ريو وليمپياداسى: قىتاي قۇراماسىنا ءۇش جولداما سىيلاعان قازاق باپكەرىن بىلەمىز بە؟

استانا. قازاقپارات - وتكەن اپتادا ەلوردا تورىندەگى «داۋلەت» سپورت كەشەنىندە كۇرەس تۇرلەرىنەن ازيا ەلدەرى اراسىنداعى ريو وليمپياداسىنىڭ جولدامالارى ساراپقا سالىندى.

وندا جەرلەستەرىمىز ەركىن كۇرەستەن - 4، گرەك- ريمنەن - 1، ايەلدەر كۇرەسىنەن - 4، جالپى 9 جولدامانى جەڭىپ الدى.

ازيانىڭ 30 عا جۋىق ەلىنەن كەلگەن 168 بالۋان ريو وليمپياداسىنىڭ 36 جولداماسىن ءوزارا بولىسكە سالدى. استانا تورىندە قازاقستاننان كەيىنگى ەڭ كوپ جولدامانى قىتاي مەن جاپونيا ەلىنىڭ بالۋاندارى ولجالادى. قىتاي قۇراماسى ەركىن كۇرەستەن -1، ايەلدەر كۇرەسىنەن -1، ال گرەك- ريم كۇرەسىنەن 3 بىردەي جولداماعا قول جەتكىزدى. ال جاپوندىقتار بولسا، ەركىن كۇرەستەن -2، قىزدار كۇرەسىنەن - 1، گرەك-ريم كۇرەسىنەن 2 جولدامانى قانجىعالارىنا بايلادى.

بۇل ساندارعا كوز جۇگىرتە وتىرىپ، گرەك-ريم كۇرەسىنەن قىتاي قۇراماسىنىڭ كوشى ىلگەرى ەكەنىن بايقاۋ قيىن ەمەس. الەمدى ەكونوميكالىق تۇرعىسىنان عانا ەمەس، سوڭعى جىلدارى سپورت جەتىستىكتەرىمەن دە تاڭعالدىرىپ جۇرگەن كورشىمىزدىڭ قۇپياسى نەدە؟

جالپى استانا تورىندە گرەك-ريم كۇرەسىنەن ەڭ كوپ جولدامانى جەڭىپ العان ەل - قىتاي. ال ەكىنشى، ءۇشىنشى ورىنداردى ەكى-ەكىدەن جولداما يەلەنگەن جاپونيا مەن قىرعىزستان تۇيىندەپ تۇر. ال قازاقستان، يران، ءۇندىستان، وڭتۇستىك كورەيا ەلدەرى ءبىر-ءبىر جولداماعا عانا يەلىك ەتتى. الايدا، قىتايدىڭ گرەك-ريم بالۋاندارى ءۇش بىردەي جولدامانى جەڭىپ السا دا، جەرگىلىكتى جانكۇيەرلەردىڭ اسا ءبىر قولداپ قۋاتتاعانىن بايقاعان جوقپىز. كەرىسىنشە ەركىن كۇرەستەن يەلەنگەن جالعىز جولداماسىنا قول سوقپاعان كورەرمەندەر قالمادى. ويتكەنى، كۇرەستىڭ بۇل تۇرىنەن قىتاي قورجىنىنا جۇلدە سىيلاعان بالۋان سول ەلدە تۇراتىن قانداسىمىز ەرلانبەك كاتەي ۇلىنا دەگەن قۇرمەت ەدى. بارلىق ب ا ق وكىلدەرى ەرلانبەك باۋىرىمىزدى باتىرعا تەڭەپ جارىسا جازدى. وكىنىشكە قاراي، قىتايدىڭ گرەك-ريم كۇرەسىنەن 3 جولداماعا يەلىك ەتۋىنىڭ ار جاعىندا تاعى ءبىر قازاقتىڭ ۇلەسى جاتقانىن مۇنداعى جانكۇيەرلەردىڭ ءبرى بىلسە، ءبىرى بىلگەن جوق. مىنە، قىتاي بالۋاندارىنىڭ گرەك-ريم كۇرەسىنەن كوش باستاۋىنىڭ قۇپياسى وسى جەردە جاتقانى ايدان-انىق دەپ نىق سەنىممەن ايتۋعا بولادى.

گرەك-ريم كۇرەسىنەن قىتاي ۇلتتىق قۇراماسىنىڭ باپكەرى - ءالنۇر تورگە ۇلى. وسىدان ءتورت جىل بۇرىن دا استاناعا قىتايدىڭ ۇلتتىق قۇراماسىن باستاپ كەلگەن بولاتىن. بيىل دا ەلوردا تورىنە قىتايدىڭ ۇلتتىق قۇراماسىن وسى باۋىرىمىز الىپ كەلىپ، قورجىندارىنا ءبىر ەمەس ءۇش بىردەي جولدامانى سالدى. قىتاي بالۋاندارى قازاق ازاماتىنىڭ ارقاسىندا وسىنداي ءىرى جەڭىسكە جەتكەنى انىق. جارىستان كەيىن ءالنۇر باۋىرىمىزدى اڭگىمەگە تارتتىق. بۇگىن سول سۇحباتىمىزدى وقىرمان نازارىنا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك.

- ءالنۇر تورگە ۇلى، استانا تورىنە وسىمەن ەكىنشى مارتە قىتاي بالۋاندارىن باستاپ كەلىپ وتىرسىز. الايدا، ءسىزدى مۇنداعى سپورت سۇيەر قاۋىمنىڭ ءبىرى بىلسە، ءبىرى بىلە بەرمەيدى. ءوزىڭىزدى قىسقاشا تانىستىرىپ وتسەڭىز.

 - مەن ارعى بەتتەگى ىلە ايماعى قۇلجا قالاسىنىڭ تۋماسىمىن. گرەك- ريم كۇرەسىنەن قىتاي ۇلتتىق قۇراماسىن جاتتىقتىرىپ جۇرگەنىمە ءبىراز ۋاقىت بولىپ قالدى. نەگىزگى بالۋانداردى باپتاۋ مەنىڭ موينىمدا دەسەم ارتىق ايتقانىم ەمەس. وزدەرىڭىز كورىپ وتىرعانداي، ءوزىم جاتتىقتىرعان بالالاردان ىرىكتەپ الىپ كەلگەن سپورتشىلارىم 3 جولدامانى جەڭىپ الدى. بۇل قاتال ءتارتىپ پەن تىنباي جاتتىققان ەڭبەكتىڭ جەمىسى. ماڭداي تەردىڭ وتەۋى. جىگىتتەرىم ءۇمىتىمدى اقتادى.

 - قاتال ءتارتىپ، قاجىرلى ەڭبەك دەپ ايتىپ كەتتىڭىز. سپورتشىلارعا ەڭ باستىسى ءتارتىپ كەرەك پە، الدە ەڭبەك كەرەك پە؟

- مۇمكىن بىرەۋلەر كەلىسە قويماس. مەنىڭ ويىمشا، ەڭ باستىسى - ءتارتىپ. ءتارتىپ بولماعان جەردە جەمىستى ەڭبەك تە بولمايدى. جالپى، ءتارتىبى جوق كەز كەلگەن جۇمىستان ەشقاشان ناتيجە بولمايدى. سوندىقتان مەن ءارقاشان ءتارتىپتى باستى ورىنعا قويامىن.

- قىتايدا از ۇلتتار ءۇشىن «ۇلتتىق قۇراماعا كىرۋ وليمپيادانى باعىندىرۋمەن تەڭ» دەپ ەستيمىز. بۇل شىندىققا قانشالىقتى جاناسادى؟

- اركىم ءار ءتۇرلى ايتاتىن شىعار. ارينە، قيىن! بۇرىن ك س ر و كەزىندە قازاق سپورتشىلارىنا ۇلتتىق قۇراماعا كىرۋ قانداي قيىن بولسا، بۇگىنگى تاڭدا قىتايداعى از ۇلتتار سول ەلدىڭ ۇلتتىق قۇراماسىنا كىرۋى دە سونشالىقتى قيىن دەۋگە بولادى. ءبىراق، ايىرماشىلىعى ك س ر و شىن مىقتى مەن شىن تالانتتىڭ يەسىن توبىقتان قاقتى. كورىپ تۇرسا دا كورمەۋگە تىرىستى. ال قىتايدا ولاي ەمەس. ميللياردتان قارا ءۇزىپ، ءوزىڭدى دالەلدەسەڭ، ۇلتتىق قۇرامانىڭ ەسىگى اشىق.

- بىرەۋلەر قىتايدىڭ ۇلتتىق قۇراماسىنا سپورتشى بولىپ جەتە الماي ءجۇر. ال ءسىز قالاي باپكەر بولىپ بارىپ ءجۇرسىز؟

- قىتايدى بىلەسىزدەر، وتە ەڭبەكقور حالىق. جانە ىسىنە ادال، قولىنان ءىس كەلەتىن ادامداردى ەشقاشان كەۋدەسىنەن قاقپايدى، اياعىنان شالمايدى. قىتاي سوڭعى جىلدارى وزدەرىندە كەنجەلەگەن سپورت تۇرلەرىنە شەتەلدەردەن ماماندار تارتا باستادى. شەتتەن عانا ەمەس، ءوز ەلدەرىنىڭ ىشىندە جۇرگەن تالانتتى مامانداردى دا نازاردان تىس قالدىرمادى. سول ەل ىشىنەن ىزدەگەن مامانداردىڭ ءبىرى رەتىندە مەنى دە شاقىردى. شاقىرعان سوڭ ءوز ۇلەسىمىزدى قوسۋعا كىرىسىپ كەتتىم. ءقازىر قىتايدىڭ گرەك- ريم كۇرەسىنە ۇلەس قوسىپ جاتقانىما بەس جىلدان اسىپ بارادى. جامان ەمەس، بار بىلگەنىمدى بالۋاندارعا ۇيرەتىپ جاتىرمىن. مىنەكي، ناتيجەسىن وزدەرىڭىز دە كوردىڭىزدەر.

- قىتاي ۇلتتىق قۇراماسىنا ساناۋلى قازاقتان شاقىرتۋ العانىڭىزعا قاراعاندا، ءوزىڭىز دە سپورتتىڭ بۇل تۇرىنەن ءبىراز بيىكتەردى باعىندىرعان بولارسىز؟

- ءبىز قازاق «بالۋان حالىقپىز، كۇرەس قازاقتىڭ قانىندا بار، بابالارىمىز بالۋان بولعان» دەپ ماقتانىپ جاتامىز. ماقتاناتىن جەردە ماقتانعانعا نە جەتسىن. بالۋان ەلدىڭ بالاسى بولعاندىقتان مەن دە كۇرەسپەن ەرتە اينالىستىم. نەبارى 3-سىنىپ وقىپ جۇرگەندە كۇرەس تابالدىرىعىن اتتادىم. ەس ءبىلىپ، ەتەك- جەڭىمدى ءوزىم جيا الاتىن جاسقا كەلگەندە اللانىڭ بۇيرىعىمەن 1992 -جىلى الماتى قالاسىنا كەلىپ، سول كەزدەگى قاجىمۇقان مۇڭايتپاسوۆ اتىنداعى مەكتەپ- ينتەرناتىنا وقۋعا ءتۇستىم. سول كەزدە ناعىز كۇرەستىڭ نە ەكەنىن ءبىلدىم. كەيىن، قىتايعا قايتىپ بارىپ، ىشكى بىرىنشىلىكتەرىنە قاتىسا باستادىم. 1995-1996 -جىلدارى قىتايدىڭ بىرىنشىلىگىن قاتارىنان ەكى مارتە جەڭىپ الدىم. سونىڭ ارقاسىندا 1996 -جىلى قىتاي وزدەرىنىڭ ۇلتتىق قۇراما كومانداسىنا قابىلدادى. قىتاي قۇراماسىندا ءجۇرىپ، الەم، ازيا بىرىنشىلىكتەرىندە جارقىن جەڭىستەرگە جەتتىم. 2004 -جىلى گرەكيانىڭ افينى قالاسىندا وتكەن وليمپيادا ويىندارىندا قىتايدىڭ اتىنان ەكى قازاق ونەر كورسەتتىك. ءبىرى - بەلگىلى بوكسشى باۋىرىمىز قانات يسلام، ەكىنشىسى گرەك- ريم كۇرەسىنەن مەن بولدىم. ءبىراق، سول وليمپيادادا باعىم جانباي 13-ورىنعا تابان تىرەدىم. مىنە، بۇنىڭ بارلىعى ايتۋعا جەڭىل بولعانىمەن، سپورتشى ءۇشىن ۇزاق جىلدىق ەڭبەك، ۇلكەن تاجىريبە. وسىنى ەسكەرگەن قىتاي ەڭبەگىمدى باعالاپ، وزدەرىنىڭ باتىسىندا جاتقان شەكارالىق ايماقتان مەنى استاناسىنا شاقىرىپ الىپ، شاكىرت تاربيەلەۋگە ۇسىنىس جاسادى. ءقازىر ءوز ءىسىمدى ادال اتقارىپ جاتقان جايىم بار.

- قاناتپەن بىرگە وليمپياداعا بارعانىڭىزدى ايتىپ كەتتىڭىز. ءبىراق، بوكسشى ءىنىڭىز بەيجىڭ وليمپياداسىنان كەيىن قىتايدىڭ ۇلتتىق قۇراماسىن تاستاپ، قازاقستانعا كەتىپ قالدى. بۇل كەيىنگى قازاق سپورتشىلارىنىڭ ورلەۋىنە كەدەرگى بولىپ جاتقان جوق پا؟

- ەشقانداي كەدەرگى كەلتىرگەنىن بايقاعانىم جوق. كەرىسىنشە، قىتايدا قازاق سپورتشىلارىنا دەگەن سۇرانىس كۇن ساناپ ارتىپ كەلەدى. ونىڭ ەڭ باستى سەبەبى - قازاق بالالاردا ءتارتىپ بار. جەڭىسكە دەگەن قۇشتارلىعى مەن قايسارلىعى باسىم. سونداي- اق، قازاق بالالارى كەڭ دالادا، كوك جايلاۋدا تازا اۋامەن تىنىستاپ، قازى- قارتا جەپ، ايران- ءسۇت ءىشىپ وسكەن حالىق ەمەس پە؟ ! ولاردىڭ كۇش- قۋاتى ىشكى ولكەدەگى قىتايلارعا قاراعاندا الدەقايدا جوعارى بولاتىنىن قىتايلار وزدەرى دە جاقسى بىلەدى. قازاقتارعا تەك فيزيكالىق تۇرعىدان كوپ ەڭبەكتەنۋ كەرەك. بۇرىن كەيبىر قازاق باۋىرلارىمىزدا قارا كۇش قانشالىق كوپ بولعانىمەن تەحنيكالىق ءادىس- تاسىلدەن جۇتاڭ بولدى. ەندى- ەندى كۇش پەن تەحنيكانى ۇشتاستىرىپ جاتىر. بولاشاقتا ول جاقتاعى قانداستارىمىز اراسىنان ءالى دە تالاي مىقتىلار شىعاتىن بولادى.

- قىتايدىڭ ەركىن كۇرەستەن ۇلتتىق قۇراماسىندا ەرلانبەك كاتەي ۇلىن كورىپ قۋانىپ جاتىرمىز. ەندى ءوزىڭىز تىزگىننىڭ ءبىر ۇشىن ۇستاپ وتىرعان گرەك- ريم كۇرەسىنەن قاشان قازاق بالاسىن كورەتىن بولامىز؟

- ول كۇندەر دە الىس ەمەس. قازىر قولىمنان كەلگەن بار مۇمكىندىكتى جىبەرمەۋگە تىرىسىپ جاتىرمىن. قىتايلاردى قىزىقتىرىپ وتىرعانىمىزدىڭ ءوزى بابامىزدان جالعاسقان باتىرلىعىمىز، بالۋاندىعىمىز. سونداي- اق، قازاق جاستارىنىڭ يماندىلىعى، تاربيەلىلىگى، جاتتىعۋعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاتىسىپ، بەلسەندى جۇمىس جاسايتىندىعى. بۇيىرسا، گرەك- ريم كۇرەسىنەن دە ءالى تالاي قازاق بالالارى بيىكتەردى باعىندىراتىن بولادى.

- استانا تورىندە گرەك- ريم كۇرەسىنەن جولدامالار سانى جاعىنان كوش باستادىڭىزدار. قازاق ەلىنىڭ بالۋاندارىنا قانداي باعا بەرەسىز؟

- قازاقستان گرەك- ريمنەن جالعىز جولداما الدى ەكەن دەپ، جالپى قازاق بالۋاندارىن كىنالاۋعا بولمايدى. جارىستا جەڭىس پەن جەڭىلىس ەگىز. الدا ءالى ەكى ليتسەنزيالىق جارىس بار. بۇل جولى باعى جانباعانداردىڭ كەلەسى جولى باعى جاناتىن بولادى. جالپى، قازاق ەلىنىڭ سپورتى وتە جوعارى دەڭگەيدە دامىعان دەپ ۇلكەن سەنىممەن ايتا الامىن. جالعىز عانا مىسال، لوندون وليمپياداسىندا الەمدى قالاي تاڭعالدىردى. الداعى وليمپيادادا دا سول كورسەتكىشتى قايتالاۋىنا تىلەكتەسپىن.

سۇحباتتاسقان كۇنسۇلتان وتارباي