قازاقستان ازاماتتىعىن الاتىن اعايىننىڭ الدىندا تاعى قانداي كەدەرگى بار؟

 استانا. قازاقپارات -  بىلتىر قاراشا ايىندا پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە حالىقتىڭ كوشى- قونى جانە جۇمىسپەن قامتىلۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا قول قويدى.

اتالعان زاڭ جوباسى اسىرەسە، شەتەلدەگى قانداستاردىڭ اتاجۇرتىنا ورالىپ، قازاقستان ازاماتتىعىن الۋىنا جول اشتى.

سودان بەرى قانداستاردىڭ ەلگە كەلىپ، ازاماتتىق الۋى جەڭىلدەي باستادى. قىسقاسى، وتانىنا جولى تۇسكەن قازاققا 5 كۇن ىشىندە «ورالمان كۋالىگى» بەرىلەدى، تۇراقتى تىركەۋگە وتىرىپ، ىقتيار حات الادى. ءارى قاراي جەرگىلىكتى ىشكى ىستەر مەكەمەلەرىنە ءتيىستى قۇجاتتارىن تولىق وتكىزسە، جەڭىلتەتىلگەن تارتىپپەن 3 اي ىشىندە، ارى كەتسە ءبىر جىلدا ازاماتتىعىن الادى.

 

اسلان قارجاۋبايەۆ

ەندىگى ماسەلە وسى «ورالمان كۋالىگىنەن» شىعىپ تۇر. قازاقستانعا بۇرىنىراق قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنان كەلىپ، ىقتيارحاتپەن جۇرگەن نۇرگۇل تۇرداقىن قىزى 2011 -جىلى «ورالمان كۋالىگىن» العان. جاڭا زاڭ قابىلدانعان سوڭ ازاماتتىق الماق بولعان قانداسىمىزدىڭ قۇجاتتارىن ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ كوشى- قون پوليتسيا دەپارتامەنتى، ازاماتتىق، ەميگاراتسيا باسقارماسى قابىلدامايدى. سەبەبى، 1  جىلعا عانا بەرىلگەن «ورالمان كۋالىكتىڭ» ۋاقىتى ءوتىپ كەتكەن. ەندى ول قىتايدىڭ ازاماتتىعىنان شىققانى تۋرالى انىقتاما اكەلۋى قاجەت ەكەن. ال، ءبىر جىلعا عانا جارامدى «ورالمان كۋالىگى» قايتا ۇزارتىلمايدى. بۇل تۋرالى ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگىنىڭ ەڭبەك، الەۋمەتتىك قورعاۋ جانە كوشى- قون كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى اسلان قارجاۋبايەۆتان انىقتاپ سۇرادىق. اسلان جۇماعالي ۇلى 2010-2102 -جىلدارى ورالمان مارتەبەسىن راستايتىن كۋالىكتىڭ تەك ءبىر جىل مەرزىمگە عانا بەرىلگەنىن، ۋاقىتى ءوتىپ كەتكەن جاعدايدا، ونىڭ ارى قاراي ۇزارتىلمايتىنىن ايتتى. دەمەك، بۇنداي ادامدار ەندى تەك بۇرىنعى ءوزى تۇرعان ەلىنەن ازاماتتىقتان شىققانى تۋرالى انىقتاما اكەلىپ قانا قازاقستان ازاماتتىعىن الۋعا قۇجات وتكىزە الادى. ال، بۇعان قاراما- قايشى كەلەتىن جانە ءبىر ماسەلە بار. ياعني، قىتاي ۇكىمەتى سۇراپ بارعان ادامعا ول انىقتامانى بەرە سالمايدى. ولاردىڭ دا ءوز تالابى بار. ەگەر، قىتايدىڭ ازاماتتىعىنان شىققىڭىز كەلسە، باسقا ەلدىڭ ازاماتى بولعانىڭىزدى انىقتايتىن انىقتامانى قىتاي تاراپىنا تاپسىرۋىڭىز كەرەك. سوندا عانا ولار سىزگە «ازاماتتىقتان شىقتى» دەگەن انىقتاما بەرەدى. ونىڭ ءوزىن ەكى جىلدان كەيىن عانا.

 

سەرىك سايىنوۆ

 سونىمەن، نە قىتايدان انىقتاما الا الماي، نە قازاقستاننىڭ ازاماتتىعىنا وتە الماي جۇرگەن نۇرگۇل سەكىلدى ءبىراز قانداستاردىڭ ماسەلەسى ءالى شەشىمىن تاپپاعان كۇيى تۇر. وسى ماسەلەنى انىقتاپ، كەلەشەكتە قالاي ءبىر جايلى ەتىلەتىنىن ءبىلۋ ءۇشىن ىشكى ىستەر مينيسترىلىگى، كوشى- قون پوليتسياسى دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى سەرىك ساينوۆقا حابارلاستىق. شەنەۋنىك بۇل ماسەلە تۋرالى ورىنباسارى گالينا ءسارسانوۆاعا سويلەسۋدى ايتتى. گالينا ورداباي قىزى تەك باسپا ءسوز قىزمەتى ارقىلى عانا اقپارات بەرەتىنىن جەتكىزىپ، ساۋالىمىزعا جاۋاپ قايتارعىسى كەلمەدى. سەبەبى، ءمينيستردىڭ بۇيرىعى سولاي دەيدى. اقىرى، وسى دەپارتامەنتتىڭ ازاماتىق، ەميگراتسيا جانە بوسقىندار جۇمىسى باسقارماسىنىڭ اعا ينسپەكتورى گۇلباعدا بورانبايەۆامەن تىلدەسۋگە وراي جاراتتى. اعا ينسپەكتور قازاقستان ازاماتتىعىن العىسى كەلەتىن ادام، قازاقستاننىڭ زاڭى بويىنشا باسقا ەلدىڭ ازاماتتىعىنان شىققانى تۋرالى انىقتاما اكەلۋى كەرەكتىگىن ايتتى. «ءبىز قىتايدىڭ زاڭىمەن جۇمىس ىستەمەيمىز، ءوز زاڭىمىز بار، سوندىقتان ونىڭ تالاپتارىن ساقتايمىز» دەيدى. ياعني، ءبىر- بىرىنە مۇلدە قاراما- قايشى ەكى ەل زاڭىنىڭ اراسىندا ازاماتتىق الۋعا نيەتتى قانداستارىمىز شاراسىز قالىپ وتىر دەگەن ءسوز. گ. بورانبايەۆا بۇل ماسەلەنى رەتتەۋ ءۇشىن ەكى ەل ۇكىمەتى ءوزارا ۇسىنىسپەن شىعىپ، تەك ۇكىمەتتىك كەلىسىم دەڭگەيىندە عانا شەشە الادى دەگەن ويىن ايتتى. ال، قازىر ونداي كەلىسىمگە كەلۋ تۋرالى ءالى ارەكەت جاسالىپ جاتقان جوق.

 

اۋىت مۇقيبەك

 ەكىنشى ءبىر ماسەلە، قازاقستاندا تۇراقتى تۇرۋعا ىقتيار حات الاتىندار ءۇشىن سۇرالاتىن «سوتتالماعاندىعى تۋرالى» انىقتاما. جاڭا قابىلدانعان زاڭدا 49 باپتىڭ 9 تارماقشاسىنداعى سوتتالماعاندىعى تۋرالى انىقتاما اكەلۋ تالابى ءالى ساقتالعان. بۇل دا قىتايدان كەلەتىن قازاقتار ءۇشىن ۇلكەن كەدەرگى كەلتىرىپ وتىرعان تارماقشا بولىپ تۇر. ءتىپتى، قىتايدان كەلەتىن قازاقتار ءۇشىن ول انىقتامانىڭ قاجەتى دە جوق. سەبەبى، قىتاي قىلمىسى بولعان، سوتتالعان ادامىن شەتەلگە شىعارمايدى، پاسپورت بەرمەيدى. ونى قىتاي زاڭمەن شەگەلەپ تاستاعان. شەتتەگى قازاقتاردىڭ وتانىنا ورالۋ ماسەلەسىندە ايانباي كۇش سالىپ جۇرگەن، زاڭ جوباسىن تالقىلاۋ كەزىندە ءماجىلىستىڭ جۇمىس توبىنىڭ وتىرىستارىنا قاتىسقان اقىن، قوعام قايراتكەرى اۋىت مۇقيبەك بۇل تۋرالى قىتايدىڭ زاڭىن انىق كورسەتىپ بەرگەن بولاتىن. ق ح ر بۇكىل مەملەكەتتىك 10-كەزەكتى حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ 2007-جىل، 29-كوكەكتەگى 21-جورالار ماجىلىسىندە ماقۇلداعان، ق ح ر ءتوراعاسىنىڭ قولى قويىلعان، 2007-جىلعى قاڭتار ايىنىڭ 1-كۇنىنەن باستاپ اتقارىلعان №50 بۇيرىقتا بىلاي دەپ اشىق جازىلعان: «13-تارماق: شەتەلگە شىعۋعا ءوتىنىش بىلدىرگەن ازاماتتا تومەندەگى جاعدايلاردىڭ بىرەۋى ءجۇز بەرگەن جاعدايدا، پاسپورت ۇستەلى ءتولقۇجات راسىمدەمەيدى: 1. ق ح ر- نىڭ ازاماتى ەمەس بولسا؛ 2. ءوزىنىڭ كىم ەكەندىگىن دالەلدەي الماسا؛ 3. قۇجات الۋ بارىسىندا جالعان داۋكىمەت جاساپ، الاياقتىق ىستەسە؛ 4. سوتتالىپ، جازاسىن وتەۋدە بولسا؛ 5. سوتتىڭ تولىق شەشىمى شىقپاعان ءىستى ادامدار بولسا؛ 6. قىلمىستىق ىسكە قاتىسى بار دەپ جاۋاقا تارتىلعان كۇماندى ادامدار بولسا؛ 7) . مەملەكەتتىك قۇزىرلى مەكەمەلەردە قىزمەت اتقارعان، شەتەلگە شىققان سوڭ مەملەكەت قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر توندىرەدى، زور زالال كەلتىرەدى دەپ ەسەپتەلسە. «دەمەك، مۇندا كەلىپ جاتقاندار وسى جەتى سۇزگىدەن وتكەندەر، قىلمىسقا قاتىسى جوق، سۋدان تازا، سۇتتەن اق قازاقتار» دەيدى اۋىت مىرزا. بۇل زاڭنىڭ راستىعىن قىتايدىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگى دە دالەلدەپ، قازاقستاننىڭ قۇزىرلى ورىندىرىنا جاۋاپ بەرىپتى. ال، وسىنى بىلسە دە، بىلمەستىككە سالىپ، قانداستاردى قۇر سابىلتىپ وتىرعان ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ نە بىلگەن ويى بار؟

 ءيا، بۇرىن اتىشۋلى ەكى انىقتاما ەدى. اۋىت مۇقيبەكتەي ازاماتتاردىڭ كۇش سالۋىندا ونىڭ بىرەۋى - سول ەلدىڭ ازاماتتىعىنان شىققانىن انىقتايتىن شىعۋ پاراعى تالاپ ەتىلمەيتىن بولدى. ءبىراق، اتىشۋلى ەكى انىقتامانىڭ بىرەۋى قالىپ وتىر. ءيا، 45 - باپتىڭ 9 - تارماعى بۇرىعىسىنان قاراعاندا ءسال جۇمسارىپ، قىتاي زاڭىنا بەيىمدەلگەنىمەن، ءبارىبىر انىقتاما اكەلۋ ماسەلەسى قيىندىق تۋدىرۋدا. سەبەبى، قىتاي تاراپى بۇل انىقتامانى سىزگە جايدان- جاي ۇستاتا سالمايدى. بۇل تۋرالى اۋىت مۇقيبەك «سوڭعى مالىمەتتەرگە قاراعاندا، قىتاي ەلىنىڭ باس گازەتى «جەنمين جيباو» 2015 -جىل، 25 - تامىزداعى سانىندا ق ح ر قوعام قاۋىپسىزدىك مينيسترلىگىنىڭ وسى جىلدىڭ 22 - تامىزىنداعى بۇيرىعىنا سىلتەمە جاساي وتىرىپ، «ق ح ر قوعام قاۋىپسىزدىك تاراۋلارى جاعىنان بەرىلمەيتىن 18 ءتۇرلى انىقتامانىڭ» تىزىمدىگىن جاريالاپتى.

سول «18 انىقتامانىڭ» 14 ءسى «سوتتىلىققا ياعني زاڭعا قايشى قىلمىسىنىڭ بار نەمەسە جوقتىعىنا» بايلانىستى انىقتاما ەكەن.

وندا: «كەز- كەلگەن جەكە تۇلعانىڭ قىلمىسقا قاتىستىلىعى جونىندەگى مالىمەت قوعامدىق قاۋىپسىزدىك مەكەمەلەرىنىڭ ىشكى شارۋاسى. سول سەبەپتى، مەملەكەتتىك اكىمشىلىك جانە ادىلەت مەكەمەلەرى جەكە تۇلعانىڭ ساياسي تولىمدىلىعىن تەكسەرگىسى جانە دە جەكە تۇلعاعا قاتىستى باسقا دا مالىمەتتەردى انىقتاعىسى كەلسە؛ ال، كاسىپ ورىندار مەن قوعامدىق مەكەمەلەر ءوز قارماعىنداعى اسا ماڭىزدى دەگەن لاۋازىمدى ورىندارعا تاعايىنداماقشى بولعان جەكە ادامدار جايلى تولىق ماعلۇمات العىسى كەلسە؛ انىقتاما تالاپ ەتكەن ورىننىڭ تەكسەرۋ وكىلەتتىگى بار قۇزىرەتتى ادامى ارنايى قىزمەتتىك كۋالىگىمەن جانە اتالعان مەكەمەلەردىڭ ارنايى قاتىناس حاتىمەن كەلگەن جاعدايدا عانا مالىمەت بەرىلۋى مۇمكىن. ال، اتالعان انىقتاما جەكە تۇلعانىڭ ءوز قولىنا بۇدان بىلايعى جەردە ەشقاشان بەرىلمەيدى» - دەلىنگەن!

جانە ول بۇيرىقتىڭ جەرگىلىكتى جەرلەردە قاتاڭ اتقارىلىپ جاتقانى دا انىقتاما سۇراپ بارىپ جاتقان قانداستارىمىز ارقىلى ءمالىم بولدى» دەيدى.

بۇدان شىعاتىن قورىتىندى: «قازاقستاننىڭ ازاماتتىعىن الۋ ءۇشىن قۇجات وتكىزەيىن دەپ ەدىم» دەپ سوتتالماعاندىعى تۋرالى انىقتاما سۇراپ بارعان جەكە ادامعا، كەز- كەلگەن قازاقتى قىتاي جاعى ەسىگىنەن دە سىعالاتپايدى. ونى تەك، ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ارنايى حاتىمەن سول مەكەمەنىڭ بىلدەي قىزمەتكەرى عانا بارىپ الا الادى. ال، ونى الۋعا اسىعىپ وتىرعان مينيسترلىك تە، قىزمەتكەر دە كورىنبەيدى. دەمەك، انىقتاما ءۇشىن جۇگىرەتىن اعايىننىڭ الدىندا ءالى ۇلكەن بوگەت بار. بۇل ماسەلە، جاقىن ۋاقىتتاردا قايتا قارالاتىن بولار. ەگەر، نازار اۋدارىلماي، كەلگەن اعايىندار قيىندىققا ۇشىراي بەرەتىن بولسا، قوعامداعى بەلسەندى ازاماتتار مەن ۇيىمدار قاراپ جاتپايتىنى انىق.

ال، جاڭا زاڭ بويىنشا جاعىمدى جاڭالىقتاردىڭ ءبىرىن ايتا كەتەيىك. ياعني، شەتەلدەن كەلەتىن اعايىندار 2014 -جىلى ناۋرىزدىڭ 20 - كۇنى قابىلدانعان «ورالمانداردى قونىستاندىرۋ ءۇشىن وڭىرلەردى ايقىنداۋ تۋرالى» دەپ اتالاتىن 248 - قاۋلىسى بويىنشا اقمولا، اتىراۋ، باتىس قازاقستان، قوستاناي، پاۆلودار، سولتۇستىك قازاقستان جانە شىعىس قازاقستان وبلىستارىنا باراتىن بولسا، ولارعا الەۋمەتتىك جەڭىلدىكتەر - جۇمىسپەن قامتۋ، باسپاناعا كومەكتەسۋ، جول قاراجاتتارىن تولەۋ جانە ت. ب يگىلىكتەر جاسالماق. بۇل جاعدايدى دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگى ەڭبەك، الەۋمەتتىك قورعاۋ جانە كوشى- قون كوميتەتىنىڭ باسقارما باسشىسى مارات توقسانبايەۆ تا تاعى ءبىر رەت راستادى. بۇدان سىرت جاڭا قابىلدانعان زاڭ جوباسىنىڭ شەتتەن ورالاتىن قانداستار ءۇشىن ءتيىمدى تۇستارى از ەمەس ەكەنىن ايتا كەتپەكپىز. جاڭ زاڭ جوباسىمەن مىنا سىلتەمە ارقىلى وقىپ، تانىسۋعا بولادى. https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1500000421

 

 مۇرات الماسبەك ۇلى

baq.kz