ءابىش كەكىلبايەۆ. اڭىزدىڭ اقىرى - رومان
بۇل رومان العاش رەت «ماحاببات مۇناراسى» دەگەن اتپەن جاريالانعان. رومان ءتورت بولىمنەن تۇرادى. شىعارمانىڭ كەيىپكەرلەرى بار بولعانى ۇشەۋ. ءامىرشى، كىشى حانىم جانە شەبەر. ۇلى حانىم، كۇتۋشى كەمپىر، باس شەبەر، احمەت ساۋداگەرلەر وسى نەگىزگى باستى ءۇش بەينەنى اشۋ ءۇشىن الىنعان.
***
ءبىرىنشى ءبولىم
قىزىل الما
I
ات تۇياعىنان قۇم ساۋىرىن ويىپ تۇسكەن دوڭگەلەك شۇڭقىر لەزدە قايتا تولادى. الدىنداعى وق بويى وزىق وڭشەڭ قۇلا ات مىنگەن كۇزەت ساربازدارىنان تاۋ- تاۋ شاعىلدىڭ بەتكەيىندە شاشىراپ قالىپ جاتقان كوپ ءىز كوزدى اشىپ- جۇمعانشا- اق عايىپ بولادى. سۋسىما قۇم بايانسىزدىقتىڭ تىلسىم قۇدىرەتىن تانىتقىسى كەلگەندەي، قۇپ- قۋ جۇزىنە جولاپ كەتكەن ءسال تاڭبانى جالماپ جۇتىپ جاتىر.
ءامىرشى ۇلى شولگە كەلگەلى بەرى وپپا قۇمنىڭ وسى ءبىر وبىر مىنەزىنەن نازارىن قانشا الىپ قاشسا دا، قۇتىلا الماي- اق قويدى. سارى الا كۇيمەنىڭ ىشىندە سۋسىلداق قۇماققا شاشاسىن قاپتىرىپ، مالتىعا جورعالاپ كەلە جاتقان كوپ اتتىڭ تۇنشىعا شىققان جاپا- تارماعاي ءدۇسىرىن تىڭداي- تىڭداي مەزى بوپ كەتىپ، تۇسىنداعى سەلدىر پەردەنى ىسىرىپ، سىرتقا قارادى- اق - كوزىنە ىلعي سول تۇسەدى.
شاڭىلتاق كوكتەم. قىستا قار كورىپ جارىماعان جابىرقاڭقى ءشول كوزىڭدى قاجىتادى. جۇزگەن مەن سەكسەۋىل ءالى ءبۇر جارماپتى، سوياۋ قالپى. توڭىرەك تۇگەل مۇلگىپ تۇر. دەڭكيگەن شاعىلدار دا، تىربىق قۇم بۇتالارى دا عۇمىرى قىبىر- قيمىل كورمەگەندەي، جەر تىستەپ جاتىپ الىپتى.
تاسباقانىڭ داۋىلى باسىلعانى تاياۋدا عانا ەمەس پە ەدى. بەس كۇن بويى قارسى الدىنان تاندىردىڭ دەمىندەي بەت شارپىعان قىزىل جەل ۇرعان دا تۇرعان. الدە قانداي دولى دۇلەي قارا جەردى تاس- تالقانىن شىعارىپ، كۇل قىپ ۋاتىپ، سوسىن ءبىر الاپات تاباققا سالىپ اپ، ەلەپ، كەبەگىن جەلپىپ ۇشىرىپ جاتقانداي، جەر مەن كەك تۇگەل شاڭعا اينالىپ كەتكەندى. قارا قۇرىم قالىڭ قول ءبىرىن- ءبىرى كورە الماي، كەۋدەلەرىنەن تومپەشتەي ۇرعىلاپ كەرى يتەرىپ باققان قىزىل جەلدى بەتكە ۇستاپ ىلبىگەن دە وتىرعان. كۇللى دۇنيە تۇلەن تيگەندەي تۋلاپ شىعا كەلگەندى. اسپان قايدا، جەر قايدا - ەشكىم اجىراتا الماستاي.. . قۇلاق سارسىتىپ ۇلىپ تۇرعان جەل.. . كۇللى كەڭىستىكتى ءبىر ءوزى يەمدەنىپ، اسىر سالىپ ويناقتاپ جۇرگەن شاڭ- توزاڭ.. . ەندى دۇنيە قايتا ورنىنا كەلمەستەي.. . سول ءبىر شاڭ- توزاڭعا اينالعان قالپى ءبىرجولا كۇلى كوككە ۇشاتىنداي. اۋمەسەر جەل بۇل ءمىنىپ كەلە جاتقان سارى كۇيمەنى دە جەر بەتىنەن جۇلىپ اپ، توبەسىندە بەدىرەيىپ جاتىپ العان سۇپ- سۇر كەڭىستىكتىڭ الدەبىر تۇڭعيىعىنا ءجىتىرىپ جىبەرگىسى كەلگەن دەي، ەكىلەنە جۇلقىلايدى.
اتتار ابدەن تيتىقتاپ بولدىردى؛ جۇرت كوزدەرىنە قۇم قۇيىلىپ، جەلگە قاراي جۇرە الماي، يت زىقىلارى شىقتى. سوندا دا شەرۋدى كىدىرتپەگەندى. توقتاعاندا دا، قارا قۇرىم قالىڭ قول تىرداي جالاڭاش تۇلدىر شولدە ىقتاسىن تابا الا ما؟
قايتا تەنتەك جەل كۇيمەلەر مەن جۇكتەردى قۇلا تۇزگە بەت- بەتىنە قۋىپ اكەتۋى دە مۇمكىن. ءشولدىڭ ەسىرىك داۋىلى تالاي- تالاي كەرۋەندەردى قۇم استىنا كومىپ تە كەتكەن.
بۇرىن تاسباقانىڭ داۋىلى مەن قازاننىڭ كىرىسىندە جولعا شىقپاۋشى ەدى. وسى جولى ەلگە قالايدا كوكتەم با سىندا ورالام دەپ امالسىز ۇرىنىپ وتىر.
ءبىراق الدەكىمنىڭ قارسىلىعىن كورسە، بۇرىنعىسىنان بەتەر قارىسىپ باعاتىن ادەتىنە باسىپ، ابدەن تىستەنىپ الدى. دۇنيەنى كوكتەمدە ءبىر دۇرلىكتىرەتىن جەل كۇشتى مە، جوق، قالاسا جارىق جالعاننىڭ استىن ۇستىنە كەلتىرەتىن بۇل كۇشتى مە؟
دەگەنمەن، نايزاڭا ىلىكپەيتىن، قىلىشىڭ كەسپەيتىن مىنا جەل دەگەن پالەنىڭ وسىنشا جىن ويناعىنا زىعىردانى قايناپ تا كەلەدى. سوندا دا، توقتايمىز با، قايتەمىز دەگەندەي، سارى كۇيمەنى اينالسوقتاپ، قايتا- قايتا كەلە بەرگەن قول باسىلارىنا ەش شىراي تانىتپاعان- دى.
سىرتتاعى ىشقىنا ۇلىپ تۇرعان جەلدى كورمەگەن ەستىمەگەن كىسىشە سۇپ- سۇر بوپ قاتقان دا قالعان.
بەسقوناقتىڭ بەس كۇنى وتكەن سوڭ، دۇنيە جىنىنان ايرىلعان باقسىداي جىم- جىرت بولا قالدى. جەر بەتى ايعىز- ايعىز جارىلىپ كەتىپتى. جارىقتىڭ اراسىنان شىقسا كەرەك، مىنا جەردە دە، انا جەردە دە، تەڭكيىپ- تەڭكيىپ تاس- باقالار جاتىر. كەيبىرەۋلەرىن جەل اۋدارىپ تاستاپتى، ءتورت اياعى كوكتەن كەپ ۇيەلەپ قاپتى.
داۋىل باسىلعان كۇيى بەسىن اۋا قۇمعا ىلىككەندى. استىنان الدەكىم الىپ داۋلەردىڭ سۇيەگىن قازىپ العانداي، شاعىلداردىڭ بۇيىرلەرى وپىرايىپ- وپىرايىپ كورىنەدى. سۋسىلداق سۇپ- سۇر قۇمعا مالتىعۋمەن كەلە جاتقاندارىنا دا الدەنەشە كۇن ءوتتى. كەشە جەلدەن شارشاسا، ەندى، مىنە، مەلشيگەن مەڭىرەۋ تىنىشتىق قاجىتىپ كەلەدى. مىناۋ قيمىل- قىبىرسىز، سىبىس- سىبدىرسىز كەڭىستىكتە مەن دە توقتاپ قالارمىن دەپ قورىققانداي كەۋدە تۇسىندا جۇدىرىقتاي بىردەڭە ەمىس- ەمىس بۇلقىنادى.
جولدارىنا دوڭكيىپ- دوڭكيىپ كەس- كەستەي قۇلاعان جال- جال شاعىلداردىڭ قاي- قايسىسىنا دا جەتكەنشە اسىققانمەن، قارا قاتقاقتىڭ سىنايى ءالى بىلىنبەيدى. كوز جەتەر جەردىڭ ءبارى- ءاجىم- ءاجىم قۇم.
جاياۋ بوراسىننان ساقينا- ساقينا بوپ شيمايلانىپ قالعان ۇلپا قۇماقتاعى الدەبىر سيقىر جازىپ كەتكەن جۇمباق دۇعالىقتاي كوپ شيىر، قانشا تەلمىرگەنىڭمەن، وي سەرگىتەردەي نىشان تانىتپايدى. قايتا كوڭىلىڭە تىرشىلىك دەگەنىڭ ءوزى دە قۇم بەتىندەگى وسى ءبىر ءمان- ماعىناسىز قۇر شيمايداي مىناۋ ۇلان- اسىر سۇرقاي كەڭىستىكتەگى بۇگىن بار، ەرتەڭ جوعالىپ كەتەتىن وتكىنشى بەدەر عانا ەمەس پە ەكەن دەگەن كۇدىك قاشىرعانداي. كۇنى كەشە عانا اسىردى سالىپ- سالىپ، اقىرىندا مىسى قۇرىپ، ءوز- وزىنەن تىنىش تاپقان كوكتومەنىڭ اۋمەسەر داۋىلىنداي و دا قانشا الا- سۇرىپ باققانمەن، ۋاقىت دەيتىن سۋسىما قۇم ءبارىبىر ءىز- ءتۇزىن قالدىرتپاي، ءتۇپ- تۇگەل ءوشىرىپ جىبەرەتىندەي.
ءتورت جىل بويى جورىقتا ءجۇردى. ءجۇز مىڭ اتتىڭ تۇياعىنىڭ باسپاعان جەرى جوق. سوندا كۇندەردىڭ كۇنىندە سونىڭ ءبارىن دە ءدال مىنانداي قىپ، جەل ءۇيىرىپ، قۇم جۇتىپ قويا ما؟ ادام دەگەن نەمەنىڭ عۇمىرى ۇيتقىپ- ۇيتقىپ باسىلا قالاتىن قىردىڭ جەلىندەي قۇر انشەيىن وتكىنشى نارسە عانا بولسا، تۇسىندا سونىڭ ءاربىر ۇساق- تۇيەگىن جىپكە ءتىزىپ تىركەپ باعاتىن ادامنىڭ جادى دا مىنا سۋسىما قۇمداي تۇرلاۋسىز بىردەڭە ەكەن عوي. سوندا اناۋ اسپان مەن مىناۋ جەردىڭ اراسىندا بايانسىزدىقتان باسقا ەشتەڭەنىڭ بولماعانى دا. باسقاسىنىڭ ءبارى- وتكىنشى، تەك بايانسىزدىق قانا ماڭگىلىك پە؟
كىم ءبىلىپتى سولاي بولسا سولاي دا شىعار. باياعىدا ءوزىنىڭ كورمەگەن قورلىعى بار ما ەدى.. . ءتىپتى وسى ۇلان- اسىر ءتۇزدىڭ وزىندە قاتىن- بالاسىن جەتەكتەپ، قا شىپ- پىسىپ جۇرمەپ پە ەدى.. . مىنە، سارى الا كۇيمەنىڭ ىشىندە وتىرىپ، كوز سالعانىنىڭ وزىندە جانارىن پىشاقتاي كەسكىلەپ كەلە جاتقان كەسىر قۇم مۇنىڭ تالاي بوربايىن وسقىلاپ، تابانىن كۇيدىرمەپ پە ەدى. ەڭ بولماسا، تۇبىنەن قولىمەن تىرمالاپ، سىز شىعاراتىن بۇتا ەكەش بۇتا دا تابىلماي ەرىنى كەزەرگەندە، كوڭىن قۋىرىپ، قاتالاتىپ بارا جاتقان قاسكوي شولدەن ءومىر- باقي قۇتىل مايتىنداي، قاسىق قارا سۋ تاڭدايىن شىلايتىن كۇن ەندى اينالىپ كەلمەيتىندەي كورىنۋشى ەدى عوي. ال قازىر سونى كىم بىلەدى؟ ءتىپتى ءوزى ەكەش ءوزى دە وسىنداي ىلۋدە ءبىر قايىپ تان تايىپ ويىنا تۇسپەسە، ەسىنە الىپ جارىمايدى ەمەس پە؟ باياعى قورلىقتى بۇگىنگى مارتەبە، باياعى ازاپتى بۇگىنگى باقىت ۇمىتتىرمادى ما! سوندا كەشەگىدەي بۇگىن دە ۇمىتىلا ما؟ ەندەشە، جۇرتتىڭ ەرتەڭ دەپ كوكىپ ءجۇرگەندەرىنىڭ نە بولعانى؟ جولىنداعىنىڭ ءبارىن جاپىرىپ، ءبارىن قۇردىمعا جىبەرەر اۋلەكى قۇرتۋشى ما، الدە الەم دەگى ار اتاۋلىنىڭ بارشاسىنىڭ مۇڭكىر- ناڭكىرى - بايان- سىزدىقتىڭ قولىنداعى اياۋ بىلمەس الماس قىلىش پا؟ نە؟ ەرتەڭ قىلىش بولسا، توبەسىنەن اۋزىن ارانداي اشىپ تاجال ءتونىپ تۇرعان بۇگىننىڭ نە قاجەتى بار؟ ءبىراق، بۇگىن ماڭگىلىك بولسا، اجالسىز بولسا، كەشەگىلەر قايدا؟ كەشە بۇنىمەن تەكە تىرەسىپ ارىستانداي ارپالىسىپ جۇرگەندەردىڭ كوزدەرىنە قالاي قۇم قۇيىلدى؟ ولاردى وماقاستىرعان تەك بۇنىڭ اياۋ بىلمەس الماس قىلىشى عانا ما؟ جوق. ەڭ الدىمەن، وزدەرى، وزدەرىنىڭ السىزدىگى. كەشە دەگەن السىزدىكتىڭ ەكىنشى اتى. بۇگىن السىرەي- السىرەي كەشەگە اي نالادى. ال بەت قاراتپاس الاپات كۇش بۇگىن تۇگىلى ەر تەڭنىڭ وزىمەن بەلدەسەدى. كۇشتىلىكتىڭ شىن اتى - ماڭگىلىك.. . ماڭگىلىكپەن سول بەت قاراتپاس الاپات كۇش قانا ءتىل تابىسا الادى. ءالجۋازدىڭ اجالى بۇگىننەن، ەكى ورتاداعى دۇرەگەيدىڭ سازايى - ەرتەڭنەن، ال اتاسىن تانىماس الىپ كۇشتىڭ ماڭگىلىكتىڭ ءدال وزىندەي اجالى جوق.
بۇگىن دەگەن- قورقىنىش پەن ءۇمىتتىڭ ەكى ۇداي ارالى عى. پەندە بىتكەننىڭ قالتىلداق قايىق مىنگەندەي قالتىراپ كۇن كەشەتىن بار اياسى- تەك سول عانا. ولار تەك سوندا عانا مىقتىلاردىڭ ۇستاپ تۇتىنعانىنا كونەدى. ال، مىقتى تەگەۋرىنسىز وڭشەڭ ءالجۋاز تۇك تە بىتىرە المايدى. ءبىر قولىنا قورقىنىشتى، ەكىنشى قولىنا ءۇمىتتى مىقتاپ ۇستاپ، قالعانداردى ەكى ورتادا ءارى- ءسارى قىلىپ قويا الاتىن تەگەۋرىن عانا ءالجۋاز السىزدىكتى كۇشكە اينالدىرا الادى؛ ونىڭ قولىنا تۇسكەن بۇگىننىڭ ءوزى- ەرتەڭمەن ەگەسەتىن قارۋ.. .
ونىڭ قاي ساردارىنىڭ دا قۇلاعىنا قۇيىپ باعاتىنى- «باسىڭا قانداي قيىن ءىس تۇسسە دە ، ايلا تاپتىرماس تىعىرىقتان قاش؛ ايتەۋىر ءتۇبى ءبىر سىتىلىپ شىعار امالدى الدىن الا قاراستىرىپ قوي.. . «السىزدىك تە- تىعىرىق.. . ودان دا قاشىپ قۇتىلار ايلا- امالىڭنىڭ كوپ بولعانى دۇرىس» .
شاريعاتتىڭ وزىندە دە بار ەمەس پە؟ باياعىدا سۇڭعىلا سۇلەيمەنگە ءبىر كۇنى قۇمىرسقا كەپ: «ساعان جاراتقان يەم جەلدى نەگە باعىندىرىپ بەرگەنىن بىلەسىڭ بە؟ » - دەپ سۇراپتى. سۇلەيمەن قاپەلىمدە جاۋاپ تابا الماي ءمۇدىرىپ قالىپتى. «ول سەنىڭ پاتشالىعىڭنىڭ اقىر ءتۇبى جەلگە ۇشاتىنىنا مەڭزەگەنى» ، - دەپتى قۇمىرسقا. سۇلەيمەننىڭ بۇنى ەستىگەندە ءوڭى اۋىپ كەتىپتى. الگى قۇمىرسقا: «اللانىڭ ءامىرىن ۇلىلارعا كىشىلەردىڭ ءسوزى جەتكىزەدى دەگەن وسى بولادى» ، - دەپ تايىپ تۇرىپتى. سۇلەيمەننىڭ دە باسىنان اۋعان باق كىمنىڭ باسىنان اۋمايدى دەيسىڭ. ءبىراق سۇلەيمەننىڭ باسىنان باق اۋعانمەن، داڭق اۋدى ما؟ سوعان قاراپ- اق، باق- از عانا كۇن تىرشىلىكتىڭ ىرىزىعى دا، ال داڭق - ۇلان- اسىر ماڭگىلىكتىڭ نەسىبەسى ەكەنىن بىلە بەرۋگە بولماي ما؟
باعزى سۇلەيمەننىڭ داڭقىن قازىرگە جەتكىزگەن دە الگى جارلى ديحان مەن قۇردىم قۇمىرسقا ەمەس پە؟ ۇلىلارعا اللانىڭ پيعىلىن جەتكىزەتىن كىشىلەر ولاردىڭ اتىن دا تىم الىسقا شىعانداتىپ شىعارماي ما؟ ۇلكەندەر ىستەگەن ۇلكەن ءىس - كىشكەنتايلاردىڭ كىشكەنە كوزىنە تىم الاپات بوپ كورىنبەي مە؟ ال شىن ەرەسەن ءىس ىستەسەڭ، ولار سەنى قۇدىرەتتىڭ وزىنەن كەم كورە مە؟
داڭقتىڭ استىنداعى ءدۇلدۇلى - داقپىرت. پاراساتتى نىڭ اۋزىنداعى كەرەناۋ اقيقات قاشان ۇزەڭگىگە اياعىن سالعانشا، داراقىنىڭ اۋزىنداعى دالاڭباي داقپىرت ەكى ەتەك بوپ ەلدەن بۇرىن جەتپەي مە؟
داقپىرت تاراتاتىن داراقى تەك دابىرايعاندى كورەدى. دابىرالاپ ءىس قىلماعان داڭقتىڭ جىلى- جۇمسا عىنان دامەتىپ، قۇر بەكەرگە تاماعىن ىسىرمەسە دە بولادى.
كىشكەنتاي كوزدەردى نە ىستەسەڭ دە ءىرى ىستەپ تاڭعالتاسىڭ. تاڭعالعان كىسىنىڭ جاقسى مەن جاماندى تارازىلاپ جاتار شاماسى قايسى؟ مىنەكەي، الدىندا كۇن باتىستىڭ تالاي ەلىنىڭ قازىناسىندا جاتقان التىن مەن اسىلدى تەڭدەپ اپ، تاۋ- تاۋ شاعىلداردىڭ جىپ- جىلماعاي كوبەسىن ومىرا وپىرىپ، بالپ- بالپ باسىپ بارا جاتقان ءپىلدى العاش كورگەن ادام، «بۇل جاقسى حايۋان با، جامان حايۋان با» دەپ باس قاتىرىپ جاتا ما؟ ونىڭ ەرەسەن ۇلكەن دەنەسىنە دە، ورىنسىز شۇبالىپ جاتقان وعاش تۇمسىعىنا دا تۇك شوشىنباي دا، جيرەنبەي دە، بىردەن تاڭعالا قاراپ، تاڭدايىن قاقپاي ما؟
كىشكەنتاي كوزدەرگە جاقسىلىق ىستە مەيلىڭ، جاماندىق ىستە مەيلىڭ، جانارىنىڭ شاراسىنا سىيمايتىنداي الاپات قىپ ىستە. ايتپەسە، از جاقسىلىعىڭا ءبارىبىر مىسە تۇتپايدى، ال ءسال عانا جاماندىعىڭدى كورسە - جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ جازعىرا جونەلەدى. بىرەۋدىڭ تۇمسى عىن قاناتساڭ، بار پالەنى باسىڭا ءۇيىپ- توگىپ باعاتىن نەمەلەر كەڭ الەمدى بەلشەدەن قانعا مالىپ قويساڭ: «بۇل نە ىستەگەنىڭ؟ » دەپ نالەت ايتپايدى. - «اپىراي، قالاي ىستەدىڭ؟ » دەپ قايران قالادى.
تەك تىرىڭدە ماڭايىڭداعىلاردىڭ ءبارىن تاڭعالتۋمەن ءوت. ولە ولگەنشە تاڭعالىپ وتكەندە ساعان ولگەن سوڭ دا تاڭعالادى. ولاردىڭ اۋزىنداعى لاقاپتى ەستىپ، سەنى كورمەگەندەر دە تاڭعالادى. تەك ولارعا الگى وزگەدەن ەستىگەن ەستىمىشتەرىنە «ە، باسە» دەپ قويعىزاتىنداي قىپ، ءار جەر- ءار جەرگە ءوز قۇدىرەتىڭنەن جۇرناق قالدىرىپ وتىر ساڭ بولعانى،
ول كەز كەلگەن پەندەنىڭ قولىنان كەلمەگەنمەن، بار قازىنانى استىڭا باسىپ، بار قارۋدى ماڭايىڭا ءيىرىپ ۇستاپ وتىرعان سەنىڭ قولىڭنان كەلەدى. تەك قاجىپ قالما.. . توقمەيىلسىپ قالما.. . ويتسەڭ بولدى، كۇيەۋىنىڭ كوزىنە ءشوپ سالماي جۇرە المايتىن جادى قاتىننىڭ قوينىنان ورگەن بوتەن ەركەكتەي مىنا وپاسىز دۇنيەنىڭ تاعى ءبىر پۇشپاعىنان وزىڭنەن گورى مىقتىراق باسقا بىرەۋدىڭ سىپاڭ ەتىپ شىعا كەلۋى وپ- وڭاي.. . ءوزىڭ دە وسىنشا قۇدىرەتكە جۇرتتىڭ قاپىسىن تاۋىپ جەتپەپپە ەڭ، ەندەشە ءوزىڭ دە جۇرتقا قاپىڭدى تاپتىرتپا.. . قاپىڭدى قۇداي تاپپاسا، ادام تاپپاسىن.. .
قۇداي تاپپاسا.. . ءيا، بۇل بۇرىن ول جورىقتان جەڭىسپەن ورالعاندا ءدال وسى جولعىداي قايداعى- جايداعىنىڭ ءبارىن ويلاپ، ميىن اشىتۋشى ما ەدى. بۇنىڭ ءبارى تۋ سوناۋ جۇرەگىنىڭ تۇبىندە جاسىرۋلى جاتاتىن ەدى عوي. جۇرتقا كورسەتپەك تۇگىلى، قايتا- قايتا قولىنا الىپ قاراي بەرسە، كولدەنەڭ كوزگە قولدى قىلىپ الارمىن دەپ، قورقىپ، ايتەۋىر، سەنىمدى جەردە تۇرعانىن ءبىلىپ، ىشتەي توق بوپ، ءوزى دە كوپ سۇقتانا بەرمەيتىن قىمبات بۇيىمىنداي وسى ءبىر ۇرى تۇيىنشەك ءتۇپ نيەتىن ءتىپتى ءوز ويىنان دا بىرەر قابات قالتارىس ۇستاۋشى ەدى عوي.. . ەندى نەگە بۇگىن كەپ، ءوز جىنىن ءوزى قايتا شايناپ، كۇيىس قايتارعان قوسپاق تۇيەدەي الدەقا شان بۇگە- شىگەسىنە دەيىن ويلاپ، ابدەن كەسىپ- ءپىشىپ قويعان، تىرىدە ەشكىمگە اۋزىنان شىقپايتىن سىرلارىن قايىرا تولعاپ، قايتا ويلاپ وتىرعانى نەسى؟ ءىش ەسەپتى دە تۇتىنعا سىن، الماس قارۋداي بەرىك تۇتىنعان ءجون. ورىنسىز شوشاڭداتا بەرسەڭ، و دا قولىڭنان شىعىپ كەتەدى، جاۋعا بۇيىرسا، ءوز قارۋىنداي، و دا ءوز موينىڭدى قىرقادى.
سوندىقتان ول ءوزى ءبىر تۇتىنعان شەشىمدى قىرىق قايتارا كەسىپ- ءپىشىپ جاتپايتىندى. بۇگىنگىسىنە تۇسىنە الماي كەلەدى. بۇرىنعى جورىقتارىندا قانشا شارشاسا دا تاپ مىنانداي ويى ويران بولمايتىن. الدە، ءبىر اپتا بويى ۇلى قۇمنىڭ ىشىندە قىس پەن كوكتەمنىڭ ءولىاراسى- بەسقوناقتىڭ داۋىلىنا تاپ بوپ، ابدەن تيتىقتاپ قاجىعانىنان با.. . ايتپەسە، بۇ جولى دا باعىندىرعان ەلى، قيراتقان تاعى از ەمەس. جول- جونەكەيگى ۇساق پاتشالىقتاردى بىلاي قويعاندا، وزىمەن كوپتەن ۇستاسىپ، سىرتتاي تەكە تىرەسىپ جۇرگەن ەكى باسەكەلەسىنىڭ كوزىن قۇرتىپ كەلە جاتىر.
بۇرىن اياعىنىڭ استىنا دومالاپ تۇسكەن بوتەن ءتاجدى كورگەن سايىن، ءبىر ايدىندانىپ قالۋشى ەدى، بۇل جولى سەلت ەتپەي قويدى. الدە، بۇل قانشا بەل بەرمەۋگە تىرىس قانمەن ىرگەڭە قونىپ الىپ، ءارلى- بەرلى ءجۇرىپ تۇرعانىڭنىڭ بارىنە دە ءيتىن قوسىپ جاتقان قاسكوي كورشى كارىلىكتەن بە ەكەن؟ ول نەمەنى قالىڭ قول ەرتىپ بارىپ شاۋىپ الۋعا دا بولمايدى، ايلا- تاسىلمەن الدىن وراپ قايتارىپ جىبەرەتىن اڭعال جاۋ دا ەمەس. سامساعان سارى قولمەن كوك جەلكەڭە كەلىپ شاتىر تىگىپ جاتىپ العان اتا دۇشپانداي بىردەن قول سالماسا دا، كۇن وتكەن سايىن توبە- قۇيقاڭدى شىمىرلاتىپ، سەنىمىڭدى سەتىنەتە تۇسەدى.
ەندى، مىنە، جىلداپ- جىلداپ ءجۇرىپ قايتاتىن الىس جورىقتاردىڭ دا، بۇدان بىلاي اۋىرعا تۇسەتىنىن مىقتاپ سەزدىرىپ كەلەدى، سونى ويلاعاندا جۇرەگىنىڭ باسىن اياز قارىپ العانداي، شىم ەتە قالدى.
تاق بۇيىرىپ، ءتاج كيىپ، ءوزىن باسىنعان جاۋدى ءبىر- بىرلەپ الدىنا جىعا باستاعاندا- اق، ءومىرىنىڭ التىن تاقتىڭ ۇستىندە ەمەس، ات ۇستىندە وتەتىنىن انىق اڭعارعاندى.
سول بەتىمەن ءالى كەلەدى. تالاي ەلدى باعىندىردى. ات تۇياعى جەتەر جەردە بۇنىڭ قول استىنا قاراماعان جالعىز- اق ەل بار. قارا قۇمىرسقاداي قاپتاعان نەمەلەر كوپتىگىنە سەنە مە، وزگەلەردەي ايبىنا قويمايدى. ءتىپتى اۋىق- اۋىق بۇعان جىبەرىپ تۇراتىن سەلدىر ساقال، قىسىق كوز ەلشىلەرىنىڭ ءوزى بىردە ەلپىلدەپ اياعىنا جىعىلىپ، بىردە كىلگىرە قاراپ، ماناۋراي ءتىل قاتىپ، ماردامسي قالادى.
ءتىسىن كوپتەن قايراپ جۇرگەنمەن، ولارعا كەزەك ەندى كەلگەن سياقتى. قالعان ءۇش تاراپتى اۋزىنا قاراتىپ، قايتا تۇرماستاي ەتىپ تىزەسىنە باستى. ەندى باسقا الاڭدارى دا جوق.
جالعاسى بار...
