ءاسيا باعداۋلەت قىزى. ءبىر كۇيىنتتى، ءبىر ءسۇيىنتتى

استانا. قازاقپارات - مادەني جىل قورتىندىسى. راسىندا، نە ايتۋعا بولادى؟

بىردەڭەلەر جازىلدى، بىردەڭەلەر قويىلدى، بىردەڭەلەر ءتۇسىرىلدى، بىردەڭەلەر... قىسقاسى، ءبارى ادەتتەگىدەي. پروتسەسس ءجۇرىپ جاتىر.

ادام باقىتتىڭ كەلگەن ءساتىن تۇسىنبەي قالادى عوي كەيدە. ەسەسىنە كەتكەن ءساتىن انىق بىلەدى. بىلتىرعى جىلدىڭ قازاق مادەنيەتىنە بەرگەنىن ءال- ءازىر باعامداۋ قيىن. شىن شىعارمانىڭ باعاسىن ۋاقىت بەرەدى. ال قالعانى... ءابىش كەكىلبايەۆ، قالمۇقان يسابايەۆ، باتىرحان شۇكەنوۆ... قانشا قۇشاعىمىزعا قىسا تۇسسەك تە، موگيكاندار ءداۋىرىنىڭ ساناۋلى وكىلدەرى ارامىزدان الىستاپ جاتىر. ءبىراق، ءومىر توقتامايدى. ولاردىڭ ءىزباسارلارى ءدال سونداي بيىككە سامعاماسا دا، اركىم ءوز دەڭگەيىندە، قۋاتى جەتكەن جەرگە دەيىن ەڭبەكتەنە بەرەدى. ساراپقا سالىپ كورەيىك...

كينو

جىل سايىن كينوعا دەگەن سۇرانىس تا، ۇسىنىس تا ارتىپ كەلەدى. كينوعا ءتۇسۋ ابىروي، كينو ءتۇسىرۋ ءساندى. بىردە ءبىر بەتى قالىڭداۋ ءانشى تولەن ابدىكتىڭ «توزاق وتتارى جىمىڭدايدىسى» تۋرالى باعدارلاماعا قاتىسىپ وتىرىپ، «مۇندايدى مەن دە جازا الام» دەپتى عوي. سول ايتقانداي، ەلدەن ەكى كينو ارتىق كورگەن ادام «مەن دە كينو تۇسىرە الام» دەپ ويلايدى ءقازىر. اسپاز دا، بيزنەسمەن دە، شوۋمەن دە، «مەندەردىڭ» ءبارى كينو تۇسىرگىش. «ءومىر- اي» دەپ ايدار تاققانىمەن، كينوسى ومىردەن الىس بولىپ شىققان شاپاعات ورىنبايەۆ، «پوتومۋ چتو شىمكەنتسكيي» ەكەنىن دالەلدەگەن جانىبەك جانقارايەۆ، «ۆەس مير ۋ ناشيح نوگ» ەكەن دەپ ويلاپ، ون بەس ميلليون دوللارىن جەلگە ۇشىرعان سالامات مۇحاممەد الي، اتى «پوبەگ يز اۋلا» بولعانىمەن، زاتى «اۋىلدان» الىستاي قويماعان نۇرتاس ادامبايەۆ... قاي- قايسىسى دا ءبىزدىڭ ومىرىمىزدە اۋەسقويلىقتىڭ شامادان تىس كوپ ەكەنىن دالەلدەدى.

بىرەۋلەر كوممەرتسيالىق كينونى جاراتپايدى. جوق، ماسەلە قانداي كينو تۇسىرۋدە ەمەس. قالاي تۇسىرۋدە. جوعارىدا اتالعان ونىمدەردە كينونىڭ قاراپايىم زاڭدىلىقتارى ساقتالمايدى. نەمەسە بۇلجىماي ساقتالاتىنى سونداي، شابلون مەن كالكادان باسقا ەشتەڭە قالمايدى. سول تۇماننىڭ ىشىندە اداسىپ كەتپەي، كوممەرتسيالىق باعىتتا كينو ءتۇسىرۋدىڭ تاماشا ۇلگىسىن بىلتىر اسقار بيسەمبين كورسەتتى. تەلەارنالارعا دايىنداعان ءتۇرلى سەريالدارىنان كەيىن («ۆۋزەرى»، «باجالار» ) تولىقمەتراجعا توپ ەتە قالعان بيسەمبين جىل باسىندا «ۇشەۋدىڭ ۇيلەنۋى» دەگەن كومەديالىق مەلودراماسىمەن تاڭعالدىردى. جىل اياعىنداعى «ادەلىندە» دە كينوگەرلىك قولتاڭبا مەنمۇندالاپ تۇردى. يا، بۇل فيلمدەردە جاڭالىق جوق. سيۋجەت جەلىسىن الدىن الا ءبىلىپ وتىراسىز. ءتىپتى، باسقا ءبىر جەردەن ەستىگەن ديالوگتاردى دا تانىپ قوياسىز. ءبىراق بۇلاردى گولليۆۋدتىڭ كەز كەلگەن شاعىنبيۋدجەتتى فيلمىمەن قاتار قىزارماي كورسەتۋگە بولادى. ال قازاقستاندىق كورەرمەنگە قايداعى ءبىر «مى ميللەرى» كورگەنشە، ءوزىمىزدىڭ «ۇشەۋدى» كورگەن ارتىعىراق. قۇرىعاندا ازىلدەرىنەن ءوزىمىزدى تانيمىز. دەگەنمەن، جىلدىڭ ەڭ كوپ كۇتتىرگەن فيلمى «رەكەتير-2» بولاتىن. الايدا ءبىر كەزدە وتاندىق كينوعا دەگەن سەنىمدى وياتقان ءفيلمنىڭ جالعاسى سيۋجەت، جانر، كەيىپكەر، اكتەر (اسىرەسە داستەن شاكىروۆتى) تاڭداۋدا كوپ قاتەلەسكەن سياقتى. بويەۆيك شىقپادى، قىلمىستىق جانر جاساندى مەلودراماعا ترانسفورماتسيالاندى. قاراپ وتىرساق، رەكەتيرلەر قۇرىپ بىتكەن زاماندا باي قالىڭدىقتاردىڭ ءداۋىرى تۋىپتى. ءبىر جىلدا ءۇش بىردەي ءفيلمنىڭ («ۇشەۋدىڭ ۇيلەنۋى»، «اۋىلدان قاشۋ» ، «رەكەتير-2» ) سول تاقىرىپقا ارنالعانى، بۇگىنگىنىڭ جىگىتتەرىنىڭ ماقساتى نامىسىن تاپتاتپاۋ ەمەس، باي قالىڭدىقتىڭ ەتەگىنەن ۇستاۋ ەكەنىن مەڭزەگەندەي. ۇساقتالىپ بارا جاتقانىمىز راس ەكەن.

ءبىراق، تەڭگە تۇرعىسىنان كەلگەندە شارتتى تۇردەگى شابلوندىق كينو ءوزىن اقتامايدى دەگەن ءسوز ەمەس. كەرىسىنشە. بيىلعى جىلدىڭ ەڭ تابىستى فيلمدەرى نۇرتاس ادامبايەۆتىڭ «اۋىلدان قاشۋى» مەن اقان ساتايەۆتىڭ «رەكەتير-2»  سى. ورايى كەلگەندە ايتقىڭ كەلەدى. جالپى، ءبىز نەنىڭ بولسا دا جاقسىسىن قالايتىن حالىقپىز عوي. ماكسيماليستپىز.

قىرعىز بەن وزبەك سياقتى اۋىل اينالاسىندا كينو ءتۇسىرىپ الىپ، سونى كورىپ ماساتتانىپ وتىرا المايمىز. بىزگە ماسشتاب كەرەك. ءىرى بيۋدجەت، قىمبات كولىك، ساپالى تەحنيكا، كاسىبي جارىق، ەڭ سوڭعى ۇلگىدەگى كامەرالار. ءبىراق شەبەرلىگىمىز كوبىندە سول قىمبات تەحنيكاعا ساي بولماي جاتادى. مىسالى، ەرمەك تۇرسىنوۆ «كەنجەسىن» ءۇش مەملەكەتتە ءتۇسىردى، رەسەيدەن اكتەر شاقىردى، وپەراتورلىق جۇمىسى عاجاپ، ستاقاندارىنا دەيىن سىڭعىرلاپ تۇر، ءبىراق سونىڭ ءبارى ورتانقول ءفيلمدى قۇتقاردى ما؟ رەجيسسەر اتىس-شابىس پەن ءداستۇرلى دراما جانرىن بىرىكتىردىم دەدى. ءبىراق جەمە- جەمگە كەلگەندە تولىققاندى دراما دا، قىزىقتى بويەۆيك تە شىقپاي قالدى. كەيىپكەرلەر تۇلعالانباعان، كونفليكتىلەر شيراماعان، كونديتسياسىنا جەتپەگەن. شابلون جۇرىستەر وتە كوپ. كەز كەلگەن ورتانقول بويەۆيكتەگى سياقتى، كەيىپكەردىڭ اجىراسقان ايەلى مەن كىشكەنتاي بالاسى بار. كەز كەلگەن ورتانقول بويەۆيكتەگى سياقتى، كەيىپكەر ءوز بالاسىنىڭ جانىنداعى قاراپايىم اكە مەن كوشەدەگى قاتىگەز كيللەر وبرازىنىڭ اراسىندا ەكىگە جارىلادى دا جۇرەدى. كەز كەلگەن ورتانقول بويەۆيكتەگى سياقتى، ول كۇندەردىڭ كۇنى قاتەلىك جىبەرەدى. كەز كەلگەن ورتانقول بويەۆيكتەگى سياقتى، سول ءۇشىن باسى بالەگە قالادى. كەز كەلگەن ورتانقول بويەۆيكتە بولاتىن ەكشن ساحنالار «كەنجەدە» وتە از، اتىس- شابىس، قۋدالاۋ، سوعىسقان كولىكتەر مەن جارىلعان ۇيلەر، قان قىزدىرار توبەلەس دەگەندەردىڭ ءبىرى دە جوق. ء(وزىمىز ونداي كينونىڭ كورەرمەنى ەمەسپىز، ءبىراق كورەرمەن ءارتۇرلى عوي) . دەمەك، تۇرسىنوۆتان اقىلدى كينو كۇتكەن ازشىلىق الداندى، ال اتىس- شابىس كۇتكەن كوپشىلىكتىڭ كوڭىلى قالدى. ال بۇل قاتارداعى كينو ەمەس، تۇرسىنوۆ ءۇشىن تريلوگيانىڭ شەشۋشى بولىگى، الدىن الا جاريالاعانىنداي، رەجيسسەردىڭ بۇگىن مەن بولاشاق تۋرالى ۆەرديكتى بولۋعا ءتيىس ەدى. ناتيجەسىندە ءبىر جارىم ساعاتتىق فيلمدە ءبىر عانا اسەرلى كورىنىس بولدى. ونىڭ ءوزى فينالدا، جول ۇستىندە كەتىپ بارا جاتقان بالانىڭ جون ارقاسى عانا.

ال جوعارىدا اتى اتالعان مىرزالاردىڭ (بيسەمبين، ادامبايەۆ) تۇرسىنوۆ پەن مۇحاممەد اليدەن اقىلدىراق بولىپ شىققانى سول، كينودان سونشالىقتى كوپ نارسە كۇتپەۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندى. قازاقستان نارىعى ون جەتى ميلليون عانا ادامنان تۇراتىن شاعىن نارىق. ونىڭ ءارى كەتسە ون پايىزى كينوتەاترعا كەلىپ، بيلەت الادى. ەندەشە، بەكەر شىعىندالىپ نە كەرەك؟ اقىرى بيزنەس دەپ قارايدى ەكەنسىڭ، جانرلىق، شابلوندىق، كوممەرتسيالىق كينو شاعىنبيۋدجەتتى بولۋ كەرەك. قازاقستاندا شاعىنبيۋدجەتتى كينو عانا ءوزىن اقتايدى جانە كينوعا سالعان اقشاڭىزدى قايتارىپ الۋعا ۇمىتتەنسەڭىز، قۇداي ءۇشىن، سونى ۇمىتپاڭىز.

كينونىڭ ميسسياسىن اركىم ءارتۇرلى تۇسىنەدى عوي. كينو جاي عانا اقشا تابۋ ءۇشىن ەمەس، كورەرمەنمەن وي ءبولىسۋ ءۇشىن، سىرلاسۋ ءۇشىن تۇسىرىلەدى دەپ سانايتىندار، قانشا تاڭعالارلىق بولسا دا، ءالى دە بار. ول از دەسەڭىز، ۇلتىنىڭ رۋحاني قورجىنىنا ۇلەس قوسقىسى كەلەتىن جوبالار بولادى. مىسالى، «قۇنانباي». دوسحان جولجاقسىنوۆ «ءبىرجان سالدان» كەيىن ەكىنشى رەت، قازاقتىڭ ازاتتىعىنان ايىرىلۋ پروتسەسىن كورسەتتى. قازىرگى كۇن ءۇشىن وزەكتى تاقىرىپتى قوزعادى. ءدىن ۇستانعان قۇنانبايدىڭ ءوز حالقىن قالاي باسقارعانى بۇگىنگى راديكال دىنشىلدەرگە تاماشا مىسال بولا الادى. سونىمەن بىرگە قانداي قيانات كورسە دە ادام ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىسى ار تازالىعى ەكەنىن كەزەكتى مارتە ايتىپ، ەل باسقارۋدىڭ قانشالىقتى قيىن شارۋا ەكەنىن تۇسىندىرە كەتتى. ال فيلمدە ايەلدى جالاڭاشتاپ، بۇيدا شەشۋدى كورسەتكەنى نەمەسە قودار مەن قامقانى شىنىندا دا قىلمىسكەر ەتىپ شىعارعانى... رەجيسسەردىڭ ەركىندەگى ماسەلە. ەڭ باستىسى، مارقۇم تالاسبەك اسەمقۇلوۆتىڭ ستيلىندەگى كوركەم ديالوگتاردى ەستىدىك، تاريحي ادىلدىك ورناپ، ۇلى قۇنانبايدىڭ قىنجىلاتىن، مۇڭداناتىن، ازاپتاناتىن، قۋاناتىن... شىنايى وبرازىمەن قاۋىشتىق.

ال ەرمەك تۇرسىنوۆتىڭ «جاتى»، دىتتەگەن جەرىنە جەتپەي قالسا دا، ۇلتتىق كينو رەتىندە التىن (نە كۇمىس) قورعا قوسىلاتىنى انىق. فيلم نە جايلى دەيسىز عوي؟ تاۋدىڭ ىشىندە ءومىر سۇرگەن جالعىز اڭشى تۋرالى عانا ەمەس. كەڭەس وداعى الاشتىڭ ازاتتىعىن تارتىپ العان، اساۋ رۋحىن جۋاسىتقىسى كەلگەن وزبىر جۇيە بولاتىن. بۇل سول قيىن كەزەڭدە شىن قازاق بولىپ قالۋعا باتىلى جەتكەن ادام تۋرالى كينو بولۋعا ءتيىستى ەدى. جۇيەگە باعىنباعان، دالا زاڭدارىنا ادال، تابيعاتپەن ەتەنە ادامنىڭ ارتىقشىلىعى تۋرالى كينو بولۋعا ءتيىس ەدى تاعى. ءبىراق ءبىز ازاتتىق ۇرانىنىڭ ورنىنا تاڭىرشىلدىك ەلەمەنتتەرى بار قۇرعاق پالساپا عانا كوردىك. باس كەيىپكەر نەگە كەتتى تاۋعا؟ ەركىندىگىنەن ايىرىلعىسى كەلمەدى. ال ەركىندىكتىڭ ارتىقشىلىقتارى قانداي؟ كورە المادىق.

ەسەسىنە ساتىبالدى نارىمبەتوۆتىڭ «امانات» فيلمى ەستىلەردى ءدۇر- ءدۇر سىلكىندىرگەن، ساناسىزداردىڭ ساڭىلاۋىنا تام- تۇمداپ رۋح پەن نامىس ساۋلەسىن قۇيعان قۇنارلى دۇنيە بولىپ شىقتى. نەگىزگى لينيالار - 19-عاسىرداعى كەنەسارى قوزعالىسى، 50-جىلدارى كەنەسارىنى زەرتتەيتىن بەكماحانوۆتىڭ كۇرەسكەرلىگى جانە 60-جىلدارداعى قازاق زيالىلارىنىڭ ءومىرى. كارتينادا بىرنەشە كەزەڭ قامتىلادى جانە ولار توننىڭ ىشكى باۋىنداي جىمداسقان، «كوزگە جەڭىل»، «جۇرەككە جىلى تيەدى». ءسويتىپ بۇل ناعىز ءبىز سۋساپ وتىرعان كينو بولىپ شىقتى. بولماشى كەمشىلىكتەرىنە قاراماستان، جالپى العاندا شىعارما كوزىڭىزدى ايمالايدى، رەجيسسەرلىك شەشىمدەردەن ەستەتيكالىق لاززات الاسىز. دەمەك، نەنى تۇسىرۋدە دە، قالاي تۇسىرۋدە دە نارىمبەتوۆ قاتەلەسپەدى. «امانات» - يدەيالىق قۇندىلىعى مەن كوركەمدىك قۇندىلىعى استاسقان، حاس شەبەردىڭ قولىنان شىققان زەرگەرلىك جۇمىس ىسپەتتى: ينتەللەكتۋالدى، شىنشىل، ادىل، كاسىبي جانە دە كوركەم ورىندالعان تۋىندى. مۇندا رەجيسسەرلىك شەشىمدەر، وپەراتورلىق ونەر، سۋرەتشىنىڭ جۇمىسى، مونتاجى مەن مۋزىكاسى، اكتەرلەردىڭ ويىنى، قىسقاسى (گريمنەن باسقاسىنىڭ) ءبارى (بەرىلگەن مۇمكىندىكتەر شەڭبەرىندە) ەڭ جوعارى دەڭگەيدە ورىندالدى. سوندىقتان كورەرمەن رەتىندە بىزگە وتكەن جىلدىڭ ەڭ ۇلكەن قۋانىشى وسى فيلم بولدى.

جالپىلاي العاندا، بۇل ءۇش فيلم وتكەن جىلدىڭ ەڭ ماڭىزدى فيلمدەرى، بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە رۋحاني ولجا بولعان تاعى ءبىر- ەكى فيلم بار. ولار جاسۇلان پوشانوۆتىڭ «شلاگباۋمى» مەن اسقار ۇزابايەۆتىڭ «جولى». «شلاگباۋم» بوكسشى بولعىسى كەلەتىن كۇزەتشى تۋرالى، «جول» بوكسشى بولعىسى كەلەتىن اربا سۇيرەۋشى تۋرالى. ەكەۋى دە الەۋمەتتىك دراما. ولار قازاقتىڭ بالالارى بوكسشى بولعىسى كەلەتىنى تۋرالى عانا ەمەس، قازىرگى قالىپتاسقان جاعدايدا قارا كۇشى مەن نامىسىنان باسقا ەشتەڭەسى جوق قارادومالاقتاردىڭ بايانسىز كەك الۋدان باسقا امالى قالمايتىنى تۋرالى. ءبىر تابىسى، بۇل كينولاردا ەركەبۇلان دايىروۆ پەن نازار سۇلتانبايەۆتىڭ سومداۋىندا جىلتىربەت ەمەس، مىنەزدى قازاق جىگىتتەرى پايدا بولدى. قورىتىندىلاي كەلسەك، ءبىر جىلدا جيىرماعا جۋىق فيلم شىقسا، ونىڭ باسىم كوپشىلىگى جەكە كينوستۋديالاردىڭ ءونىمى ەكەن. ال «قازاقفيلمدە» جاعداي قانداي؟ ۇزاق جىلدار بويعى ەرمەك امانشايەۆتىڭ باسقارۋىنان كەيىن بىلتىر كينوستۋديا كينودوكۋمەنتاليست باقىت قايىربەكوۆتىڭ قولىنا ءوتتى. كينوگەرلەر ەرمەك امانشايەۆتىڭ ءقادىرىن جاڭا ءتۇسىندى. سەبەبى بۇرىننان جوسپارلانعان فيلمدەردىڭ ءبىرازى پروكاتقا جەتپەي قالدى، اۆتورلىق جوبالار وتپەي قالدى، قاراجات قىسقاردى، ال ءتۇسىرىلىمى باستالعان فيلمدەردى ساناۋعا ءبىر قولىڭىزدىڭ ساۋساقتارى دا جەتەتىن ەدى. كينوستۋديانىڭ جەكەشەلەندىرىلۋى ونسىز دا تۇرالاي باستاعان كينوپروتسەسكە قالاي اسەر ەتەدى؟ ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قيىن. ءبىر انىعى، 2016 -جىلى كەشىگىپ بولسا دا قازاق حاندىعىنىڭ بەس ءجۇز ەلۋ جىلدىعىنا ارنالعان «قازاق ەلى» تاريحي سەريالىن، سوعىستىڭ جەتپىس جىلدىعىنا ارنالعان «دوروگا ك ماتەري» اسكەري دراماسىن، قاناعات ءمۇستافيننىڭ «ون التى قىز» كومەدياسىن كورەمىز دەپ وتىرمىز...

تەاتر

2015 -جىلى تەاترلارىمىزدىڭ بارىنە قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا وراي تاريحي تاقىرىپتا شىعارما قويۋ مىندەتى جۇكتەلدى. ءتىپتى، «جەرگىلىكتى ماتەريالمەن جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيدى، قازاق ماتەريالىنا قىرىن قارايدى» دەيتىن ورىس تەاترلارىنىڭ كوبى بىلتىر شاڭىراققا قاراعىشتاپ قويدى. ونىڭ ءبارى شەديەۆريالدىق دەڭگەيدە شىققان جوق، ارينە. اسىرەسە تاقىرىپ تاڭداۋدا دراماتۋرگيالىق ماتەريالدىڭ جەتىسپەيتىندىگىن تۇسىندىك. ابىلاي، ءابىلقايىر، توميريس، مۇمكىن كەنەسارى مەن جاڭگىر... كوبى وسى ءۇش- ءتورت تۇلعانى اينالدىردى.

قاسىم حان قايدا؟ حاقنازار قايدا؟ تاۋەكەل، تاۋكە، سالقام جاڭگىر مەن از جانىبەك قايدا؟ كورە المادىق. دەمەك، ۇلكەن دەڭگەيدە اتاپ ءوتىپ جاتساق تا، ءالى كۇنگە دەيىن قازاق تەاترى قازاق تاريحىن مەڭگەردى، ءيىرىپ اكەتتى دەپ ايتا المايمىز.

ەكىنشىدەن، بىلتىر بىزدە جىل سايىنعى رەسپۋبليكالىق فەستيۆال، جىل سايىنعى استانا كۇنىنە ارنالعان فەستيۆالمەن بىرگە جەكە اۆتوردىڭ - راحىمجان وتاربايەۆتىڭ حالىقارالىق تەاتر فەستيۆالى ءوتتى. بۇل دا تەاترلار ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش بولدى، ويتكەنى ولاردىڭ ينتەگراتسياسىنا، تاجىريبە الماسۋىنا، وزگەنى كورىپ، وزدەرىن كورسەتۋگە جاقسى مۇمكىندىك بولدى. تارازدا وتكەن «تۇڭعىشباي ال- تارازي شاقىرادى» دەگەن فەستيۆال جايلى دا سونى ايتۋعا بولادى.

ۇشىنشىدەن، ارينە، جاڭا ماۋسىمدا جاڭا شىعارمالار قويىلدى. قاي تەاتر دا شاما- شارقىنشا كورەرمەنىن قۋانتۋعا تىرىستى. م. اۋەزوۆ تەاترىندا ليتۆالىق رەجيسسەر ي. ۆايتكۋس قويعان ي. عايىپتىڭ «قورقىتتىڭ كورى» ەداۋىر تابىس بولدى. سەنوگرافياسى، رەجيسسەرلىك شەشىمدەرى، دۋلىعا اقمولدا باستاعان اكتەرلەردىڭ ويىنى ەستە قالدى. شىعارمادان جاڭالىق، باتىلدىق، پالساپالىق تەرەڭدىك بايقاي الدىق. سول سياقتى، ق. قۋانىشبايەۆ تەاترىنىڭ م. اۋەزوۆتىڭ حيكاياتى جەلىسى بويىنشا ق. ىسقاق جازعان «قاراش-قاراش» قويىلىمى ا. ورازبەكوۆ رەجيسسۋراسىندا كلاسسيكالىق ماتەريالدى جاڭاشا تراكتوۆكامەن ۇسىنۋىمەن ۇنادى. بۇل جولى باس كەيىپكەر باقتىعۇل ەمەس، جاراسباي ەكەن. ەكەۋى دە ازامات ەكەن، قازاق بايلارىنىڭ ءبارى وزبىر جاۋىز ەمەس، ولاردىڭ اراسىندا سانالى، ەل بولاشاعىن ويلاعان ويشىلدار دا بولىپتى. ال زاماننىڭ بەتى ازاماتتىڭ التىن باسىنا، ارى مەن ابىرويىنا قارامايدى ەكەن. بۇگىنگى كۇنمەن ۇندەسەتىن وسىنداي ءبىرسىپىرا يدەيالاردى جەتكىزگەن سپەكتاكلدە نۇركەن وتەۋىلوۆ، قۋاندىق قىستىقبايەۆ، اسىلبەك قاپايەۆ، ەرجان نۇرىمبەت، سىرىم قاشقابايەۆ، اقىش ومار سياقتى ساحنا شەبەرلەرىنىڭ جۇمىسى ءسۇيسىندىردى. ماحامبەت اتىنداعى اتىراۋ وبلىستىق تەاترىنىڭ ر. وتاربايەۆتىڭ «باس» دەگەن دراماسىن ساحنالاۋداعى رەجيسسەر ج. ەلتايەۆتىڭ كەيبىر تاپقىرلىقتارى ەستە قالدى. ع. مۇسىرەپوۆ اتىنداعى جاسوسپىرىمدەر مەن بالالار تەاترىندا گ. حۋگايەۆتىڭ «قارا شەكپەن» اپساناسىن اسحات ماەميروۆ جوعارى دەڭگەيدە قويدى. ستسەنوگرافيا، اكتەرلىك قۇرامنىڭ ساحناداعى تىنىسى ماتەريالدىڭ تەرەڭدىگى مەن كوپقىرلىلىعىنا سايكەس كەلەدى. جەكەلەگەن اكتەرلىك ىزدەنىستەردەن سافۋان شايمەردەنوۆتىڭ «كىشكەنتاي حانزادا» مەن بەكجان تۇرىستىڭ « ۇلىم، ساعان ايتام» مونوسپەكتاكلدەرىن اتاپ وتكەن ءجون.

بۇل ەكى قويىلىم بىزدە اكتەرلەردىڭ دە ويانا باستاعانىن، رەجيسسەرگە تاۋەلدى قۋىرشاقتار ەمەس، ەركى مەن ازامات رەتىندە ايتارى بار قاۋىم ەكەنىن بىلدىرە باستادى. يا، ەلىمىزدىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىندە باسقا دا اتاپ ايتۋعا تۇراتىن قويىلىمدار بار، كوڭىلىمىز تولعانى دا، تولماعانى دا بار، ونىڭ ءبارىن ءتىزۋ شارت ەمەس. ءبىراق، اتاپ ايتاتىنى، بىزدە رەپەرتۋار قايتالانادى، ۇلتتىق ادەبيەتتەن ينستسەنيروۆكا جەتىسپەيدى، جانە ەڭ باستىسى، باتىل، زاماناۋي، تاقىرىبى عانا ەمەس، جازىلۋى، قويىلۋى جاڭاشا تۋىندىلار جەتىسپەيدى. كەيبىر تەاترلاردىڭ جوسپارلارىمەن تانىس بولعاندىقتان، ونداي جاڭاشىل شىعارمالاردى الداعى ماۋسىمدا كورىپ قالامىز دەگەن ءۇمىت بار. سوڭعى جىلدارى رەجيسسۋرا د. بايدىلدايەۆا، ە. نۇرسۇلتان، ب. نۇرعاليەۆ سياقتى جاڭا ەسىمدەرمەن تولىعىپ جاتىر، وسى جاستار كەلەر جىلدارى جاڭا تەاتر جاساي ما دەپ ەلەڭدەپ ءجۇرمىز.

ەسترادا

ون بەسىنشى جىل قازاق ەستراداسى (نەمەسە ەسترادانىڭ قالدىعى) ءۇشىن دە جامان بولعان جوق. ەڭ الدىمەن، حالىقارالىق بايقاۋلاردا ەلەڭ ەتكىزەر تابىستار بولدى. مىسالى، ۆيتەبسكىدە وتكەن «سلاۆيان بازارىندا» قىز داۋىستى تالانت ديماش قۇدايبەرگەنوۆ باس جۇلدەنى جەڭىپ السا، «جاڭا تولقىندا» داۋىسى دا، ءستيلى دە تۇسىنىكسىز ادەمى، ال «تۇركۆيجندە» مۋزىكالىق تالعامى وزگە ارىپتەستەرىنەن وعاشتالىپ تۇراتىن «وردا» توبى ەكىنشى ورىن الدى. ءبىر جىل ءۇشىن از قۋانىش ەمەس.

جەكەلەي العاندا، تورەعالي تورەالى، سەرىك يبراگيموۆ سياقتى جاڭا كۋميرلەر پوزيتسيالارىن نىقتاي باستاعانىمەن، ءالى دە ەشبىرى قايرات نۇرتاستىڭ اتاعىن باسىپ وزا الماعانداي. بىرىنشىدەن، جىل ورتاسىندا «مۋز ت ۆ» ارناسىنىڭ كونسەرتى ۇلكەن داۋ تۋعىزعانى ەستەرىڭىزدە شىعار. «رەسەي ارتىستەرى قاتىساتىن رەسەي ارناسىنىڭ كونسەرتى نەگە قازاقستاندا ءوتۋ كەرەك؟ ونى نەگە ۇلتتىق ارنا جارنامالاپ، ۇلتتىق ارنا كورسەتۋى كەرەك؟» قىدىرالى بولمانوۆ، ساكەن مايعازيەۆ باستاعان ەسترادا وكىلدەرى وسىلاي دەپ، بۇل كونسەرتكە قارسى شىققانىمەن، كونسەرت استانانىڭ قاق تورىندە ءوتتى. جانە قازاق ارتىستەرىنەن وعان.... قايرات نۇرتاس قاتىستى. ءسويتىپ، كۇللى قازاق ەستراداسىنىڭ جەڭىلىسى دەپ ەسەپتەلۋگە تۇراتىن وقيعا قايرات نۇرتاستىڭ جەڭىسىنە اينالدى. ەكىنشىدەن، جىل سوڭىندا قايرات جەكە كونسەرت بەردى. جانە قانداي كونسەرت بەردى! ۇلتتىق ارنادان تىكەلەي ترانسلياتسيا، شاقىرىلعان جۇلدىزدار، قازاقشا ءان ايتقان نيۋشا كەلدى... بۇعان دەيىن ستاديوندا كونسەرت بەرگەن وتاندىق ءانشى تۇگىلى، ەسترادالىق توپ بولماعان سياقتى، بۇعان دەيىن جيىرما ءبىر مىڭ ادام جيناعان ءارتىس تە بولماعان سياقتى.

قىسقاسى، بىلتىرعى جىل قايراتتىڭ جۇلدىزى جارقىراي تۇسكەن، ال سايلاۋبەكتىڭ جۇلدىزى جانعان جىل بولدى. ان دە ەمەس، ولەڭ دە ەمەس، رەپ تە ەمەس، پاروديا دا ەمەس، تۇسىنىكسىز «ونەرىمەن» ينتەرنەت قۇبىلىسقا اينالعان سايلاۋبەك ءدال بيىل قازاق تىڭدارماندارىن ەكىگە جاردى. بىرەۋلەر ماقتاپ، بىرەۋلەر داتتاپ، بىرەۋلەر قورعاپ، بىرەۋلەر قورلاپ، بىرەۋلەر تىلەۋىن تىلەپ، بىرەۋلەر تىلدەپ جاتسا دا، ستاديون جيناماعان كۇننىڭ وزىندە، سايلاۋبەك تويلارعا شىعاتىن دەڭگەيگە جەتتى. وسى كەزدە جۇرت باتىرحان شۇكەنوۆتىڭ قايرات نۇرتاس تۋرالى ايتقان ءسوزىن ەسكە ءتۇسىردى. باتىرحانداي مادەنيەتتى ازاماتتىڭ پىكىرىن قۇرمەتتەيتىن ەستىلەر سايلاۋبەكتى دە الەۋمەتتىك قۇبىلىس دەپ باعالادى.

قايرات، سايلاۋبەك... قىسقاسى، قازىرگى ەسترادا مەن شوۋ- بيزنەس مادەني ەمەس، الەۋمەتتىك قۇبىلىس بولىپ تۇرعان سياقتى. ءيا، ءيا، مۋزارت پەن باتىرحان، روزا رىمبايەۆا مەن ماقپال ءجۇنىسوۆالاردىڭ تىڭدارماندارى جىل ساناپ ازايىپ كەلەدى. ولار جاساعان ساپالى ەسترادانىڭ ورنىن شىن مانىندەگى پوپ مادەنيەت باسىپ كەلەدى. باتىرحان دەمەكشى، بىلتىرعى جىل باتىردان ايىرىلعان جىل بولعانىن جوعارىدا ايتتىق. شۇكەنوۆتىڭ شىن مانىندە كىم بولعانىن، قانداي ماسشتابتاعى جۇلدىز بولعانىن ول كەلمەسكە كەتكەن كەزدە عانا تۇسىندىك. ادەتتەگىدەي. ءيا، بىلتىر ءبارى دە ادەتتەگىدەي بولدى.

 

(«اق جەلكەن» ، №1. 2016 -جىل)