كۇيەۋىنىڭ ايىبىن جاسىرعان ايەل تۋرالى حيكايا

استانا. قازاقپارات - اۋەلدە جاراتىلعان ادام اتاعا حاۋا انانى جۇپ ەتىپ بەرگەن اللا تاعالا مەيىرىمدى دە حيكمەت يەسى.

جاراتۋشى يەمىز ادام اتاعا حاۋا انانى ادام بالاسىنىڭ كوبەيىپ، ۇرپاق تاراپ، ولاردىڭ وزىنە يمان كەلتىرىپ، قۇلشىلىق ەتۋى ءۇشىن بەرگەن. دەمەك، ۇيلەنىپ، وتباسىن قۇرىپ، يماندى پەر- زەنتتەر تاربيەلەۋ، ولاردى جەتىلدىرۋ - ادام اتامىزدىڭ ۋاقىتىنان باستاپ ۋازيپامىزعا اينالعان.

اللانىڭ سوڭعى پايعامبارى، ەلشىسى مۇحاممەد (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) تە ءوز ۇمبەتىنە وسى تۇرعىدا ۇلگى كورسەتىپ، وتباسىن قۇرۋداعى ءتارتىپ قاعيدالارىن ۇيرەتىپ كەتتى. ەگەر دە وتباسى بۇزىلسا، ۇلكەن قاسىرەت، كۇنانىڭ مول بولاتىندىعىن ايتتى. ءبىز، مۇسىلماندار، اللانىڭ قاھارىنان قورقىپ، مەيىرىمى مەن رازىلىعىن قالايتىن قاۋىمبىز. سول راببىمىز- دىڭ ەلشىسى ءارى سۇيىكتى دوسى بولعان پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگ مەن سالەمى بولسىن) اللاعا اپارار جولىن ۇستانعان جاماعاتپىز. ءبىراق تا، وكىنىشكە وراي، مۇسىلمانبىز دەگەنىمىزبەن، ءدىنىمىزدى جەتە تۇسىنە الماي جاتقان جاعدايىمىزدىڭ بارى دا اقيقات. وسىعان اپارار سەبەپتەردىڭ بارىنە ەمەس، بىرىنە توقتالايىن.

بۇل قاراكوز قازاعىمىزدىڭ اراسىنداعى اجىراسۋلاردىڭ كوبەيىپ بارا جاتقاندىعى، جاس وتباسىلار شاڭىراعىنىڭ شايقالۋى. ءار ءىستىڭ ناتيجەسى - ونىڭ باستالۋىنا بايلانىستى. «ءبيسميللا» دەپ باستالعان ىسكە اللا ءوزى بەرەكەتىن بەرەدى. اللاسىز، حارام ارالاسىپ باستالعان ءىستىڭ قايىرى بولمايتىنى راس. سول سياقتى جاس جۇبايلاردىڭ اجىراسۋ سەبەبىن دە ولاردىڭ ۇيلەنەر الدىنداعى ارەكەتىنەن ىزدەگەن ءجون سەكىلدى.

جاستارىمىزدىڭ وتاۋ تىگەردەگى جولىنا نازار سالىپ كورسەڭىز. ۇيلەنەردە تەك قىزداردىڭ عانا ەمەس، جاس جىگىتتەردىڭ دە كوپشىلىگى بولاشاق جارىن يماندى، اق پەيىلدى، ادەپتىلەر قاتارىنان ەمەس، سىرتقى مۇسىنىنە عانا قاراپ، جاعدايى جارامدىسىن ىزدەستىرىپ جاتادى. ول نە ءۇشىن وتباسى قۇرعانىن ءوزى دە تۇسىنە بەرمەيدى. حالىقتىڭ ءبارى وسىلاي ىستەپ جاتىر دەپ ويلاپ، وتباسىن قۇرادى. بۇلاي قوسىلعان جۇپتاردىڭ دۇرىس وتباسىن قالىپتاستىرۋ جايىندا ماقساتى ايقىن بولماۋى مۇمكىن. ءبىر- بىرىمىزگە بىرگە ءومىر ءسۇرۋ ۇناسا، تۇرا بەرەرمىز، بولماسا كەيىن كورە جاتارمىز دەگەن جەڭىل ويعا بەرىلەدى. ەگەر كەيبىر جاعدايلار كوڭىلىنەن شىقپاسا، اجىراسا سالۋ ولار ءۇشىن تۇك ەمەس. وتباسىن قۇرۋ - اللانىڭ بۇيرىعى، پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) سۇننەتى ەكەنىن، اللا ەلشىسىنىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) قيامەتتە ۇممەتىمەن ماقتاناتىنىن ويىنا دا المايدى. كوپ جاعدايلاردا وسىنداي ويى تاياز جۇپتارعا دىنىمىزدە حارام ەتىلگەن ىشكىلىك، ماس ەتەتىن ءارتۇرلى زاتتاردى قولدانۋ دا جىعىلعانعا جۇدىرىق بولىپ جاتادى. جۇبايلاردىڭ ءارقايسىسى وداقتاسىپ ەمەس، جەكە قالاۋلارىمەن عۇمىر كەشكىلەرى كەلەدى. كەيبىر جاعدايلاردا ەرلى- زايىپتىلاردىڭ اراسىنا اتا- انا، اعايىن- تۋىس كىرىسىپ، كىمدىكى دۇرىس، كىمدىكى قاتە ەكەنىن انىقتاۋعا تىرىسىپ جاتادى.

اعايىن- تۋىس پەن اتا- انانىڭ مىندەتى -  جانجالداسىپ قالعان بالالارىنىڭ اراسىن تاتۋلاستىرىپ، باسۋ ايتىپ، وتباسىنىڭ بۇزىلۋىنا جول بەرمەي، اقىل- كەڭەس بەرۋ بولىپ تابىلادى. بىردە پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) حازرەتى ءاليدىڭ (وعان اللانىڭ سالەمى بولسىن) ۇيىنە بارعاندا، فاتيما انامىز (وعان اللانىڭ سالەمى بولسىن) حازرەتى ءاليدىڭ (وعان اللانىڭ سالەمى بولسىن) وزىمەن كەلىسە الماي، اشۋلانىپ كەتىپ قالعانىن ايتتى. سوندا پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ونىڭ قايدا بارۋى مۇمكىن ەكەنىن ءبىلىپ، مەشىتكە ىزدەپ بارادى. سويتسە ءالي (وعان اللانىڭ سالەمى بولسىن) مەشىتتە قۇمنىڭ ۇستىندە ۇيىقتاپ جاتىر ەكەن (سەبەبى ول كەزدە مەشىتتەردە كىلەم بولماعان). پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): «ەي، ءالي تۇر»، -  دەپ ونى تۇرعىزىپ الىپ، ۇيىنە ەرتىپ كەلەدى دە، قوشتاسىپ ۇيىنە قايتادى. مىنە، پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ولاردىڭ ارالارىندا نە بولعانىن، قالاي بولعانىن سۇراپ، ايىپتىنى ايقىنداعان جوق. سەبەبى ول ءالي مەن فاتيما انامىزدىڭ (وعان اللانىڭ سالەمى بولسىن) ءوز ارالارىنداعى ماسەلە بولاتىن. اللانىڭ ەلشىسى (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) وسى ىسىمەن ەرلى- زايىپتىلاردىڭ اراسىندا بولعان كەلەڭسىز جاعدايلاردا كىنالىنى ىزدەمەۋ كەرەكتىگىن كورسەتكەن.

شاريعات قاعيدالارىمەن تاربيە كورگەن، سوعان ساي ءومىر سۇرەتىن ادامدار ۇيلەنۋدەگى ماقساتىن - اللانىڭ بۇيرىعى، پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) سۇننەتى، ۇرپاق كوبەيتىپ، ونى يماندى دا يبالى ەتىپ ءوسىرۋ، زينادان قاشىپ، اللانىڭ حالال ەتكەن نەكەسىنە وتىرىپ، ادال جۇبايىمەن باس قوسۋ دەپ بىلەدى. ۇيلەنگەننەن كەيىنگى امالى شاريعاتتىڭ وتباسىنا بايلانىستى تالاپتارىنا ساي عۇمىر كەشۋ بولادى. مىنە، وسىنداي اسىل ماقساتتاردى الدىنا قويىپ ۇيلەنگەن جانۇيانىڭ بۇزىلۋى ەكىتالاي. سەبەبى، يسلامدى نىق ۇستاپ، نيەتى دۇرىس بولىپ، قاشان دا اللاعا دۇعا ەتۋشى ەرلى- زايىپتىلارعا جاراتۋشى بەيبىتشىلىك پەن بەرەكەت بەرەدى. اللا تاعالا قۇراندا: «ولارمەن جاقسى، بايىپتى تۇردە مامىلە جاساڭدار» («نيسا» سۇرەسى، 19-ايات)، - دەيدى. ال پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ءوز حاديسىندە: «سىزدەردىڭ ەڭ جاقسىلارىڭىز - ايەلدەرىڭىزگە جاقسى قاراعاندارىڭىز»، - دەگەن. ەگەر وسىناۋ وسيەت سوزدەرگە امال ەتىپ، زايىبى ەرىنىڭ تىلەۋىن تىلەپ قۇرمەتتەسە، سىرىن سىرتقا شاشپاي، ابىرويىن بيىكتەتسە، ءار ىستە سابىر ەتسە، ەكەۋى بىرگە ساجدەگە باس قويسا، پەرزەنتتەرىنە مۇسىلماندىق ءتالىم- تاربيە بەرسە، وتباسىندا ىنتىماق پەن تىنىشتىق بولسا، مىنە، بۇل ناعىز يسلامي ۇلگىلى وتباسى بولعانى. مۇنداي جانۇيانىڭ ىدىراۋى استە مۇمكىن ەمەس.

ايەل ادام - وتباسىنىڭ ۇيىتقىسى. شاڭىراقتىڭ شايقالماۋىندا، ۇلتتىڭ ۇلت بولۋىندا ايەلدەردىڭ ءرولى وراسان زور. ايەلى بۇزىلعان قاۋىمنان جاقسى ەل شىقپايدى، ول قۇريدى. سوندىقتان، وتباسىنداعى ايەلدىڭ ورنىنا قاتىستى كەيبىر ماسەلەلەردى از- كەم اڭگىمەلەي كەتسەك. جوعارىدا وتباسىلىق تاتۋلىق تۇرعىسىنان ءسوز قوزعادىق. سوعان قا- تىستى تاعى ءبىر ماسەلە، ياعني ايەلدىڭ ەڭ ماڭىزدى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى - ۇيدەگى بولعان سىردى سىرتقا شاشپاۋ، سىر ساقتاۋ. بۇل ساليقالى دا پاك ايەلگە ءتان سيپات. ەرلى- زايىپتىلاردىڭ سىرى سىرتقا شىقسا، وتاعاسىنىڭ ابىرويىنا نۇقسان كەلەدى. وسى ورايدا ءبىر وقيعانى ايتا كەتسەك.

ەرتەرەك زاماندا قۇدايعا قۇلشىلىق قىلعان، تاقۋا ءبىر جىگىت ءومىر ءسۇرىپتى. جىگىت ەر جەتكەندە اكەسى ۇيلەنۋ تۋرالى ءسوز كوتەرسە، ول قاشقالاقتاي بەرەدى ەكەن. سەبەبى ول ەركەكتىك قۋاتتان ماقۇرىم بولاتىن. بۇل جاعدايدان مۇلدە حابارى جوق اكەسى بالاسىنىڭ قارسىلىعىنا كونبەي، ءبىر قىزدى تاۋىپ، نەكەلەستىرىپ، ۇيلەندىرىپ قويادى. توي ءوتىپ، ەكى جاس جەكە قالعان شاعىندا الگى جىگىت قالىڭدىعىنا: «سەن مەنى كەشىر، سەنى باقىتتى ەتە المايمىن، ساعان تەڭ جار ەمەسپىن»، - دەپ اعىنان جارىلىپ، ايىبىن ايتادى. قالاسا، ەرتەڭ- اق كەتۋىنە رۇقسات بەرەدى. اتا- اناسىنا سەبەبىن ءوزى تۇسىندىرەتىنىن بىلدىرەدى. سوندا الگى جاس كەلىن: «ورتامىزدا نەكە وقىلدى، مەن ءسىزدىڭ شاريعي ايەلىڭىز بولدىم، ەندى ارامىزدا ءبىر- بىرىمىزدەن ەشقانداي سىر بولماۋى ءتيىس. ءسىزدىڭ سىرىڭىز - مەنىڭ سىرىم، كۇيەۋىنىڭ سىرىن اشكەرە ەتكەن ايەلدىڭ ەكى دۇنيەسى دە قاراڭ بولادى، ول ءارتۇرلى ازاپ- قيىنشىلىقتارعا دۋشار بولادى. مەن ونداي ايەلدەردەن ەمەسپىن، ءسىزدىڭ سىرىڭىزدى اشىپ، ەش پەندەنىڭ الدىندا ماسقارا ەتپەيمىن»، - دەپ سول ۇيدە قىزمەتىن ىستەپ قالا بەرەدى.

ارادان جەتى جىل ءوتىپ، «بەدەۋ» دەگەن جامان اتقا قالسا دا، كۇيەۋىنىڭ سىرىن اشپايدى. بارلىق قيىنشىلىقتارعا سابىر ەتىپ، كۇيەۋىمەن ءومىر سۇرە بەرەدى. ءبىر كۇنى نەمەرە سۇيگىسى كەلگەن جىگىتتىڭ اكەسى، بالاسىن شاقىرىپ الىپ: «قاشانعى بۇل تۋماس كەلىنمەن ءومىر ءسۇرىپ، جاستىق شاعىڭدى وتكىزە بەرەسىڭ؟ سەن اكە، مەن اتا بولۋىم كەرەك ەمەس پە؟ جەتەر ەندى، بۇل كەلىننىڭ رۇقساتىن بەرىپ جىبەر، مەن ساعان باسقا كەلىن الىپ بەرەمىن» ، - دەيدى. جىگىت وتە قيىن جاعدايعا تۇسەدى. ءوزىن جانىنان جاقسى كورگەن، كەمشىلىگىنە كوز جۇما قاراعان ايەلىنە قالايشا كەت دەپ ايتپاق؟ مىنە، سونداي ءارى- ءسارى كۇندەرىنىڭ بىرىندە ايەلى: «بەكزادام، سوڭعى كۇندەرى ءجۇرىس- تۇرىسىڭىز وزگەرىپ، قينالىپ ءجۇرسىز، مەنەن بىردەڭەنى جاسىراتىن سياقتىسىز. ايتىڭىز، ءسىزدى قيناپ جۇرگەن ماسەلەنى بىرگە شەشەرمىز»، - دەپ ايتپاسىنا قويماپتى. سوڭىندا جىگىت اكەسىنىڭ سوزدەرىن ايەلىنە ايتۋعا ءماجبۇر بولادى.

وزىنە قاتىستى قانشالىقتى اشى سوزدەردى ەسىتكەندە كوزدەرىنە جاس تولىپ تۇرىپ، كۇيەۋىنە اشۋلانباي نازىك داۋىسپەن: «جارايدى، مەن رازىمىن! ءبىراق، ءبىر ءوتىنىشىم بار: مەن كەتكەن كۇننەن باستاپ قىرىق كۇن وتكىزىپ بارىپ ۇيلەنىڭىز»، - دەيدى دە، اتا- اناسىنىڭ ۇيىنە جول تارتادى. ءوز اكە- شەشەسىنىڭ ۇيىنە كەلگەن سوڭ ولارعا: «مەن قىرىق كۇن بويى ءوز بولمەمدە وتىرىپ، اللاعا عيبادات- قۇلشىلىق جاسايمىن، ماعان ەشكىم كەدەرگى جاساماسىن»، - دەيدى. ول قىرىق كۇن بويى اللاعا جالىنىپ- جالبارىنىپ، كۇيەۋىنىڭ اقىسىنا دۇعا ەتىپ، ونى ايىبى اشىلۋىنان، ماسقارا بولۋىنان ساقتاۋىن سۇرايدى. بۇل ارادا جىگىت ۇيلەنىپ، باسقا ايەلىمەن نەكەسى قيىلىپتى. ەكى وت اراسىندا قالعان جىگىت قاتتى قايعىرادى. ءبىر جاعىنان ءبىرىنشى حالال پاك بولعان ايەلىن ويلاسا، ەكىنشى جاعىنان ايىبىنىڭ بارشاعا ايان بولاتىنىن ويلاپ كۇيىنەدى. سوندا ول ءوزى ءۇشىن سوڭعى شارا ءولىمدى ابزال كورىپ، ۋ ءىشىپ جانىنا قاستاندىق جاسايدى. جاڭادان كەلگەن جاس كەلىن بولمەسىنە كىرگەندە، جىگىت ەسىنەن تانىپ قالادى. سوندا اللانىڭ قۇدىرەتىمەن قىرىق كۇننەن بەرى كۇيەۋىنىڭ تىلەۋىن تىلەگەن ءبىرىنشى جۇبايىنىڭ دۇعاسى قابىل بولىپ، جىگىت ىشكەن ۋ شيپاعا اينالادى. كوپ جىلدان بەرى ەركەكتىك قۋاتسىز بولعان جىگىتكە اللا تاعالا ەركەكتىك قۋات بەرىپ، ماسقارالىقتان ساقتايدى. ەرتەڭگى كۇنى جاڭا كەلىن كۇيەۋىنىڭ ءبىر توپ ايەل تۋىستارىمەن توركىنىنە بارا جاتىپ، جولدا كەنەتتەن دۇنيە سالادى. مارقۇم بولعان كەلىننىڭ جانازاسى شىعارىلىپ، جەرلەنگەننەن ەكى- ءۇش كۇن وتكەن سوڭ، جىگىتتى اكەسى شاقىرىپ الىپ: «بالام، بۇل دا ماڭدايىڭا جازىلعان ەكەن، كوپ قايعىرما، ءبىراز ۋاقىت ءوتسىن، تاعى دا ۇيلەندىرەمىز»، - دەيدى. سوندا جىگىت اكەسىنە كوپتەن بەرى جاسىرىپ جۇرگەن دەرتى بولعانىن ايتىپ، ودان قالاي ايىققانى تۋرالى بايانداپ جاتقانىندا، اكەسى ءسوزىن سوڭىنا دەيىن تىڭداۋعا شىداماي بۇرىنعى كەلىنىنىڭ ۇيىنە بەتتەيدى. ۇيىنە كىرگەندە الدىنان كەلىنى شىعىپ قارسى الادى. سوندا جىگىتتىڭ اكەسى كەلىنىنىڭ ماڭدايىنان ءسۇيىپ، كوزىنە جاس الىپ، ۇيىنە ەرتىپ كەلگەن ەكەن.

سول ايەل سۇيگەن كۇيەۋىمەن يماندى ۇرپاق تاربيەلەپ، باقىتتى دا باياندى عۇمىر كەشكەنى ايتىلادى. بۇل وقيعادان سابىرلى دا ساليقالى، مۇسىلمان ايەلىنە ءتان كۇيەۋىنە باعىنعان، سىرىن سىرتقا شاشپاعان، ءار ىسىندە اللاعا دۇعا ەتۋشى تاقۋا ايەلدى كورەمىز. مىنە، مۇنداي ايەلى بار وتباسىنىڭ ەرى باقىتتى، ۇرپاعى اتا- اناعا ادال، يماندى بولارى انىق.

اللا تاعالا ەلىمىزگە تىنىشتىق، مۇسىلماندارعا بىرلىك، ايرانداي ۇيىعان وتباسىلارعا بەرەكەت بەرسىن.

نۇرسەيىت وماروۆ پاۆلودار قالاسى قاسىم قاجى مەشىتىنىڭ يمامى