عىلىم: وسىمدىكتەردە قان توبى بار ما؟

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - جەر بەتىندەگى تىرشىلىك يەلەرى سانالاتىن ادامدار مەن جانۋارلاردىڭ قانى ۇقساماعان توپتارعا بولىنەتىنى عىلىمدا الدەقاشان دالەلدەنگەن. ال، وسىمدىكتەردىڭ دە قان توبى بولاتىندىعىن عالىمدار ەندى عانا انىقتاپ، زەرتتەۋدە.

قاندى بىرنەشە توپقا ءبولۋ كەرەكتىگى تۋرالى ⅩⅨ عاسىردا ايتىلا باستادى. 1907- جىلى چەح وقىمىستىسى يا. يانسكي قان توبىنىڭ 4 كە بولىنەتىندىگىن ءمالىم ەتتى. ولار ءبىرىنشى قان توبى (O)، ەكىنشى قان توبى (A)، ءۇشىنشى قان توبى (B)، ءتورتىنشى قان توبى (AB) بولىپ جىكتەلدى. ادامنىڭ قان توبى ۇرىقتىڭ جاتىردا دامۋ بارىسىندا قالىپتاسىپ، ءومىر بويى وزگەرمەيدى. الەمدەگى ەڭ كوپ كەزدەسەتىن قان توبى - 1- توپ. جەر بەتىندەگى حالىقتىڭ %45- ىنىڭ قانى وسى توپتان. 2- قان توبى - دۇنيەجۇزىندەگى ادامداردىڭ - %35 ىنا ءتان. ادامداردىڭ %13 ىنىڭ قانى 3-توپقا جاتادى. ال 4- قان توبى وتە سيرەك، ادامداردىڭ %7 ىندا كەزدەسەدى ەكەن.

وسى زەرتتەلىپ، قالىپتاسقان، مويىندالعان زاڭدىلىقتاردىڭ اياسىندا وسىمدىك اتاۋلىدا قان نەمەسە قان توبى بولادى دەگەن تۇجىرىم جاسالماعان بولاتىن. وسىمدىكتەردە قىپ-قىزىل قان دا، قان كلەتكاسى دا بولماسا، قالايشا قان توبى بولادى؟

وسىمدىكتەردە قان توبى بار دەگەن كوزقاراستى العاش ورتاعا قويعان ادام - جاپونيا ىشكى ىستەر ورگانىنىڭ بىلىكتى زاڭ دارگەرى ياموتو شيگرۋ ەدى. ول بۇنداي تۇجىرىمعا قاساقانا ادام ولتىرگەن قىلمىستىق ءىستى قاراۋ بارسىندا كوز جەتكىزگەن. قىلمىستىق وقيعا ورىن العان ءۇيدىڭ ىشىندە ءبىر تامشى دا قان داعى تابىلماعان، تەك جاستىقتان AB قان توبىنىڭ ءالسىز رەاكسياسىن بايقايدى. وقيعانىڭ انىق سەبەبىنە ۇڭىلە ءتۇسۋ ءۇشىن، ول جاستىقتىڭ ىشىنە سالىنعان قاراقۇمىق كەبەگىنىڭ قان توبىن ساراپتاپ تەكسەرەدى.

وسى كەزدە ويلاماعان ناتيجە بەلەڭ بەرەدى. قاراقۇمىق كەبەگىنەن AB قان توبىنىڭ ەرەكشەلىگى بايقالادى. وسىدان كەيىن عالىم 150 ءتۇرلى كوكەنىستەر مەن جەمىس- جيدەكتەردىڭ، جۇزدەگەن ءتۇرلى وسىمدىك ۇرىقتارىنىڭ قان توبىن تەكسەرىپ، زەرتتەيدى. سوڭعى ناتيجەدە، 79 ءتۇرلى وسىمدىكتەن قان توبى رەاكسياسى انىقتالادى. بۇدان وسىمدىكتەردىڭ ىشىندە، باسىم كوبىنىڭ O قان توبىنا، ودان قالسا AB جانە B توبىنا تاۋەلدى ەكەنى بەلگىلى بولادى. ياموتو دارىگەر كوپتەگەن سىناقتاردان سوڭ الەمگە تۇڭعىش رەت «وسىمدىكتەردە قان توبى بولادى» دەگەن تۇجىرىمىن جاريا ەتتى. ول تاعى دا وسىمدىكتەردىڭ قان توبىنا O ەڭ نەگىزگى قان توبى، ال، B قان توبى مەن AB قان توبى O قان توبىنان ءبولىنىپ شىققان دەگەن پىكىردى ورتاعا قويدى.

بۇل جاڭالىقتان سوڭ الەم عالىمدارى وسىمدىكتەردىڭ قان توبىن جارىسا زەرتتەدى. ولار زەرتتەۋ بارىسىندا، وسىمدىكتەردىڭ دەنەسىندە ادامزات قانىنداعى قىزىل كلەتكانىڭ سىرتىندىعى قان توبى زاتىنا ەرەكشە ۇقسايتىن زاتتىڭ، ياعني قان توبى قانىتىنىڭ بولاتىندىعىن انىقتايدى.

وسىمدىكتەردە دە ادام دەنەسىندەگى وسى قان توبى زاتتارىنا ۇقسايتىن زاتتار بولادى، مۇنىڭ ىشىندە جەمىسى قىزىل بولاتىن وسىمدىكتەردىڭ قۇرامىنداعى مولشەرى ەڭ كوپ بولعان. عالىمدار وسىمدىكتەردىڭ ۇرىعى مەن جەمىسىندە قان توبى زاتى بولاتىندىعىن جانە وسىمدىكتەردىڭ قان توبى زاتى جەمىسى ءپىسىپ جەتىلۋ بارىسىندا بىرتىندەپ ارتاتىندىعىن، جەمىسى پىسكەن كەزدە قان توبى زاتى ەڭ مول دەڭگەيگە جەتەتىندىگىن بايقاعان.

وسىمدىك دەنەسىندەگى قان توبى زاتىنىڭ انىقتالۋى، وسىمدىكتەردى جىككە ءبولىپ زەرتتەۋدە، كلەتكالاردى توعىستىرۋ، تۇقىمىن بۋدانداستىرۋ بارىسىن جاڭاشا قالىپپەن جۇرگىزۋگە سەپتەسەدى. سونداي-اق، قىلمىستىق ىستەردى اشۋدى وڭايلاتادى.

مىسالى، بەلگىسىز جاعدايعا دۋشار بولىپ، جاپا شەككەن ادامنىڭ اسقازانىنداعى ازىقتىقتاردى تەكسەرۋ ارقىلى، ازىقتىقتىڭ ءتۇرىن انىقتاپ تۋىنداعان وقيعاعا قاتىستى ءجىپ ءۇشىن تابۋعا كومەكتەسەدى. وسىنداي تاعى ءبىر مىسال، جاپونيادا بولعان جول - كولىك وقيعاسى كەزىندە، جۇرگىزۋشى ءبىر بالانى كولىگىمەن سوعىپ قاشىپ كەتەدى. ارتىنشا پوليتسيا قاشقىن جۇرگىزۋشىنى ۇستاپ، كولىك دوڭعالاعىنداعى قان داقتارىن تەكسەرەدى. قان داقتارىنىڭ قان توبىن ايىرۋ بارىسىندا، دوڭعالاقتا كولىك سوعىپ كەتكەن بالانىڭ O قان توبىنان باسقا، تاعى B جانە AB قان توپتارىنىڭ دا داعى بار ەكەنى انىقتالادى. سول ۋاقىتتا پوليتسەيلەر كولىك جۇرگىزۋشى بالادان باسقا تاعى بىرنەشە ادامدى سوعىپ جارالاعان نەمەسە جازىم ەتكەن دەپ كۇدىكتەنەدى. ءبىراق، جۇرگىزۋشى بالانى عانا سوققانىن مويىندايدى.

كەيىننەن زەرىتتەۋ ورتالىعىنىڭ ساراپتاماسى سوڭعى ەكى ءتۇرلى قان توبىنىڭ وسىمدىكتىڭ قان توبى ەكەنىن انىقتاپ شىعادى. وسىلايشا، قىلمىستىق ءىس ءادىل شەشىمىن تابادى.

قازىرگى كۇنى جاپونيا قاراقۇمىق، ءسابىز سياقتى وسىمدىكتەردىڭ يممۋنيتەتتىك قان سارسۋىن تەكسەرىپ انىقتادى. قان سارسۋى تۇراقتانعان وسىمدىكتەردىڭ ءتۇرىن ءدال تاۋىپ ايىرۋعا بولادى.

وسىمدىكتەردىڭ قان توبى تۋرالى ىزدەنىستەر ەندى عانا باستالدى. وسىمدىك دەنەسىندە قان توبى زاتى بولاتىندىعىنىڭ سەبەبىن جانە قان توبى زاتىنىڭ وسىمدىكتىڭ ءوزى ءۇشىن نەندەي ءمان الاتىندىعى تۋرالى عالىمدار ورتاق، دايەكتى تۇجىرىمعا كەلە العان جوق . ولار وسىمدىكتەردەگى قان توبى زاتى وسىمدىك ءۇشىن سيگنالدىق ءرول، ارتىق ەنەرگيانى ساقتاۋ ءرولى، وسىمدىك دەنەسىن قورعاۋ ءرولى بار دەيتىن ءارتۇرلى بولجاۋلار عانا جاساپ وتىر. ال، ادامدار بولاشاقتا وسى وسىمدىك قان توبىنىڭ سان الۋان ماڭىزىن تەرەڭدەپ اشىپ، ادامزاتتىڭ پايدالى قاجەتتىلىگىنە جاراتاتىن كۇندە الىس ەمەس دەپ ويلايمىز.