تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ، ق ر حالىق ءارتيسى: كۇيكى تىرلىك قازاقتى ىندەتىپ بارادى

استانا. قازاقپارات - ول ونەردى، ونەردەگى تازالىقتى بارىنەن بيىك قويادى. ساحنانى قاسيەتتى تۇعىرىم دەپ بىلەدى، ونىڭ اينالاسىندا تەك اق پەن ادالدىڭ جۇرگەنىن قالايتىنى سوندىقتان.

ساف ونەردىڭ ساربازدارى عانا شىققان كيەلى ءتور بۇگىندە «قاپتاپ كەتكەن جارىقشاق «جۇلدىزداردىڭ» مىنبەرىنە اينالعانى جانىنا باتادى. وتكەنگە ءجيى ۇڭىلەتىنى، كەشەگىگە قايتا- قايتا قارايلايتىنى سودان. بۇگىنگىنىڭ وتكەن كۇنگە ۇقسامايتىنى سەكىلدى، ەرتەڭگىنىڭ دە قازىرگىدەن مۇلدەم بولەك بولارىن بىلسە دە، ءومىرلى ونەر ءۇشىن كۇرەسەدى. توزبايتىن تالانتتاردى تاربيەلەۋ، تات باسپايتىن تاقىرىپتاردى قوزعاپ، قۇلدىرامايتىن قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن الىسادى، ارپالىساتىن ساتتەرى دە از ەمەس. بەلگىلى اكتەر، رەجيسسەر، ق ر حالىق ءارتيسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆپەن ءساتى تۇسكەن سۇحباتىمىز رەسپوندەنتتىڭ كوكەيىندە كوپتەن بەرى قوردالانىپ جاتقان ويلارىن كوزى قاراقتى وقىرمانعا جەتكىزۋدى كوكسەدى.

- ءسابيت ورازبايەۆ اعامىز سۇحباتتارىنىڭ بىرىندە ءسىزدىڭ ونەرگە كەلۋىڭىزگە اسقار توقپانوۆتىڭ سەبەپكەر بولعانىن ايتقان ەدى. ول كىسى ءسىزدى تارازدىڭ گيدرومەليوراتسيا ينستيتۋتىندا كورىپ قالىپ، الماتىعا شاقىرماعاندا باسقا سالانىڭ ءتۇتىنىن تۇتەتىپ جۇرەر مە ەدىڭىز، الدە بويداعى دارىن ءتۇپتىڭ تۇبىندە دەگەنىن ىستەمەي قويماس پا ەدى؟

-  ول راس. ايتسە دە، «ىشتە جاتقان جىلان» بار-دى. تەك ول «جىلان» ۇيقىدا بولاتىن، وياتۋعا ۇركەتىنمىن. اۋەلدەن ونەر الەمىن بيىككە قوياتىنمىن، «ساعان نە جوق، ول ەرەك جاراتىلعانداردىڭ الەمى» دەپ. ءالى دە سول ويدامىن. كەيدە وزىمە دە، توڭىرەگىمە دە كوڭىلىم تولماي، «ءبىز وسى نە ىستەپ ءجۇرمىز» دەپ قاراداي كۇيىنەم. قاپتاپ كەتكەن جارىقشاق «جۇلدىزداردىڭ» ءىس- ارەكەتىن، ارزان ساحناسىن، ءارسىز اندەرىن، ساياز سوزدەرىن ەستىپ-كورگەندە، ودان سايىن قورلانام. «قايران دا مەنىڭ اس-ەكەم-اۋ، قايدان عانا جولىعىپ ەدىڭ، سول تەحنيكالىق وقۋىمدى وقىپ جۇرە بەرمەدىم بە» دەپ شايناي-شايناي شىنتاعىم قىزىل الا قان بولعان كەزدەرىم از ەمەس... قاسيەتتى ساحنادا سەلتەڭ-سەلتەڭ ەتكەن، ارزىمايتىن ارزان ءسوز ايتىپ، ورىنسىز ىرجاڭدى ونەرگە بالاپ، وزدەرىن سونىڭ قىراندارى ساناپ جۇرگەن ىنىلەرىمدى بىلاي قويعاندا، اتا ساقالى اۋزىنا تۇسكەن القام-سالقام اعەكەڭدەردىڭ وزدەرى قاراماعىنا قاراقتى ءسوز ايتا الماي، ايارلىقتى اينالسوقتاپ، ادىلەتتەن اۋلاقتاپ، ىشمەرەز- ءىشتارلىققا بوي ۇرىپ، قۋلىق-سۇمدىقتى ساپىرىپ، قارا جەرگە قاراتاتىنىن قايتەرسىڭ؟ حوش دەڭىز، بۇل ءبىر بازىناعا بەرگىسىز ءبالدىر-باتپاعىم... سۇراعىڭا ويىسايىن.. ارينە، باسقا سالادا جۇرەر ەدىم. ونەر وكسىك بولىپ ىشتە جاتا بەرەر مە ەدى، كىم بىلگەن؟.. ءبىرى كەم دۇنيە داعى... ول كەزدە ونەردىڭ وسىنشاما ويىنشىق بولارىن، ونى ءومىرباقيلىق وزەگىم، بالا-شاعا اسىرار باسىرەلى ءناپاقام دەپ باسى ءبۇتىن باعدارشامعا اينالدىرۋعا بولمايتىنىن اقىلىمنىڭ ازدىعىنان بىلمەپپىن... ءبىر بىلەتىنىم، ارزانعا الدانباس ەدىم، ايقايى كوپ كونسەرتكە، ءتورى جاقىن، ءورى ءپاس، شىندىقتان گورى شىرماۋى مەن الداۋى كوپ تەاترلارعا بارماس ەدىم دەپ ويلايمىن.

- وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا «تۇڭعىشباي ءال- تارازي تارازعا شاقىرادى» اتتى حالىقارالىق تەاتر فەستيۆالى ەكىنشى مارتە دۇركىرەپ ءوتتى. قازاقتىڭ عانا ەمەس، وزبەكتىڭ، قىرعىز بەن تاجىكتىڭ كىل جۇيرىكتەرىن جينادىڭىز اۋليەاتاعا. بۇل - پەرزەنتتىڭ تۋعان جەر الدىنداعى پارىزىنىڭ وتەمى مە؟

-  وتەمى ەمەس، توتەمى. توتەسى. تاراز تالانتتارعا باي ولكە. تاريحى دا تەرەڭدە، ارمانى دا اسپاندا. «تارازعا شاقىرعان فەستيۆال» -  ونەر دەگەن الەمنىڭ الەۋەتى بولەكتىگىن، بۇگىندەگى اقشانى عانا ويلاپ، شاقشاداي باسى شاراداي بوپ جۇرگەن قازاققا ۇعىندىرۋ ەمەس- اۋ، ساناسىنا مىعىمداۋ دەسەم، قالاي بولار ەكەن؟ ... نان تابۋدان باسقا دا قام بار. ءان بار، ءسان بار... اقشادان باسقا دا باۋ بار، باقشا بار... كۇيكى تىرلىك قازاقتى كۇيرەتىپ بارادى دەسەم ارتىق شىعار. ىندەتىپ بارادى، دۇرىسى. اينالا بازار، توڭىرەك تۇرتپەگى كوپ ارزان كۇلكى مەن ماردىمى از «ماريا- ماگدالەنا»، ۋىتىن جايعان ۋ-شۋ. تازا ونەر مەن بازار ونەر شاتاسىپ، اڭعال قازاقتىڭ تالعامى ازىپ، قىمباتى توزىپ، ارزانى اسپانداپ، استاڭ-كەستەڭى شىعىپ بارادى. سونى ەستيار ەلدىڭ ەستەرىنە سالۋدىڭ دالباساسى، ناعىز ونەردىڭ ويشىل بولاتىنىن، حاس ونەرپازدىڭ مۇڭشىل بولاتىنىن، سونى شىنايى ونەردىڭ ورەلى تىلىمەن ورنەكتەۋدىڭ ورمەگى... ونەر -  دۋ قول شاپالاقتاۋ ءۇشىن عانا ەمەس ەكەندىگىن ەسكە سالۋ... ول -  شارىقتاۋ، ول -  ۇشۋ! كورەرمەنمەن بىرگە تەرەڭ ويعا باتۋ، ءتاتتى مۇڭعا شومۋ. تازارۋ. بيىكتەۋ. تالقان بولعان اتادان قالعان اسىل تالعامدى ىزدەۋ. ورىنسىز ىرجاڭدى ورنىنا قويۋ. ءارىسى -  وزگە ەلدىڭ ورەلى ونەرىمەن سۋسىنداۋ. ءبىر قازاننىڭ عانا سورپاسىن مالدانا بەرمەي، اينالاڭنىڭ «التى مالتاسىنىڭ» دا ءدامىن ءبىلۋ، ءوزىڭنىڭ ونەردەگى ورە- قارىمىڭ مەن باعىت- باعدارىڭدى باجايلاۋ. بەرىسى -  تۋعان ولكەم تارازدى ماقتان ەتۋ، تاريحىنا تابىندىرۋ، تازالىعىنا تامساندىرۋ، توڭىرەگىنە تانىتۋ. ونەرىمەن. تال- تەرەگىمەن، قورەگىمەن، فوسفورىمەن عانا ەمەس.

- ءوزىڭىز قىزمەت ەتەتىن م. اۋەزوۆ تەاترىنىڭ بۇگىنگى رەپەرتۋارى كورەرمەننىڭ ىزدەگەنىن ۇسىنىپ وتىر ما؟ نە جەتىسپەيدى، باسى ارتىق دۇنيە قايسى؟ ورەسى بيىك، تالعامى جوعارى سپەكتاكلدەردىڭ ۇلەس سالماعى قانداي؟

-  ويبوي، ءتۇپ ەتەكتەن الدىڭ عوي. بۇل ۇزاق اڭگىمە. بالەلى تاقىرىپ. شىنىن ايتساڭ -  شيكىلەرگە جاقپايسىڭ، وتىرىگىڭ وزىڭە دەرت. الدىڭعى ونجىلدىقتا كاكىر-شۇكىرى كوبىرەك بولعانمەن، ازدى-كەم قورعاسىنداي قويۋ قويىلىمدار دا بولدى. ءبارى دە تەاتردىڭ «توبەسىنە»، ءار كەزەڭىنىڭ «قازانشىسىنىڭ» ەركى مەن ورەسىنە، تالعامى مەن بىلىمىنە بايلانىستى. قويعان سۇراعىڭا وراي، كورەرمەننىڭ ىزدەگەنىن تابۋ ونشا وڭاي شارۋا ەمەس. اركىمنىڭ كوڭىلى جوعارى -  ءبىرى «جۇرەگىن اۋىرتپاۋدى» ويلاسا، ءبىرى «ءۇمىتىن ۇزبەي» ۇيكۇشىكتەنىپ الەك، ءبىرى «ساعىنىش پەن ەلەستىڭ» ساعىمىندا ءجۇر. ەندى ءبىرى «كەلىنشەگىن تەندەرگە ءتۇسىرىپ» بوتاداي بوزداعانعا ءماز. قاعىنان جەرىمەگەندەر «قازاقتارعا»، تاريحىن تارك ەتپەگەندەر «توميريسكە» ءتانتى. وعان دا شۇكىر. ال، كەزىندە «ابىلايدىڭ» ارمانى مەن «ابىل-قابىلدىڭ» زامانىن اڭسايتىن اردا كورەرمەننىڭ «ازابىن» رەپەرتۋاردان الىپ تاستاپ، ارتقا تاستاعان «قازانشىعا» نە دەرسىڭ؟ ءوزىنىڭ تاڭسىعىن وزگەنىڭ قاڭسىعىنا ايىرباستاعان دا ۋاقىتتار بولدى، ءقايسىبىرىن ايتايىن. وسى جەردە توقتاي قالايىن. كەيىن كەلگەن باسشىلارعا بازىنا جوق، ماعان شاكىرت ەكەنىن كىساپىرلەر كىنا ەتىپ ەتەگىنەن تارتپاي، جاڭا باسشىنىڭ ءوزى دە وزگەنىڭ وڭمەڭدى كەڭەستەرىنە ەسسىز شۇلعي، ەرىكسىز ەسكەرە بەرمەي، اعا مەن اقساقال بولا العانداردىڭ ات تەپپەگەن ازىن-اۋلاق اقىلىن العانىنىڭ ارتىقتىعى جوق، ءسىرا... ۋاقىت كورسەتەر، ءۇمىتسىز -  شايتان...

- بيىل قازاق ونەرىنىڭ قارا شاڭىراعى 90 عا كەلىپ وتىر. ونىڭ دامۋىنا، اسىرەسە، تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنداعى ەلەڭ- الاڭ شاقتان سۇرىنبەي وتۋىنە سىڭىرگەن ەڭبەگىڭىز زور. قاي ۇجىمدا بولماسىن، سيپاتتى بەلگىلەرىنە قاراي ءار باسشىنىڭ باسقارعان كەزەڭىنە ءتۇرلى اتاۋ بەرىلەتىنى بەلگىلى. ءسىز باسشىلىق ەتكەن 1993-2001 -جىلدار ارىپتەستەردىڭ جادىندا نەسىمەن ساقتالدى دەپ ويلايسىز؟

 -  بۇل ازىرگە جابۋلى تاقىرىپ. ايتقاننىڭ اۋزى جامان. قايسى ءبىر تەلەسۇحباتتا، قۇدايعا قاراعان ءبىر اكتەر تەاتر تاريحىنداعى مەنىڭ ازىن-اۋلاق كورنەكتى بولماسا دا، كومەسكى تىزگىن ۇستاپ، ەسكەگىن ەسكەنىمە شۇكىرلىك ءبىلدىرىپ ەدى، مەنەن كەيىن تىزگىن ۇستاعان باستىق ول حاباردى ەكراننان كورسەتپەڭدەر دەپ تەلەجۇرگىزۋشىگە دوق كورسەتىپتى. دەمەك، الدەكىمدەردىڭ ءالى دە ءىشى كەڭىمەگەن، ادىلەتتىك ءالى دە اۋا جايىلعان، «جاراسى» جازىلماعان. ول كەزەڭدى (مەن تورەلىك ەتكەن) تەاتر تاريحىنان سىزىپ تاستاۋعا اتسالىس ءالى توقتالماعان. اۋەزوۆ تەاترىنا «ءسىز باسشىلىق ەتكەن تۇستا» دەگەن تىركەستى قوسپاي سۇراڭىز، ويتكەنى ول ۇمىتىلعان، سانادان سىزىلعان. ونداي ۋاقىت بولماعانداي؛ 1993-2001 -جىلدارى اۋەزوۆ تەاترى ءومىر سۇرمەگەندەي؛ ەشقانداي جاقسىلىق بولماعانداي؛ ول جىلدارى تەاترعا كورەرمەن كەلۋى ساپ تيىلىپ، زالدارى بوس تۇرعانداي؛ ون جىل بويى ەشبىر قالاعا گاسترولدىك ساپار ۇيىمداستىرىلماعانداي؛ جىلىنا جاڭادان ون ءبىر سپەكتاكل قويىلماعانداي؛ شوتلاندياعا (انگليا) ەدينبۋرگ فەستيۆالىنە ءۇش جىل قاتارىنان شاقىرۋ الماعانداي؛ تەاتر قىزمەتكەرلەرى قىرىق سەگىز پاتەرگە، التى جاتاقحاناعا قول جەتكىزبەگەندەي؛ قۇمان تاستانبەكوۆ، گۇلجان اسپەتوۆا، شايزا احمەتوۆا، ءانۋار بورانبايەۆ، ءاشىرالى كەنجەيەۆ، تىلەكتەس مەيراموۆ ق ر حالىق ءارتيسى؛ ءمانۋارا ابدۋللينا، بايان يماشيەۆا، ساليحا قوجاقوۆا، شامشاگۇل مەڭدياروۆا، ۋايىس سۇلتانعازين، تولەۋبەك ارالبايەۆ، جۇماگۇل مەيراموۆا، نۇرزادا ءتاشىموۆالار ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى اتاعىن مەنىڭ كەزىمدە ەمەس، توقسانىنشى جىلدىڭ باسىندا، نە ەكى مىڭ ءبىرىنشىنىڭ سوڭىندا العانداي؛ وكىمەت ءبىر تيىن قاراجات بولمەسە دە، ون التى جىل بويى سىلاق كورمەي ءشىرىپ، كازارما سىندى «قورشاۋدا» تۇرعان تەاتر عيماراتى ۇكىمەتتىك جوسپاردا زاتىمەن جوق قاراجاتقا اعىمدىق جوندەۋدەن وتپەگەندەي؛ ۇجىم مۇشەلەرى ايلاپ-جىلداپ جالاقى الا الماي قور بولىپ، اش-جالاڭاش جۇرگەندەي؛ حالىقپەن جۇمىس ىستەۋدىڭ جاڭاشا ءتۇرى «كورەرمەن» اگەنتتىگى قۇرىلماعانداي؛ ينە مەن تۇيمەگە كوك تيىن بولىنبەي «جىلاپ ءىشىپ، شىڭعىرىپ دارەتكە بارىپ» جۇرسەك تە، جىل سايىن 27-ناۋرىزدا وتەتىن «تەاتر كوكتەمى» اتتى م. اۋەزوۆ تەاترىنىڭ ءوز فەستيۆالىن «پۋشكين ءتىرىلىپ كەلىپ» جاساعانداي؛ بولات اتابايەۆ، قايرات سۇگىربەكوۆ وزدەرى اسپاننان ءتۇسىپ، عايىپتان تايعانداي سۋرەتكەرلىك سارايلارى اشىلىپ، اتاق-داڭقتارى جايىلعانداي؛ تاريحىمىزدى ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى 5-عاسىردان باستاپ تىرىلتپەگەندەي، ساقتار مەن عۇنداردى، ەدىل پاتشا مەن ءتوميريستى، ابىلاي مەن ۇكىلى ىبىرايدى، ءتىپتى ادام ءعالايمسسالام مەن حاۋا انانى، ابىل مەن قابىلدى «سويلەتكەن» سپەكتاكلدەر تەاتردىڭ ساحناسىندا ەمەس، كورەرمەننىڭ تۇسىندە بولعانداي...

حو- وش دەڭىز... تەاترلاردا سونداي، كەزىندە بولعان جەڭىس پەن جانكەشتى ءىستى «كوزاپارا ۇمىتۋ»، ەڭبەگىڭدى ەش قىلىپ، قۇمدا ءىزىن، سايدا سانىن قالدىرماۋ، باردى جوققا، وقتى زورعا بالاۋ ۇردىستەرى ابدەن قانعا سىڭگەن، امال قانشا... جاڭا باسشىلىق كەلىسىمەن، جاڭا ما، ەسكى مە -  ءوز تالعامى مەن بىلگەنىن «تىققىشتايتىنى» ءجون بە -  ەمەس پە، اراسىن ايىرىپ بەرەتىن ەشكىم جوق. بالكىم ول دا دۇرىس شىعار، مەنىكى عانا دۇرىس دەيتىن داڭعويلىقتان قۇتىلۋدىڭ ءبىر جولى وسى بولۋى بەك مۇمكىن... مامبەتوۆ -  ماديەۆسكيدىڭ، گولدبلاتتىڭ، ماجۋرين مەن ۋتەگانوۆتىڭ؛ وبايەۆ -  بايسەركەنوۆتىڭ، جامانقۇلوۆتىڭ، سۇگىربەكوۆ پەن اتابايەۆتىڭ؛ تەمەنوۆ -  سەيىتمەتوۆتىڭ، مەن دون ۋكتىڭ، جاقىپبايەۆتىڭ قويىلىمدارىن «تاريحقا جىبەرىپ- تازالاپ» وتىراتىن باسشىلىق- كوماندالىق «ادەت» قىر سوڭىمىزدان قالمايدى، ال قايتەسىڭدەر؟! «ۇنامايدى» ولارىڭىز، ال نە قىلاسىڭدار؟! باسقا باستىق كەلدى، باسقا كوجە ءپىسىرىلدى، باسقا قاسىق تاراتىلدى، تاباق پەن تالعام وزگەردى! كونسەڭ دە وسى، كونبەسەڭ دە سولاي بولادى! كوجەگە تالاسۋعا ۇيات، ال تالعامعا تالاس جوق دەگەن!!!

اق ەتەك يشان بولماي-اق قويايىن، مەن تۋرالى سول كەزدەردە جازىلعان ۇزىنسونار تابالاۋ مەن قارالاۋعا قۇلاق قويسام، ءوزىم دە سولاي بولعان شىعارمىن دەپ قالام! قاراپايىم حالىق تاسقا تۇسكەننىڭ ءبارىن شىن كورەدى عوي... سۇراعىڭىزدىڭ توتە جاۋابىن ءال-ازىرگە ادىلەتتىڭ اۋلىنان الشاقتاي قويماعان ارىپتەستەرىمنەن سۇرارسىز. ساۋلارىنان. الجىماعاندارىنان. جاعىمپازدىق دەرت پەن نەمكەتتى ادەتكە شالدىقپاعاندارىنان. باستىسى -  ادالدىعى مەن باتىلدىعى بويىندا ءالى دە ساقتالعانداردان...

- «رەجيسسەر دەگەن شەگە قاعاتىن اعاش ۇستاسى، نە كىرپىش قالاۋدى عانا بىلەتىن قۇرىلىسشى ەمەس» دەگەن ەكەنسىز ءبىر سۇحباتىڭىزدا. كەشەگى رەجيسسەر مەن بۇگىنگى رەجيسسەرگە قويىلاتىن تالاپ ءبىر مە، الدە زامان الماسقان سايىن رەجيسسەردىڭ دە فۋنكسياسى وزگەرىپ وتىرا ما؟

- رەجيسسەر باستىق ەمەس، اكتەردان اسقان اقىلگوي دە ەمەس. اكتەرلاردىڭ جۇيرىكتەرىن ايتامىن. كەيبىرىنىڭ، رەجيسسەرلەردى ايتامىن، اقىلى دەمەي-اق قويايىن، ءبىلىمى كوپ اكتەرلاردان تومەن كەلەدى. رەجيسسەر - ەڭ الدىمەن سۋرەتكەر. درامانىڭ سيۋجەتىنە ىلەسىپ، «سەن اندا بار، ال سەن بەرى كەلىپ سويلە» دەيتىندەي كۇلدىبادام ميزانسسەنا قۇرۋشى ەمەس. ول - اكتەرلارمەن بىرىگىپ، تاندەم قۇرىپ، پەسانىڭ نەگىزىندە، سويتە تۇرا ودان مۇلدەم بولەك ساحنالىق كوركەم شىعارما تۋدىرۋشى. استىن سىزىپ ايتامىن، ويناۋشى ەمەس، تۋدىرۋشى! ال شىنايى سۋرەتكەردىڭ تالعامى ءوسۋى، جانىن جەگەن جەگىسى، زامانعا قاراي تاقىرىبى اۋىسۋى، جاڭارۋى بەك مۇمكىن، ال فۋنكسياسى وزگەرمەيدى. فۋنكسيا دەگەندە مەن پروفەسسيوناليزمدى ايتامىن. وزىمە ءوزىم قارسى كەلەيىن: رەجيسسۋرا پروفەسسيا، ياعني ماماندىق ەمەس. ول ۇستانىم. ول - قادام!

كەشەگى رەجيسسەر ءومىر كورگەن، ساياسي ءھام ءبىلىمي كوزى اشىق، اقىلى تەرەڭ، جانى سۇلۋ، اينالاسى مەن كەزەڭىنە جايباراقات ەمەس، ورتادان ءسوز تاستاي الاتىن، وي ايتا الاتىن، سوڭىنان جۇرتتى ەرتە الاتىن سۋرەتكەر، تۇلعا بولاتىن. بۇگىنگىلەر بەلگىسىزدە ءجۇر، تۇك بىتىرمەي مانساپقور، تەگەۋرىنسىز ايقايشى. اكتەر بولا الماي بورداي توزعاندار رەجيسسەر ەكەنبىز دەپ ەكىلەنەدى. قىسقاسى، ءال- ازىرگە بولەك فورما- قالىپ ىزدەپ الەك بوپ جۇرگەن شانتراپالار جەتىپ ارتىلادى. ءوز جولىن، ەلدەن ەرەك قالىبىن تابۋدى قالاعان دۇرىس- اۋ، الايدا قالىپ پەن مازمۇن ۇيلەسە مە، جوق پا، وعان باس قاتىرىپ جاتپايتىندارى جەتەرلىك. ءبىر عانا قويىلىم قويىپ-اق، ءبىرلى- جارىم ءرولدى «توڭىرەكتەپ-اق»، «قازانشىعا» جۇعىسىپ، ءمينيستردىڭ ىق جاعىنا ىعىسىپ ءجۇرىپ «ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەر» بولىپ العاندارى دا بار. ويحوي، بۇل جاعىنا كەلگەندە ءبىزدىڭ مينيسترلىك «كورەگەن» عوي! كۇنى ەرتەڭ ۇلى بولاتىنىن «ءبىلىپ» وتىر دا! اقىرى الاتىن اتاقتى سوزبالاقتاتىپ قايتەمىز دەيتىن شىعار... ءمينيستردىڭ ويى مەن ورمانى، ءوزى مەن كوزى جەتپەيتىن جىراقتا تالاي تارلانداردىڭ ارزان اتاقتى ارمانداماي-اق تاۋ قوپارىپ جۇرگەندەرىنەن بەيحابار. اتاق پەن القا «تاراتۋشى» مينيسترلىكتەگىلەردىڭ سانامالى «سارابدالدىعىنان» ، كوزاپارا «كورەگەندىكتەرىنەن» ستانيسلاۆسكيىڭىز بەن توۆستونوگوۆىڭىز توعايدا، مامبەتوۆىڭىز دالادا قالادى.

- قاتەلەسپەسەك، تەاتردا سوڭعى قويعان سپەكتاكلىڭىز - ش. مۇرتازانىڭ «اي مەن ايشاسى». كوردىك، كوپتىڭ ويىن، مامانداردىڭ باعاسىن ءبىلۋ ءۇشىن ايتىلعان پىكىرلەردى، جازىلعان رەتسەنزيالاردى وقىدىق. تەاتر سىنى مازمۇن بايانداۋ دەڭگەيىنەن اسا الماعانداي كورىندى. كەلىسەسىز بە؟

- كوڭىلىڭىزگە كەلمەسىن، مەن سىزدەردىڭ جۋرناليستىك ورەڭىزگە باعا بەرىپ، «جاقسى، ءيا جامان» دەپ ايتا الامىن با؟ ەندەشە نەگە سىزدەر «ءبارىن ءبىز بىلەمىز» دەپ كوكىرەك قاعاسىزدار. ءوزىن ءتىپتى مادەنيەتتانۋشى ساناۋعا ءداتى شىداعان قازاقتىڭ ءبىر اتاسىنىڭ عانا جوقتاۋشىسى بوپ جۇرگەن قىرتىمبايلار سىن ايتىپ، ونى ايتاسىز، كەيدە قازىلىق جاساۋعا ۇيالمايدى. البەتتە، ول جارىقتىقتاردى تەاتردىڭ بۇگىنگى باعىت- باعدارىنا ءۋاج ايتسىن دەپ قولقا سالىپ وتىرعان بىزدەگى بىلدىرىقتار دا سول اتانىڭ بالاسى بولماسا دا، اقىل- ەستەرى الگى «كۇلتۇرولوگتىڭ» ار جاق بەر جاعىندا... ءار نارسەنىڭ ءوز مامانى بار- دى. ءسىز «سىنادى» دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتىپ وتىرعاندارىڭىز تەاتر تەورياسىنان ماقرۇم، تيسە تەرەككە، تيمەسە بۇتاققا جارماساتىندار، مازمۇن بايانداعاننان باسقا نە ايتا الۋشى ەدى... قاقپاعى جابىق قازاننىڭ ىشىندە نە قايناپ جاتقانىن، سول قازانعا نە سالعانىن ءتۇسى بولماسا دا يىسىنەن بىلەتىن اسپاز ەمەس پە؟ تەاتر ونەرىن، جالپى اكتەر، رەجيسسەرلەردى كىم كورىنگەننىڭ اتقا جەڭىل تەلپەكبايى ەتۋدى ءسىرا، قويا المايتىن شىعارمىز. باياعىدا الكەي مارعۇلان «بىرنارسە بىلگەن سوڭ ايتامىن دا، بىلمەسەم نە ايتۋشى ەدىم» دەپ كىشىلىك كورسەتەدى ەكەن. ال ول كىسى اكادەميك بولاتىن. مۋزىكا اكادەميگى احمەت جۇبانوۆ تا تەاتردا تۋعان كۇيەۋ بالاسى باستىق بولىپ تۇرسا دا، بىردە ءبىر قويىلىمدارعا سىن ايتپاعان، ءوزىنىڭ مۋزىكاسىمەن عانا بولعان. ن. گ. بەلينسكي دەگەن بىلگىردى ەستىگەنىڭىز بار ما؟ سول ءپىرادار ورىستىڭ ايسبەرگ اكتەرى ۆ. كاچالوۆتىڭ گاملەتىن ون ءتورت مارتە كورگەنىن بىلەسىز بە؟ سان ءۇشىن ەمەس، سۋرەتكەردىڭ سارايىن تانۋ ءۇشىن! ون ءتورتىنشى سپەكتاكلدى كورىپ وتىرىپ، «كاچالوۆ - عۇلاما اكتەر ەكەن» دەگەن تۇجىرىمعا كەلگەن. بىزدە ءبىر كورىپ بيلىك ايتاتىن باداۋيلەر بار.

«اي مەن ايشاعا» كەلسەك، پروزادان ساحنالىق كوركەم شىعارماعا اينالعان قويىلىمنىڭ شىن باعاسىن ايتا الاتىن تەورەتيك از. داتتايىن دەسە - دۇرىس سياقتى، ماقتايىن دەسە ءبىلىم- ءپىشىمى، ءيا كىسىلىگى جەتپەيدى. مەنى «وگىز- تەنتەك» دەپ كۇلەرسىز، دەي تۇرعانمەن سوعىستىڭ ءدۇمپۋى بولماسا، كۇڭكىلى قولقانى قاپقان، ءتىپتى پوروحتىڭ ءيىسى جاز جايلاۋىن جايلاعان الىستاعى قازاقتىڭ ءبىر- ەكى وتباسى مەن كىشكەنە عانا اۋىلىنىڭ قورلىقتى قاسىرەتىنىڭ تيپتىك تراگەدياعا كوتەرىلگەنىن كورمەۋ - كورسوقىرلىق! ەستى باسىلىم «ەگەمەن قازاقستان» وسىنى ۇعىپ، ويلى ءھام ءادىل ماقالا جاريالادى. ودان اسىرىپ جازا الاتىندار جوقتىڭ قاسى بولعاندىقتان، ۇنسىزدىكتىڭ اۋىلىندا ءجۇر. مەنىڭشە، جازىلادى ءالى، ال «اپىرماي» دەپ ريزاشىلىق ايتىلۋى ءار جەردەن ەستىلۋدە.

- «دراماتۋرگيا بار، ءبىراق قازاققا جالىن ۇستاتپاي ءجۇر» دەيسىز. جاڭا ەسىمدەردى قاشان ەستيمىز؟

- دراماتۋرگيا اساۋ. قامشىلار جاعى قيىن. قالاماقى جوق دەسە بولعانداي. جاستاردىڭ جالاڭاياق ءجۇرىپ، پاتريوت بولعىسى كەلمەيتىنىن مينيسترلىك تۇسىنبەي-اق قويدى. قولداۋ جوق. قايسى ءبىرىن ايتايىق.

- ءبىر تيىندى ءبىر تيىنعا جالعاپ، كەيدە جوقتان بار جاساپ، تەاتر قايراتكەرلەرى وداعىنىڭ جۇمىسىن ىلگەرىلەتىپ كەلەسىز. ءبىر كەزدەرى فەستيۆالدار مەن بايقاۋلار كەزىندە عانا بولماسا، بۇل ۇيىمنىڭ اتى اۋىزعا الىنا بەرمەيتىن. قازىر شە؟ مينيسترلىك تەاتر سالاسىنا قاتىستى جاڭا جوبالارىن، باستامالارىن سىزدەرمەن اقىلداسا ما؟

 -  جوق. ءبىزدىڭ مينيسترلىك -  مۋزىكا مينيسترلىگى. تەاتردى بىلمەيدى، مەنسىنبەيدى، وسى كۇنگە دەيىن ءبىر تەاتردان ءبىر قويىلىم كورگەنىن ەستىگەن ەمەسپىن. ەلباسىنىڭ شىعارماشىلىق وداقتارمەن تىعىز بايلانىستا بولۋ كەرەك دەگەن تاپسىرماسىن ورىنداۋعا قولى تيمەي ءجۇر. ونى ايتاسىز، بىلتىرعى پارلامەنتتە قارالا باستاعان تەاتر ونەرى جايىنداعى زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ جايىنداعى جۇمىسشى ورگانعا مۇشە بولىپ قاتىسقانىم بار. سول وتىرىستارعا مينيسترلىكتىڭ ادامدارى دا قاتىسىپ، كەيبىر باپتارعا ازار دا بەزەر بولىپ قارسىلىق كورسەتتى، قىسقاسى، مينيستر مىرزا ول زاڭعا ءوز «قاعيدالارىن» كىرىستىرۋگە بارىن سالدى. مەنىڭ بىلگەنىم، زاڭداعى باپتاردى ءوز ىڭعايىنا كەلتىرىپ الۋعا، دەپۋتاتتاردىڭ وزىنە بيلىك ايتۋدان تايىنبايتىنىن بىلدىك. اقىرى ول زاڭ نە بولعانىن بىلمەي دە قالدىق، سول ەكىارادا پارلامەنت تاراپ كەتپەسى بار ما...

ال تەاتر فەستيۆالداردىڭ وتكىزىلۋى ونەر ۇجىمدارىنىڭ دامۋىن انىقتايتىن ماڭىزدى ءىس- شارالاردىڭ ءبىرى. باسەكەلەستىكپەن وتەتىن بۇل ونەر جارىسى شىعارماشىلىق ىزدەنىس پەن جاڭا جەتىستىكتەرگە باستايدى. ءبىزدىڭ رەسپۋبليكادا وسى ونەر مەرەكەسى باس قالالار الماتى مەن استانادا جانە جەكەلەنگەن وبلىس ورتالىقتارىندا ءوتىپ كەلەدى. رەسپۋبليكالىق، ايماقتىق، حالىقارالىق دەڭگەيدە وتەتىن بۇل فەستيۆالدار كوركەمدىك دەڭگەيى دە ءار قالاي. كورشى رەسەيدە 256 تۇراقتى فەستيۆال جۇمىس ىستەيدى، سونىڭ 50 ى ماسكەۋدە وتەدى. بىزدەگى وسىنداي فەستيۆالداردى وتكىزۋدى جالعاستىرا وتىرىپ، كەيىنگى جاستار شىعارماشىلىعىن دامىتاتىن، جاڭاشىل ەكسپەريمەنتالدى ىزدەنىستەرگە قوزعاۋ سالاتىن، ۇلتتىق دراماتۋرگيا مەن ۇلتتىق تەاتر ءداستۇرىن جاڭا بەلەستەرگە كوتەرەتىن ناقتىلى ماقساتتار كوزدەگەن، قازاق ساحنا ونەرىنىڭ دامۋىنا جاڭا سەرپىن بەرەر فەستيۆال- جوبالاردى باتىل قولعا الۋ كەرەك. مەملەكەت تاراپىنان قارجىلاندىرىلاتىن وسى ءبىر ماڭىزدى شارالاردى وتكىزۋ قۇقىعى مادەنيەت مينيسترلىگى تاراپىنان «قازاق اۋەندەرى» ، كەيىن «رۋحاني دامۋ قورى» ت. ب. اتاۋلارىمەن تەاترعا قاتىسى جوق دەلدال ۇيىمدارعا بەرىلۋى كۇدىك تۋدىرادى. بۇل شارانى، وسى سەكىلدى جالپى رەسپۋبليكاداعى تەاترلارعا قاتىستى شىعارماشىلدىق شارالاردىڭ بارلىعىن ارنايى كاسىبي ماماندارى بار رەسپۋبليكاداعى بىردەن- ءبىر كاسىبي ۇيىم - قازاقستان تەاتر قايراتكەرلەرى وداعىنىڭ قۇزىرىنا بەرىپ، وبلىس دەڭگەيىندەگى، ايماقتىق فەستيۆالدار دا تىكەلەي وداقتىڭ قاتىسۋىنسىز وتپەۋى ءتيىس. تەاتر ماسەلەسىنە بايلانىستى مينيسترلىكتىڭ بارلىق جۇمىستارىندا وداقتىڭ ءرولىن، وكىلەتتىلىگىن، مارتەبەسىن تەاتر تۋرالى جاسالاتىن جاڭا زاڭناما قابىلداۋ ارقىلى كوتەرۋ قاجەت دەپ دەپ جۇرگەنىمىز جوعارىدا ايتىلعانداي بولدى...

شىعارماشىل ماماندارعا دەگەن سۇرانىستى قاناعاتتاندىرۋ ماقساتىندا نەگىزگى سالالار بويىنشا ساراپتاما جاساپ، الىس-جاقىن شەتەلگە رەجيسسۋرا، تەاتر مەنەدجمەنتى، ديريجەر، سۋرەتشى، تەاتر عىلىمى ت. ب. ماماندىقتار بويىنشا وقىتۋ، كاسىبي بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ، ماستەر- كلاسستار مەن سەمينارلارعا قاتىستىرۋدى تۇراقتى جۇزەگە اسىرىپ وتىرۋ كەرەك-اق. مۇنى دا رەسەيدەگى،  ۇلى بريتانياداعى، فرانسياداعى جانە قىتايداعى وسى تاقىلەتتەس ۇيىم-وداقتارداعى ارىپتەستەرىمەن دوستىق قارىم-قاتىناس ورناتىپ، تىعىز بايلانىستا جۇرگەن قازاقستان تەاتر قايراتكەرلەرى وداعى جاساماسا، مينيسترلىكتىڭ قولى قىسقالىق ەتەدى. نەسىن ايتا بەرەيىن، ءبىزدىڭ وداققا ءوزىنىڭ بۇرىنعى جەلتوقسان كوشەسىندەگى «اكتەرلەر ءۇيى» دەگەن ۇلەستى عيماراتىن قايتارىپ بەرۋ ءىسى جايىندا ەلباسىنان تاپسىرما العان مينيسترلىك ازىرگە «ءشوپ باسىن دا سىندىرعان» جوق. ۇيات بولدى -  پاريجدەن، پەكيننەن، لوندوننان، نيۋ-يوركتەن كەلگەن تەاتر تەورياسى مەن تاجىريبەسىنىڭ ءماشھۇر ماماندارىن «بوساعادان» دا قارسى الا الماي قورمىز...

- وسىدان ەكى جىل بۇرىن ۇكىمەت وتىرىسىندا مادەنيەت قىزمەتكەرلەرىن دايىنداۋ ءىسىن سالا مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرىنا بەرۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرگەن ەدىڭىز. وتكەن جىلدىڭ باسىندا ونەر سالاسىنداعى 9 جەتەكشى ءبىلىم ورداسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قاراماعىنا ءوتتى. سودان بەرى كادر دايارلاۋ ىسىندە وڭ وزگەرىستەر بار ما؟

- جوق. سول ماسەلەنى كوتەرۋىن كوتەرىپ الىپ، قازىر بارماعىمدى تىستەپ ءجۇرمىن. راس بولسا، مينيسترلىك ول وقۋ ورىندارىن جەكەشەلەندىرۋمەن اينالىسىپ جاتقان كورىنەدى.

- كورەرمەن قازاق كينوسىنىڭ ماقتانىشى دەپ بىلەتىن «قىز جىبەكتى» ءبىر كەزدەرى تىم اسىرە سۋرەتتەلگەن دەپ باعالاعانىڭىز ەستە. ول ۋاقىتتىڭ تەحنيكالىق ءھام ەستەتيكالىق مۇمكىندىكتەرىن ەسەپكە العاندا مۇنداي سىن ورىنسىز ەمەس پە؟ س. قوجىقوۆ، ع. مۇسىرەپوۆ، گ. ىسمايىلوۆا، ن. تىلەنديەۆتىڭ شىعارماشىلىق وداعىنان تۋعان تۋىندى سىنىڭىزعا ىلىككەن سوڭ، كاسىبي مامان تۇرماق، قاراپايىم كورەرمەننىڭ ۇدەسىنەن شىعا الماي وتىرعان بۇگىنگى تاريحي فيلمدەر تۋرالى پىكىرىڭىزدى سۇراۋعا باتپاي تۇرمىن...

- قىسىلماڭىز، باس جارىلسا - بورىك ىشىندە... ايتقانىم - ايتقان. قاعىلەز اعامىز س. قوجىقوۆ قازاقتىڭ ۇلى ەپوسىن سول كەزدە سولاي، ەرتەگىگە ۇقساتىپ تۇسىرمەسكە امالى بولماعان... وسى كۇيىندە دە قانشاما «تاياق» جەگەنىنەن حابارىڭىز جوق-اۋ، ءسىرا... بولماسا، ەپوس دەگەن بولعان وقيعانىڭ بايانى عوي، ۇلتتىڭ تاريحى عوي، پارقى مەن نارقى عوي. سول كەزدەگى ساياسات بويىنشا ورىس ۇلتىنان باسقالار «قوڭىز تەرىپ»، ەشنارسەگە باسىن قاتىرماي، ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانە-ەپ جۇرە بەرۋى كەرەك تە. «تۋدى اكەتتى-ءى ءى ءى!» دەپ تۇياق استىندا توپالاڭى شىققان تولەگەن، قوسوبادان وق اتقان بەكەجان قىل جابىسپاق تۇرماق، قىرى كەتپەگەن كيىممەن قالماقتارمەن «سوعىسىپ» ءجۇر... قازاقتىڭ ەلدىگى جايىندا «جىر» ايتقان جىرىندى جيرينوۆسكيدى ەسكە الىڭىز.

-  بىلتىر «قازاقستاندى ماسقارالاپ» جۇرگەن فيلمدەردىڭ قارا ءتىزىمى جاريالاندى. (ەمير بايعازيننىڭ «ۇيلەسىمدىلىك ساباقتارى»، «ريەلتور»، ءادىلحان ەرجانوۆتىڭ «قوجايىندار»). وكىنىشكە قاراي، مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى سانامالاپ بەرگەن سول فيلمدەردىڭ ەشقايسىسىن كورە المادىق. جالپى، ءوزىمىز كورمەگەندى وزگەنىڭ نازارىنا ۇسىنۋ، تەك جۇلدە ءۇشىن كينو ءتۇسىرۋ ءۇردىسىنىڭ بەلەڭ الۋىنا جاھاندىق قۇبىلىس دەپ كوز جۇما قاراعان ءجون بە؟

- «كەلگەندە، جيەنقۇلعا شىقپايدى ءۇنىم!» دەگىم كەلىپ تۇر. ول فيلمدەرگە مەن بىلگەندە اقشانى مينيسترلىك ەمەس، مەسەناتتار بولگەن. ۋىسىندا بولماعان قارجىنىڭ ەسەبىن بىلە الماعان سوڭ، رەنجىپ جۇرگەن شىعار. مەن دە كورە المادىم. بىزدە پروكات تا جوق قوي. شەتەل فيلمدەرىنىڭ «اسكەرلەرى» سانامىزدى باياعىدا جاۋلاپ العان. باسشىنىڭ «اق تىزىمىندەگى» فيلمدەردىڭ قانشالىقتى قاتقان بوپ شىعاتىنىن كورگەن سوڭ ايتايىق. لاۋازىمدىلار باستى رولگە كىمدى تۇسىرۋگە، قاي كادردى قالاي تۇسىرۋگە قانشا اقشا جۇمساۋ كەرەكتىگىنە «كوماندا» بەرەتىنىن كەرەڭ بولعىر قۇلاعىمىز شالىپ قالىپ ەدى، تاعى ايتايىن، «ەستىگەن قۇلاقتا جازىق جوق». اق تىزىمدەگى «قازاق ەلى» دەگەن ون سەريالى فيلمگە بولىنگەن ءبىر جارىم ميلليارد اقشا تاۋسىلىپ، جەتپەي جاتىر ەكەن، وسىمەن ەكى- ءۇش رەت توقتاپ قالىپتى دەپ ەستىدىك، تاعى دا سول - «ەستىگەن قۇلاقتا جازىق جوق». ۆەدومستۆو باسشىسىنىڭ وسى ماسەلەگە قاتتى جانى «اۋىرادى ەكەن» دەپ تە ەستىدىك. «قازاق فيلمدى» ايىنا كەم دەگەندە ەكى رەت اينالسوقتاپ جۇرەدى دەيدى... قايتسىن، اقشاعا قوجا بولماسا بولمايدى، كەتىپ قالادى عوي...

- سوڭعى كەزدەرى اننەن الشاقتاپ كەتكەن سياقتىسىز. ەسترادادان كوڭىل قالدى ما، الدە جاستارعا ورىن بەرۋدى ءجون كوردىڭىز بە؟

-  ءان كوڭىلدەسىم سياقتى. قازاق قاتىرىپ ايتادى - «وتتان ىستىق» دەپ. قازىرگىنىڭ ىڭعايىمەن ءان جازۋ قىرۋار قاراجات تالاپ ەتەدى. توي-تومالاققا بارىپ، قالاماقى كۇتىپ، ءموليىپ ىرباڭداماعان سوڭ، وتەۋىن تابۋ وڭاي ەمەس. انشىلەردەن سۇراساڭىز بۇل ماسەلەنىڭ قۇپياسىن اشىپ ايتىپ بەرەدى. ايىزىڭىز قاناتىنىنا ءشۇبام جوق.

- اكتەر، رەجيسسەر، مەنەدجەر (جەتەكشى- ۇيىمداستىرۋشى)، ءانشى، ۇستازسىز. ءبارىنىڭ باسىن ءبىر قازانعا سىيدىرىپ تۇرعان قانداي ۇستانىم؟

- ۇستانىم دەپ ۇلكەن ءسوز ايتپاي-اق قويايىن. ءسىز تىزبەلەگەننىڭ ءبارى دە قولىمنان كەلگەندىكتەن. بىلمەيدى ەكەنسىز، مەن ولارعا قوسا عىلىم كانديداتىمىن. ديسسەرتاتسيامدى ءوزىم جازعانمىن، ءوزىم قورعاعانمىن. سوندىقتان «عالىم دا ەكەنسىز عوي» دەي سالىڭىز...

- قازاقتىڭ وتكەنى مەن بۇگىنى ءھام ەرتەڭى تۋرالى ويلانعاندا جانىڭىزدى جادىراتاتىن نە، كوڭىلىڭىزگە كىربىڭ ۇيالاتاتىن نە؟

- تاريحىمىزدىڭ تەرەڭدە قالعانى مۇڭعا باتىرادى. تازا، كاسىبي ونەردىڭ باعاسىن ءبىلىپ، قادىرىن كوتەرە الماي جۇرگەنىمىز شەر بايلاتادى... ال، ەلدىك باعىمىز اشىلىپ، كوك بايراعىمىز جەلبىرەپ، جامانقۇل اتام كورمەگەن «قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان» زاماندى ورناتقان ەلباسىم مەن ەلىمنىڭ باقۋاتتى ارمانى اسپانعا شانشىلا ورىندالعانى جانىمدى جادىراتادى. امان بولايىقشى!

- ءاۋمين! اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

 سۇحباتتاسقان انار لەپەسوۆا

«تۇركىستان»