ادامزاتتىڭ تىرشىلىگىنە تىنىس سىيلاعان وكپەنىڭ قۇپياسى
ا دام دەم العاندا اعزا مەن سىرتقى ورتا گازدارمەن الماسادى، ىشكە وتتەگى كىرىپ، سىرتقا كومىرقىشقىل گازى ايدالىپ تۇرادى. دەم الۋ جانە دەم شىعارۋ قان اينالىم جۇيەسى ارقىلى اعزانىڭ بارلىق مۇشەلەرىنە اسەر ەتەدى.
ادام دەنەسى وتتەگىنەن مۇلدەم ايىرىلا المايدى، جاراقسىز گازداردىڭ دەنەدە ساقتالۋىن ءتىپتى قالامايدى. ەگەر بۇل زاڭدىلىق بۇزىلسا، دەنەدەگى بارلىق حيميالىق وزگەرىس بۇزىلادى. دەنساۋلىعى قالىپتى ادامنىڭ وكپەسى وسى قاعيدامەن تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن دامىلسىز جۇمىس ىستەيدى.
ال، وسىلاي ادامزاتتىڭ تىرشىلىگىنە تىنىس سىيلاعان وكپەنىڭ وزىندىك قۇپياسى دا جوق ەمەس. ادام انا قۇرساعىندا جەتىلۋ كەزىندە وكپە قابىسىپ جاتادى، ونىڭ ىشىندە ەشقانداي دا اۋا بولمايدى. قايتا ول سۋعا تولىپ تۇرادى. مىنە بۇل دارىگەرلەردىڭ كوپ ايتاتىن «وكپە سۇيىقتىعى». ادام تۋىلعاننان كەيىن مۇلدە بەيىمدەلمەگەن جاڭا ورتاعا تاپ بولادى. وسى بارىستا ەڭ الدىمەن سول وكپە سۇيىقتىعىن ءسوزسىز تولىق ىعىستىرىپ شىعارۋ كەرەك. ايتپەگەندە، وكپەگە اۋا كىرمەيدى. سونىمەن بىرگە قابىسىپ جاتقان وكپەنى اشۋ ءۇشىن بوبەك وزدىگىنەن اۋا سورىپ تىنىستاۋى دا قاجەت. الايدا شاقالاق نارەستە ءوزىنىڭ تۋىلعانىن، ەندى ءسوزسىز تىنىستاۋى كەرەك ەكەنىن قالاي بىلەدى؟ العاشقى تىنىستاۋ بارىسى قالاي ورىندالادى.
مەديتسينا ماماندارى تاجىريبە ارقىلى نارەستەنىڭ وكپەسىندەگى سۋدىڭ مولشەرى از ەمەس، 60- 70 م ل.، تىپتەن 100-200 م ل. بولاتىندىعىن انىقتادى. الايدا، بالا تۋىلا سالىپ، تەك ءبىر رەت اۋا سورىپ، تىنىس العاننان كەيىن، بۇل سۋ بۇكىلدەي جوق بولىپ كەتەدى ەكەن. وسىلايشا وكپەدەگى سۇيىقتىقتىڭ بىرساتتە ءىزىم- عايىم سارقىلۋى مەديتسينا ماماندارىنىڭ دا تاڭدانىسىن تۋدىردى. سوندىقتان بۇل ءۇردىس عالىمداردىڭ ۇزدىكسىز زەرتتەۋ تاقىرىبىنا اينالعان.
عالىمدار زەرتتەۋ ارقىلى، بالا العاش تىنىس العان كەزدە كوپ كۇش جۇمسايتىندىعىن، ءسىمىرۋ كۇشى زور بولسا، وكپەگە كىرەتىن اۋانىڭ مولشەرى دە كوپ بولاتىندىعىن جانە جالعاستى تەرەڭ تىنىستاسا وكپە كوپىرشىگىندەگى سۋ جوعارى قاراي ىعىسىپ، وكپەدەگى ليمفا تۇتىكشەلەرى ونى دەرەۋ ءسىمىرىپ الاتىندىعىن انىقتايدى. نارەستە بىرنەشە رەت تىنىس العاننان كەيىن، وكپە سۋدان تولىق تازاراتىندىعىن دالەلدەدى.
ايتسەدە بالا تۋىلا سالعاندا وكپەدەگى تىنىس الۋ ءۇردىسىن باستاۋعا قانداي كۇش قوزعاۋ سالادى؟ كوپتەگەن مەديتسينا ماماندارى بۇل سۋىقتىڭ تىتىركەندىرۋ اسەرى دەپ قارايدى. نارەستە تۋىلىپ، جىلى، جايلى انا قۇرساعىنان شىعىپ، مۇزداي سۋىق ورتاعا تاپ بولادى، سۋىقتىڭ اسەرىنەن ۇلكەن ميداعى وكپەنىڭ تىنىس الۋ قىزمەتىن باسقاراتىن نەرۆتەر ويانىپ، بالا تىنىس الا باستايدى دەيدى. مۇنى دالەلدەۋ ءۇشىن، عالىمدار قويعا تاجىريبە جاساعان. ولار ساۋلىق قويدىڭ ىشىنەن تولىق جەتىلمەگەن قوزىنى جارىپ الىپ، ونى سۋىق سۋعا سالادى، وسى كەزدە تىنىس الۋدى مۇلدە بىلمەيتىن قوزى، تىنىس الا باستايدى. زەرتتەۋشىلەر سۋىڭ تەمپەراتۋراسىن قايتادان بىرتىندەپ جوعارلاتىپ، سۋدى 40 °С ىسىتقان ۋاقىتتا قوزىنىڭ تىنىس الۋى توقتاپ قالعان . مىنە بۇدان جەتىلمەگەن قوزىنىڭ تىنىس الۋىنا سەبەپشى بولعان نارسەنىڭ سۋىق ورتا ەكەنىن بىلۋگە بولادى.
ءبىراق، تاعى ءبىر ءبولىم ماماندار بۇل بارىسقا ادامنىڭ توسىن جاعدايعا تاپ بولىپ، ۇرەيلەنگەن ساتىندە، ەرىكسىز تەرەڭ تىنىستاپ سۋىق اۋا سىمىرەتىندىگى سەبەپ بولىپ وتىر دەپ تە قارايدى. نارەستەنىڭ تۋىلۋى، ولار ءۇشىن العاندا توسىن وزگەرىس، بۇل وزگەرىس بالانى شوشىندىرىپ تەرەڭ تىنىستاۋىنا اكەلەدى. مىنە بۇل تىنىس الۋدىڭ باستاماسى، وسىدان كەيىن تىنىس الۋ توقتاۋسىز جالعاسادى دەيدى.
سول سياقتى عىلىمي ۋاجدەردىڭ ەندى ءبىر بايلامدى كوزقاراسى، نارەستە تۋىلعاننان كەيىن، بۇرىن اناسى قامداپ كەلگەن وتتەگى جوق بولادى، وسىدان كەيىن نارەستە دەنەسىندەگى وتتەگى وتە كەمشىل بولىپ، جاراقسىز گازدار ىعىستىرىلماي دەنە ىشىندە جينالىپ قالادى. ەندىگى جەردە ۇلكەن مي وتتەگى جەتىسپەۋ جانە جاراقسىز گازاداردىڭ جينالۋى سىندى قوس رەاكسيانىڭ ىقپالىندا تىنىس الۋدى ارناۋلى باسقاراتىن نەرۆتەردى وياتىپ، وكپەگە بۇيرىق بەرگىزىپ، تىنىس الا باستايدى. قورتىپ ايتقاندا وسى عىلىمي تۇجىرىمداردىڭ بارلىعىدا تولىق دالەلىمەن باسقالاردى مويىنداتا العان جوق. قارسى پىكىرلەر دە كوپ. قازىرگى كۇنى مەديتسينا سالاسىنىڭ بىلىكتى عالىمدارى ءالى دە بولسا وسى ءبىر ادامزاتتىڭ العاش تىنىس الۋىنىڭ تۇپكىلىكتى سەبەبىن تابۋ جولىندا ۇزدىكسىز ىزدەنۋ ۇستىندە .
ال، جالپى ادامزاتتىڭ تىنىس الۋ بارىسى جانە باستى ەرەكشەلىكتەرى تومەندەگىدەي. اتموسفەرالىق اۋا (تىنىس العاندا) قۇرامىندا % 21 وتتەگى جانە % 3 كومىرقىشقىل گازى بولادى. وكپە ارقىلى (تىنىس شىعارعاندا) وتكەن اۋا قۇرامىندا % 16 وتتەگى جانە % 4 كومىر قىشقىلى قالادى. اۋاداعى ازوت مولشەرى وزگەرمەيدى (74 پايىز). اۋانىڭ مولشەرى ادامنىڭ سالماعىنا جانە بويىنا بايلانىستى، بويى ۇزىن جانە سالماقتى بولسا، سوعۇرلىم كوپ اۋا وتەدى. ەرەسەك ادامعا قاراعاندا بالاعا اۋا كوبىرەك قاجەت. 2-3 جاستاعى بالانىڭ وكپەسى ارقىلى 5-6 ل.، كەيدە 7 ل. اۋا وتەدى، بۇل بالانىڭ دەم الۋ ەرەكشەلىگىنە جاتادى، سوندىقتان بالانىڭ دەنەسىنەن بۋ رەتىندە سۋ كوپتەپ شىعىپ، تەرشەڭ بولادى.
كەۋدە قۋىسىن كەڭەيتۋ تاسىلىنە قاراي دەم الۋدىڭ ەكى ءتۇرى بار: ءبىرىنشى، قابىرعالاردى كوتەرىپ كەۋدە قۋىسىن كەڭەيتۋ ارقىلى دەم الۋ - كەۋدەمەن دەم الۋ (جاس ءسابي مەن ايەل ادامدار دەم الىسى) دەپ اتالادى. ەكىنشى، ديافراگمانىڭ كومەگىمەن كەۋدە قۋىسىن كەڭەيتۋ ارقىلى دەم الۋ - ىشپەن دەم الۋ (ەر ادامداردىڭ تىنىس الۋى) دەپ اتالادى.
تىنىس الۋ مۇشەلەرىنىڭ فيزيولوگيالىق كورسەتكىشتەرىنە دەنە ەڭبەگى مەن سپورت اسەر ەتەدى. وكپەنىڭ تىرشىلىك سىيىمدىلىعى (ءو ت س) شتانگيستەردە - 4 ل.، فۋتبولشىلاردا - 4, 2 ل.، بوكسەرلەردە - 4, 8 ل.، قايىقشىلاردا - 5, 5 ل. تىنىس الۋ جيىلىگى سپورتشىلاردا مينۋتىنا 6-8 رەت، ال جاتتىقپاعان ادامداردا - 14-20 رەت. سپورتپەن شۇعىلداناتىن ادامداردىڭ تىنىسى تەرەڭ بولادى. بۇل اعزانىڭ ۇنەمدى قىزمەت ەتۋىنىڭ بەلگىسى. تەرەڭ دەم شىعارعاندا ولاردىڭ سىرتقا ايدالعان اۋاسىنىڭ قۇرامىنداعى كومىر قىشقىل گازى 2 ەسە كوپ بولادى. مۇنداي تەرەڭ دەم الۋ جۇرەككە «ماسساج» جاسايدى دا، ونىڭ قورەكتەنۋىن جانە فيزيولوگيالىق قالپىن جاقسارتادى. تىنىس الۋ مۇشەلەرىن جاتتىقتىرۋ، شىنىقتىرۋ بالالار مەن جاستاردىڭ تىنىس مۇشەلەرى ارقىلى پايدا بولاتىن اۋرۋلارعا قارسى تۇرۋ قابىلەتىن ارتتىرادى. اۋاسى تازا بولمەدە ۇيىقتاۋ، بولمەلەردى جەلدەتۋ، تازا اۋادا سەرۋەندەۋ، جەڭىل، دەنەنى قىسپايتىن، قيمىل- قوزعالىسقا كەدەرگى كەلتىرمەيتىن كيىممەن ءجۇرۋ ت. ب بارلىعى دا ەركىن، جايلى تىنىس الۋىمىزعا، سول ارقىلى دەنساۋلىعىمىزدى مىعىم ەتۋىمىزگە كومەكتەسەدى.
باقىتجول كاكەش
