مۇناي قىمباتتاسا قازاقستاندا دوللار مەن ءۇيدىڭ باعاسى قانداي بولادى
قازىردىڭ وزىندە الەمدىك ب ا ق پەن ەكونوميكا سالاسىنىڭ ماماندارى ءوز بولجامدارىن جارىسا جازىپ، وي تالاستىرىپ جاتىر.
مىسالى، و پ ە ك- تىڭ كۋۆەيتتەگى وكىلى مۇحاممەد اش-شاتتي ەگەر ەكسپورتتاۋشىلار كەزدەسۋ ۇيىمداستىرىپ، ءوندىرىس كولەمىن ازايتۋ جونىندە شەشىم قابىلدانسا، جاقىندا مۇناي باعاسىنىڭ 20-30 پايىزعا دەيىن كوتەرىلەتىنىن ايتتى. ال PRICE Future Group فيرماسىنىڭ ەنەرگەتيكا ماسەلەلەرى جونىندەگى جەتەكشى ساراپشىسى فيل فلينن بيىل شىلدە ايىندا مۇنايدىڭ ءار باررەلىنىڭ باعاسى 70 دوللارعا جەتەتىتىن جانە تاريحتاعى ەڭ اۋىر داعدارىستاردىڭ ءبىرىنىڭ ارتتا قالاتىنىن مالىمدەدى. ايتا كەتەيىك، وسىدان ءبىر- ەكى كۇن بۇرىن شەتەلدىك اقپارات قۇرالدارى ا ق ش- تىڭ مۇناي شىعارۋ كولەمىن ەداۋىر تومەندەتەتىنى جانە وپەك مۇشەلەرىنىڭ ناۋرىز ايىنىڭ سوڭىندا رەسەيدە باس قوسىپ، ءوندىرىس كولەمىن ازايتىپ، باعانى كوتەرۋ جونىندە كەلىسىمگە كەلەتىنى جايلى حابارلاعان بولاتىن.
ءبىزدىڭ ەلدەگى احۋالدىڭ دا الەمدىك ەكونوميكالىق داعدارىسقا بايلانىستى كۇردەلەنە تۇسكەنى بەلگىلى. ەكونوميكامىزدىڭ بويىنا قان جۇگىرتەتىن سالالاردىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى مۇناي ەكسپورتى بولعاندىقتان، بۇل جاعىمدى جاڭالىقتار مەن بولجامدار ءبىزدىڭ ەلدەگى الەۋمەتتىك احۋالعا قانداي وزگەرىس اكەلەدى دەگەن سۇراقتى تۋىنداتتى. وسىعان بايلانىستى قازاقستاندىق ەكونوميست، قارجىگەر مامانداردىڭ وزىندىك بولجامدارىن تىڭداپ كوردىك.
ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، اكادەميك ورازالى سابدەننىڭ ايتۋىنشا، شەتەلدىك مامانداردىڭ بولجامىنا سەنۋ قيىن. سەبەبى بۇل جاڭالىقتاردىڭ بارلىعىندا ساياسي استار بار.
«شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ بولجامى بويىنشا، بيىل جازعا قاراي مۇناي باررەلىنىڭ باعاسى 50 دوللارعا دەيىن كوتەرىلەدى. ءبىراق مەنىڭ ويىمشا، بۇل بولجام ناقتى ەمەس. سەبەبى بۇل ماسەلەلەردىڭ بارلىعى ا ق ش- قا بايلانىستى بولىپ تۇر. بىرىنشىدەن، امەريكاداعى مۇناي كەن ورىندارى بىرىنەن كەيىن ءبىرى قيىن جاعدايعا تاپ بولىپ جاتىر. ەكىنشىدەن، بۇل جاعدايدىڭ ساياسي استارى بار. ياعني ول رەسەي مەن اقش اراسىنداعى قارىم- قاتىناسقا بايلانىستى. مەنىڭ وپتيميستىك كوزقاراستارعا قوسىلا الماۋ سەبەبىم دە وسىندا»، - دەدى ەكونوميست.
ونىڭ پىكىرىنشە، ەگەر رەسەيدىڭ جاعدايى بۇدان ءارى دە قيىنداي بەرەتىن بولسا، ءبىزدىڭ جاعدايىمىز ءماز بولادى دەپ ايتۋ قيىن. «ءبىزدىڭ احۋال مۇناي مەن گازعا بايلانىپ تۇر. ال ەگەر راسىمەن دە مۇنايدىڭ باعاسى 50-60 دوللارعا دەيىن كوتەرىلسە، ارينە ۇلتتىق ۆاليۋتامىزدىڭ قۇنى ارتىپ، جىلجىمايتىن مۇلىك سالاسىندا وڭ وزگەرىستەر بولار ەدى»، - دەيدى ول.
ساراپشىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ەگەر مۇنايدىڭ باعاسى كوتەرىلسە ۇلتتىق ۆاليۋتامىزدىڭ قۇنى تۇراقتايدى، ال 30 دوللار كولەمىندە قالسا، ول ءتىپتى قۇلدىراۋى مۇمكىن. «قازىر ۇلتتىق بانك تەڭگە باعامىن قالايدا ۇستاپ تۇرۋدى كوزدەپ، ينتەرۆەنتسيا جۇرگىزىپ وتىر. ەگەر مۇنايدىڭ ءار باررەلى 30 دوللارعا نەمەسە ءسال جوعارى باعاعا باعالانسا دوللار قايتادان 380 تەڭگە بولۋى مۇمكىن دەپ ويلايمىن. جالپى قازىرگى تاڭدا دوللار باعاسىنىڭ ءسال دە بولسا تومەندەۋى ەلىمىزدەگى ساياسي شارالارمەن بايلانىستى دەپ ەسەپتەيمىن»، - دەدى سابدەن.
ال حالىقارالىق ادام كاپيتالى ينستيتۋتىنىڭ پرەزيدەنتى، ەكونوميست جانۇزاق اكىم بۇل جاعدايدى ساياساتپەن بايلانىستىرمادى. ونىڭ ويىنشا، مۇنايدىڭ قىمباتتاۋىنا اقش- تىڭ ءوزى دە مۇددەلى. سەبەبى باعا كۇرت تۇسكەندە ولار دا بانكروتقا ۇشىرادى.
«مۇنايدىڭ ارزانداۋى ەشكىمگە دە پايدالى ەمەس ەكەنى بايقالدى، سول ءۇشىن دە ەكسپورتتاۋشىلاردىڭ بارلىعى دا باعانىڭ كوتەرىلۋىنە مۇددەلى ءارى سونى قالاپ وتىر دەپ ويلايمىن. دەگەنمەن باعا بىردەن 70 دوللارعا دەيىن كوتەرىلەدى دەۋگە نەگىز جوق سياقتى. سەبەبى بۇرىن ول 115 دوللارعا دەيىن كوتەرىلگەن بولاتىن»، - دەدى ول.
ال ىشكى نارىققا قاتىستى پىكىرىن ايتقان مامان ەلىمىزدەگى جانارمايدىڭ باعاسىنا باسا نازار اۋدارتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، شەتەلدە مۇناي باعاسى تۇسسە، جانارماي دا ارزاندايدى. ال بىزدە مۇناي ارزانداسا دا مونوپوليستەردىڭ كەسىرىنەن جانارماي باعاسى وزگەرگەن جوق.
«جانارمايدىڭ باعاسى مۇناي 100-115 دوللارعا باعالانعاندا بەلگىلەنگەن مەجەدە تۇر. ءقازىر مۇناي باررەلى 30-35 دوللار بولسا، ياعني ەكى- ءۇش ەسەگە ارزان، ال جانارماي بۇلاي ارزانداعان جوق. سوندىقتان بۇل سالادا ەندى وزگەرىس بولا قويادى دەۋ قيىن. ال ۇلتتىق ۆاليۋتاعا قاتىستى ايتاتىن بولساق، ەگەر باررەلدىڭ باعاسى 50 دوللارعا دەيىن كوتەرىلسە، دوللاردىڭ باعاسى تىم بولماعاندا 250 تەڭگەگە دەيىن ءتۇسۋى كەرەك بولادى. ال باسپانانىڭ باعاسى ۆاليۋتا باعامىنا تىكەلەي بايلانىستى بولىپ وتىرعانى بەلگىلى»، - دەدى مامان.
ال قارجىگەر مامان ءىلياس يسايەۆتىڭ ايتۋىنشا، تاياۋ ارادا قانداي جاعىمدى وزگەرىس بولسا دا ونىڭ وتاندىق نارىققا پايداسى جوق. سوندىقتان، جاقىن كۇندەرى دوللار ارزانداپ، جىلجىمايتىن مۇلىك قولجەتىمدى بولا تۇسەدى دەپ ويلاۋ جاڭساقتىق.
«ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ باعامىن مۇنايدان تۇسكەن قارجىمەن بايلانىستىرۋعا بولمايدى. ەگەر ءبىزدىڭ ەكونوميكامىز مۇنايدان تۇسكەن اقشاعا، شيكىزات ەكسپورتىنان تۇسكەن قارجىعا تاۋەلدى بولسا مەملەكەتتىك بيۋدجەت، ۇلتتىق قور زارداپ شەگەدى. كورىپ وتىرعانىمىزداي، ءبىز ۇلتتىق قورعا قول سالىپ، ماڭىزدى بولسا دا جوبالاردى قىسقارتىپ، مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە ۇنەم كەلتىرىپ جاتىرمىز. سوندىقتان دا جالعىز مۇنايعا سەنىپ وتىرا بەرۋگە بولمايدى. مامان رەتىندە ايتارىم، مۇناي تاۋار ەمەس، ول دامۋشى ەلدەردى اقساتاتىن قارجى ينسترۋمەنتى»، - دەدى ساراپشى.
ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان ەكونوميكانىڭ ءتۇرلى سالاسىن دامىتۋعا قولايلى ەل. سوندىقتان ەكونوميكانى دامىتۋ ءۇشىن ۇزاق مەرزىمدى دامۋدىڭ ستراتەگيالىق باعىتىن ۇستانۋ قاجەت.
«مۇنايدىڭ باعاسى وسسە ءتىپتى جاقسى، ودان تۇسكەن قارجىنى ۇلتتىق قورعا اۋدارايىق. ءوز باسىم مۇناي قىمباتتادى دەپ قۋانۋعا تۇبەگەيلى قارسىمىن، سەبەبى ول وڭاي جولمەن كەلگەن وڭاي اقشا. جالپى، كوكتەم مەزگىلىندە ونەركاسىپ جاندانادى، بيزنەس قايتا تىرىلگەندەي بولادى، سوندىقتان بۇل جاڭالىقتاردىڭ شىعۋىنا ول دا سەبەپ بولۋى مۇمكىن»، - دەيدى مامان.
ساراپشىنىڭ پايىمداۋىنشا، مۇناي ءوندىرۋشى ەلدەر ءۇشىن بۇل داعدارىس ساباق بولدى. سەبەبى ەندىگى كۇنى ولار باعا قانداي بولسا دا سونشا ۇلكەن كولەمدە مۇنايدى شىعارمايتىن بولادى. «اۋزى كۇيگەن ءۇرىپ ىشەدى» دەگەن ءسوز بار. مۇناي بايلىقتىڭ ەمەس، داعدارىستىڭ كوزى. مۇناي بىرەۋدىڭ اياعىن شالاتىن قارجى ينسترۋمەنتى»، - دەدى يسايەۆ.
Kaz.tengrinews.kz
