ءتۇس كورۋدىڭ انىق ءمانىن ءتۇسىندىرىپ بەرە الماي كەلەمىز

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - ادام بالاسى اتامزاماننان بەرى اقىل تارازىسىنا سالىپ سىرىن اشا الماعان، تىلسىم قۇپيالىعىمەن وزىنە قىزىقتىرىپ كەلگەن قۇبىلىستاردىڭ ءبىرى - ءتۇس كورۋ.

تىپتەن، ءتۇرلى تەحنولوگيانى مەڭگەرگەن بۇگىنگى زاماننىڭ وزىندە ءتۇس كورۋدىڭ انىق ءمانىن ءتۇسىندىرىپ بەرە الماي كەلەمىز. تەك، ءتۇس تۋرالى ايتىلاتىن تاريحي ءومىر اعىسىنىڭ بىزگە قالدىرعان ءتۇرلى بولجامدارى، الۋان تۇجىرىمدارى، قازىرگى عىلىمنىڭ ءتۇس جايىندا زەرتتەپ اشقان جاڭالىقتارى ءبىراز سىرعا قانىقتىرادى. ايتسە دە، بۇل تىلسىم قۇبىلىس تۇپكىلىكتى اقيقاتىنا جەتكىزەر ەمەس.

ءتۇس كورۋ - قيال پروتسەسىنىڭ ۇيقى كەزىندەگى ەنجار بەينەسى. ءتۇس كورۋدى فيزيولوگيالىق تۇرعىدا تۇسىندىرگەن اكادەميك ي. پ. پاۆلوۆتىڭ پىكىرى بويىنشا ۇيقى كەزىندە مي كلەتكالارىنىڭ قىزمەتى تولىق تەجەلمەيدى، كەيبىر بولىمدەرى وياۋ قالپىنداعىداي جۇمىس ىستەي بەرەدى. مي قىرتىسىنىڭ وسىنداي بولىكتەرىن «كۇزەتشى پۋنكت» دەپ اتايدى. كۇزەتشى پۋنكتتەردە ادامنىڭ بۇرىنعى كورگەن، ەستىگەن، ءدامىن تاتقان نارسەلەردىڭ بەينەلەرى (بەينەلى ويدىڭ ءىسىن باسقاراتىن وڭ جاق مي سىڭارىندا) قايتا «تىرىلەدى». ز. فرەيد ءتۇس كورۋدىڭ ايقىن مازمۇنىمەن قاتار تىلسىم استارى دا بار، سوندىقتان ءتۇس ادامنىڭ بەيسانالىق دەڭگەيىندەگى ويلارىنىڭ سيمۆولدىق بەينەسى دەپ ءبىلدى. ك. يۋنگ بويىنشا ءتۇس كورۋ ادام ساناسىنان تىس، ونىڭ رۋحاني دۇنيەسىندەگى سانا مەن بەيسانالىقتىڭ اراسىن بايلانىستىراتىن، بولاشاقتى بولجايتىن ترانتسەندەنتالدى قۇبىلىس دەپ سانادى. (kk.wikipedia.org).

وسىلايشا، م. ي. سەچەنوۆ ءتۇس كورۋدى «ۇيرەنشىكتى اسەرلەردىڭ ادەتتە بولماعان قيسىنداۋى» دەپ ەسەپتەسە، ي. پ. پاۆلوۆ بويىنشا، «ءتۇس كورۋ كوبىنەسە ەسكى تىتىركەندىرۋلەردەن قالعان ىزدەن تۋادى». ك. يۋنگتىڭ ايتۋىنشا، «ءتۇس كورۋ - ۇيقى كەزىندەگى پسيحيكالىق ارەكەتتىڭ قالدىعى جانە وتكەن كۇننىڭ وي اسەرى مەن كوڭىل- كۇيى» دەيدى.

عىلىمي دايەكتەمەلەر مەن بولجامدارعا سۇيەنسەك، ءتۇس كورۋدىڭ بەس ءتۇرلى سەبەبىن تومەندەگىدەي تۇسىندىرگەن.

1. ەرەكشە اسەر قالدىرعان، كۇندىز وڭىندە كورگەن جايلاردىڭ، ويلاردىڭ اسەرىنەن ءتۇس كورۋ. 2. كۇندىز ىستەگەن شارۋالارعا، جۇمىستارعا بايلانىستى ءتۇس. 3. اۋىرعان سەبەپتى كورگەن ءتۇس. 4. ايان بەرۋ. 5. جاننىڭ مازاسىزدانۋىنا بايلانىستى ءتۇس كورۋ.

وسىلاي قيسىنعا كەلتىرسەك تە، بۇل انىقتامالاردىڭ اياسىنا سىيمايتىن قۇبىلىستار دا كوپ. ۇيقىعا كەتكەن مي ويدا جوق كارتينالاردى قالاي كوز الدىمىزعا اكەلە الادى؟ مۇنىمەن قاتار، ءبىر ءتۇس شىندىققا جاناسسا، ەندى بىردە ادام سەنگىسىز كۇيدە بولادى. مىسالى، ۇيىڭىزدەگى بولمەلەردىڭ ورنى اۋىسادى نەمەسە ءسىز بۇرىن- سوڭدى جاقسى تانيتىن ادامدار وزدەرىنە ۇقسامايدى. جانە ومىرىڭىزدە مۇلدەم كورمەگەن بەيتانىس ادامدار كەزدەسەدى.

ادام ءومىرىنىڭ 1/4 بولىگىن ۇيقىعا جانە ونىڭ 6 جىل ۋاقىتىن ءتۇس كورۋگە جۇمسايدى. ادام ۇيقىدان تۇرعاندا كورگەن ءتۇسىنىڭ جارتىسىن عانا ەسىنە تۇسىرەدى. 10 مينۋتتان كەيىن كورگەن ءتۇسىنىڭ 90 پايىزىن ۇمىتادى. ەگەر ءتۇسىڭىزدى ەسكە ساقتاپ قالعىڭىز كەلسە، 5 مينۋت ىشىندە نە كورگەنىڭىزدى قاعازعا جازىپ الۋىڭىز كەرەك.

تۇستە قۇلاپ بارا جاتقان سياقتى سەزىم كەشۋ ۇيقىنىڭ العاشقى ساتىندە ورىن الادى. ول بۇلشىق ەتتەردىڭ تارتىلىپ قالۋىنان، ياعني باسقاشا ايتقاندا «ميوكلونيكالىق سوققىنىڭ» سەبەبىنەن تۋىندايدى.

حارتفوردشير ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ريچارد ۆايزماننىڭ مالىمدەۋىنشە، تاماشا ءتۇس كورۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋعا بولادى جانە ادام جاقسى تۇستەن كەيىن جىگەرلەنىپ ويانادى. 2010 -جىلى iPhone - Dream:ON قوسىمشاسىن قۇرۋ بويىنشا پروفەسسور YUZA كومپانياسىمەن بىرلەسە جۇمىس ىستەۋگە كىرىسكەن ەكەن.

اتالعان قوسىمشا ارنايى دىبىستىق كومپوزيتسيالاردى ويناتا وتىرىپ، ادامنىڭ ۇيقىداعى جاعدايىن بايقاي الادى. ءار كومپوزيتسيا جاعىمدى ءتۇستى شاقىرۋعا ارنالىپ ىرىكتەلىنگەن. مىسالى، اۋەندى تىڭداعان كەزدە ادامنىڭ تۇسىنە ورمانداعى سەرۋەن نەمەسە جاعالاۋداعى دەمالىس ەنەدى. وسى جاعىمدى كورىنىستىڭ بارلىعى وياتقىش ىسكە قوسىلعان كەزدە ۇزىلەدى. بۇل قوسىمشا بۇگىندە 500000 مارتە ورناتىلعان كورىنەدى. سونىمەن قاتار، ادامداردىڭ كورگەن تۇستەرى بويىنشا ميلليونداعان ەسەپتەر جيناقتالدى.

وسى اقپاراتتى تالداعاننان كەيىن ساراپشى ءتيىستى قورىتىندى شىعاردى: كەيبىر اۋەندەر شىنىمەن دە ادامداردىڭ تۇسىنە اسەر ەتكەن. ماسەلەن، «تابيعات كومپوزيتسيالارى» گۇلدەر مەن وسىمدىكتەرى بار تۇستەردىڭ كورۋ مۇمكىندىگىن ارتتىرسا، ال «جاعالاۋ كومپوزيتسيالارى» كۇن مەن جاعالاۋداعى سەرۋەندەر جايىندا تۇستەردى شاقىرعان.

جالپى العاندا، جاقسى تۇستەر ادامدىڭ كوڭىل- كۇيىنىڭ كوتەرىڭكى بولۋىنا جانە كۇندەلىكتى جۇمىستاردى ءتيىمدى ەڭسەرۋگە مۇمكىندىك تۋعىزدى، دەپ جازادى meddaily.

ۇيىقتاعان كەزدەگى اينالادا بولىپ جاتقان كەز كەلگەن قۇبىلىس ءسىزدىڭ ءتۇس كورۋىڭىزگە اسەر ەتەدى ەكەن. بۇل جايلى ا ق ش ەلىندە شىعاتىن «ءتۇس كورۋ» اتتى جۋرنالدا ايتىلادى.

ادام ۇيىقتاعان كەزدە ءيىستىڭ اسەرىنەن ويانباسا، ءيىستىڭ تىتىركەندىرۋى ۇيقىداعى ادامدى ءتۇس شەڭبەرىنە الىپ كىرەدى. ادام ۇيىقتاعاندا، گۇلدىڭ حوش ءيىسى مۇرنىنا بارسا، وندا شىرىن ءتۇس كورەدى ەكەن. ەگەر ءبىر زاتتىڭ شىرىگەن نەمەسە كومىر گازى سەكىلدى جاعىمسىز يىستەرى بارسا، وندا ۇرەيلى تۇستەن ارىلمايسىز. ۇيقىداعى ادام كەز كەلگەن داۋىسقا سەزىمتال كەلەدى. ساعاتتىڭ شىقىلداعان داۋىسى ادامدى وت تەڭىزىنىڭ ورتاسىندا جۇرگەندەي اسەرىمەن مازاسىزداندىرادى. ال تەڭىز تولقىنىنىڭ جەڭىل داۋىسى تۇسىڭىزگە ءلاززات سىيلايدى. ويانعان سوڭ، موينىڭىزعا تۇسكەن بار سالماقتان جەڭىلدەپ قالعانداي بولادى ەكەنسىز. سوندىقتان دا، عالىمدار تەڭىز جاعاسىنا ساياحاتتاۋدى دەمالىستىڭ ەڭ ءونىمدى ءتاسىلى دەپ قارايدى. جانە قارنىڭىز اش كۇيى ۇيىقتاساڭىز، قانداعى قانت قۇرامى ايتارلىقتاي تومەندەيدى دە، ادام تۇسىنە ازىق- تۇلىك، تاعام سەكىلدى زاتتار كىرەدى ەكەن. ءبىراق شوشىپ ويانۋ جاعدايى كوبەيەدى دەيدى.

قازاق ءداستۇرلى قوعامىندا دا ءتۇس كورۋگە بەي- جاي قاراماعانىن، ءمان بەرىپ، ماعىناسىن جورىعانىن اۋىز ادەبيەتى مۇرالارىنان، ىرىمدار مەن جورالاردان كورۋگە بولادى. ءتۇس كورۋ ادامنىڭ ىرقىنان تىس بولعاندىقتان ونى كورۋدىڭ ماعىناسىنان گورى ءتۇستى جورۋعا كوبىرەك كوڭىل بولگەن. ءتۇستى ءاردايىم جاقسىلىققا جورىپ، «ءتۇس - بالقىعان قورعاسىن» ونى جاقسىلىققا جورىساڭ - جاقسى نيەت قابىل بولىپ جاقسىلىققا اينالادى، جاماندىققا جورىساڭ - جاماندىققا اينالۋى مۇمكىن دەگەن ۇعىم بار.

تاريحتا بولعان ايگىلى ادامداردىڭ شىندىققا اينالعان تۇستەرى تۋرالى مىسالدار جەتكىلىكتى. مىسالى، ابىلاي حاننىڭ ءتۇسىن وزىڭنەن كەيىنگى ۇرپاعىڭنىڭ ۇساقتالۋى دەپ بۇقار جىراۋدىڭ جورۋى، قايدا بارسا ءوز كورىن قازعانداردى كورگەن قورقىتتىڭ ءتۇسى، قازاق جەرىن ورىستىڭ باسىپ الۋ قاۋپىنە الاڭداپ: «بۇل ارادان كوشپەسەڭ، ايتقانىما تۇسپەسەڭ، ورىس الار قالاڭدى، شۋلاتار قاتىن- بالاڭدى، وسىنى كوردىم تۇسىمدە!» دەگەن اسان قايعى بابالارىمىزدىڭ ءتۇسى ءالى كۇنگە دەيىن ۇرپاقتان- ۇرپاققا ۇمىتىلماي كەلە جاتىر. بۇعان حيمييالىق ەلەمەنتتەردىڭ پەريودتىق جۇيەسىن تۇسىندە كورىپ بارىپ تاپقان ايگىلى د. مەندەلەيەۆتى دە قوسساڭىز. ال، ەلياس حوۋي (1819-1867) ءوزىنىڭ ويلاپ تاپقان تىگىن ماشيناسىن تۇسىندە كورگەندىگىن ايتقان. ۋيليام شەكسپير تۇسىندە كورگەن دۇنيەلەرىن ءوزىنىڭ پەساسىندا كەيىپكەرلەرىن سۋرەتتەۋ ءۇشىن قولدانعان.

ءتۇس كورۋدە رۋحاني ادامعا ايان بەرىلەتىنى، عايىپتان بولاشاقتان حابار بەرىلەتىنى جايلى كوپتەگەن اڭىز اڭگىمەلەر بار. قۇراندا اتى اتالاتىن ءجۇسىپ پايعامباردىڭ (ع. س. ) تۇسىندە ايان الۋى مەن ءتۇس جورۋ عىلىمىن يەلەنۋى قۇدايدىڭ قۇدىرەتى دەپ سەنەدى. سوندىقتان ءتۇس كورۋ مەن ونى جورۋ ءدىني جانە رۋحاني تانىمعا جات ەمەس، ادامنىڭ رۋحاني ومىرىندەگى، پسيحولوگيالىق حالىندەگى ماڭىزدى قۇبىلىس.

ءابۋ حۇرايرا راۋايات ەتكەن حاديستە پايعامبارىمىز (ساللاللاھۋ الايھي ءۋاساللام) ءتۇستىڭ قانشا تۇرگە بولىنەتىنىن بىلدىرگەن: «قيامەت جاقىنداعاندا، مۇسىلماننىڭ ءتۇسى كوبىنە راس شىعاتىن بولادى. سىزدەردىڭ ەڭ شىنايى ءتۇس كورەتىندەرىڭىز - ەش وتىرىك ايتپايتىندارىڭىز. ءتۇس ءۇش ءتۇرلى بولادى: ءبىرىنشىسى راحماني ءتۇس نەمەسە اللاھتىڭ ءسۇيىنشى حابارى، ەكىنشىسى شايتاننىڭ كوڭىلىڭىزگە قاياۋ سالۋى، ءۇشىنشىسى ادامنىڭ ىشتەي ءوز- وزىمەن سويلەسكەن نارسەلەرى. كىمدە كىم ءجايسىز نارسە كورسە، تۇرىپ ناماز وقىسىن، ەشكىمگە ايتپاسىن» (ءمۇسليم، ءرۇيا، 6).

اللا ەلشىسى (س . ع . س .) «كىسى ءتۇسىن ءوزى جاقسى كورەتىن، پاراساتتى كىسىگە نە ابىرويلى جانعا ايتسىن. ول جاقسى ءسوز ايتىپ، جاقسىعا جورىسىن» دەۋىمەن ءتۇستى كەز- كەلگەن ادامعا جورىتۋدىڭ ءجون ەمەستىگىن بىلدىرگەن

قازاق حالقى راحماني تۇسكە «ءتۇس - ءتاڭىردىڭ ايانى»، «ءتۇس - قۇدايدىڭ ەلشىسى» دەپ ۇلكەن بايىپپەن قاراسا، شايتاني تۇسكە «ءتۇس - تۇلكىنىڭ تەزەگى» دەپ اسا ءمان بەرمەۋگە تىرىسقان.

باقىتجول كاكەش