جەر زاڭىنىڭ رەزونانس تۋدىرعان نورمالارى كەڭىنەن تالقىلانىپ، ورتاق ۇستانىم پارلامەنتتە قارالۋى ءتيىس - اپتالىق شولۋ
سوڭعى ۋاقىتتا قوعامدا ەڭ ءبىرى وزەكتى تالقىلاۋ نىسانىنا اينالىپ وتىرعان جەرىمىزگە قاتىستى داۋلى ماسەلەگە دە، ازىرشە، نۇكتە قويدىق. زاڭنىڭ كەيبىر نورمالارىنا حالىق نارازىلىعىن ءبىلدىردى، ال قازاقستان پرەزيدەنتى كەسىمدى ءسوزىن ايتتى «جەر زاڭناماسىنىڭ كەيبىر نورمالارىن قولدانۋعا موراتوريي ەنگىزۋ تۋرالى» جارلىعىن شىعاردى.
الايدا، الدا ءالى تالاي جۇمىستار تۇر. ەندىگى ۋاقىتتا تەك ۇكىمەت قانا ەمەس، سونىمەن بىرگە پارلامەنت دەپۋتاتتارى، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار، قوعامدىق ۇيىمدار ءبىر كىسىدەي اتسالىسىپ، بۇل نورمالاردى 1 جىل بويى جان-جاقتى تالقىلاۋى ءتيىس. ەگەر، تاراپتار ورتاق ۇستانىمعا كەلمەسە، وندا حالىقتىڭ نارازىلىعىن تۋىنداتقان جەرگە قاتىستى كەيبىر نورمالار زاڭنان الىنىپ تاستالماق.
ءيا، كۇنى كەشە پارلامەنت پالاتالارىنىڭ ءتوراعالارى، پرەمەر-مينيستر، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى، ۇكىمەت مۇشەلەرى مەن مەملەكەتتىك ورگاندار باسشىلارىنىڭ باسىن قوسىپ، اقوردادا كەڭەس وتكىزگەن ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەل دامۋىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىنا، سونىڭ ىشىندە جەر رەفورماسىنا توقتالىپ، ۇكىمەت قىزمەتىنە باعا بەردى. جەرىمىزگە قاتىستى زاڭدى ازىرلەۋدە كەمشىلىكتەر جىبەرگەن، حالىق اراسىندا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزە الماعان ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ قىزمەتىن سىنعا الدى. جەر زاڭناماسىنىڭ جاڭا نورمالارىنىڭ ءمانى ءتيىستى توپتارعا جەتكىزىلمەگەنىن ايتتى.
«قابىلدانعان زاڭنىڭ تەتىكتەرى مەن نورمالارى جۇرتشىلىقتى كەڭىنەن قاتىستىرۋ ارقىلى تالقىلانبادى. سوندىقتان كوپ جاعدايدا حالىقتىڭ الاڭداۋى دۇرىس. ەگەر قازاقستاندىقتار قابىلدانعان شەشىمگە سەنبەيتىن بولسا، دەمەك بۇل دۇرىس ەمەس دەگەن ءسوز. ويتكەنى، بۇل وزگەرىستەر حالىق ءۇشىن جاسالىپ جاتىر. قوعامدا جەردى جالعا الۋ جونىندەگى ءبىرقاتار زاڭنامالىق نورمالارعا قاتىستى كۇمان تۋعانىن ەسكەرۋ ماڭىزدى»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
وسىعان بايلانىستى قازاقستان پرەزيدەنتى جەر كودەكسىنىڭ قوعامدىق رەزونانس تۋدىرعان ءبىرقاتار نورمالارىنا 2017 -جىلعا دەيىن توقتاۋ سالدى. «بۇل ماسەلەنى ەگجەي- تەگجەيلى قاراستىرۋ كەرەك. ەگەر تالقىلاۋدان كەيىن پارلامەنت ورتاق شەشىمگە كەلەتىن بولسا، موراتوريي الىپ تاستالادى، ال ەگەر ولاي بولماسا، كۇشىندە قالادى. ءبىز حالىققا ۇنامايتىن زاڭعا ءزارۋ ەمەسپىز. بۇل رەتتە موراتوريي ساقتالعان جاعدايدا اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جاعدايى ناشارلاۋى مۇمكىندىگىن ءتۇسىندىرۋ قاجەت. سونداي-اق ۇكىمەت جانىنان پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ب. ساعىنتايەۆتىڭ باسشىلىعىمەن كوميسسيا قۇرۋدى تاپسىرامىن. كوميسسيا بارلىق مۇددەلى ورگانداردى جانە قوعامدىق بىرلەستىكتەردى تارتۋى ءتيىس. رەزونانس تۋدىرعان ەرەجەنى كەڭىنەن تالقىلاپ، ورتاق ۇستانىم ازىرلەپ، پارلامەنتكە بەرۋ كەرەك. «نۇر وتان» پارتياسىنا دەموكراتيالىق كۇشتەر كواليتسياسى اياسىندا كەڭ اۋقىمدى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدى تاپسىرامىن. بۇعان بارلىق پارتيالار، قوعامدىق بىرلەستىكتەر جانە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى قاتىسۋى ءتيىس. ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىنا ۇكىمەت پەن پارلامەنتتىڭ قوس پالاتاسىنىڭ دەپۋتاتتارى بەلسەنە قاتىسادى دەپ ۇمىتتەنەمىن»، - دەدى ن. نازاربايەۆ.
سونىمەن قاتار مەملەكەت باسشىسى جەر كودەكسى جونىندەگى جۇمىسقا جاۋاپتى ەكى مەملەكەتتىك ورگاننىڭ، اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى مەن ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ ءوز مىندەتىن تيىسىنشە اتقارا الماعانىنا نازار اۋداردى. «بۇل مينيسترلىكتەردىڭ جۇمىسى ناشار دەي المايمىن. ءبىراق وزدەرىنىڭ ۇستانىمى ەلدىڭ بارىنە ۇعىنىقتى بولىپ، دۇرىس قابىلدانۋى ءۇشىن ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىمەن اينالىسقان جوق»، - دەگەن ەلباسى ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى ەربولات دوسايەۆتىڭ قىزمەتىندە جىبەرىلگەن كەمشىلىكتەرگە بايلانىستى وتستاۆكاعا كەتۋ تۋرالى ءوتىنىشىن قابىلدادى. مۇنان بولەك، اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى اسىلجان مامىتبەكوۆتىڭ قىزمەتىنە تولىقتاي سايكەستىگى تولىق دەڭگەيدە ەمەس ەكەنىن جاريا ەتتى. ۇلتتىق ەكونوميكا ۆيتسە- ءمينيسترى قايىربەك وسكەنبايەۆتى قىزمەتىنەن بوساتۋدى، ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ سالالىق كوميتەتىنىڭ باسشى قىزمەتكەرلەرى مەن باسقا دا جاۋاپتى تۇلعالاردىڭ قىزمەتىنە سايكەستىگى تۋرالى ماسەلەنى قاراۋدى، سونداي- اق، ۇكىمەتكە جەر قاتىناستارىن رەتتەۋ باعىتىنداعى سالالىق فۋنكتسيالاردى اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنە بەرۋ جونىندە تاپسىردى.
قازاقستان پرەزيدەنتى جيىن بارىسىندا مۇنان بولەك قازىرگى اقپاراتتىق سىن-قاتەرلەردى ەڭسەرۋ، 5 ينستيتۋتسيونالدىق رەفورمانىڭ بارىسىن ءتيىمدى قولداۋ ءۇشىن وكىلەتتى ورگان - اقپارات جانە كوممۋنيكاتسيا مينيسترلىگىن قۇرۋدى، مىندەتتى مەديتسينالىق ساقتاندىرۋدى ەنگىزۋ بويىنشا ءىس- ارەكەتتىڭ جول كارتاسىن ازىرلەۋدى، ورتا مەكتەپتەردەگى وقۋ جىلىن ۇزارتۋ، ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋگە كوشۋ مەرزىمىن تالقىلاۋدى جۇكتەدى. سونىمەن قاتار كۇندەلىكتى تۋىندايتىن كەز- كەلگەن ماسەلەلەرگە وراي شۇعىل تۇردە پىكىر ءبىلدىرىپ وتىرۋدى مينيسترلەرگە قاتاڭ ەسكەرتتى. «اقپاراتتىق جۇمىس تەك جۋرناليستەر الدىنا بريفينگكە شىعىپ، قاعازدا جازىلعاندى وقىپ بەرۋدەن عانا تۇرمايدى. ءبىزدىڭ مينيسترلەر ءتىپتى بريفينگتەردە دە جۋرناليستەردەن قاشقاقتاپ، قاراپايىم ساۋالدارعا جاۋاپ بەرمەيدى. قازىرگى كەزدە ءبىز مينيسترلىكتەردى قاندايدا ءبىر سالاداعى ساياساتتى ايقىندايتىن ورگاندارعا اينالدىردىق. ساياساتكەر جۇرتپەن تىلدەسۋگە، ءوز ۇستانىمىن تۇسىندىرۋگە، قوعامنىڭ سەنىمىنە يە بولۋعا ءتيىس. حالىقپەن، ەڭ الدىمەن جاڭا زاڭداردى قولداناتىن جۇرتپەن كەزدەسۋ كەرەك»، - دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
ايتا كەتەرلىگى، الەمدىك تاجىريبەگە سايكەس اۋىل شارۋاشىلىعىنا سالىنعان قاراجات ءوزىن اقتاۋ ءۇشىن 10-15 جىل كەرەك. جالپى، جەردى ۇزاق مەرزىمگە جالعا بەرۋ بۇكىل دۇنيە ءجۇزى بويىنشا ينۆەستيتسيا تارتۋدىڭ امالى رەتىندە قاراستىرىلادى. ماسەلەن، بەلگيا، گەرمانيا، گرەكيا، نيدەرلاند سياقتى ەلدەر شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ جەردى مەنشىككە نەمەسە جالعا الۋى ماسەلەسىنە قانداي دا ءبىر شەكتەۋ قويمايدى. فرانسيادا شەتەلدىك ينۆەستورلار ءۇشىن جەر رەسۋرستارىن جالعا الۋدىڭ ەڭ ۇزاق مەرزىمى 99 جىلدى قۇراپ وتىر. ال قازاقستاندا اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەردى 10 -جىلعا، سونىڭ ىشىندە شەتەلدىكتەردىڭ جالعا الۋى تۋرالى زاڭ ۇزاق ۋاقىتتان بەرى قولدانىلىپ كەلگەن بولاتىن. الايدا، وسى ۋاقىتقا دەيىن بۇل سالاعا اعىلعان ينۆەستيتسيا اعىنى بايقالا قويعان جوق. ناقتى دەرەكتەرگە قاراعاندا، بۇگىندە ەلىمىزدىڭ 65 مىڭ گەكتار جەرىن شەتەلدىكتەر يگەرۋ ۇستىندە. سوندىقتان دا اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنا ينۆەستيتسيا تارتۋ ءۇشىن جەر كودەكسى نورمالارىن ازىرلەۋ بارىسىندا الەمدىك تاجىريبە قاپەرگە الىنىپ، شەتەلدىكتەرگە جەردى جالعا بەرۋ مەرزىمى 25 جىلعا دەيىن ۇزارتىلعان- دى.
زاڭداستىرۋ جالعاسۋدا
سەيسەنبى كۇنى پرەمەر- مينيستر كارىم ءماسىموۆتىڭ توراعالىعىمەن ق ر ۇكىمەتىنىڭ سەلەكتورلىق رەجىمدەگى كەزەكتى وتىرىسى ءوتتى. جيىن بارىسىندا ەلىمىزدىڭ قارجى ءمينيسترى باقىت سۇلتانوۆ مۇلىكتى جاريا ەتۋ ناۋقانى جايىندا ءسوز سويلەپ، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن زاڭداستىرىلعان مۇلىك سوماسى 1,2 تريلليون تەڭگەگە جۋىقتاعاندىعىن ايتتى. ال ق ر ۇلتتىق بانكىنىڭ ءتوراعاسى دانيار اقىشەۆ ناۋقان كەزەڭىندە بانكتەر 910 شوت اشىپ، ولارعا 590,3 ميلليارد تەڭگە سالىنعانىن اتاپ ءوتتى. «بۇعان قوسا، ارنايى شوتتارداعى بارلىق اقشانىڭ 83 پايىزى اعىمداعى جىلدىڭ ءتورت ايىندا جاريا ەتىلدى. وسىنداي شوتتارعا اي سايىنعى اقشا اعىمى اعىمداعى جىلى ورتا ەسەپپەن العاندا 148 ميلليارد تەڭگەنى قۇرادى. بۇل زاڭناماعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەردىڭ دۇرىستىعىن تاعى دا راستايدى»، - دەدى ول.
ايتا كەتەرلىگى، قازاقستاندىقتار شەتەلدەگى مۇلىكتەرى مەن قارجىلارىن دا ءوز ەرىكتەرىمەن زاڭداستىرۋ ۇستىندە. ماسەلەن، سوڭعى دەرەكتەرگە قاراعاندا، قازاقستاننىڭ اۋماعىنان تىس جەردە جەكەشەلەندىرىلگەن مۇلىكتىڭ باسىم بولىگى تۇرعىن ۇيلەردى قۇرايدى. ولاردىڭ باسىم بولىگى بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىندە، يسپانيادا، ۆەنگريا مەن تايلاندتا، رەسەي جانە وزبەكستان مەملەكەتتەرىندە ورنالاسقان. جالپى، وسى كۇنگە دەيىن شەت مەملەكەتتەردەگى 52 نىسان جەكەشەلەندىرىلگەن. ەلىمىزدەن تىسقارى جەردە زاڭداستىرىلعان مۇلىكتىڭ باعاسى 1,8 ميلليارد تەڭگەنى قۇراپ وتىر.
مۇنان بولەك، ۇكىمەت وتىرىسى بارىسىندا ق ر ىشكى ىستەر ءمينيسترى قالمۇحانبەت قاسىموۆ ورمان جانە دالا ورتتەرىنىڭ الدىن الۋ ماسەلەلەرى بويىنشا بايانداما جاسادى. ءمينيستردىڭ مالىمەتىنشە، جىل سايىن ەلىمىزدە 4000 عا دەيىن ورمان- دالا ورتتەرى ورىن الىپ، 180 مىڭ گەكتار القاپتى قامتيدى. ال كەلگەن شىعىن كولەمى 230 ميلليون تەڭگەدەن اسىپ جىعىلادى. «اعىمداعى جىلدىڭ باسىنان باستاپ ورمان قورى اۋماعىندا جالپى اۋدانى 285 گەكتار بولاتىن 16 ءورت تىركەلدى، زالال سوماسى 1,7 ميلليون تەڭگەنى قۇرايدى. دالا القاپتارىندا 2180 گەكتار اۋداندا 410 ءورت تىركەلدى. قۇرباندار مەن زالالدار جوق»، - دەدى مينيستر.
وتىرىس قورىتىندىسى بويىنشا كارىم ءماسىموۆ مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگاندارعا ءبىرقاتار تاپسىرمالار بەردى.
اۆتور: مارلان جيەمباي
