلارى مەن قوناقتارىنا زور دەنساۋلىق پەن تابىس تىلەيمىن!
