بۇگىنگى قازاق كينوسى: نەدەن ۇتىپ، نەدەن ۇتىلىپ ءجۇرمىز؟
بۇرىلىپ قاراسام، ەكەۋى دە زاماناۋي ۇلگىدە كيىنگەن جاپ-جاس قازاقتىڭ قىزدارى. شىنىمدى ايتسام، مەنى ولاردىڭ فيلم تۋرالى ويلارى قىزىقتىردى.
«فيلم ۇنادى ما؟» دەپ سۇرادىم ولاردان. «جامان ەمەس سياقتى. ءبىراق، اتىس-شابىس كوپ ەكەن. سونان سوڭ، امەريكالىق فيلمدەردەگىدەي جالاڭاش قىزداردى نەگە كورسەتە بەرەدى؟» دەدى تاعى. باسقا-باسقا، امەريكالىق بويەۆيك، دەتەكتيۆ، بلوكباستەرلەرمەن وسكەن ۇرپاقتىڭ بۇلاي دەۋى ءارى تاڭعالدىردى، ءارى قۋانتتى. قىزداردىڭ اسا كوڭىلى تولماي تۇرعانىنا قاراعاندا، جاڭاعى ءبىز كورىپ شىققان فيلمنىڭ اۆتورلارى الدەنەدەن قاتەلەسكەن بولۋى كەرەك؟ قاي جەردەن ءمۇلت كەتتى؟ ءبىر قاراعاندا، كورەرمەنگە ارنالعان كوممەرتسيالىق فيلمگە قاجەتتى اتىس-شابىس، ماحاببات جەلىسى، ادەمى كەيىپكەرلەر، شيەلەنىسكەن وقيعا، ديناميكا، ت. ب. ءبارى- ءبارى بار. ءبىراق...كورەرمەننىڭ كوڭىلى تولماي قالدى. نەگە؟
بۇل سۇراققا جاۋاپ ىزدەۋدىڭ الدىندا جالپى بۇگىنگى قازاق كينوسىنىڭ كورەرمەنگە قانداي فيلمدەر ۇسىنىپ جۇرگەنى، ولاردىڭ باعىت- باعدارى، تاقىرىبى، كەيىپكەرلەرى تۋرالى ماسەلەلەردى قاراستىرۋ قاجەت. ءبىر-ەكى شىعارما ارقىلى قازاق كينوسىنىڭ قازىرگى جاعدايىن تولىق كورسەتۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان، اڭگىمەمىزدە شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى «قازاق فيلم» كينوستۋدياسىندا سوڭعى بەس- التى جىلدا تۇسىرىلگەن كوركەم فيلمدەرگە نازار اۋدارۋدى ءجون كوردىك. جوعارىداعى «رەكەتير-2» كوركەم سۋرەتتى ءفيلمى جەكە ستۋديالاردىڭ بىرىندە ءتۇسىرىلدى. دەگەنمەن، ەلىمىزدەگى كينووندىرىستىڭ دەنى «قازاق فيلم» كينوستۋدياسىنا تيەسىلى بولىپ كەلەدى.
بۇل رەتتە وسى ارالىقتا كينوستۋديانىڭ قىرۋار جۇمىس اتقارعانىن ايتىپ ءوتۋىمىز كەرەك. 2010 -جىلدان بەرمەن قاراي «قازاق فيلم» كينوستۋدياسىندا 50 گە جۋىق كوركەمسۋرەتتى، 100 دەن استام دەرەكتى، 30 دان استام انيماتسيالىق فيلم، 4 تەلەسەريال ءتۇسىرىلدى. ارينە، بۇلاردىڭ ءارقايسىسى جەكە- جەكە تالداۋدى قاجەت ەتەدى جانە ولاردىڭ ءبارىن ءبىر عانا اڭگىمەدە بايانداپ شىعۋ تاعى قيسىنسىز. سوندىقتان، اۋەلى تەك كوركەم فيلمدەردى الىپ وتىرمىز.
...ارينە، 50 از دا، كوپ تە ەمەس. ال كەيبىر جىلدارى تۇسىرىلگەن كوركەم فيلمدەردىڭ سانى وننان اسىپ جىعىلسا، كەيدە ودان ازىراق بولعان (2010 -جىلى - 7، 2011 -جىلى - 13، 2012 -جىلى - 7، 2013 -جىلى - 7، 2014 -جىلى - 11، 2015 -جىلى - 3). جىلىنا 800-1000-نان استام فيلم تۇسىرەتىن الەمنىڭ كەيبىر ەلدەرىمەن سالىستىرساق، ارينە مۇنىڭىز وتە ماردىمسىز. ءبىراق، الىس- جاقىن كەيبىر ەلدەرمەن سالىستىرعاندا، كوڭىلگە ەداۋىر جىلۋ ۇيالاتادى. ياعني، ءبىرازىنا قاراعاندا، ەلىمىزدەگى كينووندىرىسى سالاسىنىڭ اياق الىسى جامان ەمەس دەۋگە بولادى (بۇعان جەكە ستۋديالاردىڭ فيلمدەرىن قوسىڭىز).
بۇدان نەگىزگى ەكى باعىتتى كورۋگە بولادى: اۆتورلىق جانە جانرلىق كينو. اۆتورلىق كينو باعىتىندا تۇسىرىلگەن فيلمدەردىڭ سانى اسا كوپ ەمەس، بار- جوعى 7-8 فيلم عانا. باستى نازار اۋدارعىمىز كەلىپ وتىرعانى - وسى ۋاقىت ارالىعىندا كورەرمەندى قازاق فيلمدەرىنە تارتۋ بارىسىندا كوپتەگەن جۇمىستار اتقارىلعان. سوندىقتان، جانرلىق كينوعا، سونىڭ ىشىندە، اسىرەسە مەلودراما، كريمينالدىق دراما، كومەديا، پسيحولوگيالىق دراما، تاريحي دراما، ليريكالىق دراما، دەتەكتيۆ، فەنتەزي، كينوكوميكس جانرلارىنا باسىمىراق ورىن بەرىلگەن جانە ولاردى تاقىرىبى جاعىنان بىرنەشە توپقا بولۋگە بولادى. جانرلىق فيلمدەردىڭ ءبىر توبى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر اۋديتورياسىنا ارنالعان. بۇل توپتا «سۋپەر باحا» (2011، «قازاق فيلم»، كينوكوميكس جانرى، رەج. تولەگەن بايتۇكەنوۆ، تيمۋر قاسىمجانوۆ، ورىس تىلىندە)، «اڭشى بالا» (2011، «قازاق فيلم»، «Asau Art films» ج ش س، رەج. ەرلان نۇرمۇحامبەتوۆ، بەگارىس سماعۇلوۆ، قازاق تىلىندە)، «كنيگا لەگەند: تاينستۆەننىي لەس» (2011، «قازاق فيلم»، فەنتەزي جانرى، رەج. احات يبرايەۆ، ورىس تىلىندە)، «جەڭىس سەمسەرى» (2012، «قازاق فيلم»، فەنتەزي جانرى، رەج. ءاسيا سۇلەيەۆا، ءانۋار رايبايەۆ، قازاق تىلىندە) اتتى ءتورت فيلم بار.
2011 جانە 2012 -جىلدارى قازاق كينوسىندا اسا يگەرىلە قويماعان فەنتەزي جانرىنداعى بالالارعا ارنالعان «كنيگا لەگەند: تاينستۆەننىي لەس» جانە «جەڭىس سەمسەرى» اتتى ەكى فيلم دۇنيەگە كەلدى. ۇشتەن ەكى بولىگى CG ەففەكتىلەرىنەن (كومپيۋتەرلىك گرافيكا) تۇراتىن وعان الەمگە ايگىلى «نارني حرونيكالارى» جانە «ساقينالار ءامىرشىسى» فيلمدەرىنىڭ تيگىزگەن اسەرى از بولماعان سياقتى. فيلم زاماناۋي تەحنولوگيانىڭ قولدانىلۋى تۇرعىسىنان قازاق كينوسىنا تىڭ سەرپىلىس اكەلدى. الايدا، كاسىبي تۇرعىدان ءساتتى شىققانمەن، كەيىپكەرلەرى مەن وقيعالار ورنى تەك جەرگىلىكتى ورتاعا سايكەس ۇيلەستىرىلۋمەن عانا شەكتەلگەن بۇل شىعارمانىڭ ءون بويىنان ۇلتتىق دۇنيەتانىمنىڭ بەلگىسى كورىنبەيدى.
بالالار تاقىرىبىنا تۇسىرىلگەن تاعى ءبىر «جەڭىس سەمسەرى» ءفيلمى، كەرىسىنشە، قازاقى ورتاعا، قازاقى دۇنيەتانىمعا ءبىرشاما جاقىن. مۇندا الدىڭعى فيلمگە قاراعاندا، ارنايى ەففەكتىلەر از قولدانىلادى. ەگەر، «كنيگا لەگەند: تاينستۆەننىي لەس» فيلمىنەن فەنتەزي جانرىنداعى زاماناۋي شەتەلدىك فيلمدەردىڭ ءداستۇرى ايقىن كورىنسە، «جەڭىس سەمسەرى» فيلمىندە، كەرىسىنشە، كەڭەستىك كينونىڭ ۇزدىك داستۇرلەرى بايقالادى.
قازاق ۇلتتىق كينو ونەرىندە قوجا مەن الپامىستاي كەسەك كەيىپكەرلەردىڭ الاتىن ورنى بولەك. ولاردى باسقا ەلدەردىڭ فيلمدەرىندەگى كەيىپكەرلەرمەن شاتاستىرىپ المايسىڭ. قوجا مەن الپامىستىڭ ومىرشەڭدىگى وسىندا. سوڭعى جىلدارى بالالارىمىزدىڭ ساناسىن ۋلاپ جاتقان شەتەلدىك بەينەلەر از ەمەس. سونىڭ ءبىرى - بەتمەن. ەلىمىزدەگى كينوكوميكس جانرىندا تۇسىرىلگەن العاشقى «سۋپەر باحا» ءفيلمىنىڭ اۆتورلارى الەمگە ايگىلى سونداي بەتمەن بەينەسى ارقىلى كورەرمەن اۋديتورياسىنا تۇسىنىكتى بولعىسى كەلەدى. الايدا، قازاق بالالارىنا جاقىنداۋ ءۇشىن قولىنا دومبىرا ۇستاعان بەتمەن ءبارىبىر جاعدايدى تۇزۋلەي المايدى. ويتكەنى، كەيىپكەرلەرىنىڭ دۇنيەتانىمى، ءىس- ارەكەتى ۇلتتىق دۇنيەتانىمنان، بولمىستان تىم الىس جاتىر. تەك، «سۋپەر باحا» ءفيلمىنىڭ عانا ەمەس، كوپ رەجيسسەرلەرىمىز ناق وسى تۇستا كوپ ۇتىلادى. ولار بارلىعىنا تۇسىنىكتى، بارلىعى قابىلداي الاتىن فيلم تۇسىرەمىز دەپ الەكتەنەدى. سودان كەلىپ، تانىس كەيىپكەرلەردى، سيۋجەتتەر مەن تاقىرىپتاردى اينا- قاتەسىز قازاق ەكرانىنا كوشىرە سالۋمەن جانە كوپ جاعدايدا امەريكالىق نەمەسە ەۋروپالىق فيلمدەردىڭ ءتۇسىرىلۋ جۇيەسىن قايتالاۋمەن شەكتەلەدى. تەك، ءبىر عانا ايىرماشىلىعى - كەيىپكەرلەرىنىڭ اتى- ءجونى مەن جەر اتاۋلارى وزگەرتىلەدى.
«سۋپەر باحادا» بالالار بەتمەندەي كۇشى تاسىعان باتىر بولعىسى كەلسە، «اڭشى بالا» ءفيلمىنىڭ كەيىپكەرلەرى قاسقىردى اتىپ الىپ، ەرەسەكتەرشە ءوزىنىڭ ازاماتتىق بورىشىن وتەۋگە تالپىنادى. ءبىراق، الدىڭعى فيلمنەن سوڭعىسىنىڭ وزگەشەلىگى - قالادا وسكەن بالا رۋحاني تامىرىن اۋىلدان ىزدەيدى. سوعان قاراماستان، فيلمدەگى كەمشىلىك - كەيىپكەرلەردىڭ بەينەسى مەن وقيعالار قاتارى ادەمى البومداعى فوتوسۋرەتتەردىڭ تىزبەگىندەي اسەر قالدىرادى. ءبىر قاراعاندا، فيلمدە تاقىرىپ تا، كەيىپكەر دە، يدەيا دا، اۋىل دا، ونىڭ تۇرعىندارى دا، ءبارى- ءبارى بولعانمەن، ءبىراق، ايتەۋىر ءبىر تۇزدىق جەتپەي تۇرعان سياقتانادى... مۇنىڭ باستى سەبەبى، دراماتۋرگيالىق قۇرىلىمىنىڭ سولعىندىعى دەپ بىلەمىن.
جانرلىق فيلمدەردىڭ تاعى ءبىر توبى كەڭەس وكىمەتى جىلدارىنداعى تاريحي وقيعالاردى قامتيدى نەمەسە وقيعالارى سول كەزەڭدە ءوربيدى. بۇل توپقا «جەرۇيىق» (2010، «قازاق فيلم»، تاريحي دراما، رەج. سلامبەك تاۋەكەل، قازاق تىلىندە) ، «ۆوزۆراشەنيە ۆ «ا» (2010، «قازاق فيلم» ، تاريحي دراما، رەج. ەگور كونچالوۆسكيي، قازاقستان- رەسەي، ورىس تىلىندە) ، «لوتەرەيا» (2012، «قازاق فيلم»، «بايتەرەك» پروديۋسەرلىك ورتالىعى، كومەديا، رەج. ءدامىر ماناباي، قازاق تىلىندە)، «دامەلى» (2014، «قازاق فيلم»، دراما، رەج. كەنجەباي دۇيسەبايەۆ، قازاق تىلىندە)، «يسپىتانيە» (2014، «قازاق فيلم»، «موسفيلم»، دراما، رەج. الەكساندر كوتت، ورىس تىلىندە) فيلمدەرى جاتادى.
سونداي- اق، بەلگىلى تۇلعالاردىڭ ءومىرى تۋرالى تاريحي- بيوگرافيالىق جانردا تۇسىرىلگەن «بالالىق شاعىمنىڭ اسپانى» (2011، «قازاق فيلم»، رەج. رۇستەم ءابدىراش، قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە)، «ەلباسى جولى: تەمىرتاۋ» (2013، «قازاق فيلم»، رەج. رۇستەم ءابدىراش، قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە)، «ەلباسى جولى: وت- وزەن» (2013، «قازاق فيلم»، رەج. رۇستەم ءابدىراش، قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە) ، «ەلباسى جولى: تىعىرىقتان جول تاپقان» (2014، «قازاق فيلم»، رەج. رۇستەم ءابدىراش، قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە)، «امانات» (2014، «قازاق فيلم»، رەج. ساتىبالدى نارىمبەتوۆ، قازاق تىلىندە) ، «قۇنانباي» (2015، «قازاق فيلم»، رەج. دوسقان جولجاقسىنوۆ، قازاق تىلىندە) فيلمدەرى ەكرانعا شىققان بولاتىن.
وتانعا، تۋعان جەرگە ورالۋ، ۇلتتىق تامىرمەن قايتا قاۋىشۋ تاقىرىبى «ارمانداستار» (2011، «قازاق فيلم»، دراما، رەج. ەرلان ساعىنوۆ، قازاق، ورىس تىلدەرىندە)، «قارا شاڭىراق» (2011، «قازاق فيلم»، دراما، رەج. اسقار- مۇحيت نارىمبەتوۆ، قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە)، «دوروگا دوموي» (2015، «قازاق فيلم»، «كوركەم فيلم» ستۋدياسىنىڭ قاتىسۋىمەن، دراما، رەج. راشيد سۇلەيمەنوۆ، ورىس تىلىندە) فيلمدەرىندە كورىنىس تاپتى. سونداي-اق، حالىقتار دوستىعى تاقىرىبى «جيدە. كەشىككەن ماحاببات» (2010، «قازاق فيلم»، «Tanaris Produktion»، مەلودراما، رەج. ءسابيت قۇرمانبەكوۆ، قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە)، «يرونيا ليۋبۆي» (2010، «قازاق فيلم»، مەلودراما، رەج. الەكساندر چەرنيايەۆ، ەرجان رۇستەمبەكوۆ، قازاقستان- رەسەي، ورىس تىلىندە)، «جەرۇيىق»، «ۆوزۆراشەنيە ۆ «ا» ، ت. ب. سياقتى جانرلىق فيلمدەردە كورىنىس تاپتى.
جانرلىق فيلمدەردىڭ، اسىرەسە دەتەكتيۆ، كريمينالدىق دراما، كومەديا، مەلودراما، دراما جانرلارىندا تۇسىرىلگەن فيلمدەردىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ كەيىپكەرلەرى امەريكالىق فيلمدەر نەمەسە كورەي، ت. ب. تەلەسەريالدارىنىڭ كەيىپكەرلەرىن قايتالايدى. مىسالى، كومەديا جانرىنداعى «پرەپود» (2012، «قازاق فيلم» ، رەج. ۆ. ۆيلكس، س. لەونتيەۆ؛ ورىس تىلىندە) فيلمىندەگى كەيىپكەرلەردىڭ ءىس- ارەكەتى، سويلەۋ مانەرى كورەي سەريالدارىنىڭ كەيىپكەرلەرىن ەسكە تۇسىرەدى. نەمەسە، «ليكۆيداتور» (2011، «قازاق فيلم»، «ساتاي فيلمنىڭ» قاتىسۋىمەن، كريمينالدىق دراما، رەج. اقان ساتايەۆ؛ ورىس تىلىندە) فيلمىنىڭ كەيىپكەرى امەريكالىق كريمينالدىق درامالاردى قايتالاپ، جالعىز ءوزى قىلمىس الەمىمەن كۇرەسەدى، ارينە سوڭىندا جەڭىمپاز بولىپ شىعا كەلەدى. البەتتە، ادەمى، سۇلۋ بويجەتكەن قانداي جاعدايدا بولماسىن، باستى كەيىپكەرگە كومەككە كەلەدى. نەمەسە كەيىپكەرلەرى الەمدى اپاتتان قۇتقارىپ قالعىسى كەلىپ، ءتۇرلى شىتىرمان وقيعالاردى باسىنان وتكەرىپ، جەڭىمپاز بولىپ شىعىپ جاتاتىن امەريكالىق فيلمدەردىڭ سحەماسىن قايتالايتىن «وحوتا زا پريزراكوم» (2014، «قازاق فيلم»، دەتەكتيۆ، رەج. مارينا قۇناروۆا؛ ورىس تىلىندە)، ءيا بولماسا كەيىپكەرى باسىنا تۇسكەن قيىنشىلىقتاردى جەڭىپ، سپورتتا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتەتىن «رىۆوك» (2010، «قازاق فيلم»، «Kanaidar Produktion»، دراما، دراما، رەج. قاناعات مۋستافين؛ ورىس تىلىندە) فيلمدەرىن ايتۋعا بولادى. دەتەكتيۆ، كريمينالدىق دراما جانرلارىنداعى «كەنجە» (2014، «قازاق فيلم»، رەج. ەرمەك تۇرسىنوۆ؛ ورىس تىلىندە) ، «زاگوۆور وبەرونا» (2014، «قازاق فيلم»، رەج. ايدار باتالوۆ؛ ورىس تىلىندە)، «دجوكەر» (2013، «قازاق فيلم»، رەج. تالعات جانىبەكوۆ؛ ورىس تىلىندە) فيلمدەرىنىڭ كەيىپكەرلەرى دە قىلمىس الەمىنە نەمەسە الدەبىر جاعىمسىز قۇبىلىستارعا قارسى شىعىپ، سوڭىندا ءسوزسىز جەڭىپ شىعاتىن امەريكالىق فيلمدەردى امالسىز ەسكە تۇسىرەدى.
بۇل فيلمدەردەن كورەتىنىمىز - ادەتتەگىدەي كەيىپكەرلەردىڭ ءبىر- بىرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى، ماحاببات جولىنداعى كۇرەس، ول كۇرەستە جەڭىپ شىعۋى نەمەسە جەڭىلىسكە ۇشىراۋى، سۇيگەن ادامىنا جەتۋ جولىنداعى نەشە ءتۇرلى شىتىرمان وقيعالار. مىسالى، مەلودراما جانرىندا تۇسىرىلگەن «ۆيرتۋالنايا ليۋبوۆ» (2012، «قازاق فيلم»، MCR Agency، رەج. ءامىر قاراقۇلوۆ، ورىس تىلىندە) فيلمىندە باستى كەيىپكەر وزىمەن بىرگە جۇمىس ىستەيتىن سۇلۋ قىزعا ءبىر كورگەننەن عاشىق بولىپ قالادى. ارينە، ءوزى سۇلۋ، ءوزى تاكاپپار بويجەتكەن ءا دەگەننەن قاراپايىم، ءوزى الاڭعاسارلاۋ ءارى مەيىرىمدى جىگىتتى بايقاي قويمايدى، سەزىمىنە نازار اۋدارمايدى. ءتىپتى، ونى قابىلدامايدى دا. سۇيىكتىسىنىڭ نازارىن اۋدارتۋ ءۇشىن جىگىت بويجەتكەنمەن ۆيرتۋالدىق الەمدە باسقا ەسىممەن «دوستاسىپ» ، سوڭىندا بويجەتكەننىڭ جىگىتكە دەگەن سەزىمى ويانا باستايدى. ارينە، وسى جەردە جانردىڭ زاڭدىلىعىنا سايكەس، بۇلاردىڭ سەزىمىنە قارسى تۇراتىن جاعىمسىز كەيىپكەر پايدا بولادى. سۇلۋ بويجەتكەنگە كوڭىلى كەتىپ جۇرگەن ءبولىم باسشىسى فيلمدەگى تارتىستىڭ ەكىنشى جاعىنا شىعادى. بويجەتكەندى قولىنا ءتۇسىرىپ، دەگەنىنە جەتۋ ماقساتىندا الداپ- سۋلاپ، ءوزى تۇراتىن ۇيگە ەرتىپ كەلەدى. وسى جەردە ونىڭ، ءتىپتى، زۇلىم، ايلاكەر عانا ەمەس، قاندى قول قىلمىسكەر ەكەنى اشىلادى. ەندى جاڭاعى «جاعىمدى» باس كەيىپكەرىمىز سۇيگەنىن «جاعىمسىز» كەيىپكەردىڭ تۇزاعىنان قۇتقارماق بولىپ، اشىق كۇرەسكە شىعادى. ارينە، سوڭىندا «زۇلىم كەيىپكەردى» جەڭىپ، سۇيگەنىمەن قوسىلادى.
جالپى، «ۆيرتۋالنايا ليۋبوۆ» - بەلگىلى رەجيسسەر، «جاڭا تولقىن» كينوسى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى ءامىر قاراقۇلوۆتىڭ كوممەرتسيالىق باعىتتا تۇسىرگەن العاشقى تۋىندىسى. بۇعان دەيىن «رازلۋچنيتسا»، «گولۋبينىي زۆونار»، «پوسلەدنيە كانيكۋلى»، «جىلاما» اتتى اۆتورلىق كينو باعىتىنداعى شىعارمالارىمەن ەتەنە تانىس رەجيسسەردىڭ كوممەرتسيالىق كينوعا نازار اۋدارعانى شىن مانىندە تاڭعالدىردى. ءبىر جاعىنان، مۇنداي قۇبىلىس الەم كينوسىندا وتە ءجيى كەزدەسەتىن قۇبىلىس. مىسال ءۇشىن ايتاتىن بولساق، فرانتسيانىڭ «جاڭا تولقىنىنا» جاتاتىن رەجيسسەرلەردىڭ دەنى كەيىن كوممەرتسيالىق كينوعا بەت بۇرعانى تاريحتان ءمالىم.
اۆتورلىق كينودا وزىندىك قولتاڭباسى بار ءامىر قاراقۇلوۆ باسپا ءسوز بەتتەرىنە بەرگەن سۇحباتتارىندا اۆتورلىق باعىتتان گورى، كورەرمەنگە ارنالعان ءفيلمدى ءتۇسىرۋ الدەقايدا كۇردەلى ەكەنىن سوزگە تيەك ەتەدى. فيلم تۋرالى نە دەۋگە بولادى؟ ارينە، كاسىبي تۇرعىدان كەلگەندە، ءوز سالاسىنىڭ مامانى قولىنان شىققان دۇنيە ەكەنى داۋسىز. الايدا، تاعى دا سول باياعى كەمشىلىك: ۇلتتىق دۇنيەتانىمنىڭ بىردە- ءبىر بەلگىسىن تابا المايسىز. بۇل ءفيلمدى مۇندا عانا ەمەس، امەريكا نەمەسە رەسەيگە، نەمىس، ياكي فرانتسۋزدارعا، ياعني الەمنىڭ كەز- كەلگەن تۇكپىرىنە اپارساڭىز دا جاتىرقاماي قابىلدايدى. ءبىراق، ول شىعارمادان بەلگىلى ءبىر ۇلتقا ءتان بولمىستىق ەرەكشەلىكتى، دۇنيەتانىمدى تاپپايتىنى انىق.
دراما جانرىندا تۇسىرىلگەن «كاچەلي ليۋبۆي» (2012، «قازاق فيلم» ، رەج. توقتار قارساقبايەۆ، ورىس تىلىندە) ءفيلمى دە جوعارىدا ايتىلىپ وتكەن جانرلىق شىعارمالاردان الشاق كەتپەيدى. بۇندا اسكەردەن ورالعان جاس جىگىت كەزدەيسوق ءوزىنىڭ سۇيىكتىسىمەن كەزدەسىپ قالادى. الايدا، ونىڭ باسقا بىرەۋمەن شاڭىراق قۇرعانىنا، جاقىندا بوپەلى بولاتىنىنا قانىق بولادى. سويتسەك، قىلمىس الەمىمەن بايلانىسى بار «جاعىمسىز» كەيىپكەر جاڭاعى قىزدى وزىنە كۇيەۋگە شىعۋعا ماجبۇرلەگەن. ارينە، الدىنداعى فيلمدەگىدەي باس كەيىپكەرىمىز مۇندا دا ءوزىنىڭ سۇيىكتىسى ءۇشىن كەك الۋعا بەكىنەدى. كەگىن الىپ، سۇيىكتىسىمەن ەندى تابىسا بەرگەندە، جاڭاعى «جاعىمسىز» كەيىپكەردىڭ بۇلارعا باعىتتاپ اتقان وعىنان قىز كوز جۇمادى. نەمەسە، مەلودراما جانرىندا تۇسىرىلگەن «يرونيا ليۋبۆي» ءفيلمىن الايىق. رەسەي كينەماتوگرافيستەرىمەن بىرىگىپ تۇسىرىلگەن بۇل ءفيلمنىڭ سيۋجەتتىك جەلىسى الدىڭعى فيلمدەردى قايتالايدى. وندا دا سول ماحاببات حيكاياسى: قاراپايىم ورىس جىگىتى قازاق قىزىنا عاشىق بولىپ قالادى. بۇل جەردە دە تارتىستىڭ ەكىنشى جاعىندا - قازاقتىڭ باي جىگىتى تۇرادى. سوڭىندا قىزدىڭ تاڭداۋى ورىس جىگىتىنە تۇسەدى. ءسويتىپ، ەكى حالىقتىڭ دوستىعىن «جىرلاعان» بۇل فيلمدە ورىس جىگىتى مەن قازاق قىزىنىڭ اراسىنداعى ءوزارا سۇيىسپەنشىلىككە باسىمدىق بەرىلەدى. فيلم توڭىرەگىندە كوتەرىلگەن داۋلى پىكىرلەر كوپ. ءتىپتى، مۇنى سىناپ، ەل اعالارى ۇلكەن ماسەلە رەتىندە العا تارتتى. اتا- بابالارىمىزدىڭ ەجەلگى سالت- ءداستۇرىن قادىرلەمەۋدىڭ، تابان استى ەتۋدىڭ كورىنىسى دەپ باعا بەرىلدى. ەكراندىق تۋىندىلاردى تاربيەنىڭ قۇرالى، ءپاتريوتيزمدى، وتانعا، ۇلتىڭا قىزمەت ەتۋ مەن ءسۇيۋدى دارىپتەۋدىڭ الاڭى دەيتىن بولساق، تاۋەلسىزدىك رۋحىمەن ەڭسەمىز تىكتەلىپ كەلە جاتقان تۇستا مۇنداي ابەس قادامدار حالىقتىڭ ءسوزسىز اشۋ- ىزاسىن تۋعىزىپ، كەرىسىنشە ارەكەتتەردىڭ بوي كوتەرۋىنە اكەلىپ سوقتىرادى. قازاق قىزىنىڭ تاعدىرى ويىنشىق ەمەس! تاعى ءبىر فيلمدە قازاق قىزى ۇيىنەن بەزىپ، فرانتسۋزدىڭ، شەتەلدىكتىڭ ەتەگىنەن ۇستاپ كەتە بارادى. رەجيسسەر بۇل ارقىلى قازىرگى قازاق قىزدارىنىڭ بويىنداعى كەمشىلىكتى، اتامەكەنىن قيعانمەن، تۋعان جەردى ەشبىر جەر الماستىرا المايتىنىن كەيىپكەردىڭ كوز جاسى ارقىلى اشىنا كورسەتپەك بولادى. اشى شىندىق دەسەك تە، ءبارىبىر فيلم وزگە ۇلتقا تيگەن جان تۋرالى. وتانىنان اجىراعان پەندەنى كەيىپكەر ەتىپ الىپ وتىر. جاس سانا مۇنى تۇسىنە مە؟ فيلم سوندا قانداي يدەيانى العا تارتىپ وتىر؟ «اباي بولىڭدار. اداسىپ قالماڭدار!» دەپ وتانعا سۇيىسپەنشىلىكتى دارىپتەۋ مە، جوق الدە، ء«بارىمىزدىڭ كوزىمىز ۇيرەنىپ كەتكەن بۇگىنگى شىندىق وسى» دەگەندى بەتكە باسۋ ما، ياكي بولماسا مويىنسۇنۋ ما؟ وزەكتى ماسەلە.
كومەديا جانرىندا تۇسىرىلگەن «پرەپود» فيلمىندە دە جاس جىگىتتىڭ سۇلۋ بويجەتكەنگە عاشىق بولىپ قالۋى، اتى- ءجونىن وزگەرتىپ، قىز وقيتىن ۋنيۆەرسيتەتتە وقىتۋشى بولىپ جۇمىسقا ورنالاسۋى، نەشە ءتۇرلى كۇلكىلى وقيعالاردى باسىنان كەشىپ بارىپ، سوڭىندا سۇيگەنىمەن قوسىلۋى سياقتى ۇيرەنشىكتى سحەمانىڭ كۋاسى بولامىز. كەيىپكەرلەرى - قازاق، ءبىراق ولاردىڭ مىنەز- قۇلقى، ءىس- ارەكەتتەرى شەتەلدىك فيلمدەردىڭ «سالقىنىمەن» تۇسىرىلگەن «جەل قىزى» (2011، «قازاق فيلم»، «Production House 567» جشس، رەج. جاسۇلان پوشانوۆ، قازاق تىلىندە) امەريكا كينوسىنىڭ جۇلدىزى ك. تارانتينونىڭ شىعارماشىلىعىن ەسكە تۇسىرەدى.
زاماناۋي الەۋمەتتىك ماسەلەلەر مەن تاريحي وقيعالاردى قوزعاعانمەن، ولاردى كورسەتۋدە شەتەلدىك، اسىرەسە امەريكالىق كوممەرتسيالىق فيلمدەردىڭ زاڭدىلىقتارىنا جۇگىنگەن جانرلىق فيلمدەر جوق ەمەس. سونىڭ ءبىرى - جاستارعا ارنالعان كريمينالدىق دراما جانرىندا تۇسىرىلگەن «سكاز و روزوۆوم زايتسە» (2010، «قازاق فيلم» ، رەج. فارحات شاريپوۆ، ورىس تىلىندە) ءفيلمى. مۇندا ساتقىندىق، ازعىندىق، ناشاقورلىق، قىلمىس، ونى جاساعان ادامنىڭ كىناسىن ءالسىز، قورعانسىز باسقا بىرەۋدىڭ موينىنا ءىلۋ، ءىزىن جاسىرۋ، تۇنگى كلۋبتار، ونداعى ىشىمدىك پەن تەمەكىنىڭ، ناشانىڭ بۋىنا ەلىتكەن جاستار، قىمبات كولىكتەر، ءىشى- سىرتى بايلىققا تۇنىپ تۇرعان ءزاۋلىم ۇيلەر، سونداي ۇيلەردەن قۇرالعان كىشىگىرىم قالاشىقتار، كۆارتالدار، كوشە بويى قارا جۇمىسقا جالدانىپ تۇرعاندار جانە ولاردىڭ تۇراتىن جەرتولەسى، ت. ب. بار.
شىنىن ايتۋ كەرەك، «ليكۆيداتور»، «پرەپود»، «ۆيرتۋالنايا ليۋبوۆ»، «وحوتا زا پريزراكوم»، «يرونيا ليۋبۆي»، ت. ب. فيلمدەرىنەن ۇلتتىق دۇنيەتانىمدى، ۇلتتىق ەرەكشەلىكتى تابا المايسىز، سول سياقتى «سكاز و روزوۆوم زايتسە» فيلمى دە سولاي. ويتكەنى، الەۋمەتتىك ماسەلەلەر فيلم وقيعاسىنىڭ «قوزعاۋشى كۇشى» عانا بولىپ قالاتىنىن جانە ولاردىڭ گولليۆۋدتىق فيلمدەردىڭ زاڭدىلىقتارىنا تولىق باعىندىرىلعانىن كورەمىز.
ءداپ وسى جاعدايدى تاريحي دراما جانرىندا تۇسىرىلگەن «ۆوزۆراشەنيە ۆ «ا» (2010، «قازاق فيلم»، رەج. ەگور كونچالوۆسكي، قازاقستان- رەسەي، ورىس تىلىندە) فيلمىنەن تاعى كورەمىز. فيلمدە اۋعان سوعىسىندا ءبىر اياعىنان ايىرىلىپ، ەلگە ورالعان ماراتتىڭ وتكەنىن ەسكە الۋى مەن اۋعان جەرىنە ساپار شەگىپ بارا جاتقان تەليەۆيزيالىق ءتۇسىرىلىم توبىنىڭ (مارات باستاعان) جول بويى باسىنان وتكەرگەن وقيعالارى قاتار ءوربيدى. دوستىق، ماحاببات، پارىز، مەيىرىمدىلىك تاقىرىپتارىن ارقاۋ ەتكەن تۋىندى دراماتۋرگياسى قازاقستاندىق ازاماتتىڭ شايقاستا قازا تاپقان دوسى اندرەيدىڭ بەيىتىنە بارىپ، دوسىمەن قوشتاسۋى، اۋعان قارياسىمەن كەزدەسۋى، ماراتتىڭ ىشكى جان تولعانىسى، ەسكە الۋ ساتتەرى جايىندا.
...كەيىپكەرلەر ءبىرىن ءبىرى قايتالايدى، بولمىسى، مىنەز- قۇلقى، دۇنيەتانىمى قازاقىلىقتان ادا، ءدۇبارا جاندار. بۇل شىعارمالاردىڭ بارلىعىندا ۇيرەنشىكتى جاعداي، ادىلدىك نەمەسە ماحاببات جولىندا كۇرەسكەن تۇلعا، مىندەتتى تۇردە سوڭىندا جەڭىسكە جەتەتىن كەيىپكەرلەر، شىم- شىتىرىققا تولى وقيعالار...
باستى بەينەلەردى سومداۋ ءۇشىن الىس- جاقىن شەتەلدەن اكتەرلەر تارتىلعان. سوڭعى ۋاقىتتا كورەرمەندى فيلمگە تارتۋدىڭ ءبىر امالى وسى. مىسالى، «يرونيا ليۋبۆي» فيلمىندە الەكسەي چادوۆ، يرينا روزانوۆا، گوشا كۋتسەنكو (رەسەي)، ت. ب.، «دجوكەردە» ۆيتاليي كيشەنكو (رەسەي)، «وحوتا زا پريزراكوم» فيلمىندە امەريكا كينوسىنىڭ اكتەرلەرى ارماند اسسانتە مەن كريستاننا لوكەن، نيكيتا پرەسنياكوۆ (رەسەي) ، «كەنجەدە» ەدۋارد وندار (رەسەي) ، «پرەپود» ءفيلمىنىڭ ءبىر- ەكى كورىنىسىندە بەلگىلى وتاندىق ءانشى، مارقۇم باتىرحان شۇكەنوۆ وينايدى. ءبىراق، بۇل فيلمدەر ۇلتتىق كينومىزدىڭ دامۋىنا قانشالىقتى ۇلەس قوسا الدى، مىنە، بۇل - ەڭ باستى سۇراق. ءبىر دە ءبىر. ويتكەنى، شەتەلدەن قانداي تانىمال اكتەر شاقىرعانىڭىزبەن، ول ءبارىبىر قازاق ونەرىنە قازاقتىڭ وزىنەن ارتىق ولجا سالا المايدى. بۇل ۇلتتىق ەرەكشەلىگىڭدى جوعالتادى. سەبەبى تۇسىنىكتى: ۇلتتىق دۇنيەتانىمدى دارىپتەۋ، كورسەتۋ تازا كوممەرتسيالىق كينونىڭ مىندەتىنە جاتپايدى. كومەرتسيالىق كينونىڭ باستى مىندەتى - قانداي امال قولدانساڭ دا، كورەرمەندى قىزىقتىرۋ، ەلىكتىرۋ، ارباپ، الدارقاتىپ، ايتەۋىر، امالمەن شىعىندى قايتارىپ الۋ، قارجى تابۋ. ال بۇل ءبىرىنشى ماسەلە بولىپ تۇرعاندا، «ۇلتتىق» دەگەن ءسوزدى قوزعاۋدىڭ ءوزى ارتىق نارسە.
2012 -جىلى كورەرمەننىڭ كوزايىمىنا اينالعان تاريحي دراما جانرىنداعى «جاۋجۇرەك مىڭ بالا» (2012، «قازاق فيلم»، رەج. اقان ساتايەۆ، قازاق تىلىندە) جانە پسيحولوگيالىق دراما جانرىنداعى «شال» (2012، «قازاق فيلم»، رەج. ەرمەك تۇرسىنوۆ، قازاق تىلىندە) فيلمدەرىن «قازاق فيلم» كينوستۋدياسىنىڭ سوڭعى بەس- التى جىلدا اتقارعان كوپتەگەن جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسى دەۋگە بولادى. شىن مانىندە، بۇل شىعارمالار قازاق كينوسىنا دەگەن جۇرت قىزىعۋشىلىعىن تۋدىردى جانە اقان ساتايەۆتىڭ «رەكەتير» (2007) فيلمىنەن كەيىنگى كينوتەاترعا كورەرمەنىن كوپ جيناعان ءساتتى تۋىندىلار ەدى.
«جاۋجۇرەك مىڭ بالا» ءفيلمىنىڭ كورەرمەن اراسىندا تانىمالدىققا يە بولۋىنىڭ باستى سەبەبى - ەڭ الدىمەن، ورىمدەي وركەندەر جوڭعار شاپقىنشىلىعىنا قارسى شايقاستا ەرلىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. ەلىن، جەرىن جاۋدان قورعايدى. رۋحتى بيىكتەتەدى، نامىس- جىگەردى قايرايدى. راس، جوڭعار شاپقىنشىلىعى تۋرالى فيلمدەر از تۇسىرىلگەن جوق. ءبىراق، «جاۋجۇرەك مىڭ بالانىڭ» ولاردان ءجون- جوسىعى بولەك. باستى كەيىپكەرلەردى سومدايتىن اكتەرلەردىڭ سىرت ءپىشىنى عانا كوزگە ءبىر ءتۇرلى وعاش كورىنەدى. «باستى كەيىپكەردى سومداعان اكتەردىڭ باتىرلىق تۇلعاسى كورىنبەيدى، بەت- ءجۇزى، دەنە ءبىتىمى تىم نازىك» . بۇل - جۇرتتىڭ پىكىرى. بىزدىڭشە، بۇل جەردە فيلم اۆتورلارى كورەرمەنگە ارنالعان كينونىڭ زاڭدىلىقتارىنا جۇگىنگەنى بايقالادى. نەگىزى فيلم اۆتورلارى سارتايدىڭ بەينەسىنە سانامىزعا ءسىڭىپ قالعان جاۋىرىنى قاقپاقتاي، جۇدىرىعى توقپاقتاي باتىردان گورى، كۇندەلىكتى ومىردە تانىس، بۇگىنگى جاستارعا ۇقساس تۇلعانى تاڭداۋى، ءسىرا، بۇگىنگى كۇننەن الشاق كەتپەۋدى، كورەرمەنگە نەعۇرلىم جاقىن بولۋدى ءارى ونى بوتەنسىنبەي قابىلداۋدى ويلاعاندىقتان بولسا كەرەك. ارينە، ءفيلمنىڭ جاقسى قابىلدانۋىنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. ولار - يدەيا، تاقىرىپ، ديناميكا، ريتم، مۋزىكا، سيۋجەت، ت. ب. ءبىراق، كوزگە كورىنىپ تۇرعان، الايدا اسا ەلەنە قويمايتىن سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى - وسى اكتەرلەردىڭ سىرت ءپىشىنى بولاتىن. سوندىقتان، بۇل ءفيلمدى، اسىرەسە جاستار اۋديتورياسى وتە جاقسى قابىلدادى جانە سوڭعى جىلدارداعى قازاق كينوسىنىڭ ەڭ ايتۋلى جەتىستىگى رەتىندە باعالانۋدا.
ءنازيرا راحمان قىزى، كينوتانۋشى، قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى.
استانا.
