قازاقستاندا ەشكى ءسۇتى ەلەنىپ ءجۇر مە؟

استانا. قازاقپارات - «قويدىڭ ءسۇتى - قورعاسىن، ەشكى ءسۇتى - ەم» دەپ كەلگەن قازاق حالقى ەشكى ءسۇتى ادام اعزاسىنا پايدالى ەكەندىگى وتە ەرتە زامانداردان بەرى بىلگەن. ءبىراق مۇنىڭ پايداسى بار ەكەندىگىن بىلە تۇرا، وكىنىشكە وراي دۇرىس باعالاي الماي جاتقانىمىز تاعى بار.

  وسى قاسيەتتى ءسۇت ەلىمىزدە قانشالىقتى سۇرانىسقا يە؟ وسى سۇراققا جاۋاپ ىزدەۋ ماقساتىندا مەن جارناما سايتتارىنا ءۇڭىلدىم.

 عالامتور بەتتەرىندە «پرودام كوزە مولوكو» دەگەن جارناما اناۋ ايتقانداي كوپ ەمەس ەكەن، ءتىپتى ونىڭ بىرنەشەۋىن ءبىر ادام بەرگەن بولىپ شىقتى. ءبىر قىزىعى، الماتىدا ليترى 500-700 تەڭگەدەن ساتىلىپ جاتقان ءسۇتتىڭ استاناداعى باعاسى 1500 تەڭگەگە دەيىن بارادى. سولاردىڭ بىرىنە حابارلاسىپ كورىپ، بىرنەشە سۇراقتار قويدىم.

رايحان حاسەنوۆا - بىرنەشە جىل بويى ەشكى ءسۇتىن ساتۋمەن اينالىسىپ كەلە جاتقان كاسىپكەر. ونىڭ شارۋاشىلىعى قوسشى ەلدى مەكەنىندە ەكەن.

 «رايحان» جەكە كاسىپكەرلىگىن اشىپ، ەشكىنىڭ ءسۇتىن ساتىپ جۇرگەنىمىزگە بىرنەشە جىل بولدى. ەشكى سۇتىنە دەگەن سۇرانىس جوعارى. كوبىنەسە ءسۇتتى اناسىنىڭ ۋىز سۇتىنە تويماي قالعان بالالارعا بەرەدى. سەبەبى ەشكى ءسۇتى سيىر سۇتىنە قاراعاندا جەڭىل ءارى ءسىڭىمدى. سونىمەن بىرگە كۇردەلى وپەراتسيادان شىققاننان كەيىن وڭالۋ ءۇشىن نەمەسە وكپە اۋرۋىنا شالدىققاندار الىپ جاتادى. ولاردىڭ كوپشىلىگى دارىگەرلەردىڭ كەڭەسىمەن كەلەدى. ادامنىڭ يممۋنيتەتىن كوتەرۋدە، اسىرەسە كوكتەم كەزىندە ەشكى ءسۇتىن ىشكەن دەنساۋلىققا وتە پايدالى»، - دەيدى ر. حاسەنوۆا.

 جالپى، ەشكىنىڭ ءسۇتى مەن ەتىنىڭ قاسيەتىن تۇسىنگەن دامىعان ەلدەر بۇل ءىستى ءبىر ىزگە قويعان. شۆەيتساريادا تۋبەركۋلەز، قان ازدىق، راحيت، بۋىن، تەرى اۋرۋىنا شالدىققانداردى ءاۋ باستان- اق ەشكى سۇتىمەن ەمدەگەن. ا ق ش سەكىلدى دامىعان مەملەكەتتەر ەشكى ءسۇتىن جاس نارەستەلەرگە بەرۋ ءۇشىن ارنايى دايىندايدى. ا ق ش ماماندارىنىڭ پىكىرىنشە، ەشكى ءسۇتى سيىر سۇتىنە قاراعاندا ادامنىڭ فيزيولوگيالىق قاجەتتىلىكتەرىن وڭتايلى قاناعاتتاندىرادى. ولاردىڭ دەرەكتەرىنە ساي، سيىر سۇتىنە اللەرگياسى بار ادامداردىڭ كوپشىلىگى ەشكى ءسۇتىن جەڭىل كوتەرەدى. بۇل پىكىردى يتالياندىق مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى جوققا شىعارۋدا. ولاردىڭ زەرتتەۋلەرى كەرىسىنشە ناتيجە بەرگەن: سيىر ءسۇتىن كوتەرە المايتىن بالالار ەشكى ءسۇتىن دە بىردەي اسەرمەن قابىلداعان. كانادالىق دارىگەرلەردىڭ ايتۋىنشا، ەشكى ءسۇتى تەرى مەن بۋىن اۋرۋىنا شالدىققان ادامداردىڭ دەنساۋلىعىنا جاقسى اسەر ەتەدى، ءارى ءوت- تاس اۋرۋلارىن ەمدەۋدە، فيبروميوما مەن بالالار ەپيلەپسياسىن ەمدەۋدە اسا پايدالى.

 اۆيتسەننا جەرلەستەرىنە كارى جاسقا جەتكەندە ەشكى ءسۇتىن ۇدايى پايدالانۋدى ۇسىنعان. ەجەلگى اڭىزعا سەنسەك، نايزاعايمەن الىسقان زيەۆستىڭ ءوزى امالتەيا - تاڭىرلىك كەرەمەت ەشكىسىنىڭ ءسۇتىن مۇيىزىنەن ىشكەن. ءال- فارابي ەشكى ءسۇتى تۋرالى «ەڭ تۇراقتى» دەپ جازعان ەكەن. جانۋارلار تاريحىن زەرتتەۋشى، مەديتسينا عالىمى ۆ. پەسكوۆ ءوزىنىڭ «انىقتاۋشى» دەگەن كىتابىندا ەشكى ءسۇتىنىڭ ەمدىك قاسيەتىن انىقتاپ، «.. .جاڭا تۋعان نارەستە اناسىز قالعان جاعدايدا، ونى تەك ەشكى سۇتىمەن اسىراۋ كەرەك. سەبەبى، ەشكى سۇتىندە ۆيتامين انا سۇتىندەگى ۆيتامينمەن تەڭ كەلەدى»، - دەپ جازىپتى.

اتالمىش كىتاپتا ХІХ-ХХ عاسىرلاردا رەسەيدە ەشكى وسىرۋشىلەر قوعامى بولعاندىعىن، ەشكى سۇتىمەن ەمدەيتىن اۋرۋحانالار دا ۇيىمداستىرىلعانى، ءتىپتى، شۆەيساريا سياقتى ەلدە اۋرۋ ادامداردى ەشقانداي ءدارى- دارمەكسىز، تەك ەشكى سۇتىمەن ەمدەپ جازاتىن ساۋىقتىرۋ ورىندارى بار ەكەنى دە ايتىلعان.

دەمەك، ەشكى ءسۇتىنىڭ سان ءتۇرلى دەرتكە داۋا ەكەنى و باستان بەلگىلى. ەندەشە عالامتور بەتتەرىندە جاريالانعان ەشكى ءسۇتىنىڭ ەمدىك قاسيەتتەرىنە ءبىراز كوز جۇگىرتىپ كورەلىك.

ەشكى ءسۇتى - ا، س، ب، د، ە دارۋمەندەرى مەن باسقا دا ميكرو جانە ماكرو ەلەمەنتتەر قورىنىڭ قاينار كوزى بولعاندىقتان ادام اعزاسىنا وتە پايدالى ءونىم. بۇل جانۋاردىڭ ءسۇتى سونىمەن قاتار بەلگىلى ءبىر اۋرۋمەن اۋىراتىن ناۋقاستار ءۇشىن ەڭ ءتيىمدى تابيعي ءدارى بولىپ تابىلادى.

اللەرگيادا. اللەرگياعا بەيىم ادامدارعا ءسۇت ونىمدەرى جاقپايتىندىعى بارىمىزگە بەلگىلى. مۇنداي ناۋقاستار اسىرەسە، سيىر ءسۇتىن پايدالانا المايدى. سەبەبى، سيىر ءسۇتى اللەرگيانىڭ قوزدىرۋشىسى. ءبىراق ءسۇت ءسىزدىڭ اعزاڭىزعا قاجەت. ويلاپ، قامىعۋدىڭ قاجەتى جوق. ونى 100 پايىزعا الماستىرا الاتىن ءونىم - ەشكى ءسۇتى. مۇنى ءتۇسىندىرۋ وڭاي: ەشكى ءسۇتى بىرىنشىدەن، اللەرگيانى قوزدىرمايدى، سونىمەن قاتار، اللەرگياعا بەيىم ادامداردىڭ اۋرۋىن تۇبىمەن جوياتىن قاسيەتكە يە.

اعزانى قالپىنا كەلتىرۋدە. ەشكى سۇتىندەگى ماي تۇيىرشىكتەرى سيىر سۇتىنە قاراعاندا وتە تومەن. سوندىقتاندا ادام اعزاسىنا تۇسكەن ەشكى ءسۇتى تەز قورىتىلىپ، سىڭەتىندىكتەن، ءتۇرلى فاكتورلاردىڭ سالدارىنان السىرەگەن اعزاعا وتە پايدالى. سونىمەن قوسا ەشكى ءسۇتىنىڭ قۇرامىندا كاليدىڭ مولشەرى وتە كوپ. ءسۇت قۇرامىنداعى بۇل ەلەمەنت السىرەگەن اعزاداعى جۇرەك- قان تامىر جۇيەسى جۇمىسىنا وتە قاجەت.

سۇيەككە پايداسى. ەشكى ءسۇتىنىڭ قۇرامىندا سۇيەك تىندەرىن قاتايتاتىن كالتسي جانە د توبىنداعى دارۋمەندەر قورى جەتكىلىكتى. سوندىقتاندا دارىگەرلەر بالاعا ءبىر جاستان باستاپ راحيت اۋرۋىنىڭ الدىن الۋ جانە ونى ەمدەۋ ءۇشىن ەشكى ءسۇتىن بەرۋدى ۇسىنادى. سونداي- اق، دارىگەرلەر مەن عالىمداردىڭ دالەلدەۋىنشە، بۇل كيەلى جانۋاردىڭ ءسۇتىن سۇيەگى سىنعاڭ ادامدار كۇنىنە 1 ستاقاننان ءىشىپ تۇرسا، سۇيەگى ءبىتىپ، قالپىنا كەلۋ پروتسەسى 2 ەسە جىلدام بولادى.

ىشەك ديسباكتەريوزىندا. ىشەك ميكروفلوراسىنىڭ بالانس بۇزىلىسىندا ەشكى سۇتىنەن جاسالعان ونىمدەر ىشەك جۇمىسىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە كومەكتەسەدى. سوندىقتاندا بۇل دەرتتەن تەزىرەك ايىعۋ ءۇشىن مىندەتگى تۇردە ەشكى ءسۇتىن ءىشىپ، ودان جاسالعان ونىمدەردى تاماق راتسيونىنا ەڭگىزىڭىز.

اسقازان جانە ىشەك اۋرۋلارىندا. اسقازان جانە ىشەك اۋرۋلارىنىڭ كەز كەلگەن تۇرىنە ەشكى ءسۇتى شيپالى. ونىڭ قۇرامىنداعى ليزوتسين اسقازان جانە ىشەكتەگى شىرىشتى قابىق جارالارىن ەمدەيدى. سونىمەن قاتار، اسقازان سولىندەگى قىشقىلدى بەيتاراپتاندىراتىن ەرەكشە قاسيەتكە دە يە. ەگەر اسقازان جاراسى زاردابىن تارتىپ جۇرسەڭىز، وندا سىزگە ەشكى سۇتىمەن جۇرگىزىلەتىن مىناداي ەم كومەكتەسەدى. كۇن سايىن تاڭەرتەڭ اش قارىنعا ەشكىنىڭ 1 ستاقان شيكى ءسۇتىن ءىشىڭىز. سودان كەيىن كەشكە دەيىن ۇرتتاپ 2 ستاقان ءسۇتتى تاۋىسۋ قاجەت. ەمدىك كۋرس 21 كۇن جۇرگىزىلەدى.

ەشكى ءسۇتى دياتەز دەرتىندە. قازىرگى كەزدە كوپتەگەن بالالار مەن ولاردىڭ اتا- انالارى دياتەز جانە تەرىنىڭ قابىنۋى سياقتى دەرتتەرگە تاپ بولىپ جاتادى. مۇنداي اۋرۋعا شالدىققان بالا قينالاتىندىعى مەن ونىڭ ەمدەلۋى ۇزاق ۋاقىت الاتىنىن اتا- انالار بىلەدى. ال بۇل دەرتتەن ەشكى ءسۇتىن ءىشىپ ءبىرجولا ارىلۋعا بولادى. دارىگەر- پەدياترلاردىڭ انىقتاۋىنشا، ەشكى ءسۇتىن ءجيى ىشەتىن بالالار دياتەز دەرتىنە شالدىقپايدى ەكەن. سوندىقتان دا بالاعا ۇزبەي ەشكى ءسۇتىن بەرىپ، ءتۇرلى دەرتتىڭ الدىن العان دۇرىس.

ۇيقى بەزىنىڭ قابىنۋىنا. ەشكى ءسۇتىنىڭ ۇيقى بەزىنىڭ قابىنۋىندا (پانكرەاتيت) دا پايدالى ەكەندىگى دالەلدەنگەن. بۇل دەرتكە شالدىققان ناۋقاس كۇنىنە 0,5 ستاقان شيكى ءسۇتتى تاماقتىڭ الدىندا 2-اي بويى ءىشۋى قاجەت.

قانت ديابەتى دەرتىنە ەشكى ءسۇتىنىڭ پايداسى. حالىقتىق مەديتسينادا قانت ديابەتىمەن اۋىراتىن ناۋقاستارعا ەشكى سۇتىمەن جۇرگىزىلەتىن ەمدىك تاسىلدەر وتە كوپ. سونىڭ ءبىرى كۇنىگە ءار 2 ساعات سايىن ەشكى ءسۇتىن ۇزبەي ىشۋگە كەڭەس بەرەدى. ءبىراق مۇنداي ەم جۇرگىزگەن كەزدە ءدارى- دارمەك ىشپەۋ قاجەت.

قاتەرلى ىسىك دەرتىنە پايداسى. ەشكى ءسۇتىنىڭ قاتەرلى ىسىك اۋرۋىنىڭ الدىن الىپ، ونىڭ جەڭىل تۇرلەرىنەن ايىقتىراتىن قاسيەتكە دە يە. سونداي- اق، يممۋندى جۇيەنى قاتايتادى.

ەشكى ءسۇتى جۇكتى انالارعا. ەشكى ءسۇتى قۇرامىنداعى دارۋمەندەر، ميكرو جانە ماكروەلەمەنتتەرى انا اعزاسى مەن جاتىرداعى بالا ءۇشىن وتە پايدالى ازىق بولىپ تابىلادى. ال ءسۇت قۇرامىنداعى كالتسي بالانىڭ سۇيەگىن دۇرىس قالىپتاستىرۋعا سەپتىگىن تيگىزسە، بولاشاق انا تىستەرىنىڭ ءتۇسۋىن جانە تىرناقتارىنىڭ سىنۋىن بولدىرمايدى.

ومىراۋدا بالاسى بار اناعا. ەمىزۋلى انا كۇندەلىكتى ەشكى ءسۇتىن پايدالانسا ءوزىنىڭ اعزاسىمەن قوسا بالانىڭ اعزاسىن دارۋمەندەر قورىنا بايىتىپ، جاڭادان قالىپتاسىپ، دامىپ جاتقان سۇيەكتەرىن قاتايتادى. سونداي- اق، ەشكى ءسۇتىن ۇزبەي ىشەتىن ەمىزۋلى انا قان ازدىق دەرتى مەن دارۋمەننىڭ جەتكىلىكسىزدىگىنەن ساقتاندىرىلادى.

ارتىق سالماقتان ارىلعىسى كەلەتىندەرگە. ەشكى ءسۇتى مايلى بولعانىمەن ول اعزاعا ماي جينامايدى. ال قۇرامى دارۋمەندەرگە وتە باي بۇل سۋسىن، ەمدام ۇستاپ جۇرگەن ادام اعزاسىن ءتۇرلى دارۋمەندەرمەن قورەكتەندىرەدى.

ەشكى ءسۇتى كوسمەتولوگيادا. كوسمەتولوگيادا دا ءوز ورنىن تاپقان ەشكى ءسۇتى تەرىدەگى ءتۇرلى بورتپەلەر مەن داقتاردى كەتىرۋدە تابيعي تازارتقىش قۇرال بولىپ تابىلادى. سونىمەن قوسا تەرىنى اعارتىپ، شاشتىڭ ءتۇسۋىن توقتاتادى. ول ءۇشىن ءار شاشتى جۋعان كەزدە، ەشكى سۇتىمەن شايىپ تۇرۋ قاجەت.

 جۇرەك اۋرۋىنا ەشكى ءسۇتىنىڭ پايداسى. سيىر سۇتىنە قاراعاندا ەشكى سۇتىندە ب12 دارۋمەنىنىڭ قۇرامىنا كىرەتىن كوبالتتىڭ مولشەرى 6 ەسە كوپ، ال كاليدىڭ جوعارى مولشەرى جۇرەك- قانتامىر جۇيەسىنىڭ قىزمەتىنە وڭتايلى اسەر ەتەدى.

«ەبىن تاپساڭ، ەشكى باق» دەپ دانا حالقىمىز ايتپاقشى، بۇگىندە ەلىمىزدە ەشكى شارۋاشىلىعى بىرتىندەپ قولعا الىنىپ جاتىر. 2014 - جىلى اتىراۋ وبلىسىندا رەسپۋبليكا بويىنشا تۇڭعىش ەشكى فەرماسى اشىلعانى بەلگىلى. ال بىلتىر قوستانايلىق كاسىپكەر ەشكى سۇتىنەن يوگۋرت، سۇزبە مەن ىرىمشىكتەر شىعارۋدى قولعا العان بولاتىن. باسقا دا ايماقتاردا بىرتىندەپ بۇل شارۋاشىلىق ءتۇرى قولعا الىنۋدا. ولاي بولسا، توقسان توعىز اۋرۋعا ەم ەشكى ءسۇتىن ءوندىرىسىنىڭ بولاشاعى ءالى الدا.

 گۇلدەن ناقبوسىنوۆا