جانات باقىت: ايەل مەن ەر تەڭ ەمەس. ەركەكتىڭ اتى - ەركەك
جان- جاقتى بولۋدىڭ قۇپياسى - ەڭبەكسۇيگىشتىكتە، ال جۋرناليستيكا - جانكەشتىلىكتى قاجەت ەتەتىن سالا دەپ بىلەدى. قازىرگى ۋاقىتتا ەكى بالانىڭ اناسى جان- دۇنيە سۇلۋلىعى مەن ءتان سۇلۋلىعى تۋرالى اشى شىندىقپەن بولىسەدى. ايەل مەن ەردىڭ قۇقىعى ەشقاشان تەڭ بولمايدى، وعان قاراماستان ءوزىن باقىتتى ايەلمىن دەپ سەنىممەن ايتا الادى.
- قاي جاسىڭىزدا ءومىرىڭىزدى جۋرناليستيكا ماماندىعىمەن بايلانىستىرۋدى شەشتىڭىز؟
بالا كۇنىمدە مۇعالىم بولسام، وسكەلەڭ ۇرپاققا ءبىلىم بەرسەم دەگەن ارمانىم بولدى. سول ارمانمەن فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە ءتۇستىم. الايدا تاعدىر ماڭدايىما تەلەارنا سالاسىندا قىزمەت ەتۋدى جازعان شىعار، 2004 -جىلى «انا ءتىلى ارۋى» بايقاۋىندا جەڭىسكە جەتتىم. شارادا ەرەكشە كوزگە تۇسسەم كەرەك، باعدارلامانى جۇرگىزۋگە شاقىردى. الدىمەن «حاباردا»، سوسىن «ن ت ك» تەلەارناسىنا اۋىستىم. قازىر «ك ت ك» تەلەارناسىندا قىزمەت ەتۋدەمىن.
- جۋرناليست بولۋ جولىندا كوپشىلىكتىڭ كوزقاراسىن وزگەرتۋ نەمەسە اسەر ەتۋ سياقتى اشىق ويلارىڭىز بولدى ما؟
- قازىر تەحنولوگيا كۇن ساناپ قارىشتاپ دامۋدا. تاياقتىڭ ەكى ۇشى سەكىلدى ونىڭ پايدالى دا، زياندى دا تۇسى بار. تەحنولوگيانىڭ دامىعانى سول، اقپاراتتى ەڭ ءبىرىنشى تەلەارنادان ەمەس، عالامتوردا الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى وقيتىن بولدىق. وسى تۇرعىدا ءوزىمىزدى مازالايتىن، الاڭداتاتىن ماسەلەنى پاراقشامىزعا جاريالاۋ ارقىلى حالىققا جەتكىزەمىز. ءوزىمدى ءتىل جاناشىرىمىن دەپ ايتا الامىن. قازاق ەلىندە تۇرىپ، انا تىلىمىزگە ءاتۇستى قارايتىنىمىز جانىمدى اۋىرتادى. قايدا قاراساڭ دا تولعان قاتە. سول قاتەلەردى تۇزەتۋ ماقساتىندا سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، الەۋمەتتىك جەلىگە سالامىن. نەمەسە قاتەنى جىبەرگەن نىسانعا باس سۇعىپ، دۇرىس اۋدارماسىن ايتىپ كەتەم، كەيدە سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، پاراقشاما سالامىن. ادام الەۋمەتتىك جەلىدە كوپ وتىرادى، بىرەۋى بولماسا ءبىرى جەتكىزىپ قاتە تۇزەلەر دەپ ۇمىتتەنەمىن.
- جۋرناليست كۇن سايىن تاڭقالارلىق وقيعالاردى العاشقى بولىپ بىلەدى، شىنايى ەموتسياسىز ەكراننىڭ الدىندا وتىرعان كوپشىلىككە جاڭالىقتى ايتۋعا مىندەتتى. جۇمىس كۇنى اياقتالعان سوڭ جانۇياڭىزعا قانداي اسەرمەن ورالاسىز؟
- جۋرناليستيكا - جانكەشتىلىكتى قاجەت ەتەتىن سالا. ونىڭ ۇستىنە ۇنەمى شىنايى اقپارات جەتكىزەتىن ارنامىزدىڭ جاڭالىقتارى قانداي ەكەنىن بىلەسىز. ءارى حالىق الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاما كومەك سۇراپ حاتتار جازادى. قازىرگى قاتىگەز قوعامدا ءتۇرلى جانتۇرشىگەرلىك جاعدايلار ورىن الىپ جاتىر. حات يەسىنە تەلەارناداعى ارىپتەستەرىمىز بىرىگىپ كومەكتەسىپ شەشىمىن تابۋعا تىرىسامىز.
ءبىراق ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان پەندە بولعان سوڭ، شىنى كەرەك ونداي جاڭالىقتاردى وقۋدىڭ ءوزى اۋىر. ءتىپتى جارناما كەزىندە وتىرىپ جىلاپ تا الاتىن كەز بولادى. اسىرەسە سوڭعى كەزدە بەلەڭ العان تاستاندى بالالار ماسەلەسى، جىندىحانادا جاتقان ساپ- ساۋ قىز مارجان تۇرلىبايەۆانىڭ تاعدىرى، قورلىقپەن كوز جۇمعان ەراسىلدىڭ ءولىمى، قۇلاعان تىكۇشاق، قايتىس بولعان 2 ايلىق ءسابي. وتە اۋىر!
الايدا جۇمىستىڭ اتى جۇمىس، قۇلازىعان كوڭىل- كۇيدى ۇيگە الىپ كەلىپ بالالارعا بىلدىرۋگە انا رەتىندە حاقىم جوق. بالاپاندارىم جۇگىرىپ شىعىپ موينىمنان اسىلعاندا ولاردىڭ رياسىز كۇلكىسى بارلىق قيىنشىلىقتى ۇمىتتىرادى.
- جۇمىستا كوپ قوبالجيسىز با؟ جۇيكەڭىزدى تىنىشتاندىراتىن ارنايى ادىستەرىڭىز بار ما؟ تاننەن باسقا جان دەنساۋلىعىن ساقتاۋ ءۇشىن قانداي ارەكەتتەر جاسايسىز؟
- ارينە العاش تىكەلەي ەفيرگە شىققان كەزدە قوبالجۋ بولدى. ءبىراق تىنىشتاندىراتىن ءدارى ىشەتىندەي ءسات بولماپتى. ونىڭ ۇستىنە مەن ءدارى ىشپەۋگە تىرىسامىن. دەمالىس كۇندەرى سپورتپەن شۇعىلدانۋعا ۋاقىت تاپسام جۇمىس ورتاسىنداعى تۇسكى دەمالىستا، جاتاردا كىتاپ وقيمىن.
- ءارقاشان كورىكتى جانە بەلسەندى بولىپ جۇرەسىز. ءسىزدى وسىنداي ارەكەتتەرگە كىم نەمەسە نە شابىتتاندىرادى؟
- جالپى ايەل ادام جاتاردا جانە ۇيقىدان ويانعان سوڭ 15 مينۋتىن وزىنە ارناۋى كەرەك. 15 مينۋت تۇگىلى، ساعاتتاپ الەۋمەتتىك جەلىدە وتىرامىز عوي. ءبىز ءدۇيىم ەلدىڭ الدىنا كوگىلدىر ەكرانعا شىعاتىن بولعاندىقتان، ولپى- سولپى جۇرۋگە حاقىمىز جوق. مەن تەلەارناعا شىقپاعان كۇننىڭ وزىندە دە اسىل جارىم ءۇشىن كورىكتى بوپ ءجۇرۋىم ءتيىس. قالاي دەسەك تە، ەر ادام كوزىمەن سۇيەتىنىن بىلەمىز.
- ءستيلدى ءوزىڭىز تاڭدايسىز با الدە كومەكشىلەرىڭىز بار ما؟ قازاقستاندىق ديزاينەرلەردىڭ كيىمىن كيگەندى ۇناتاسىز با؟
- مەنىڭ تەك قازاقي ناقىشتا كيىنەتىنىمدى بىلەسىزدەر. قازىرگى ءستيليستىم - شىمكەنتتىك ديزاينەر عاني كوبەيەۆ. سول كىسىنىڭ كيىمدەرىن ساتىپ الامىن. «اسىل مۇرا» شەبەرحاناسىنان دا ارنايى تاپسىرىسپەن كويلەكتەر، جاكەتتەر الامىن.
ءبىر قۋانارىم، قازىر قازاقي ناقىشتاعى كيىمدەرىمىز سانگە اينالىپ كەلە جاتقانداي. نەگە شەتەلدىڭ دۇنيەسىن تاڭسىق كورۋىمىز كەرەك؟ ءوزىمىزدىڭ كەرەمەتتەي ويۋ- ورنەكپەن نەگە كيىم شىعارماسقا؟ وتاندىق ديزاينەرلەر ويۋ-ورنەكپەن، باعاسىن قولجەتىمدى ەتىپ ەرەكشە كيىمدەردى كوپتەپ تىگۋدە. ەندى دۇكەندەردەگى شەت ەلدىڭ تاۋارىن ىسىرىپ، نارىقتا حالىق ءۇشىن قولجەتىمدى ەتىپ، ودان دا كوبەيتە بەرسە نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.
- ماكياج، مانيكيۋردى شەبەرلەرگە سەنىپ تاپسىرعاندى ءجون سانايسىز با الدە ءوزىڭىزدىڭ قولىڭىزدان كەلسە جاساي بەرەسىز بە؟
- وسى جاسىما دەيىن سۇلۋلىق سالونعا، كوسمەتولوگقا بارىپ كورمەپپىن. ءارى ەفيرگە شىققان كەزدە گريمدى ءوزىم جاسايمىن. ارنايى كۋرسىن وقىعان جوقپىن، ءبىراق ەفيرگە شىعاتىن ادام كوبىندە گريممەن جۇرەتىندىكتەن، وسى سالاعا قىزىعۋشىلىعىم تۋىپ، جەكە مەڭگەرىپ الدىم.
- دەكرەتتىك مەرزىمدە بولعاندا جۇمىسقا قايتا ورالۋ قيىن بولعان جوق پا؟ بالامەن ۇيدە وتىرۋ نەمەسە جۇمىسقا شىعۋ سياقتى تاڭداۋ تۇردى ما؟
- شىنىمدى ايتسام، بالامەن دەكرەتتە وتىرعان كەزدە دە دەمالعان جوقپىن. سەبەبى اكەمنىڭ كوزىندەي قالعان، 22 جىلدىق عۇمىرى بار «ادامزات جانە قورشاعان ورتا» گازەتىن باسقارىپ وتىرعان جايىم بار. گازەت ۇزدىكسىز شىعۋى ءتيىس، سوندىقتان بالا تاربيەسىمەن دە اينالىستىم، جۇمىستى دا قاتار الىپ ءجۇردىم.
- باقىتتى ايەلمىن دەپ ايتا الاسىز با؟
- قۇدايعا شۇكىر، باقىتتى ايەلمىن دەپ ايتا الامىن. ايەل ءۇشىن ەڭ ۇلكەن باقىت - انا بولۋ. قازىر اياۋلى انا، سۇيىكتى جار، ۇلگىلى كەلىنمىن.
- ۇلگىلى جانە جان- جاقتى انا مەن جار بولۋدىڭ قۇپياسىمەن بولىسە الاسىز با؟
- انا - بالا تاربيەسىندەگى ەرەكشە تۇلعا. دانا اباي «ادام بويىنداعى بارلىق قاسيەتتەر انانىڭ اق سۇتىمەن جارالعان» دەگەن. بۇگىنگى جەتكەن جەتىستىگىمە تەك اتا- انامنىڭ بەرگەن تاربيەسى سەبەپ. سەبەبى وتباسىنداعى تاربيەنىڭ كەرەمەتى بالانى ەڭبەككە باۋلۋ. بۇل ادامدىق كەمەلدەنۋدىڭ نەگىزى. اكەم مارقۇم «ەڭبەك ەتە بىلمەگەن نەمەسە ونى جەك كورگەن ادامنىڭ وتباسىندا بەرەكە بولمايدى» دەۋشى ەدى. وتباسىندا دا، قوعامدىق ورتاداعى تاربيە دە بالالاردى ەڭبەكتەنۋگە، ەڭبەكسىز بوس وتىرا المايتىنداي سەزىمگە شاقىرۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. وسىنداي وتباسىندا ادەپ- ينابات، ادالدىق پەن اقپەيىلدىك ۇستەمدىك ەتەدى.
ءوزىم ەڭبەككە 17 جاسىمنان باستاپ ارالاستىم. جوعارعى وقۋ ورنىندا وقىپ ءجۇرىپ، ەكى جەردە قىزمەت ەتتىم. اتا- انام ەش قارسى بولمادى، سەبەبى بارىنە ۇلگەرەتىنمىن. ادام شىن قالاسا، بارىنە ۇلگەرەدى، تەك ماقسات پەن نيەت بولسا بولعانى. بالا كۇننەن سول ادەت قالىپ قالعان، ءقازىر دە بىرنەشە جۇمىستى قاتار اتقارىپ ۇلگەرىپ ءجۇرمىن. قۇدايعا شۇكىر، ايەل ادامنىڭ مىندەتى مەن بالا تاربيەسىن دە قاتار الىپ ءجۇرمىن.
- بالانى تاربيەلەۋدە قانداي كوزقاراستاردى ۇستاناسىز؟ ءوزىڭىزدى قاتال نەمەسە وتە جۇمساق انامىن دەپ ايتا الاسىز با؟
- وتباسى تاربيەسىندە اكەنىڭ دە، انانىڭ دا ورنى بولەك. اكە مەن انا بالانى بىرگە تاربيەلەۋ كەرەك، سەبەبى بالا تاربيەسىندەگى اكەنىڭ ورنى ەرەكشە. اكەنىڭ قاتال تالابىن جانە تاربيەسىن كورگەن بالا ەرتەڭ قوعامدا دا، ءوز وتباسىندا دا شەشۋشى تۇلعا بولا الادى. اكە قاشاندا بالانى سوزبەن ەمەس، ءوزىنىڭ ىسىمەن تاربيەلەۋى ءتيىس. ەر بالا ەڭ الدىمەن اكەنىڭ ونەگەسىنەن ناعىز ەر ادام قانداي بولۋ كەرەكتىگىن قابىلدايدى.
ءوز باسىم بالاعا قول كوتەرۋ دەگەندى تۇسىنبەيمىن. اتا- انامنىڭ دا ۇرىسىپ، قول كوتەرگەن كەزى بولماپتى. سوندىقتان بولار ۇرىس- كەرىس، دولىلىق مىنەزدى اللا تاعالا بەرمەپتى.
بالا بولىپ، شالالىق ىستەسەك، اقىلمەن تۇسىندىرەتىن اكە- شەشەم. مەن ءتۇسىنىپ، ەكىنشى قايتالامايتىنمىن. بويىما سۋسىنداعان تاربيەنى ەندى بالالارىما بەرۋدەمىن. جولداسىم دا ەشقاشان قول كوتەرمەيدى، تىڭداماي بارا جاتسا، بالالارىما ءبىر ەسكەرتەدى، ەكىنشى رەت ولار قايتالامايدى.
ءارى بالا تەحنيكاعا جاقىن، كەز كەلگەن پلانشەتتى سەنەن ارتىق مەڭگەرىپ الادى. زامان تالابى بولسا دا، ايفون، ايپاد دەگەندى بالاعا ۇستاتپايمىن. ورنىنا ەرتەگى وقىپ، كىتاپتار ساتىپ اپەرەمىن.
- سوڭعى ۋاقىتتا ءسىزدىڭ ينستاگرام پاراقشاڭىزدا "وتباسى" اتتى ايدارى پايدا بولدى. جاريالاتىن اڭگىمەگە قاتىستى ءوز پىكىرىن ءبىلدىرۋدى مىندەت تۇتقاندار دا كوپ. ءسىز سول وقيعالاردى قايدان الاسىز؟ ەگەر جەكە جىبەرگەن بولسا نەلىكتەن كوپشىلىكپەن ءبولىسۋدى دۇرىس دەپ سانايسىز؟
- بۇرىن تەلەارنادان كورسەتەتىن جۇرگىزۋشى، انشىلەردى ومىردە كورۋ نەمەسە تىلدەسۋ ارمان بولسا، قازىرگى كۇنى الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى ولارعا حات جازىپ جەكە سويلەسۋگە مۇمكىندىك بار. عالامتوردىڭ پايدالى تۇسى دا سول، وقىرمانىڭنىڭ ويىن بىلەسىڭ، وعان جاقىنداي تۇسەسىڭ. سەنىڭ جان دۇنيەڭ قانداي ەكەنىن تانىپ بىلەدى.
ماعان حاتتار كوپ كەلەدى. الەۋمەتتىك جەلىدە وقىرمانداردىڭ حاتىن وقىپ قانا قويماي، قازىرگى ومىردە بولىپ جاتقان وقيعالاردى اڭگىمە، پوۆەست رەتىندە جاريالاپ ءجۇرمىن. وقىرماندارمەن نە ءىشىپ، نە جەگەنىم تۋرالى بولىسكەننەن گورى، ولاردىڭ باسىنداعى قيىندىقتارى، وقيعالارىمەن ءبولىسىپ، كوپشىلىكتىڭ نازارىنا ۇسىنامىن. تاعدىرلاس جاندار ءبىر- بىرىنە اقىلدارىن ايتىپ، نيەت- تىلەكتەرىن ءبىلدىرىپ جاتادى.
- ايەل مەن ەرلەردىڭ قۇقىعى تەڭ دەپ ويلايسىز با؟ فەمينيزمگە كوز قاراسىڭىز؟
- جوق! ايەل مەن ەردىڭ قۇقىعى ەشقاشان تەڭ بولمايدى. ەركەكتىڭ اتى - ەركەك. ايەل ادام ءبىر ساتى تومەن تۇرۋى كەرەك. وسى سۇراققا جاۋاپ رەتىندە، «ايەل باقىتى» اتتى اڭگىمەمنەن ءۇزىندى كەلتىرە كەتەيىن:
«ەلدىڭ الدىندا «كۇيەۋىمنىڭ قولىنان تۇك كەلمەيدى، وسىنى ادام قىلعان مەن» دەگەن اڭگىمەلەردى ەشقاشان ايتپاعان ءجون. تۋرا سونداي بولعان كۇننىڭ وزىندە دە. سەبەبى مۇنداي اڭگىمە ايتقان ايەل ەلگە جەكسۇرىن، ال ونىڭ كۇيەۋى بەيشاراعا اينالادى. ەركەكتىڭ باسىن تورگە دە، كورگە سۇيرەيتىن ايەل.
سىيلاستىق، وتباسىنداعى تىنىشتىق، ەرلى- زايىپتىلار اراسىنداعى ۇيلەسىمدىلىك، باقىت جانە ماحاببات، ءبارى- ءبارى ايەلدىڭ قولىندا ەمەس پە؟ ەر ادام ەرتە تۇرعاندا ايەل ادام تىرايىپ ەشقاشان ۇيىقتاپ جاتپاۋى كەرەك. «تاڭعى اس- تاڭىردەن» دەپ اتا- بابامىز تاڭعى اسىن وتباسىمەن ىشكەن.
سلەپاكوۆ «بارلىق ەركەكتەر ءابسوليۋتتى. ۇدايى. ايەلدەرىنىڭ كوزىنە ءشوپ سالادى» دەگەن. ءبىراق، تەك سەنىڭ كۇيەۋىڭ ونداي ەمەس. وسىعان ءوزىڭدى سەندىرۋىڭ كەرەك. ەركەكتەر نەگە باسقا ايەلدەرگە كوز سالادى؟ ساعان ەمەس، بويانعان وزگە ايەلگە نەگە سۇقتانا قارايدى؟ ويتكەنى ولار قاشان كورسەڭ ادەمى، كۇتىنگەن كۇيدە جۇرەدى. ارينە، جان دۇنيەڭ باسقادان قاراعاندا مىڭ ەسە باي شىعار. ءبىراق جان سۇلۋلىعىنا ەركەك اتاۋلىنىڭ تۇكىرگەنى بار، اشى دا بولسا شىندىق! سالپى ەتەك، بىتتيىپ سەمىرگەن ايەلدەن ولار شارشايدى. ارينە سوسىن كۇيەۋىڭ تۇرا قاشادى. فيتنەسكە جازىل. اقىرىپ- شاقىرىپ ءقادىرىڭدى كەتىرگەنشە، «سەنىكى ءجون» دەي سالساڭ، ەركەك بالا سياقتى ءماز بولىپ، ءوزى- اق قاسىڭنان شىقپايتىن بولادى. ۇرىسسا، ۇندەمەي قۇتىل، ەركەكتەر دولى ايەلدەردى ۇناتپايدى. ونىڭ قابىرعاسىنان جارالعانىڭدى قىلىقتى قىلىعىڭمەن ءبىلدىر. ەڭ باستىسى ابدەن ۇيدە وتىرىپ زەرىگىپ، جامان ويعا بەرىلىپ، قىزعانىشتىڭ جەتەگىنە كەتپەس ءۇشىن - جۇمىس ىستەگەن دۇرىس.
جۇمىس ىستەسەڭ، سەندە بيولوگيالىق ساعات قالىپتاسادى. ماقسات پەن ەرەجە پايدا بولادى. ۋاقىتىڭ تىعىز بولادى، سول كەزدە كورەسىڭ، ۋاقىتتى ۇتىمدى پايدالانۋ ءۇشىن بالالارىڭا دا، كۇيەۋىڭە دە، ءۇي شارۋاسىنا دا ۇلگەرەتىن بولاسىڭ! سوسىن! وتباسىڭا تاماقتى ءوزىڭ ءپىسىرۋىڭ كەرەك. ەركەك ادام ايەلىنىڭ تاعامىن سۇيسىنە جەيدى عوي، ول اسقا ەڭ قىمبات مەيرامحانانىڭ دا تاعامى جەتپەيدى. مىنە، وسىلاي! ەسەسىنە، جۇيكەڭ تىنىش بولادى».
- بولاشاق انالارعا جانە كەلىنشەكتەرگە قانداي كەڭەس بەرە الاسىز؟
- قازىرگى باستى ماسەلەردىڭ ءبىرى - بالا ساۋلىعى. دۇنيەگە كەلگەن ءسابيدىڭ تەڭ جارتىسىنىڭ دەنساۋلىعى ناشار. كەزىندە جاسالعان قاتە، بولاشاق انانىڭ نەمقۇرايلىعى بالانىڭ بۇكىل ءومىرىن وزگەرتىپ جىبەرەدى. كەمىس بولىپ تۋىلعان بالا ءومىر بويى ءوزىن كىنالاپ، باسقالاردان تومەن ساناۋمەن وتەدى. ماسەلەن، جاقىندا مىناداي حات كەلدى. كەلىنشەك جۇكتىلىك كەزىندە تۇماۋمەن اۋىرىپ ەمدەلمەي جۇرە بەرگەن. ايى- كۇنى جاقىنداعان كەزدە ۋزي ارقىلى دارىگەرلەر بالانىڭ دەنساۋلىعىندا اقاۋ بارىن بىلەدى. ەشتەڭەگە قاراماستان كەلىنشەك بالاسىن دۇنيەگە اكەلەدى. وكىنىشكە وراي، بالا كەمىس بولىپ تۋىلدى. ءبىراق حالىقتان اقشا جيناپ، كوپتەگەن وپەراتسيا جاساتىپ، تالاي قيىندىقتى باستان كەشىرەدى. ال كۇيەۋى مەن ەنەسى، قولداۋ كورسەتۋدىڭ ورنىنا كەلىنشەكتى تابالادى. اقىرى اجىراسىپ تىندى. ايەل ادام قىرىق جاندى، جالعىز ءجۇرىپ بالاسىن ەمدەتەدى.
سوندىقتان بولاشاق انالارعا ايتارىم، ءبالاڭىزدىڭ دەنى ساۋ، وتباسىمدى باقىتقا بولەيمىن دەسەڭىز، دەنساۋلىعىڭىزعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراڭىز!
pandaland.kz
