ەسەي جەڭىس ۇلى. ريو وليمپياداسىنا كىمدەر بارادى؟
لوندون وليمپياداسىنان بەرگى ءبىر سيكلدا قازاقستان ءوزىن سپورتشى مەملەكەت رەتىندە ۇستاپ تۇرا الدى ما؟
ەگەر وسى 4 جىلدى تۇتاس الىپ قاراستىرساق، قازاقستان ءالى لوندون دەڭگەيىندە تۇر. بۇل، ءبىر قاراعاندا، جامان دا ەمەس. لوندون وليمپياداسىندا قازاقستان 12 -ورىن الىپ، ءوز تاريحىنداعى ەڭ جوعارى كورسەتكىشكە قول جەتكىزگەن-دى. ەندى ريودا سول بيىكتە قالا بەرۋدىڭ ءوزى بىزگە ۇلكەن كۇشكە ءتۇسۋى مۇمكىن. اڭگىمەمىزدى تارقاتىپ ايتايىق.
ءۇش الەم چەمپيوناتى - 8 چەمپيون
2012 -جىلدان بەرى ەلىمىزدە سپورتتىڭ وليمپيالىق ساناتتاعى تۇرلەرىنەن - بوكستان، اۋىر اتلەتيكادان جانە دزيۋدودان الەم چەمپيوناتتارى ءوتتى. العاشقى ەكەۋىن - الماتى، كەيىنگىسىن استانا وتكىزدى. مۇنداي مارتەبەلى سىنداردىڭ ەلىمىزدە وتكىزىلۋىنىڭ ءوزى ۇلكەن تابىس. دەگەنمەن بوكستان جانە اۋىر اتلەتيكادان وتكەن الەمدىك دودالار وليمپيادا جولدامالارىن تاراتۋعا تىكەلەي قاتىستى بولعان جوق. ياعني، وليمپياداعا ءبىر جىل قالعاندا جۇرتتىڭ ءبارى نازار تىگەتىندەي سىن بولمادى. سوندىقتان الماتىدا بوكستان - 4، اۋىر اتلەتيكادان 3 سپورتشىمىزدىڭ الەم چەمپيونى اتانۋىن وسى كۇنى جىلناما بەتتەرىندەگى جەتىستىك دەپ قاراۋعا عانا بولادى. ونىڭ ۇستىنە، الماتى دوداسىنان كەيىن سپورتتى مۇلدە تاستاپ كەتكەن سپورتشىلار دا (م. اقشالوۆ، ۆ. سەدوۆ) بار، كەيىن دوپينگ داۋىنا ىلىككەن جۇلدەگەرلەر دە (ج. قىدىربايەۆ، ا. وتەشوۆ) بار. ال دزيۋدودان الەم چەمپيوناتى استانادا 2015 -جىلى ءوتتى. قازاق ۇلانى ە. سمەتوۆ تۇڭعىش رەت قازاق بالۋاندارى اراسىندا الەم چەمپيونى اتاعىنا قول جەتكىزدى. ءسويتىپ، مارتەبەلى جارىستا توپ جارعان قانداسىمىز ءوزىن ريو وليمپياداسىنىڭ فاۆوريتتەرى قاتارىنا ەركىن قوستى. ەگەر برازيليا جەرىندە دە وزا شاۋىپ جاتسا، ەلدوس سپورت تاريحىندا ماڭگى قالاتىن ساڭلاق بولماق.
لوندون وليمپياداسىنان بەرگى الەمدىك سىنداردا باسقا سپورت تۇرلەرىنەن ولجا سالعان سپورتشىلارىمىز سيرەك. ءبىز قاتتى ءۇمىت كۇتەتىن كۇرەس تۇرلەرىنەن ءالى كۇنگە، دالىرەك ايتساق، 2001 -جىلدان بەرى بىردە- ءبىر قازاقستاندىق الەم چەمپيونى شىققان جوق. تيىسىنشە، 1996 -جىلدان بەرى قازاق دالاسى ءالى ەشبىر بالاسىنىڭ وليمپيادادا توپ جارعانىن كورە الماي ءجۇر. ونى ايتاسىز، 1980 -جىلدان بەرى، ياعني ءشامىل سەرىكوۆ پەن جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ داۋىرىنەن بەرى ەشقانداي قازاق بالۋانى وليمپ بيىگىنە كوتەرىلگەن ەمەس. ەندەشە، ءوزىمىزدى قانشا بالۋان ۇلت دەسەك تە، سونى الەمدىك سىنداردا دالەلدەي الماي كەلە جاتقان جايىمىز بار. مۇمكىن، ەشقانداي دا بالۋان حالىق ەمەس شىعارمىز...
باسقا سپورت تۇرلەرى بويىنشا اراداعى 4 جىل بىزگە كوپ جەڭىس ۇسىنا قويعان جوق. شىنىن ايتقاندا، ۇسىنا قوياتىنداي ەشبىر ۇزدىگىمىز دە بوي كورسەتپەدى. ءجۇزۋ سپورتىنان ازيا ويىندارىندا تاماشا تانىلعان دميتري بالانديننىڭ الەم چەمپيوناتىندا العاشقى بەستىككە ەنۋىنىڭ ءوزى ءبىز ءۇشىن ۇلكەن جاڭالىق بولىپ تۇر. ال جەڭىل اتلەتيكادان جالعىز سەنەرىمىز - ولگا رىپاكوۆا. لوندون وليمپياداسىنان كەيىن ەكىنشى پەرزەنتىن دۇنيەگە اكەلىپ، ەكى جىلداي دەمالعان ءدۇلدۇل بىلتىرعى الەم چەمپيوناتىندا العاشقى ۇشتىككە ەندى. وليمپيادا قارساڭىندا بۇل ناتيجەنى وتە جاقسى دەپ باعالاۋىمىز كەرەك.
اۋىر اتلەتيكا: دوپينگ تىزەدەن قاعىپ تۇر
لوندون وليمپياداسىندا اۋىر اتلەتيكادان 4 ساڭلاعىمىز جەڭىس تۇعىرىنا كوتەرىلدى. ارادا وتكەن 4 جىل ىشىندە وسى تورتەۋى دە ساناتتان شىعىپ قالعان جوق. ولاردىڭ ىشىنەن ءزۇلفيا چينشانلو مەن يليا يليندى ريو وليمپياداسىنىڭ فاۆوريتى دەي الامىز. ءزۇلفيا مەن يليا الماتى-2014 دوداسىندا توپ جاردى. يلين وتكەن جىلى الەم رەكوردىن تاعى جاڭارتتى. ال 4 جىل ىشىندە تۇرمىسقا شىعىپ قانا قويماي، جۇبى ۆ. سەدوۆپەن جولىن بولەكتەپ ۇلگەرگەن سۆەتلانا پودوبەدوۆانىڭ بابى جايلى ءتۇيىندى اڭگىمە ايتۋ ءالى قيىنداۋ. ول 2015 -جىلى حيۋستوندا (ا ق ش) وتكەن الەم بىرىنشىلىگىندە IV ورىن الدى. قوسسايىس قورىتىندىسىندا چەمپيون اتانعان يۋ كاڭنان (قىتاي) نەبارى 6 كەلى عانا ۇتىلدى. بۇل اسا تومەن كورسەتكىش ەمەس. وليمپياداعا بارسا، سۆەتانىڭ تاسءتۇيىن ونەر كورسەتەتىنىنە سەنگىمىز كەلەدى. ال مايا مانەزا تۇرمىسقا شىعىپ، بالالى بولعان سوڭ، ءالى بابىنا ەنە قويعان جوق. ونىڭ ۇستىنە، ۇلتتىق قۇراما باپكەرلەرى ونى سوڭعى الەم چەمپيوناتىنا 69 كەلى سالماق دارەجەسىندە سىنعا قوستى. از ۋاقىتتا بابىنا كەلىپ ۇلگەرسە، مايا ريو دوداسىندا 63 كەلىدە ونەر كورسەتۋى بەك مۇمكىن. جالپى، ايەلدەر اراسىندا سوڭعى 4 جىلدا كەرەمەت جەتىستىگىمەن تانىلعان جازيرا جاپپارقۇل ەكەنىن مويىنداۋعا ءتيىسپىز. وڭتۇستىكتىڭ زىلتەمىرشىسى ەكى الەم چەمپيوناتىندا كۇمىس جۇلدە جەڭىپ الدى. ريو وليمپياداسىندا ايەلدەر اراسىندا 4 سپورتشىمىز ونەر كورسەتۋگە ءتيىس. ەگەر باپكەرلەر قۇرامى چينشانلو، مانەزا، جازيرا جاپپارقۇل جانە پودوبەدوۆا سياقتى ساڭلاقتارعا سەنىم ارتاتىن بولسا، كارينا گوريچيەۆا، مارگاريتا ەليسەيەۆا سياقتى جاڭا تانىلىپ كەلە جاتقان تالانتتى جاستارعا سال ايالداي تۇرۋعا تۋرا كەلەدى.
ەرلەر اراسىندا يلين، قىدىربايەۆ، وتەشوۆ ۇشتىگى ريودا باستى ءۇمىتىمىز بولاتىنى انىق ەدى. الايدا حيۋستونداعى سىننان كەيىن قىدىربايەۆ پەن وتەشوۆ دوپينگ داۋىنا شىرمالدى. ولاردىڭ ماسەلەسى ءالى شەشىمىن تاپقان جوق. الايدا از ۋاقىتتا اقتالىپ ۇلگەرمەيتىنى جانە ۆ سىناماسىنىڭ اشىلمايتىنى دا بەلگىلى بولعان سوڭ، بۇل ەكى مىقتىنى تىزىمنەن سىزا تۇرۋعا ءماجبۇرمىز. ەندى كىم قالادى؟ يلين مەن الەكساندر زايچيكوۆ 105 كەلىدە سىنعا تۇسسە، 77 كەلىدە نيجات راگيموۆ نامىسىمىزدى قورعاسا، جەڭىل سالماقتارعا ارلي چونتەي مەن فارحاد حاركيدى اپارۋعا تۋرا كەلە مە؟ بۇل ەكى لەگيونەر ۋنيۆەرسيادادا ولجا سالعانى بولماسا، 4 جىلدان بەرى ءبىزدى الاقايلاتا العان جوق. ەرلەر ريو وليمپياداسىندا 6 جولداماعا يە. 94 كەلىدە وتەشوۆ پەن قىدىربايەۆ قاتىستىرىلماسا، سپورتتان كەتكەن سەدوۆ قايتا ورالمايتىن شىعار. دەمەك، بۇل سالماقتا دال قازىر دەنيس ۋلانوۆقا تاماشا مۇمكىندىك تۋۋى مۇمكىن. جالپى، اۋىر اتلەتيكادان قازىر قازاقستاننان باسقا ءۇش ەلدىڭ ءباسى جوعارى. ك ح د ر مەن قىتاي زىلتەمىرشىلەرى، سونداي-اق، رەسەي اۋىر اتلەتتەرى تاعى دا ريو دۋىن قىزدىرادى. ەۋروپادا پولياكتار مەن لاتىشتار مىقتى.
بوكس: تىكەلەي جولداما ءالى از
بوكستان قازاق سپورتشىلارى قاي جارىسقا قاتىسسا دا، مىقتىلار قاتارىندا بولاتىنىنا كوز دە، كوڭىل دە ۇيرەنگەن. الماتىدا وتكەن الەم چەمپيوناتى 4 ساڭلاقتى دارالاعان-دى. الايدا 2015 -جىلعى دۇنيە دوداسى توماعامىزدى كوزگە قايتا كيگىزگەندەي بولدى. ەكى بوكسشىمىز عانا جارتىلاي فينالعا ءوتتى، ەكەۋى دە فينالدا ءسۇرىندى. ءسويتىپ، الماتى سالتاناتىنىڭ شيرەگىنە دە جەتە الماي، ريو وليمپياداسى الدىندا قالىڭ ويعا بەرىلۋگە ءماجبۇر بولدىق. قازىرگە دەيىن 4 بوكسشىمىزدا عانا وليمپيادا جولداماسى بار. ونىڭ بىرەۋى - دانيار ەلەۋسىنوۆ (69 كەلى) قانا جولداماعا الەم بىرىنشىلىگىنە قول جەتكىزدى. ءبىرجان جاقىپوۆ (49 كەلى) جانە بەرىك ءابدىراحمانوۆ (60 كەلى) APB جوباسىنداعى ۇزدىك ناتيجەلەرىنىڭ ارقاسىندا ريوعا جول اشسا، ۆاسيلي لەۆيت (91 كەلى) بۇكىلالەمدىك بوكس سەرياسىنداعى (WSB) جەڭىلىسسىز جەكپە- جەكتەرىمەن جولداماعا قول جەتكىزدى. الداعى 3 ىرىكتەۋ سىندارىندا تاعى 4-5 بوكسشىمىز جولداما السا، ءبىز ءۇشىن جامان كورسەتكىش بولماسى انىق. الايدا سوڭعى كەزدەرى قۇرامانىڭ تالاسسىز ۇزدىگى بولىپ سانالاتىن جانىبەك ءالىمحانۇلى (75 كەلى)، ادىلبەك نيازىمبەتوۆ (81 كەلى) سىندى مىقتىلار بىلگەنىنەن جاڭىلىپ ءجۇر. 64 كەلىدە ءالى دە ناقتى كانديدات جوق.
سوندىقتان قۇراما باپكەرلەرى ەندى قاتەلەسپەي تاڭداۋ جاساۋعا ءتيىس. لوندون وليمپياداسىندا جالپىكوماندالىق ەسەپتە ۇلىبريتانيا قۇراماسى كوش باستاپ ەدى. ريودا ولاردىڭ بۇل بيىكتى ۇستاپ تۇرا الماسى بەلگىلى. ءوز ۇيىندە ولارعا ۇرگەن يت تە دەمەۋ بولعانى راس، ءبىراق اتلانت مۇحيتىنىڭ ارعى جاعىندا ولارعا ءىش تارتار ەشكىم بولا قويمايدى. 2015 -جىلى دوھادا (قاتار) وتكەن الەم چەمپيوناتىندا كۋبا قارا مارجاندارى ءوز بيىگىنە قايتا كوتەرىلدى. ولار 4 سالماقتا توپ جاردى. ريو وليمپياداسىندا بوستاندىق ارالىنىڭ ازاماتتارى كوش تىزگىنىن ەشكىمگە بەرمەۋى ىقتيمال. ولارمەن باس جۇلدەلەرگە رەسەي، قازاقستان، وزبەكستان، ۋكراينا، ازەربايجان قۇرامالارى تالاسادى. ايبا سوڭعى جىلدارى بوكستىڭ الەمنىڭ 5 قۇرلىعىنا دا ەركىن تارالۋىنا بارىن سالىپ كەلەدى. ءتۇرلى جوبالار ۇيىمداستىرىپ، وليمپيادا جولدامالارىن سولاردىڭ قورىتىندىسى بويىنشا تاراتىپ جاتقانى دا سوندىقتان. دەمەك، ريو وليمپياداسىندا ار ەلدەن ەڭ كوپ دەگەندە 2 نەمەسە 3 قانا چەمپيون شىعۋى مۇمكىن.
كۇرەس: نەنى مالدانارىمىز بەلگىسىز
جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، كۇرەس تۇرلەرىنەن ءبىز نەسىبەسى از ەلگە اينالعالى دا ءبىرتالاي ۋاقىت ءوتتى. ات ۇستىندە كۇن وتكىزگەن، بىلەگىنە دە، جۇرەگىنە دە سەنەتىن حالىق ءۇشىن بۇل وتە كەشىرىمسىز. لاس- ۆەگاستا (ا ق ش) وتكەن الەم چەمپيوناتىندا قازاق بالۋاندارى قوس قولا مەدال الىپ قايتتى. ءبىر قىزىعى، ەرەجەسىنىڭ قايتا- قايتا وزگەرگەندىگىنەن بە، الدە باسقا دا سەبەپتەر بار ما، سوڭعى جىلدارى كۇرەس تۇرلەرى بويىنشا الەمدە ەرەكشە موينى وزىپ تۇرعان ەل جوق. رەسەي قۇراماسى بىلتىر گرەك- ريم كۇرەسىنەن جالعىز التىن يەلەنسە، تۇرىكتەر ەكى سالماقتا توپ جاردى. ەركىن كۇرەستە گرۋزين، ازەربايجان، يتاليان، تۇرىك، رەسەيلىك، امەريكالىق بالۋاندار جەڭىس تۇعىرىنا كوتەرىلدى. ايەلدەر اراسىندا عانا ءالى كۇنگە جاپون قىزدارىنا تەڭ كەلەر ەشكىم جوق.
ريو وليمپياداسىندا قازاق بالۋاندارىنىڭ باعى جانادى دەپ ايتۋ وتە قيىن. ال باسقا سپورت تۇرلەرىنەن - مەدال ەڭ كوپ تاراتىلاتىن ءجۇزۋ مەن جەڭىل اتلەتيكادان بالاندين مەن رىپاكوۆاعا عانا قارايلايمىز. دزيۋدودان سمەتوۆتىڭ جولىنا ءۇمىت توسەيمىز. سول سياقتى، ەسكەكشىلەردەن، مەرگەندەردەن مەدالدى قورقاقتاي كۇتەمىز.
(«اق جەلكەن» ، №1. 2016 -جىل)
