پلانەتاداعى تۇسىنىكسىز دىندەر

استانا. قازاقپارات - پلانەتاداعى تۇسىنىكسىز دىندەر الەمدە ءبىز بىلەتىن نەگىزگى بۋددايزم، يۋدايزم، حريستيان، يسلام دىندەرىنەن باسقا كوپتەگەن تۇسىنىكسىز ءدىني سەنىمدەر بار.

 اتەيستەردىڭ پىكىرىنشە، ءدىندار ادامدار وزگەشە ءبىر تۇسىنىكسىز الەمدە ءومىر سۇرەدى، كوزگە كورىنبەيتىن زاتتارعا سەنەدى، وزدەرىمەن وزدەرى سويلەسەدى، ءتىپتى نەبىر قيسىنسىز دۇنيەلەرگە جاۋاپ تاۋىپ، سوعان تۇسىنىك بەرەدى.

راسىندا دا، دىنگە سەنۋشىلەردىڭ ىشىندە مۇلدە تۇسىنىكسىز ءدىندارلار بار، مىسالى، بىرەۋلەرى باسقا پلانەتادان كەلگەندەرگە تابىنادى، ەكىنشىلەرى جەلگى گەرمان قۇدايلارىنا قۇلشىلىق ەتەدى، ءتىپتى ءوزىنىڭ ەگوسىنا (مەنمەندىك، تاكاپپارلىق) سىيىناتىندار دا بار ەكەن.

 داوسيزم

 ءبىر كەزدەردە داوسيزم قىتاي يمپەرياسىنىڭ نەگىزگى ءدىنى بولعان، ءبىراق قازىرگى كەزدە وعان تابىناتىنداردىڭ سانى ازايعان، ازايىپ بارا جاتىر. داوسيزمدى IV عاسىردا فيلوسوف لاو- تسزى قۇرعان، الايدا ونىڭ قاي كەزدە ءومىر سۇرگەنى ءالى ناقتى دالەلدەنگەن جوق. كوپ ماعىنالى «داو» تەرمينى «جول»، «ساپار» جانە «پرينتسيپ» دەگەندى بىلدىرەدى. داوشىلار عارىش كۇشتەرىمەن گارمونيادا ءومىر سۇرۋگە جانە اينالادا بولىپ جاتقان قۇبىلىستارعا قارسىلىق كورسەتپەۋگە تىرىسادى. بۇلاردىڭ سەنىمدەرى بويىنشا، ەڭ جوعارى دەڭگەيگە جەتۋ -  ۋ- ۆەي.

 ۋ- ۆەي دەڭگەيىنە جەتكەن ادام قاسيەتتى بولىپ سانالادى جانە وعان اجال كەلمەيدى.    

 كاندومبلە  

  

 بۇل ءدىن 1549 -  1888 -جىلدار ارالىعىندا افريكادان سالۆادور مەن كاشۋەيرا قالالارىنا ساتۋعا الىپ كەلگەن قارا ءناسىلدى قۇلدار اراسىندا پايدا بولعان. قازىرگە دەيىن ساقتالعان، بۇگىندە وسى ءدىندى ۇستاناتىنداردىڭ سانى 2 ميلليون ادامنان اسادى. ولار وڭتۇستىك امەريكانىڭ كوپتەگەن ەلدەرىنە تاراعان. بۇل ءدىندى ۇستاناتىنداردىڭ نەگىزگى قۇلشىلىعى -  مۋزىكانى قاتتى قويىپ ەسىنەن تانعانشا بيلەۋ. بۇلار وسىلايشا، وزدەرىنىڭ قۇدايلارىنا باراتىن جول تاپقان.

  فالۇڭگۇڭ

 بۇل ءدىني اعىمدى 1992 -جىلى لي حۋنچجي قۇرعان. ءدىني ورىننىڭ ورتالىعىندا وعان قۇلشىلىق ەتۋشىلەر مەديتاتسيامەن جانە شيگۇڭ جاتتىعۋلارىمەن اينالىسادى. بۇل دىنگە بۋدديزم مەن داوسيزمنىڭ ەلەمەنتتەرى كىرگەن. فالۇڭگۇڭ سيىنۋشىلارى دەنە ءبىتىمىن قالىپتا ۇستاۋعا تىرىسادى، ءدىني جان تازالىعىن جوعارى قويادى. قىتاي ۇكىمەتى العاشىندا بۇل اعىمدى قولداعان بولاتىن، 1997 - جىلى ونىڭ قوعامعا كەرى ىقپال ەتەتىن تۇستارىن تاۋىپ، تىيىم سالدى. قازىرگى كەزدە فالۇڭگۇڭعا رەسمي تۇردە تىيىم سالىنعانمەن ونى ۇستانۋشىلار  بار.

راەليتتەر

 راەليتتەردىڭ سەنىمى بويىنشا، ءبىزدىڭ پلانەتامىزداعى ءومىردى عىلىمي ەكسپەريمەنت جاساۋ ءۇشىن جەردەن تىس جاقتاعى وركەنيەت وكىلدەرى الىپ كەلگەن. ونى وزدەرى ەلوحيم دەپ اتايدى. ادامزات تاريحىنداعى ماڭىزدى تۇلعالار بولىپ ەلوحيممەن كەزدەسكەن پايعامبارلار سانالادى (بۋددا، يسا، مۇحاممەد). ءدىننىڭ، نەگىزىن، 1974 - جىلى فرانسۋز سپورت جۋرناليسى كلود ۆورييون قالاعان. ول باسقا پلانەتادان كەلگەن گۋمانويدتارمەن كەزدەسىپ، ولار بۇعان بارلىق سىرىن اشىپتى- مىس. بۇل ءدىني اعىم فرانسيادان باستالىپ، قازىر بۇكىل الەمگە تاراعان.

  باحاي

 باحاي ءدىنى XIX عاسىردا پارسى جەرىندە پايدا بولعان. ول بۇكىل ادامزاتتىڭ ءدىني بىرلىگىن ۋاعىزدايدى. بۇل مونواتەيستىك ءدىن تەك ءبىر عانا قۇداي بار دەپ سانايدى. ونىڭ نەگىزىندە -  ءبىر قۇدايعا تابىنۋ، ءدىن بىرلىگى جانە ادامزات بىرلىگى دەگەن ءۇش كونسەپتسيا بار. قازىرگى كەزدە باحاي ءدىنىنىڭ وكىلدەرى الەمنىڭ 200 ەلىندە تىركەلگەن. ءۇندىستاننىڭ نيۋ- دەلي قالاسىندا سولاردىڭ قارجىسىنا سالىنعان لوتوس گۇلىنىڭ فورماسىمەن سالىنعان ۇلكەن حرامدارى تۇر.

ساتانيزم (شايتان) لا- ۆەي



الەمگە تارالعان ءدىني ۋاعىزدار بويىنشا، شايتانشىلار شايتانعا جانە باسقا جىندارعا تابىنادى. ساتانيزم لا- ۆەي ونىڭ، نەگىزىن، قالاعان انتون لا- ۆەيدىڭ اتىمەن اتالادى. بۇل ءدىن ىشكى ەگونى دامىتۋعا، مەنمەندىك پەن تاكاپپارلىققا شاقىرادى. بۇل تىكەلەي ماتەرياليستىك ءدىن قۇدايدىڭ بار ەكەندىگىن جانە باسقا دا ءدىني نانىمدىردىڭ بارلىعىن جوققا شىعارادى. شايتان تەك تاۋەلسىزدىك جانە تاكاپپارلىقتى، اقىل- ويدى بىلدىرەتىن ارحەتيپتى ۋاعىزدايدى.

حەزەنري

 

 بۇل پۇتقا تابىنۋشىلاردىڭ ەڭ سوڭعى بۋىنى. ولار حريستيان دىنىنە دەيىنگى سەنىمدەردى قالپىنا كەلتىرۋگە تىرىسادى. ءدىننىڭ باسىندا -  ەجەلگى گەرمان قۇدايلارى مەن انا قۇدايلارىنىڭ پانتەونى تۇر. بۇل ءدىني سەنىمدى الەمدىك دىندەر بىرنەشە رەت ۇلتشىلدىق باعىتتاعى (راسيزم) اعىم دەپ قارالادى.

 ەكانكار

 

 بۇل قازىرگى كەزدەگى ءدىني اعىمدى 1965 - جىلى پول تۆيتچەلل قۇرعان. ولار قۇداي ءاربىر ادامنىڭ ىشىندە دەپ ەسەپتەيدى. بۇل سەنىمگە تابىنۋشىلار ۋاقىتتارىن مەديتاتسيا جاساۋمەن، ءتۇس جورۋمەن وتكىزەدى، ولار وزدەرىنە جول كورسەتەدى، اقىل- ويلارىن تازالايدى دەپ سانايدى. ادام ۇيقتاپ جاتقاندا جانى كەۋدەسىنەن شىعىپ «ەك» دەپ اتالاتىن جوعارى قۇدايمەن كەدەسەدى.

 زورواستريزم

 

 زورواستريزم ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىن V عاسىردا پايدا بولعان. پايعامبار زاراتۋسترا يراننىڭ اۋماعىندا قاسيەتتى بولىپ سانالادى جانە بۇل الەمدەگى ەڭ ەجەلگى دىندەردىڭ ءبىرى. تاريحشىلار مەن ارحەولوگتاردىڭ انىقتاۋىنشا، بۇل وتە كۇشتى ءدىن بولعان، كەيىننەن ونى يسلام ىعىستىردى. بۇگىنگى كۇنى الەمدە 2,6 ميلليون زورواسترالىقتار بار ەكەن، ولار ءۇندىستان مەن يراندا تۇرادى.

 ماندايزم

 

 بۇل الەمدى دۋاليستىك تۇرعىدان قابىلدايتىن گنوستيكالىق ءدىن. ول يسا، اۆراام جانە مۇسانىڭ ىلىمدەرىنە نەگىزدەلگەن. يوان كرەستيتەلدى عانا مويىندايدى. ماندايزم الەمدى «جاقسى» جانە «جامان» دەپ ەكىگە بولەدى. بۇكىل ماتەريالدىڭ وبەكتىلەر، سونىڭ ىشىندە ادامنىڭ دەنەسى دە قاراڭعىلىق الەمىنەن جارالعان، ال ادامنىڭ جانى جارىق الەمىنەن جارالعان دەپ سانايدى. بۇل ەرتەدەن كەلە جاتقان ءدىني سەنىم، عالىمدار ونىڭ شىعۋ تەگىن ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى 1 - عاسىرعا جاتقىزادى. ماندەيلەردىڭ باسىم كوپشىلىگى يراكتىڭ وڭتۇستىگىندە تۇرادى، شامامەن 60 مىڭ ادامدى قۇرايدى، يران، سيريا، يوردانيادا دا كوپ تارالعان.

قايىرجان تورەجان

«ايقىن» گازەتى