التاي اسىپ، الاتاۋدا تۇلەگەن ۇل

استانا. قازاقپارات. - التاي استىم، الاتاۋدا تۇلەدىم، سارىارقاعا سالدىم جىردىڭ تۇرەنىن. تاڭ اسىرىپ، تامشى تەرىن تۇندىردىم،

 كۇن قاقتىرماي كۇلىك ويدىڭ كۇرەڭىن، -  دەپ جىرلاعان داۋىلپاز اقىن داۋلەتكەرەي كاپ ۇلىنىڭ العاشقى كەشىن وتكىزۋگە جامبىل اتىنداعى كىتاپحانا سەپ بولىپتى. «جالعىز ءتۇپ ارشانى اڭساعان» ۇلدىڭ كەشىندە ينەشانشار ورىن بولعان جوق. كەشكە اقىننىڭ رۋحاني اعا-ىنىلەرى  ۇلىقبەك ەسداۋلەت، ءجۇرسىن ەرمان، نۇرتورە ءجۇسىپ، مۇرات شايماران، رينات زايتوۆ، اسپانبەك شۇعاتايەۆ، بولاتبەك ورازبايەۆ قاتىسىپ، ءوز لەبىزدەرىن ءبىلدىردى.

بۇل كەشتىڭ ەرەكشە ايتاتىن تاعى ءبىر تۇسى، مۇندا ارنايى كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەرى، نە بولماسا، اقىننىڭ مەرەيتويى ەمەس. جاي عانا وقىرمانمەن سىرلاسۋ. التاي مەن اتىراۋدىڭ اراسىنداعى اقىنداردىڭ پوەزياسىن، كوركەم دۇنيەسىن ەلگە تانىتۋ، جۇرتشىلىققا پاش ەتۋ. كىتاپحانانىڭ دا بۇل يدەيانى قولعا الۋداعى ماقساتى وسى. حالىققا ايتىسكەرلىگىمەن تانىلعان اقىن كەيىن دومبىراسىن قالامعا ايىرباستادى. سودان بەرى اقىننىڭ ءۇش بىردەي كىتابى جارىق كورگەن ەكەن. قازاق پوەزياسىنا وزىندىك ۇلەسىن قوسىپ جۇرگەن، قارا سوزدەن ءىنجۋ- مارجان تەرگەن داۋلەتكەرەي كاپ ۇلىنىڭ ولەڭدەرىن تىڭداپ، وقىرمان ءبىر سەرپىلىپ قالدى. ولەڭدەرى ارقىلى وقىرمانىمەن سىرلاستى.

«بۇگىنگى كۇن - الاش ءۇشىن اتاۋلى كۇن. بۇگىن - ءاليحان بوكەيحاننىڭ تۋعان كۇنى. الماتىدا 1999 -جىلى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىن ءبىتىرىپ، استاناعا كەتكەلى بەرى، وسىندا بىردە- ءبىر سىرلاسۋ كەشىن وتكىزبەگەن ەكەنمىن. بۇل مەنىڭ كىسى بولعاندىعىمنان نەمەسە وقىعان جەرىمدى ۇمىتىپ كەتكەندىگىمنەن ەمەس، جالپى، ىزدەنىپ- جەتىلۋ ءۇشىن ەلورداعا جول تارتتىق. وقىرمانمەن العاشقى جۇزدەسۋىمنىڭ الاش كوسەمىنىڭ تۋعان كۇنىمەن قاتار كەلۋى كوڭىلىمدى جىلىتىپ وتىر» دەپ ءسوز باستاعان اقىن ارى قاراي ولەڭمەن جالعادى.

- تولىباي دا جوق زاماندا

كۇرەڭباي دا جوق،

قازانات تۇقىم كەتتىڭ بە

كىلەڭ مايدا بوپ؟

ءابدىعايسا شال جاساعان

اۋىزدىعىمەن،

اۋىلعا بارسام ىزدەيمىن

جۇگەن قايدا دەپ؟

باسىمنان مەنىڭ اسا الماي

بۇلت تابانداسىن،

جۇيرىك دەپ وتكەن بابامنىڭ

ۇرتتاعام جاسىن.

قۇمارىم قانباي قويدى ءبىر،

تاقىمىم تولماي،

قۇماربەك شاپقان ەر-توقىم

جۇرتتا قالعاسىن.

راس، داۋلەتكەرەيدىڭ العاش ەسىمى قالىڭ جۇرتشىلىققا ايتىس ارقىلى تانىلدى. قارشاداي بالانىڭ دومبىراسىن قۇشاقتاپ، ساحناعا شىعىپ ايتقان ويلارى، تۇيدەك- تۇيدەك تىركەستەرى، كونەدەن جەتكەن نەبىر اسىل مارجانداردى اعىتقاندا، كوپشىلىك وعان ەرەكشە ءتانتى بولاتىن. 1989 -جىلى ايتىستىڭ ۇلكەن جاناشىرى ءجۇرسىن ەرمان حالىقارالىق ايتىس جاساماعاندا، شەكارا اسىپ، ەگەۋحان اقىن ەلگە كەلەر مە ەدى، كەلمەس پە ەدى. سول جولعى ايتىستى تاسپالارى ارقىلى كورىپ، ءجۇرسىن ەرماننىڭ كىم ەكەنىن تانىپ- بىلگەن ۇل كەيىن قازاقستانعا قونىس اۋدارىپ، ەلگە ورالعاندا، ايتىستى، ايتىستىڭ جاناشىرىن ىزدەپ تابادى. «ايتىس مەنىڭ داۋلەتكەرەي بولعانىما كوپ اسەر ەتتى. ءبىر قازاق داۋلەتكەرەي كاپ ۇلىن تانىپ جاتسا، ول دا ايتىستىڭ ارقاسى» دەپ بىلەمىن دەيدى اقىن.

ءجۇرسىن ەرمان ول تۋرالى: «1989 -جىلى حالىقارالىق ايتىس جاساپ، وعان شەكارا اسىپ، داۋلەتكەرەيدىڭ اناسى ەگەۋحان اقىن كەلمەسە، ول قاتيموللامەن ايتىسپاسا، قاتيموللا ءوز دومبىراسىن شەكارا اسىرىپ جىبەرمەسە، داۋلەتكەرەي اقىن بولار ما ەدى، بولماس پا ەدى دەپ ويلايمىن كەيدە. تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا ەلگە ورالدى. وعان دا تاۋبە! قازاقتا سال-سەرى دەگەن ۇعىم بار. سەرى دەگەن ۇعىمعا سىيمايدى. سەرى دەگەنىمىز - سەرتتى ۇستاعان ادام بولۋى كەرەك. مەن داۋلەتكەرەيدى سەرى دەپ تۇسىنەمىن. مۇنىڭ بويىندا قانمەن كەلگەن قازاقى قاسيەتتەر كوپ. داۋلەتكەرەي ايتىستا كوپ جۇرگەن جوق. ءبىراق سوعان قاراماستان، ونىڭ دا ايتىستا ءوز تىڭدارمانى بولدى. داۋلەتكەرەيدىڭ ايتىسىندا كوركەمدىك، دالانىڭ ءيىسى، بولەكشە قويۋ ناقىشتار بولدى. سەرىنىڭ، سەرتتىڭ سوزدەرى بولدى. سول ءۇشىن دە تىڭدارمان ءالى كۇنگە ايتىستان داۋلەتكەرەيدى ىزدەيدى. ءبىر جاعىنان ونىڭ ايتىستان كەتكەنىن دە قولدايمىن. ول بەكەر كەتكەن جوق. ءوزىنىڭ ءورىسىن دۇرىس تاپتى. ونىڭ ولەڭدەرىنىڭ بوياۋى قانىق، ءتىلى كوركەم، ناعىز جىراۋلىق پوەزيانىڭ ەلەمەنتتەرىن كورگەندەي بولامىن» دەيدى. ءجۇرسىن ەرماننىڭ وعان «باقىتىن جازبا پوەزيادان تاپتىڭ» دەۋى تەگىن ەمەس. ويتكەنى ونىڭ ولەڭدەرىندە سوزدىك قورىنىڭ مول ەكەندىگى بىردەن اڭعارىلىپ تۇرادى.

ول اتبەگىنىڭ بالاسى. اكەسى بيەنىڭ ىشىندەگى قۇلىنىن ساتىپ العان كىسى ەكەن. كوزىن اشقالى كورگەنى جىلقى بولعاندىقتان با، «شوقپارداي كەكىلى بار، قامىس قۇلاق» جانۋارعا ارناعان ولەڭدەرى جەتەرلىك. «تامىرىندا قانى ويناعان ارقاردىڭ» دەپ جىرلايتىن داۋىلپاز اقىن:

- التايدان كۇن كوتەرىلدى،

اق بەسىك - نۇر مەكەنىمىزدى ەسكە ساپ.

امانات قىلدىم كىمگە ءتورىمدى؟

قايقى باس ەر مەن بىرگە تەبىڭگى،

ەسىمە ءتۇستى- اۋ، ەسكى وشاق،

مەنىڭ ايبالتا ءتوزىمىمدى توسكە ساپ! - دەيدى.

رىمعالي نۇرعاليەۆ پەن تۇرسىنبەك كاكىشەۆتىڭ دە داۋلەتكەرەيدىڭ ومىرىندە الاتىن ورنى بولەك. سودان بولار، ايتىسكەر ءىنىسى رينات زايتوۆ:

- جارىقتىق رىمعالي اعامىزدىڭ

جەلبىرەتىپ ۇستاعان جالاۋىسىڭ.

تولتىرعان سەنىمىنىڭ سياسىنا،

كاكىشيەۆتىڭ قالدىرعان قالامىسىڭ، - دەيدى.

قازىرگى وقىرمان قازاقتىڭ قارا ولەڭىن قاجەتسىنبەيدى. ويتكەنى ونى وقيتىن، تىڭدايتىن ورتا قالعان جوق. ءبىز سولاي دەپ وي قورىتقانبىز. سويتسەك، قاتەلەسەدى ەكەنبىز. وقىرمان دا ولەڭدى اڭسايدى ەكەن. وقىرماننىڭ ءبىرى: ء«بىز قازاقتىڭ قارا ولەڭىن اڭسادىق. سۋرەتتى، قوڭىرلىقتى، قاراپايىمدىلىقتى، قورجىنى جۇتاماعان تىلدىك قوردى اڭسادىق. سوعان شولدەدىك. ءبىز دەگەنىمىز - اۋەلى وقىرمان جاعى. وسى ورايدا قازاقىلىقتىڭ ءيىسىن اڭقىتىپ، سوزدىك قورىنىڭ مول ەكەندىگىن ولەڭنىڭ العاشقى تارماعىنان-اق دالەلدەپ جۇرگەن اقىنداردى ىزدەيسىڭ... ءبىز، سول ءشولدى قاندىراتىن، سول ءيىستى جوعالتپاعان اقىندى تاپتىق. ول - داۋلەتكەرەي كاپ ۇلى.

- قۇلاعىمدا قۇبىلادى قىدىر ءۇن،

قىدىر ۇنگە قوسىلعاندا كۇبىرىم.

سۇلبامدى ايدىڭ ءسۇت ساۋلەسى تانىتقان،

ەلەس قۋعان ەسسىزدەردىڭ ءبىرىمىن، - دەيدى.

شىندىعىندا، ول ەلەس قۋعان جوق، جىر جولىنا ءتۇستى. ونىڭ سوڭىنان ولەڭ قۋدى. ولەڭ - كيە. كەز كەلگەننىڭ باسىنا قونبايتىن باق. داۋلەتكەرەي كاپ ۇلى سول كيەنىڭ قاسيەتىن تانىپ، جىر اتانعا جۇگىن ارتتى. اۋەلگى جولىن ايتىستان باستاعان اقىن، كەيىن پوەزياعا ويىستى» دەپ جازادى.

داۋلەتكەرەي ايتىستان تەككە كەتكەن جوق. ونى جازبا پوەزياعا جول سىلتەگەن اعالارى بولدى. ونىڭ ءبىرى - ۇلىقبەك ەسداۋلەت. «داۋلەتكەرەيدى قوس قاناتتى قۇس دەپ اتار ەدىم. سۋىرىپسالما اقىندىعى دا بار، جازبا اقىندىعى دا بار. ايتىس اقىنى قانداي مىقتى بولسا دا، جالعىز ءوزى كەش وتكىزە المايدى. مىندەتتى تۇردە قارسىلاسى بولۋى كەرەك. ال جازبا پوەزيانىڭ ارقاسىندا جالعىز ءوزىڭ كەش وتكىزىپ وتىرسىڭ. جۇكەڭ ەكەۋمىز كوكپار تارتقانداي تالاسىپ وتىرعان سەكىلدىمىز. ول كىسى ءوزىنىڭ ايتىسىنا قاراي تارتادى. مەن جازبا جاعىنا قاراي تارتامىن. قالاي بولعاندا دا، جازبا پوەزيا وزىنە ءۇيىرىپ الىپ كەتكەن سياقتى. سوناۋ وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى جىلدارى «لەنينشىل جاس» ، «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنەن اناسى ەگەۋحان اپامىزدىڭ ولەڭدەرىن وقۋشى ەدىك. ول كىسى ول كەزدەرى قازىرگى الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى بولاتىن. سول كىسىنىڭ ولەڭدەرىندە ءسوزدىڭ قۇنارى كەرەمەت سەزىلىپ تۇراتىن. ءوزى قالجىڭداپ، «اعام» دەپ ايتادى، اكەسى كاپەكەڭ دە ولەڭ جازدى. ولەڭ قونعان، ونەر دارىعان شاڭىراقتان وسىنداي تۇلپار بالا تۋماسا، قايدان تۋادى؟ ولەڭدەرىن وقىپ وتىرىپ، قازاقتىڭ «ۋىزىنان جارىعان» دەگەن ءسوزى ەسىمە تۇسەدى. شىندىعىندا، ول انا ءتىلدىڭ مايەگىنە ۋىزىندا جارىپ وسكەن بالا. سوناۋ قازتۋعان، اقتانبەردى، دوسپانبەت جىراۋلارىمىزدىڭ بۇگىنگى كوزى سەكىلدى. داۋلەتكەرەيدىڭ ولەڭدەرىنەن مۇحتار اۋەزوۆ پەن قاليحان ىسقاق تا بار كوركەم ءسوزدىڭ مايەگىن، جۇمەكەن، كەڭشىلىك، نۇرلان ماۋكەن ۇلىنىڭ تىلىندەگى جاقۇتتى تاپقانداي بولدىم. نەگىزىندە، دەر كەزىندە ايتىستى قويا قويعانى دۇرىس بولعان سياقتى. كەيدە تالاي كولىك مىنەتىن جەرىنەن «شومىشتەن قاققانداي» بولعان جوقپىز با، وبال جاساعان جوقپىز با دەپ تە ويلايمىز. دەگەنمەن، جازبا پوەزياعا بەت بۇرماسا، مۇنشاما تىركەستەردى، بوياۋى قانىق ولەڭدەردى جازباس ەدى» دەيدى ۇلىقبەك اقىن.

ونىڭ ماحابباتى - دالا. ونىڭ ماحابباتى - ولەڭ. «داۋلەتكەرەيدىڭ جىرىنداعى دالاعا قۇمارلىق، جىلقىعا قۇمارلىق - ول ازاتتىققا قۇمارلىق دەپ بىلەمىز». ول:

- قارا ولەڭ - قايعىم، كوز جاسىم،

شەمەن شەرىمدى قوزعاسىن.

اتاننىڭ جۇگىن كوتەرەر،

اتامنىڭ جىرى بولعاسىن! - دەپ تەگىن جىرلاماسا كەرەك- ءتى.

داۋىلپاز اقىننىڭ رۋحقا تولى جىرلارى ماڭگىلىك! عاسىردان عاسىرعا جەتەرى انىق.

گۇلزينا بەكتاس، «ايقىن» گازەتى