جالعا بەرىلگەن ەگىس القاپتارى توزبايتىن بولادى - دوسمۇحامەد كىشىبەكوۆ
جەر قاي زامانداردا دا تىرشىلىك نەگىزى. جەر - انا. ادام، جان- جانۋار، ۇشقان قۇس، قۇرت- قۇمىرسقا، ءتۇرلى وسىمدىكتەر توپىراقتان ءنار العان. تاريحىمىزدا جەر ءۇشىن تالاي قانتوگىس شايقاس بولعان.
اياۋلى اتامەكەنىمىزدى باسىپ الماق بولعان جاۋلاردان قورعاپ قالعان اتا- بابالارىمىز ونى بىزگە مۇراعا قالدىرعان. ءبىراق قازىر زامان وزگەردى. جەردىڭ، ەلدىڭ يەسى - حالىق. ەندى سول جەردى قالاي پايدالانىپ جاتىرمىز، ماسەلە وسىندا. بۇرىن جەردى تەك جايىلىم رەتىندە ەكستەنسيۆتى پايدالانعان بولاتىنبىز. ينتەنسيۆتى يگەرۋگە كوشكەنىمىزگە سالىستىرمالى تۇردە ونشا كوپ بولعان جوق. ءبىراز نارسەنى ۇيرەندىك، ءبىراق مەڭگەرمەگەنىمىز دە از ەمەس. دامىعان ەلدەردەگىدەي جەردى ايالاپ، قۇنارلاندىرىپ پايدالانۋدى ءالى ۇيرەنە الماي جاتىرمىز. وعان دالەل، بىلتىر وڭتۇستىك قازاقستاندا الدەكىمدەردىڭ جەردى بۋلدوزەرمەن قوپارىپ، وندا ءوسىپ تۇرعان جاسىل ميانى قازىپ الىپ، سىرتقا توننالاپ ساتىپ جاتقانىن وكىنە ايتىپ، «مىسل» (2015، №6) جۋرنالىندا «زەمليا وت بوگا يستيننىي حوزياين نارود» دەگەن ماقالا جازىپ ەدىم. ءبىراق ناتيجەسى بولمادى. ەندى بيىل سول سوراقىلىق قىزىلوردا وبلىسىندا ورىن الىپ جاتقاندىعىن «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ بيىلعى جىلعى 27 - ساۋىردە باسىلعان « قىزىل مياعا كەلگەن قىرعىن» دەپ اتالاتىن ماقالانى وقىپ قاتتى قىنجىلدىم. سوعان قاراعاندا جەرگە قالاي بولسا سولاي قاراۋ توقتاماعان سياقتى.
بۇل نە سوندا؟ «قولدا باردا التىننىڭ قادىرى جوق» دەيدى حالىق. مىنە، ءبىز سول جاعدايدامىز. ءبىزدىڭ جەرىمىز مول. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعى ەۋروپانىڭ بىرنەشە ەلدەرىنە تەڭ كەلەدى. الايدا، حالقىمىز از. ءبىز جەرىمىزدى ۇقىپتى پايدالانا الماي وتىرمىز. قازىرگى تاڭدا الىس- جاقىن كورشىلەردىڭ ىشىندە تەرريتورياسىنا حالقى سىيماي، قىسىلىپ وتىرعاندارى بار. سولار ءبىزدىڭ ۇلان- عايىر بايتاعىمىزدى كورمەي وتىرعان جوق. ەگەمەن ەل بولعانىمىزعا 25 جىل بولدى. تىنىش ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. ەندىگى كەلەر 25 جىلدا جاعدايىمىز قانداي بولاتىنىن ەشكىم كەسىپ ايتا المايدى.
«جەرىڭ كەڭ، بوس جاتىر، ءبولىس»، دەپ ايتاتىندار شىقپاسىنا كىم كەپىل؟ ولاي بولسا داليعان دالامىزعا كوز تىگەتىندەر جوق دەپ ايتا المايمىز. ەرتەلى- كەش بۇل ماسەلە ءبارىبىر كوتەرىلۋى مۇمكىن. ال تەز ارادا بۇل بايلىعىمىزدى يگەرىپ الاتىنداي، بوس جاتقىزبايتىنداي، شىنىن ايتۋ كەرەك، ءبىزدىڭ شامامىز جوق. سوندا نە ىستەۋ كەرەك؟ مەن قازىر جەردى ساتپايمىز دەپ شىرىلداپ جۇرگەن پاتريوتتاردى، قانداستارىمدى تۇسىنەمىن. ءبىراق كوزىمىزدى اشىپ قارايىقشى، تىكەلەي وتقا تۇسۋگە بولا ما؟ اقىلعا كەلەيىك. مەنىڭشە، ەلدى، ەگەمەندىگىمىزدى ساقتاپ، ماڭگى ەل بولۋىمىز ءۇشىن جەرىمىزدى زاڭدى تۇردە جالعا بەرۋدەن باسقا امالىمىز جوق. ءبىز تەك سول ارقىلى عانا تۇتاس ەل بولىپ تۇرا الامىز. ءبىزدىڭ سولتۇستىك كورەيا سەكىلدى الەمگە ۇرەي سالاتىن قارۋىمىز جوق. سوندىقتان، بىزگە كوز الارتقىسى كەلەتىندەر تابىلۋى عاجاپ ەمەس. مىنە، وسى جاعدايدا ەلدى امان ساقتاۋدىڭ ءبىراق جولى بار. ول - الگى ايتقان جالعا ارتىق جەرىمىزدى بەرۋ. بۇل بىزگە نە بەرەدى؟
بىرىنشىدەن، بوس جاتقان جەرلەر يگەرىلەدى، ەگىس القاپتارى توزبايتىن بولادى. ەكىنشىدەن، ازىق- تۇلىك پروبلەماسى وتكىرلەنىپ كەلە جاتقان كەزدە استىقتىڭ، تاعامنىڭ مولايۋىنا جول اشىلادى. ۇشىنشىدەن، بوس جاتقان جەرى بار دەپ ەشكىم كوزىنىڭ سۇعىن قادامايدى. تورتىنشىدەن، ءبىز كوپۇلتتى مەملەكەتپىز. ءبىراق ءبارىمىز ءبىر وتباسىداي بولىپ تاتۋ- ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. بۇل ۇلكەن ونەگە! مىنە، وسى تاجىريبەگە سۇيەنە وتىرىپ، جەرىمىزدى دە جالعا بەرىپ، باسقا ەلدەردىڭ تەحنيكاسىن، ءبىلىمىن پايدالانىپ، ەلىمىزدىڭ جاعدايىن كۇشەيتسەك دۇرىس ەمەس پە؟ سوندىقتان، قۇر داۋرىقپايىق. ماسەلەنىڭ بايىبىنا بارايىق دەگىم كەلەدى.
دوسمۇحامەد كىشىبەكوۆ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى
