ۇلىستاردى ۇيىستىراتىن ۇلى مەرەكە - ناۋرىز
كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلەتىن وسىناۋ ەرەكشە كۇنىن قازاق - جاڭارۋ مەن جاسارۋدىڭ نىشانى، دۇنيەگە كورىك بەرگەن شىرايلى جىل باسى دەپ قۇرمەتتەپ، بەرەكە- بىرلىكتىڭ، تەڭدىكتىڭ، جاقسى تىلەۋدىڭ، قايتا تۇلەۋدىڭ تويى رەتىندە دارىپتەگەن.
ناۋرىز - تابيعات اتاۋلىنىڭ تىرىلىپ، ومىرگە جاڭا قۇلشىنىسپەن قادام باساتىن شاعى. سونىمەن قوسا، ەرتە كەزدەن- اق بۇل مەيرام ەلدىڭ بىرلىگىن ساقتاپ، تۋعان- تۋىسقاننىڭ باسىن قوسىپ باۋىرلاستىققا، تاتۋلىققا شاقىراتىن ەرەكشە سيپاتقا يە بولىپ تابىلادى.
ءار قازاقتىڭ اسىعا كۇتەتىن مەيرامى ناۋرىز - تابيعاتتىڭ تىلسىمى مەن عالام عاجايىپتارىن بويىنا جيعان ەرەكشە مەرەكە. وسىنى تەرەڭ ۇعىنا بىلگەن بابالارىمىز بۇل كۇندى جىل باسى دەپ ەسەپتەگەن. اينالا كوگەرۋگە قامدانىپ، دۇنيە جاڭارىپ، قۇلپىرا قۇبىلىپ، جەر جاھانعا شاتتىق پەن قۋانىش سىيلايتىن، ىزگىلىكتىڭ نۇرى توگىلەتىن مەيرام وسى.
تۇپتەپ كەلگەندە، ءدىن مەن تىلگە، ۇلت پەن ۇلىسقا بولمەيتىن، بارشا قاۋىمدى تاتۋلىققا تارتىپ، ۇلىستاردى ۇيىسۋعا شاقىراتىن ناۋرىز مەيرامىنىڭ جانە ءبىر ەرەكشەلىگى - بۇل كۇنى جاقسى تىلەك تىلەۋ، اراز اعايىنمەن جاراسۋ، تابىسۋ سەكىلدى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر كورىنىس تاۋىپ، وسىنىڭ ءوزى ادام بالاسىن جوعارى سانالىلىققا، ادەپتىلىككە، ونەگەلىككە، باۋىرمالدىققا، كورگەندىلىككە، ىزگىلىك پەن بىلىمدىلىككە باۋرايدى. اراز اعايىننىڭ بىلتىردان قالعان رەنىشىن ۇمىتتىراتىن كەز دە وسى - ناۋرىز. بۇل جايىندا قازاق حالقى مەن ورتا ازيا حالىقتارىندا ناۋرىزعا قاتىستى «سامارقاننىڭ كوك تاسى جىبىگەن كۇن» دەگەن ءسوز دە قالعان. مۇنىڭ وسىلايشا «سامارقاننىڭ كوك تاسى جىبىگەن كۇن» دەپ اتالۋىن ءبىرقاتار ەتنوگرافتار سامارقان قالاسىنداعى بەلگىلى عالىم ۇلىقبەكتىڭ وبسەرۆاتورياسىنداعى اسپان دەنەلەرى بەلگىلەنگەن ۇلكەن كوك تاسقا ءدال وسى ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى كۇن ساۋلەسى تىكەلەي تۇسەتىنىن، سونىڭ سالدارىنان الگى كوك تاس ءجىبيتىنىن ايتادى. بۇل سولاي دا بولۋى بەك مۇمكىن. دەگەنمەن، اعايىندار اراسىندا ارازدىقتى جاراستىرۋ بارىسىندا وسى ماسەلە العا تارتىلىپ «سامارقاننىڭ كوك تاسىن جىبىتكەن ناۋرىزدا سەن نەگە جىبىمەي وتىرسىڭ» دەپ رەنىشىن ۇمىتا الماعاندارعا قاراتىپ ايتادى. سوسىن سول رەنىشتى جاڭا جىلدا مۇلدەم ەسكە الماۋعا تىرىسادى. بۇل دا جۇرتتى جاراستىرۋدىڭ ءبىر جولى.
تۇيىندەي ايتقاندا، ناۋرىز - ەڭ الدىمەن قازاقتىڭ مادەني مۇراسىن ۇلىقتاپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ەرەكشە قادىرلەۋدىڭ جارقىن ايعاعىنا دا اينالىپ وتىر. سونىمەن بىرگە، ناۋرىز - دوستىقتىڭ، ىنتىماقتىڭ، ىرىس- بەرەكەنىڭ، جاڭارۋدىڭ مەرەكەسى، حالىقتار بىرلىگى مەن تاتۋلىعىنىڭ باستاۋى. سوندىقتان دا، بۇل مەيرام ءبىر ۇلتقا عانا ەمەس، جالپىعا ورتاق بولۋى، ۇلىستاردىڭ ۇيىتقىسىمەن شىن پەيىلدەگى جالپىحالىقتىڭ مەيرامىنا اينالۋى شارت. ال بۇل ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىن تويلاۋ اۋقىمىن دا مازمۇنىن دا كەڭەيتە تۇسكەن ورىندى.
ايتا كەتەرلىگى، ءدال وسى ماسەلە سوڭعى جىلدارى قوعام اراسىندا كەڭىنەن تالقىلانىپ كەلە جاتقانى بەلگىلى. ماسەلەن، مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بۇل جايىندا: «تاريحى تەرەڭدە جاتقان ناۋرىز مەرەكەسى قازاق جەرىندە ءارقاشان تويلانعان، الايدا، ءبىر زامانداردا حالقىمىز ونى جوعالتىپ الدى. ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ءتول مەرەكەمىزدى ءبىز قايتادان جاڭعىرتتىق. بۇل كۇنى ۇرىسقان اعايىن تابىساتىن، رەنجىسىپ قالعان جاستار قايتادان تابىسىپ، ماحابباتتارىن ارتتىرىپ، باس قوساتىن، بارلىق جامانشىلىق ۇمىتىلاتىن، جاقسىلىققا قاراي بەت بۇراتىن كەز بولعان. تۇبىندە ءبىزدىڭ ناعىز جاڭا جىلىمىز وسى ناۋرىز مەيرامى بولۋى قاجەت. قىتاي ءوزىنىڭ جاڭا جىلىن اقپاننىڭ ورتاسىندا ءبىر اپتا تويلايدى. شىعىستىڭ بارلىق حالقىنىڭ ءوز جاڭا جىلدارى بار. ءبىز دە تۇبىندە ءوز مەرەكەمىزگە كەلۋىمىز كەرەك» دەگەن بولاتىن.
ال مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلى ناۋرىزدى زامان تالابىنا ساي جاڭا پىشىمدە تويلاۋ تۋرالى ءوز تۇجىرىمداماسىن باسپا سوزدە جاريا ەتتى. مينيستر ناۋرىز مەيرامىندا باستى نازار بالالارعا، بۇلدىرشىندەرگە اۋدارىلۋى كەرەكتىگىن ايتادى. «جاڭا جىلدا اياز اتانىڭ، روجدەستۆودا سانتا- كلاۋستىڭ سابيلەرگە سىيلىق بەرۋى، وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءبىر- بىرىنە تارتۋ- تارالعى جاساۋى سياقتى ءداستۇردىڭ بەرىك ورنىعۋى بۇل مەرەكەلەردى حالىققا بارىنشا جاقىنداتقانى ءمالىم. جاڭا جىلدان ءاربىر بالا توسىن جاڭالىقتار كۇتەدى. ناۋرىزدا دا بالالاردىڭ ەسىندە قالاتىنداي مەرەكە سىيلاعانىمىز ءجون. دەمەك، ناۋرىزدى تويلاۋ ارقىلى ءبىز بار جاقسىلىعىمىزدى، شاراپاتىمىزدى بۇلدىرشىندەرگە ارناۋىمىز كەرەك» ، - دەيدى ول. سوسىن ا. مۇحامەدي ۇلى جاۋقازىن، بايشەشەك نەمەسە قىزعالداقتى ناۋرىزدىڭ اتريبۋتتىق بەلگىسى، ەمبلەماسى رەتىندە بەكىتۋدى قاجەت دەپ سانايدى.
«كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋى - استرونوميالىق كوكتەمنىڭ تۋۋى. استرونومداردىڭ تىلىمەن ايتار بولساق، بۇل كەزدە كۇننىڭ ورتالىعى ءوز قوزعالىسى بارىسىندا جەر ەكۆاتورىن كەسىپ وتەدى. عىلىمدا كوكتەم تۋاتىن مەزگىلدى تۇرلىشە شامالاۋ ءادىسى قالىپتاسقان. كۇن قوزعالىسىنا نەگىزدەلگەن ەسەپ بويىنشا ناعىز كوكتەم وسى - كۇن مەن ءتۇننىڭ (21-نەن 22-نە قاراعان ءتۇنى) تەڭەلۋ ءساتى. ءتۇن ورتاسى اۋعاندا جاپپاي جاڭا كۇندى قارسى الۋ ءداستۇرىن تۇلەتكەنىمىز ابزال» ، - دەيدى مينيستر.
ال بەلگىلى فيلوسوف عاريفوللا ەسىم ناۋرىز مەيرامىن ادامدار تەڭدىگىنىڭ تابيعي نەگىزى رەتىندە قارايدى. ونىڭ ايتۋىنشا، ناۋرىز مەيرامى - ادام تەڭدىگىنىڭ عارىشتىق ۇندەستىگى. ال ادامنىڭ تابيعاتپەن ۇندەستىگى، ونىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنىڭ عارىشپەن ۇندەستىگى - اسا بيىك ۇعىم. بۇل رەتتە ع. ەسىم ناۋرىز مەيرامىنا جاڭاشا كوزقاراس بويىنشا بىرنەشە ماسەلەلەرگە نازار اۋدارتادى. «بىرىنشىدەن، ناۋرىز - جىل باسى. وسى ۇعىم ءوز ماعىناسىندا قالىپتاسۋى كەرەك. ناۋرىز جاڭا جىل ەمەس، ونى جىل باسى دەپ قابىلداۋ - تابيعاتتى مويىنداۋ. ناۋرىز ايى تۋعاندا كۇننىڭ نۇرىمەن ايدىڭ ساۋلەسىمەن، جەردىڭ قىزۋىمەن تىرشىلىك عۇمىرى باستالادى. تابيعات ويانادى، ءوسىپ- ءونۋ ءورىس الادى. سەزىمدەردىڭ سىر شەرتۋىنە مۇمكىندىك تۋادى. ەرتەدە ناۋرىز ايىندا بوزبالالار كوڭىلى قالاعان بويجەتكەندەرگە اينا، تاراق، ءيىسسۋ سىيلاسا، ولار كەستەلى ورامال سىيلاعان»، - دەيدى ع. ەسىم.
بۇدان بولەك، ول ناۋرىزدا جىل باسىنىڭ جاڭا اتريبۋتتارىن قالىپتاستىرۋ قاجەتتىگىن العا تارتىپ، مەرەكەنى تويلاۋدى ناۋرىزدىڭ ون تورتىنەن باستاعان ابزال دەپ سانايدى. ءدال وسى كۇننەن باستاپ «كورىسۋ» ءداستۇرى ەلىمىزدىڭ باتىس وڭىرىندە اتالىپ وتە باستايدى. اۋەل باستان قالىپتاسقان «كورىسۋ» كۇنىن ەلدىك داستۇرگە اينالدىرۋدىڭ ماڭىزدى ءىس ەكەنىن العا تارتادى.
«بۇدان بولەك، ناۋرىز مەيرامى كۇندەرىندە ءاربىر ادام ءوزىنىڭ قولىنان كەلەتىن قايىرىمدىلىق ءىس- شارالارىن جاساۋى كەرەك. بۇل - جان جومارتتىعى، بۇل - تاربيە، جاڭا جىلعا دەگەن قۇرمەت، ادامدار اراسىنداعى قارىم- قاتىناستاردىڭ ىزگىلىك جولىنداعى كورىنىستەرى بولماق. ناۋرىز مەيرامىن قازاق ەلىنىڭ ءيميدجى رەتىندە، وركەنيەتتى ەلدىڭ مەيرامى رەتىندە وتكىزۋ ماقساتىندا جىل سايىن «ناۋرىز - جىل باسى» دەگەن مەيرامدى وتكىزۋدىڭ جاڭاشا، ماعىنالىق، مازمۇندىق جاعىن كەمەلدەندىرۋ، پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ ماقساتىندا بايگە جاريالاپ، ۇنەمى جەتىلدىرىپ وتىرۋدىڭ قاجەتتىلىگى بار»، - دەيدى ەكس-سەناتور عاريفوللا ەسىم.
شىندىعىندا، سوڭعى جىلدارى ناۋرىز تويلاۋدىڭ توڭىرەگىندە تالقىلانىپ جاتقان تۇجىرىمداماعا قاتىستى ەلىمىزدىڭ كورنەكتى قوعام قايتاتكەرلەرى قاتىسىپ، پىكىرلەرىن ورتاعا سالۋدا. ەندەشە الداعى ۋاقىتتاردا ناۋرىزعا، ۇلىسىمىزدىڭ ۇلى كۇنىن تويلاۋعا قاتىستى جيناقتالعان جاڭاشا كوزقاراستار ءبىر جۇيەگە تۇسەدى دەگەن سەنىم بار.
اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى
