قازاق ايەلدەرى مەن قىزدارى شادرا، حيدجابتى كيمەگەن - ب. قاقابايەۆ - فوتو

الماتى. قازاقپارات - قازاق قىزدارى مەن ايەلدەرى ەشقاشان حيدجاب كيمەگەن.

ولار تۇرمىستىق- الەۋمەتتىك ەرەكشەلىككە بايلانىستى قيمىل-قوزعالىسقا كەدەرگى كەلتىرەتىن كيىم كيمەگەن، دەيدى ماماندار.

قازاقتىڭ كيىمى تۋرالى از ايتىلىپ جانە از جازىلىپ جۇرگەن جوق. زەرتتەۋشىلەر، تاريحشىلار، ارحەولوگتار، ونەرتانۋشىلار قازاق ۇلتتىق كيىمىنىڭ تاريحىن زەرتتەپ جاتىر. سوڭعى جىلدارى بۇل ماسەلە وزەكتىلىگىن ارتتىرا ءتۇستى.

قازاق قىزدارىنىڭ حيدجاب كيۋىنە بايلانىستى دا پىكىرلەر ءارالۋان. قازاق قىز- كەلىنشەكتەرىنىڭ ۇلتتىق كيىمىنىڭ تاريحى مەن ەرەكشەلىكتەرىن تۇسىنۋگە قازاقپارات تىلشىسىنە الماتى قالاسىنداعى ق ر ورتالىق مەملەكەتتىك مۋزەيىنىڭ ماماندارى كومەكتەستى.

XV عاسىردىڭ سوڭى مەن XVI عاسىردىڭ باسىندا قالىپتاسقان قازاق حالقى قازاقستان اۋماعىن مەكەندەگەن تايپالاردىڭ ماتەريالدىق جانە رۋحاني مادەنيەتىنىڭ مۇراگەرى بولدى. بۇل ۇلتتىق كيىمگە دە اسەر ەتتى. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن اشەكەيلەردەگى «اڭدار ستيلىنىڭ» كەي بەلگىلەرى ساقتالعان.

 

«كيىم - بۇل الدىمەن ادام دەنەسىن سىرتقى تابيعي فاكتورلاردان قورعايتىن دۇنيە. قوعامنىڭ دامۋىمەن كيىم وزگەرە باستادى. كيىمىنە قاراپ ادامنىڭ قوعامدارى ءرولىن، ونىڭ قاي ءدىندى ۇستاناتىنىن جانە جاس مولشەرىنە انىقتاۋعا بولادى.

ايەلدەرگە ارنالعان قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمى - بۇل قورشاعان ورتامەن، قىزمەتىمەن، رۋحاني جانە تابيعي قاجەتتىلىكتەرىنە بايلانىستى سينتەتيكالىق ءونىم. قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمىنىڭ قالىپتاسۋىنا جەدەل وزگەرەتىن قۇرلىقتىق كليمات پەن كوشپەندى ءومىر سالتى اسەر ەتتى. سوندىقتان قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمى - پايدالانىلاتىن ماتەريال جانە ۇلگىسى بويىنشا پراگماتيزمىمەن ەرەكشەلەنەدى. شارۋاشىلىق قىزمەتتىڭ باسىم بولىگى ايەلدەردىڭ موينىندا بولعان. بۇل تۋرالى قازاق حالقىن زەرتتەۋشىلەر ايتقان. مۇنى ەسكەرسەك، يسلام ەلدەرىنە ءتان كيىمدەردى كيۋ مۇمكىن بولماعانىنا كوز جەتكىزەمىز. قازاق ايەلدەرى مەن قىزدارى شادرا، حيدجاب جانە يسلام ەلدەرىنە ءتان وزگە دە كيىمدەردى كيمەگەن. ايەلدەردىڭ كيىمدەرى ءاردايىم ءداستۇرلى ويۋ- ورنەكپەن جانە تاستارمەن بەزەندىرىلەتىن. قامزولدار مەن كويلەكتەردىڭ بەلى ءسال قىناما ەتىپ تىگىلەتىن»، - دەپ اتاپ ءوتتى ق ر ورتالىق مەملەكەتتىك مۋزەيى ديرەكتورىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بەيبىتقالي قاقابايەۆ.

 

سونداي- اق ول قازاق قوعامىنداعى ايەلدەر قوزعالىس كەزىندە ىڭعايسىز جانە بەت- ءجۇزدى تولىق جاۋىپ تۇراتىن كيىم كيمەگەنىن جەتكىزدى.

مامان جاسى جانە الەۋمەتتىك دارەجەسى ءار ءتۇرلى قازاق نازىك جاندىلارىنىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە توقتالىپ ءوتتى.

«بەلگىلى ءبىر جاسقا دەيىن قىزدار مەن ۇلدار اسا ەرەكشەلەنبەيدى. ال 5-6 جاسىنان باستاپ قىزدار وزدەرىنە ءتان كيىمدەردى كيە باستاعان. ەسەيگەن سايىن كيىم دە وزگەرەدى. جاس قىزدار قوس ەتەكتى كويلەكتەر مەن شالبارلار كيگەن. باستارىنا تاقيا، ال بايدىڭ قىزدارى بورىك كيگەن. قىز كۇيەۋگە شىققاندا ساۋكەلە كيدى. ول تاستارمەن، كۇمىستەرمەن بەزەندىرىلەتىن. كۇيەۋگە شىققاننان كەيىن جاس كەلىنشەك ءبىر جىلعا جۋىق جاۋلىق، دۇنيەگە ءسابي اكەلگەن سوڭ ورامال مەن كيمەشەك كيگەن»، - دەدى ب. قاقابايەۆ.

ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، قىز كۇيەۋگە شىققانعا دەيىن كيمەشەك كيمەگەن.

«ۇيدەگى شارۋانى اتقارعاندىقتان، قولايلى كيىمگە باسىمدىق بەرىلگەن. اياق كيىم ەستەتيكالىق تالعامعا ساي بولدى. ونى دا تاستارمەن، زەرگەرلىك بۇيىمدارمەن بەزەندىرەتىن بولعان. قۇلاقتارىنا سىرعا، شاشتارىنا شولپى، شاشباۋ، قولدارىنا بىلەزىك تاققان. قازاقستاننىڭ ءار وڭىرىندە ساۋكەلە مەن كيمەشەكتى ءار ءتۇرلى بەزەندىرگەن»، - دەپ تۇيىندەدى ق ر ورتالىق مەملەكەتتىك مۋزەيى ديرەكتورىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بەيبىتقالي قاقابايەۆ.

سۋرەتتەر ا. عالىمبايەۆانىڭ «قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمدەرى» الماتى 1958 -جىل كىتابىنان الىندى