ەۋروپاداعى قازاقتار جانە «جۇتىلۋ قاۋپى» تۋرالى
ەتنيكالىق قازاق مۇستافا ۇلىسحاننىڭ فرانسيادا تۇرىپ جاتقانىنا 30 جىل بولعان. ول - تەرى وڭدەپ، كيىم تىگەتىن شاعىن شەبەرحانانىڭ قوجايىنى.
- اتالارىمىز تۇركيا ارقىلى قىتايدان قونىس اۋدارعان. ال ءوزىمىز بۇل كۇندە جەرگىلىكتى تۇرعىندارمەن ەتەنە ارالاسىپ، ولاردىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگى، ادەت- عۇرپىنا بەيىمدەلىپ كەتتىك، - دەيدى ول.
تۇركيادا تۇراتىن قازاق عالىمى ءابدۋاقاپ قارانىڭ دەرەگىنشە، شەتەلدەگى قازاقتار باتىسقا ەكى ءتۇرلى توپپەن بارعان. ءبىرىنشىسى - وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىنا تامان قىتايدان تۇركياعا اۋىپ بارعان قازاقتار. ولاردىڭ كەيبىرى 1960 -جىلداردان تۇركيا مەن ەۋروپا ەلدەرى اراسىندا جۇمىسشى الماسۋ كەلىسىمى بويىنشا گەرمانيا، فرانسيا، شۆەتسيا، گوللانديا مەن اۆسترياعا قونىستانعان. ەكىنشىسى - 1920-1930 -جىلدارى قازاقستاننان اۋعانستان مەن يرانعا اۋىپ، 1980 -جىلدارى ەۋروپاعا وتكەن قازاقتار.
زەرتتەۋشى، «ەۆروپاداعى قازاقتار» كىتابىنىڭ اۆتورى دوسان بايمولدا ەۋروپاداعى قازاقتاردىڭ نەگىزگى بولىگى تۇركيادان بارعانىن ايتادى.
- ەۋروپاداعى قازاقتاردىڭ نەگىزگى بولىگى گەرمانيا مەن فرانسيادا تۇرادى. قالعان مەملەكەتتەردە تۇراتىنداردىڭ سانى وتە از، - دەيدى ول.
تاريحشى گۇلنار مەڭدىقۇلوۆانىڭ دەرەگىنشە، ەۋروپا ەلدەرىنە قازاقستاننان تىكەلەي جەتكەن قازاقتار دا بار.
- ەۋروپاعا [قازاقستاننان] قازاقتاردىڭ ەڭ العاش قونىس اۋدارۋى مۇستافا شوقايدان (1921 -جىلى فرانسياعا كەتكەن - رەد. ) باستالادى. ەۋروپاعا قونىس اۋدارعان قازاقتاردىڭ ەكىنشى لەگى - [1941-1945 -جىلعى] سوۆەت- گەرمان سوعىسى كەزىندە تۇتقىنعا ءتۇسىپ، سوندا قالىپ قويعان قازاقتار، ءۇشىنشىسى - قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العاننان كەيىن قىزمەتتىك جولمەن نە جەكە كاسىپپەن كوشكەندەر، - دەيدى عالىم.
تاريحشى گۇلنار مەڭدىقۇلوۆا «ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە تۇتقىندالىپ، ەۋروپادا قالىپ قويعان قازاقتاردان ۇرپاق جوق» ەكەنىن ايتادى. ءبىراق زەرتتەۋشى دوسان بايمولدا بۇل پىكىرمەن كەلىسپەيدى.
- سوعىستا تۇتقىن بولىپ تۇسكەندەردىڭ ۇرپاعى بار. وكىنىشتىسى، ولاردىڭ بارلىعى وزدەرىنىڭ انا ءتىلىن ۇمىتىپ قالعان، - دەيدى «ەۆروپاداعى قازاقتار» كىتابىنىڭ اۆتورى.
ۋايىم - قازاق ءتىلى
دوسان بايمولدانىڭ سوزىنشە، «ەۋروپا قازاقتارىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى وتە جاقسى بولعانىمەن، قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋ جايى وتە كۇردەلى».
- ەۋروپاداعى قازاق دياسپوراسى وكىلدەرىنىڭ تىلدەرىنە وزدەرى تۇراتىن جەرلەردىڭ تىلىمەن اسسيميلياتسيالانىپ (جۇتىلىپ) كەتۋ قاۋپى تۋىنداپ تۇر، - دەيدى ول.
تاريحشى گۇلنار مەڭدىقۇلوۆا دا ەۋروپاداعى قازاقتاردىڭ انا ءتىلى ماسەلەسىنە كەلگەندە قينالاتىنىن راستايدى. ونىڭ پىكىرىنشە، مۇنىڭ ءبىر سەبەبى - «ەۋروپالىق ستيلدە ءومىر ءسۇرىپ، تىنىمسىز جۇمىس ىستەيتىن قازاقتاردىڭ قازاقشا اڭگىمە- دۇكەن قۇرۋعا ۋاقىتتارى جوق». ءبىراق عالىم باتىستاعى قازاقتاردىڭ ءبىر- بىرىمەن ارالاس- قۇرالاس بولۋىنا باسقا دا كەدەرگى بار ەكەنىن ايتادى.
تۇركيا قازاقتارى تۇرىكشە سويلەۋگە، ال قازاقستاننان بارعاندار ورىسشا سويلەۋگە بەيىم.
- ەۋروپادا بۇرىننان تۇرىپ كەلە جاتقان قازاقتار مەن 1990 -جىلداردان كەيىن قازاقستاننان كوشىپ بارعان قازاقتار ءبىر- بىرىمەن ارالاسپايدى. ويتكەنى تۇركيادان بارعان قازاقتار تۇرىكشە سويلەۋگە، ال قازاقستاننان بارعاندار ورىسشا سويلەۋگە بەيىم. سول سەبەپتى ءبىر- بىرىمەن ءتىل تابىسىپ كەتە المايدى، - دەيدى گۇلنار مەڭدىقۇلوۆا.
ەۋروپادا تۇراتىن قازاقتاردىڭ ەڭ ۇلكەن ۋايىمى ءتىل ماسەلەسى ەكەنىن اۋعانستاندا تۋىپ، كەيىن دانياعا كوشىپ بارعان قاجى اكپار ايۋبي دە بۇعان دەيىن ازاتتىققا بەرگەن سۇحباتىندا ايتقان. ء«بىزدىڭ ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ورتامىز وزگە بولعاندىقتان انا ءتىلىن ۇيرەنۋ وتە قيىن. ويتكەنى ءبىلىم الۋ دا، قىزمەت تە - دات تىلىندە. قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە ۋاقىت تا جوق» دەگەن ەدى شەتتەگى قازاق.
قازىر ەۋروپا ەلدەرىندە ناقتى قانشا قازاق ءومىر سۇرەتىنىن ولاردىڭ وزدەرى دە، زەرتتەۋشىلەر دە ءدال ايتىپ بەرە المايدى. تاريحشى گۇلنار مەڭدىقۇلوۆا «ەۋروپادا 5 مىڭداي قازاق بار» دەپ ەسەپتەيدى. دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى سۇلتان-ءالى بالعابايەۆتىڭ دەرەگىنشە، گەرمانيادا - 300 دەي، فرانسيادا - 200 دەن استام، شۆەتسيادا - 100 دەن استام، اۆستريادا 20 شاقتى قازاق وتباسى بار. ەۋروپا قازاقتارىنىڭ ەڭ كوپ قاۋىمى تۇراتىن گەرمانيادا، قازاقستانننىڭ ول ەلدەگى ەلشىلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، 1 مىڭنان استام ەتنيكالىق قازاق بار.
«ازاتتىق»
