اسانالى ءاشىموۆ: قازاق بار قاسيەتىنەن ايىرىلىپ قالاتىنداي قورقامىن

استانا. قازاقپارات - باياعىنىڭ ادامدارىن جۇرت «كونەنىڭ كوزى» ، «اقىلدىڭ سارقىتى» دەپ اسپەتتەپ وتىرماۋشى ما ەدى؟ ! ءارى سولاردىڭ ايتقان عيبراتتى، ونەگەلى اڭگىمەلەرى اۋىزدان- اۋىزعا تاراپ، تاعىلىمىمەن بۇكىل اۋىلدى، ودان ارى ءبىر ءوڭىردى تاربيەلەپ كەتە باراتىن.

 وسى رەتتە سول ءبىر جاقسى قاسيەتتى، ىزگى دۇنيەنى ەل جادىندا قايتا جاڭعىرتۋ ءۇشىن حالىق سىيلاعان، كوپ قادىرلەگەن تۇلعالارىمىزدىڭ جان سارايىنا ءۇڭىلىپ كورۋدى ءجون سانادىق. سويتتىك تە، بۇگىندە جاسى جەتپىستىڭ سەگىزىنە كەلگەن اۋزى دۋالى، كوكىرەگى قازىنالى قارتىمىز، حالىق ءارتىسى ءاسانالى اشىموۆكە قولقا سالعان ەدىك.

   اسانالى ءاشىم ۇلى، ك س ر و جانە قازاقستان حالىق ءارتىسى، «پاراسات» وردەنىنىڭ يەگەرى:

 - بۇلارىڭ ءجون، قاراعىم. ۇلكەننەن ونەگە قالماسا، سول ۇلكەننىڭ نەسى قازىنا؟ ! وسىندايدا اكەڭ مەن شەشەڭ جايلى، سولاردىڭ عيبرات قىپ، ونەگە ەتىپ ايتقان ۇلى اڭگىمەلەرى جايلى شەكەڭ تەرشىپ ايتقانعا نە جەتسىن؟ ! وكىنىشكە وراي، مەن اكەمنەن ءتورت جاسىمدا ايىرىلعان اداممىن. سۇم سوعىس ءبىزدى اكەسىز، بالالىقسىز وسۋگە ماجبۇرلەدى. بۇگىن ايتسام، بىرەۋ نانار، بىرەۋ نانباس: تۇپ- تۋرا ءتورت جاسىمنان باستاپ ەڭبەككە جەگىلدىم. بۇعانا تۇگىلى بۋىنى تولىق بەكىمەگەن مەن ءۇشىن بۇل دا وڭاي قيىنشىلىق بولعان جوق. سوندىقتان دا رياسىز بالالىقتىڭ تاڭنان كەشكە دەيىن تىنىمسىز شاپقىلاتاتىن وينىنان ەمەس، كادىمگى «ەڭبەك ادامى» اتانىپ، انانىڭ تاربيەسىندە وسكەندىكتەن ءبىز ەرتە ەسەيدىك.

بالانىڭ بارلىعى انانىڭ تاربيەسىندە بولادى عوي، دەگەنمەن اكەنىڭ تاربيەسى دە ءبىر مەكتەپ. ايەل ادامداردى ەرەكشە سىيلايمىن. «شەشەم كەتىپ قالسا، مەن نە ىستەيمىن، قايدا بارامىن؟ » ، - دەگەن ۇرەيىم بولاتىن. قازىر قاراپ وتىرسام، مەنىڭ 8 جاسار بالام دا: «انا، سەن بىرەۋ- اقسىڭ عوي» ، دەيدى ەكەن. «ءوي، اكەڭ دە بىرەۋ- اق ەمەس پە؟ !» ، - دەسە: «اكەم جوق بولسا، سەن باسقا اكە تاۋىپ بەرەسىڭ عوي» ، - دەپتى. ءوزىنىڭ بىرگە وقيتىن جولداسىنىڭ جاعدايى سونداي ەكەن. سونى كورگەن بالانىڭ ساناسىنا تۇيگەنى عوي. كوردىڭىز بە، شىن مانىندە دە بۇل الەمدە بالا ءۇشىن انا بىرەۋ- اق! قازاقتا «اكەنىڭ جاقىندىعى جەزدەدەي- اق» دەگەن ماقالى بار عوي. مەن اكەمدى كورمەگەنىممەن جەتىمدىك كورمەدىم. ال شەشە بولماي، اكەڭ بولسا سوندا جەتىمدىكتى تارتار ەدىڭ. شەشەنىڭ بەرگەن تاربيەسى ءوز الدىنا، بىزدەردى زامان تاربيەلەدى. سوعىستىڭ قاتالدىعى، بالالىقتان ەرتە ايىرىلعان ءومىر...

مانا جوعارىدا ايتقانىمداي ءبىز ءتورت جاسىمىزدان باستاپ ەڭبەككە ارالاستىق. قىرماندا ءجۇرىپ ەسەيدىك. شىنىندا دا، ادام ساۋلەتشىسى - انا عوي. ويلاپ قاراڭىزشى، دۇنيەگە جاڭا كەلگەن تىرشىلىك يەسىنە نۇرىن شاشىپ، كەلەشەككە اق جول، ادال نيەت نۇسقاۋشى دا سول انا ەمەس پە؟ ! وسىندايدا ەسىمە ءبىر قىزىق جايت ورالادى. عالىمدار اناسىنان ايىرىلعان مايمىل بالالار ءۇشىن ەكى قۋىرشاق مايمىل انا جاساپ، ءبىرىنىڭ ومىراۋىنان ءسۇت شىعاتىن، دەنەسى قاتتى دا سۋىق ەتىپ، ەكىنشىسىنىڭ ومىراۋىنان ءسۇت شىقپايتىن، ءبىراق دەنەسىن جىلى دا جۇمساق ەتىپ، جاساعان ەكەن. مايمىل بالالارى ءسۇتى بار دەنەسى قاتتى قۋىرشاقتى ەمەس، ءسۇتى جوق بولسا دا دەنەسى جۇمساق قۋىرشاقتى انا رەتىندە قابىلداپ، سونىڭ باۋىرىنا تىعىلىپتى. بۇدان نەنى اڭعارۋعا بولادى. تاعى دا انا قۇشاعىنىڭ جۇماق مەكەن ەكەنىن باعامدايسىز. ال جاستايىنان شەشە باۋىرىندا ەسەيگەن مەن ءۇشىن انانىڭ ورنى تىپتەن بولەك بولاتىن. سول انالارىمىز ءبىر اڭگىمەسىندە ايتىپ وتىرۋشى ەدى «ايەل ادام - ۇلتتىڭ ايناسى» دەپ. ەگەر ايەل ادام جالاڭاشتانا باستاسا، ۇلتتىڭ جانى جالاڭاشتانا باستايدى ەكەن. ءتىپتى، سوناۋ اشارشىلىق كەزدەرىندە دە، سوعىس تۇسىنداعى الاساپىران، الماعايىپ كۇندەردە دە ءبىز باسىمىزدان جاۋلىعىمىزدى تاستاعان ەمەسپىز. ارعى شەشەلەرىمىز، ءتىپتى، كونەنىڭ ادامى ەدى. الدا- جالدا شاشىڭنىڭ ءسال تۇسى اشىلىپ قالسا دا: «اشىق جەرگە شايتان ۇيالاعىش دەيدى، قارعام. شاشىڭا مۇقيات بول» دەپ وتىراتىن. بىردە قىرمانعا كوبىنە جالاڭباس بارىپ جۇرگەن كورشى ايەلگە سول شەشەمىز قاتتى ۇرىستى. ءبىراق كەيىننەن ۇندەمەيتىن بولدى. سويتسەك، ول بايعۇس سوندا شاشىنا تارى سەۋىپ، سودان تۇسپەي اراسىنا ءسىڭىپ قالعان از بولىگىن شيەتتەي بالالارىنا تاسيدى ەكەن عوي. مۇنداي جاعداي سول زامانداعى كوپ ادامنىڭ باسىندا بولدى عوي.

ال قازىر شە؟ ايدىڭ، كۇننىڭ امانىندا انالار تۇگەل جالاڭباس قالدى. باستاعى ورامالدىڭ ءمانىسى دە جات جۇرتتىق بولىپ، انا اتانۋ ەدى. قازىر قىزى دا ءبىر، اناسى دا ءبىر. باياعىدا ۇلكەندەر شاشتا قاسيەت بار، ول جۋىپ، كۇتىلمەسە، ۇزاتىلعاسىن كوزدەن جاۋلىق ارقىلى كولەگەيلەنبەسە، قاسيەت قايتادى دەپ ايتاتىن. كەيدە وڭاشادا وسىنى ويلاعاندا قورقامىن، قازاق بار قاسيەتىنەن ايىرىلىپ قالاتىنداي» ، - دەپ وتىرۋشى ەدى جارىقتىق. بۇعان كەلگەندە ەشكىمنىڭ ايتارعا داۋى بولماسا كەرەك. شەشەمىز ايتاتىن وسى ءبىر اڭگىمە مەنى ءار ۋاقىت تولعاندىرىپ كەلەدى.

 اينالاما قارايمىن. قارايمىن دا قامىعامىن. بۇگىن مۇلدەم جات ۇرپاق ءوسىپ كەلە جاتقانداي. ەرتەڭ كەشەگى قازاق پەن بۇگىنگى قازاقتىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي الشاق تارتىپ، ەجەلدەن ۇلى قۇندىلىققا باي ءبىز ۇلت رەتىندە ءوزىمىزدى جوعالتىپ الامىز با دەپ الاڭدايمىن. ايتپەسە، ادامزاتتىق تۇرعىدا دامۋ تولاستاماق ەمەس. ول - جاھاندانۋ پروتسسەسى. بۇل جايلى الاتاڭعا سوزىپ اڭگىمە ايتۋعا بولاتىن ەدى. شەشەي مەنىڭ جۇمىسىمنىڭ جەمىسىن كورە باستاعان شاقتا، «پالەنشەنىڭ شەشەسى» دەپ بارعان جەرىندە تورگە شىعاراتىن. 87 جاسىندا ومىردەن وزدى. جارتى ءومىرى الماتىدا ءوتتى. جارىقتىق اناما جەڭگەم سەكىلدى ەركەلەپ ءوستىم. اۋىلدا كارى شەشەمىزدىڭ قولىندا وسكەندىكتەن «اپا» دەپ اتادىق. ءوز شەشەمىزبەن جەڭگە مەن قاينى سياقتى قالجىڭداسىپ جۇرەتىنبىز. ۇيگە كەشتەتىپ، تۇندەلەتىپ كەلگەندە ۇيىقتاپ جاتسا، توسەكتەن قۇلاتىپ كەپ جىبەرەمىن: «مەن كەلگەندە نەگە ۇيىقتاپ جاتاسىڭ؟ » دەپ. سونىڭ بارلىعى وعان دا ۇنايتىن بولسا كەرەك. ەش ۋاقىتتا قاباق شىتىپ، ءوڭ سۋىتىپ كورمەپتى. دۇنيەدەن وتەر الدى اۋىرىڭقىراپ ءجۇردى. سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە وسى كىسى ءبىر ەستىپ قالسىنشى دەگەن ويمەن «اپا!» دەدىم. قۋانار، سەرگىپ قالار دەپ ايتتىم. ءبىراق ول ولاي ىستەمەدى. ماعان الا كوزىمەن قاراپ، اسپاندى سۇق ساۋساعىمەن نۇسقادى. ونىسى «كۇنا بولادى، ولاي دەمە. قۇداي كورىپ تۇر» دەگەنى ەدى. مىنە، كوردىڭىز بە؟ قازاق مەنتاليتەتىنىڭ اسىلدىعى سونشالىق ەدى. كەلىننىڭ ەنە الدىنداعى ادالدىعى. تاپ سول جەردە شەشەيگە تار قۇرساعىن كەڭىتىپ، تاس ەمشەگىن جىبىتكەن مەندەي ۇلىنىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە ءيىپ، ەسسىز كۇيدە قۋانىپ، تاسۋىنا بولار ما ەدى؟ ! ءبىراق ول ءوز شەشەسىندەي بولعان ەنەسىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى بالاسىنىڭ ماحابباتىنان بيىك قويدى. ول كەزدىڭ انالارى سونىسىمەن دە اسقاق ەدى. ونىڭ ۇستىنە قازاقتا «اتاڭ مەن اناڭ ءبىر مەزگىلدە ءۇن قاتىپ قالسا، اۋەلى اناڭا جاۋاپ بەر" دەگەن ۇلاعاتتى ءسوز بار عوي. وسى سوزدەردەن سوڭ مەنىڭ انامنىڭ تۇلعاسى تىپتەن بيىكتەپ كەتۋشى ەدى...

 

قوزىباي قۇرمان

ult.kz