ءاسيا باعداۋلەت قىزى. «كەلينكا سابينا» نەگە مۇڭدى؟
«ءبىر «فوردقا» نەشە ەۆرەي سىيادى؟» دەيدى، «قىرىق ءبىر. بىرەۋى رۋلدە، قىرىعى كۇل سالعىشتىڭ ىشىندە». حولوكوستتىڭ كەزىندە مىڭداپ، ميلليونداپ ورتەلگەن ەۆرەيلەر تۋعان حالقىنىڭ باسىنا تونگەن ناۋبەت تۋرالى سولاي قالجىڭدايدى. ويلاپ وتىرساڭ، دۇنيە قاتىگەز بولعاندا، ادامنىڭ وزىنە كۇلۋدەن باسقا شاراسى قالمايدى ەكەن.
نۇرتاس ادامبايدىڭ جوبالارىن كورگەندە نەگە ەۆرەيلەر ەسكە ءتۇستى؟ «ناشا كازاشا»، «پوبەگ يز اۋلا»، «كەلينكا سابينا»... ءبىر قاراعاندا ورىسشا، ءبىراق كەيىپكەرلەرىنىڭ ءبارى قازاق. پاراقور پوليتسەي، جەمقور سۋديا، ماقتانشاق ايتىسكەر، قالاداعى «چايكا»، اۋىلداعى «كولحوزنيك»، شەت ەلگە بارىپ الىپ، تۇك كورمەگەنىن ءبىلدىرىپ قويماۋعا تىرىساتىن دەمالۋشىلار...
مۇنىڭ ءبارى كۇلكىلى بولار ەدى، ەگەر مۇڭدى بولماسا. ءاسىلى، دۇنيەدە نە نارسەنىڭ ولشەمى دە ماحاببات. ەگەر جاقسى كورمەي سىناساڭ، مەنسىنبەگەنىڭ. جاقسى كورىپ سىناساڭ، جانىڭنىڭ اۋىرعانى. نۇرتاس اينالامىزداعى كەمشىلىگى كوپ ادامداردى، جاقسى كورەتىن سياقتى. سويتە تۇرا. كاسىبيسىزدىك، تاربيەسىزدىك، بىلىمسىزدىك، توپاستىق، بەيقامدىق، ماقتانشاقتىق، اڭقاۋلىق... قازاقتىڭ زامانعا ۇيلەسپەيتىن قاسيەتى كوپ. سونىڭ ءبارىن سىنايدى. ونىڭ شىعارماشىلىعىن ءبىر-اق تاقىرىپقا سىيدىرۋعا بولادى: «اۋىل مەن قالا قالاي ۇقسامايدى»؟ اۋىلدان قالاعا قاشقان ەربولى مەن قالادان اۋىلعا «قاشقان» سابيناسىنىڭ ءمانى سوندا، اۋىل مەن قالانىڭ قانشالىقتى بولەك الەمدەر ەكەنىن كورسەتۋدە. كوپ ۋاقىتقا دەيىن نۇرتاستى، اۋىلدان شىققانداردىڭ قابىلداي الماۋىنىڭ سىرى سوندا، ادامبايەۆتىڭ ءوزى (ورىسشا سويلەيتىندەردىڭ ءبارى سياقتى) قالالىق سياقتى اسەر قالدىرادى.
ءبىراق «الداراسپانداعى» نۇرجان تولەنديەۆتى قاراڭىزشى. «شانشارداعى» ۋاليبەك ءابدىرايىموۆتى قاراڭىز. «ناشا كازاشاداعى» نۇرتاس ادامبايەۆتى قاراڭىز. مەيلى، ءبىرى تەاتردا، ساحنادا، ءبىرى ەفيردە. ماسەلە وندا ەمەس. ولاردىڭ قالاي كۇلدىرەتىنىندە. كورەرمەن ولاردى ءبىر-اق نارسە ءۇشىن جاقسى كورەدى. قازاقتىڭ بويىنداعى، قوعامداعى كۇلكىلىنى كورە العانى ءۇشىن. ءبارىنىڭ ايتىپ جۇرگەنى ءبىر اڭگىمە. ورىسشا ايتتىڭ با، قازاقشا ايتتىڭ با، ەكى ءتىلدى ارالاستىرىپ ايتتىڭ با، ودان كوپ ەشتەڭە وزگەرمەيدى. نۇرتاس ادامبايدىڭ ايتىسكەرى مەن نۇرجان تولەنديەۆتىڭ ايتىسكەرىنىڭ، ۋاليبەك ءابدىرايىموۆتىڭ پوليتسەيى مەن نۇرتاس ادامبايەۆتىڭ پوليتسەيىنىڭ اراسىندا ايىرماشىلىق از. ەڭ تاماشاسى جانە سوراقىسى، ولار ومىردەن الىنعان كەيىپكەرلەر عوي.
نۇرتاستىڭ قازاقى تانىمعا سىيمايتىن ءبىر عانا وبرازى بار. ول مەكتەپتەگى قازاق ءتىلىنىڭ مۇعالىمى. «جازىپ الىندار، دەتيلەر، «نوسكي» قازاقشا «ناسكي» بولادى، «شامپۋن، ءشامپۇن»... وسى يۋمورىن عانا تۇسىنبەيتىنمىن. شىن. قازاق ءتىلىنىڭ كوپ جاڭا دۇنيەلەرگە بەيىمدەلە الماي جاتقانى راس. ءبىراق ونىڭىز كۇلەتىن نارسە ەمەس قوي. ويتكەنى جاۋاپكەرشىلىكتى ادامعا ارتىپ تۇرعان جوق. جاۋاپكەرشىلىكتى تىلگە ارتىپ تۇر. ال ءتىلدىڭ نە كىناسى بار؟
قىسقاسى، جالپى العاندا، نۇرتاس ادامبايدىڭ شىعارماشىلىعىن سىيلايمىز. تالانتتى اكتەر، بايقامپاز ازىلكەش دەپ ەسەپتەيمىز. ءبىراق ول نەگە كينوعا كەلدى؟ ادام ءوزىن-ءوزى ىزدەپ ءجۇر، جاقسى. حالىقتىق كومەديا دەگەن نيشا بوس تۇر. جاقسى. ەلدىڭ كۇلكىسى كەلەتىنىن تۇسىنەدى. تاماشا. ءبىراق. نۇرتاس جاساپ جۇرگەن دۇنيەنىڭ كومەديا ەكەنىنە ءشۇبا جوق شىعار، كينو ەكەنىنە كۇمان كوپ. بۇل سكەتچتەردىڭ(سكەتچ - كومەديالىق جانە ساتيرالىق مازمۇنداعى ەسترادالىق شاعىن پەسا - رەد.) جيىنتىعى.
نەگە؟ «كەلينكا» دا، «اۋىلدان قاشۋ» دا كەيىپكەرلەر جۇيەسى، وقيعالار تىزبەگى دايىن دۇنيە. مىسالى، سابينا. ونىڭ جاسىق كۇيەۋى، ۇرىسقاق ەنەسى، تىرىسقاق اتاسى، توپاستاۋ قاينىسى، قىزعانشاق كورشىلەرى، ساناسىز قۇربىسى... قالا قىزىنىڭ اۋىل تۇرمىسىنا دەگەن تاڭدانىسى. اقىرىندا بوي ۇيرەتۋى، اۋىلدا كينوتەاتر (فيتنەس، ماسساج ورتالىقتارى، ت. ب، ) ۇيىمداستىرۋى... «ناشا كازاشادان» بەرى، ءبىر «كەلينكادان» ەكىنشى «كەلينكاعا» كوشىپ جۇرگەن موتيۆ. جانە ونداي موتيۆتەر كوپ.
«اۋىلدان قاشۋىن» الايىق. وندا دا كەيىپكەرلەر، ولاردىڭ قارىم-قاتىناسى (ەربول باسشى، ەرلا جۇمساق، ساپوگ زالالسىز، ت. ب. )، پروبلەمالارى (نەگىزىنەن اقشا تابۋعا كەلىپ تىرەلەتىن)، ءبارى دە تەلەۆيزيالىق نۇسقاسىندا بار ەدى. «پوبەگ يز اۋلا: وپەراتسيا ماحاببات» ەشقانداي جاڭالىق ۇسىنا المادى. ازىلدەرى سول ازىلدەر (كەيبىرى قايتالانادى)، وپەراتور سول وپەراتور (ازامات دۋلاتوۆ، كاسىبيلىگىنە ءسوز جوق، ءبىراق كينو مەن تەلەنۇسقانىڭ ايىرماشىلىعى جوق)، مونتاج تۋرا سونداي تەلەۆيزيالىق مونتاج («كەلينكا-2» - دەگى: «ءساماتسىز با» دەپ امانداسىپ تۇراتىن اۋىل ايەلدەرىن ەسكە ءتۇسىرىڭىز)، سول كيىمدەر (بىرەۋىندە گۇلدى جەيدە، بىرەۋىندە جابىسقان حالات)... قىسقاسى، كينو تۇسىرەدى ەكەنبىز، تالاپ باسقاشا بولسىن دەپ جانىن قيناعان ەشكىم جوق. تۋرا سونداي ىنتامەن، تۋرا سولاي اسىعىس تۇسىرىلگەن. سوندىقتان بۇل ۇلكەن ەكراننان كورسەتىلسە دە، تەلەۆيزيالىق ءونىم بولىپ قالا بەرەدى.
ءيا، كينوتەاتردان كورسەتەتىننىڭ ءبارىن كينو ەكەن دەپ اداسپاۋ كەرەك. ويتكەنى، ءبىزدىڭ مەنتاليتەت سونداي، قازىر. كينو ەستەتيكالىق بىرلىك رەتىندە ەشكىمدى قىزىقتىرمايدى. يا، بەس- التى ادام قىزىعاتىن شىعار. ايتىساتىن شىعار. ءبىراق جالپى حالىققا ءبارىبىر. «الداراسپان» مەن «ونەر قىراندارىنىڭ» ۇزدىك ازىلدەرىن بىرىكتىرىپ، كينوتەاتردان ۇسىنسا، وعان دا حالىق جينالاتىن ەدى. «كەلينكادان» از جينالمايتىن ەدى. ويتكەنى ماقسات كينو كورۋ ەمەس. ماقسات، كوڭىل كوتەرۋ. سوندىقتان نۇرتاس ادامبايدىڭ اكتەر عانا ەمەس، رەجيسسەر جانە ستسەناريست رەتىندە «كينو تۇسىرەم» دەپ جاريالاعانىنا تاڭعالعان جوقپىز.
ءبىراق «سابينا» «مەن حالىقارالىق فەستيۆالدە جۇلدە الدىم» دەگەندە تاڭعالدىق. جۇلدە العانىنا ەمەس. ەشكىم بىلمەيتىن فەستيۆالعا قاتىسىپ، وندا كەزدەيسوق نوميناتسيانى الىپ، سونى الاۋلاتقانىنا. «بەرلينگە» اپارىڭىز، كورەيىك. «كاننعا» اپارىڭىز، كورەيىك. ماڭىنا جولاتپايدى. ويتكەنى ادامنىڭ پسيحولوگياسى ءجىتى زەرتتەلگەن جەردە عانا ونەر جاسالادى. شارتتىلىقپەن الىسقا بارا المايسىڭ.
شارتتىلىق دەپ نەنى ايتامىز؟ مىسالى، «سابيناداعى» ەسەكتەرگە پاركوۆكا جاساۋ. نەمەسە جان ءىزباساردىڭ اڭقاۋلىقتان بويانىپ شىعاتىنى. شارتتىلىق پا؟ شارتتىلىق. قازىرگى اۋىلدان ماشينانى ەمەس، ەسەكتى تابا المايسىڭ. ال وپا- دالاپتىڭ ايەلدىڭ بۇيىمى ەكەنىن ەڭبەكتەگەن بالا دا بىلەدى. بۇل قازىرگى اۋىلدىڭ كورىنىستەرى ەمەس، «سابينا-2» - گە ەنىپ كەتكەن اۋىل تۋرالى ستەرەوتيپ قانا. نەمەسە جانىبەكتىڭ اقبوز اتقا ءمىنىپ كەلۋىن الىڭىز... سابينا ءۇشىن اقبوز اتقا ءمىنۋ، ول ريچارد گير بولماسا، ەشقانداي اۋىل بالاسىنىڭ ويىنا كەلمەس ەدى. باس قۇداعيدىڭ سىناعىن الىڭىز (سابينا ءبىرىنشى بولىمدە ولاردى قوناق قىلىپ، ريزاشىلىعىن العان بولاتىن. ەكىنشىسىندە ولاردىڭ قايتادان كەلىپ، اياق استى سىناق ۇيىمداستىرعانى قيسىنسىز). كەيدە وسىلاي، كۇلكى كۇلكى ءۇشىن دەپ اسىرا سىلتەپ جىبەرەتىن تۇستارى بار. بۇل تەلەۆيزيادا كەشىرىلەتىن نارسە، كينودا... كۇمانىم بار.
دەسە دە «كەلىن» باستان- اياق ستەرەوتيپ پەن شابلونعا قۇرىلعان دەسەك، ول دا قيانات بولار ەدى. جانىبەكتىڭ (ەسجان حاميدۋللين) دەپۋتات بولاتىنى، اۋىلدا اەروپورت سالام دەپ ۋادە بەرەتىنىن قاراڭىز. نەمەسە پوشتاشى (جاندوس ايباسوۆ)، حاتتى جىبەرۋدىڭ ورنىنا، «ارعى كۇنى تاياق جەدىم، كەشە ۇيگە قوناقتار كەلدى، بۇگىن جينالىس بولدى» دەپ سىلتاۋ ايتاتىنى دا تانىس جاعداي. مۇنداي كورىنىستەر قازاقتى جاقسى تانىعان، كەم-كەتىگىن بايقاي الاتىن ادامنىڭ عانا قولىنان كەلەدى.
جالپى سيۋجەت جەلىسىندە وقىس بۇرىلىستار جوق. «كەلينكانىڭ» ءبىرىنشى بولىمىندە اقىماقتىعىنىڭ كەسىرىنەن اۋىلعا كەلىن بوپ تۇسكەن سابينامەن تانىساتىنبىز. ول اۋىل ومىرىنە ۇيرەنىسە الماي، قالاعا قاشۋدىڭ امالىن ىزدەپ جۇرەدى. اقىرىندا، ونى ءوز اكەسىنىڭ ادەيى اۋىلعا جىبەرگەنىن بىلەسىز. قىز قاپالانادى، قالاعا قايتادى. ال كۇيەۋى ارتىنان ىزدەپ بارادى. نۇرتاس وقيعا ءبىتتى دەپ ساناماپتى. ەكىنشى بولىمدە ولار قايتادان اۋىلعا كەلەدى. مىنە، ول اۋىلدىڭ سۇيىكتىسى. تاماق پىسىرە الماسا دا، ءۇي شارۋاسىنا ەپتى بولماسا دا ءبارى ونى جاقسى كورەدى. وسى جايماشۋاق ءومىردى قالادان كەلگەن قارلىعاش (مۇحامەدجانوۆا) بۇزادى. قارلىعاشتىڭ تۇپكى ماقساتى بەلگىلى بولعانعا دەيىن.
كەيىپكەرلەر قانداي؟ شال، كەمپىر، بالا، كورشىلەر، اۋىلداعىلاردىڭ ءبارى كاريكاتۋرالىق وبرازدار. ەگەر كاريكاتۋرا، ءومىردى كورۋدىڭ نەمەسە كورسەتۋدىڭ ىشتەي پىسكەن ءتاسىلى بولسا، وندا «سابيناداعىلاردىڭ» ءبارى سونداي بولۋى كەرەك. ءبىراق قالالىقتار (سابينانىڭ تۋعان- تۋىس، تانىستارى، قارلىعاش، «بولاشاقپەن» پوشتاشى ماماندىعىن وقىپ كەلگەن مادي) كۇلدىرمەيدى دە، سول باياعى اۋىل ادامدارى كۇلكىلى. جانە اكتەرلىك ويىننىڭ ورنىنا، بەت- اۋزىن قيسايتۋ، باسىن سەلكىلدەتۋ، ەلبەڭدەپ جۇگىرۋدەن باسقا ەشتەڭە كورە المادىق. تەلەۆيزيالىق نۇسقاعا جاراسادى، ۇلكەن ەكرانعا ارتىقتاۋ.
وسىنداي كەدىر-بۇدىرلىقتارىنا قاراماستان، بۇل فيلمنىڭ جالعىز تارتىمدىلىعى بار. ول كەلينكا سابينا. قازىرگى پوپ-مادەنيەتتە ايەل بوپ كيىنگەن ەركەكتەر كوپ. جالىقتىرادى. ءبىراق نۇرتاستى باقىلاعان قىزىق. ونى ءسىز ەركەك، نە ايەل دەپ قارامايسىز. كەلينكا سابينا دەپ قارايسىز. بەرىك تۇرعىنبەكوۆتىڭ كۇلپاش كەلىنى سياقتى. تۋرا سونىڭ قالادا وسكەن نۇسقاسى. ءسال ساناسىزداۋ، ءسال ويسىزداۋ، اقىماقتاۋ، داراقىلاۋ، ءبىراق نيەتى تازا سالدىرلاق ايەل. جالپى، «كەلينكا» اۋىلدان شىعا الماي جۇرگەن قازىرگى قازاق قوي. كەتەيىن دەسە كەتە الماي... باسقا دۇنيەدە كومفورت تا، مادەنيەت تە، وركەنيەت تە، ءبارى بار، تەك اۋىلداعىداي اپەندە (سونىسىمەن دە بارىمىزگە جاقىن) ادامدار جوق.
بۇل تۋىندىدا ومىرگە جاقىننىڭ ءبارى، وسىنداي. كۇلكىلى دە مۇڭدى (قاشان تۇزەلەر ەكەنبىز؟). ومىردەن الىستىڭ ءبارى جاساندى دا... مۇڭدى (قاشان كينو ءتۇسىرىپ ۇيرەنەمىز؟). «رەجيسسەرلىك» تۇرعىدا نۇرتاستىڭ «فوررەست گامپتى» كورگەنى، «وكىل اكەنى» كورگەنى بايقالىپ تۇر. كينوتسيتاتالار وتە كوپ. قازاقشا ديالوگتار جازا المايتىنى بايقالىپ تۇر. ورىسشا ارالاسقان تۇستارى عانا كۇلكىلى. ءوزىن ءوزى جارنامالاۋ، سەلف پروداكتپلەيسمەنت تىم كوپ. نۇرتاستىڭ پىكىرىنشە، قازاقستاندىق ەفيردە نۇرتاس ادامبايەۆتان باسقا ەشكىم بولماۋى كەرەك سياقتى.
سوعان قاراماستان، الدە سونىڭ ارقاسىندا ما، «كەلينكا سابينا» مۇمكىن مەن مۇمكىن ەمەستىڭ، شارتتىلىق پەن بايقامپازدىقتىڭ، اۋىل ادامدارى مەن اۋەسقوي اكتەرلەردىڭ كەزدەيسوق قوسپاسى سياقتى اسەر بەرەدى. قولىندا باردىڭ ءبارىن قوسىپ پىسىرگەن اۋەسقوي اسپازدىڭ بوتقاسى. ءدامدى بولعانىمەن، بوتقا. ءبىراق قارنىڭ اشقاندا الدانۋعا بولادى.
ايتپاقشى، تاعى ءبىر شارتتىلىقتى ۇمىتىپ بارامىز. سوڭعى «سابينادا» جانىبەكتىڭ ءۇيىنىڭ استىنان مۇناي تابىلادى. قالايشا ءبىر ءۇيدىڭ استىنان عانا تابىلادى؟ بۇل ءبىر ساندىققا سىيىپ كەتەتىن بايدىڭ قازىناسى ەمەس. تابىلعان كۇننىڭ وزىندە، ول مۇنايدى كەرەگىڭە جاراتۋ ءۇشىن، بۇكىل اۋىلدى كوشىرۋ كەرەك بولادى عوي. ءبىراق قانشا قيسىنسىز بولسا دا، ءازىل «ءوتتى». نەگە؟ ويتكەنى بىزدە، بايۋدىڭ مۇناي ساتۋدان باسقا امالىن بىلمەيدى.
«اق جەلكەن»، №4
ءساۋىر، 2016
