قازاقستاننىڭ كورىكتى جەرلەرى: اقسۋ- جاباعىلى قورىعى - فوتو
بۇگىنگى اڭگىمەمىز - اقسۋ- جاباعىلى قورىعى جايىندا بولماق.
«پاريجدە بولدىم - پاريج تۇسىمە كىرمەدى. مىسىردا بولدىم - مىسىر تۇسىمە كىرمەدى. قىتاي، موڭعولستان، ءۇندىستان، پاكىستان، يران باردىم. مۇحيتتىڭ ارعى بەتىندەگى تەحاستا، چيكاگودا، نيۋ-يوركتە بولدىم - ولار دا تۇسىمە كىرمەدى. باياعىدا ماسكەۋدە بەس جىل وقىدىم - ونى دا تۇسىمدە كورمەدىم... تۇسىمە كۇن سايىن مىڭبۇلاق كىرەدى. تۇسىمدە اقسۋ- جاباعىلىنى كورەمىن»، دەپ جازادى كورنەكتى سۋرەتكەر، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى شەرحان مۇرتازا.
قازاق ادەبيەتىنىڭ بۇگىنگى ۇلكەن اقساقالى شەراعا اقسۋ- جاباعىلىنىڭ سۇلۋ تابيعاتىن ءوزىنىڭ شىعارمالارىندا كەستەلەپ، وعان ۇنەمى ورالىپ وتىرعان، قالامداس ىنىلەرىنە جەر جانناتىنىڭ جاي- كۇيىنە ۇنەمىن ازار اۋدارىپ، ونى قورعاۋعا، ماپەلەۋگە كەڭەس بەرىپ وتىرادى.
سول اقسۋ- جاباعىلى قورىعى تالاس الاتاۋىنىڭ (باتىس تيانشان) سولتۇستىك- باتىس بولىگىن جانە وگەم جوتاسىن الىپ جاتقان قازاقستانداعى تۇڭعىش قورىق. 1926 -جىلى 14 شىلدەدە كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرى تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ ۇسىنۋىمەن جانە قاجىر- قايرات سالۋىمەن قۇرىلعان ەكەن. سونىمەن قاتار، قورىق قۇرامىنا ەكى پالەونتولوگيالىق ءبولىم كىرەدى. ءبىرى قاراباستاۋدا جەر كولەمى 126 گەكتار، ەكىنشىسى - «اۋليە»، جەر كولەمى 100 گەكتار. ەكەۋى دە بايدىبەك اۋدانىندا، قورىقتىڭ نەگىزگى ايماعىنان 120 شاقىرىمداي قاشىقتىقتا ورنالاسقان. بۇگىندە قورىقتىڭ اۋماعى 131934 گەكتار القاپتى الىپ جاتىر. وڭتۇستىكتىڭ التىن القاسى - اقسۋ جاباعىلى قورىعى يۋنەسكو- نىڭ دۇنەجۇزىلىك قورىقتارى تىزىمىنە ەنگەن.
قورىق بىرنەشە بيىكتىك بەلدەۋدە جاتىر. تاۋ وڭىرىندە بيدايىق، ءتۇرلى شوپتەر، بوز جۋسان، جوعارىسىندا سەلدىر ارشا ورمانى، ءسۋبالپى جانە ءالپى شالعىنى وسەدى. ودان جوعارىسىن مۇزدىقتار مەن ماڭگى قار جاپقان. اقسۋ - جاباعىلى قورىعىنىڭ جەرىن اقسۋ وزەنىنىڭ اڭعارى (تەرەڭدىگى 500 مەتردەي) جارىپ وتەدى. وسىمدىكتەر دۇنيەسى ءارالۋان. وندا مۇكتىڭ 61، قىنانىڭ 58، جوعارى ساتىداعى وسىمدىكتەردىڭ 1400 (ءدارى- دارمەكتىك وسىمدىكتەردەن: قىلشا، ساسىر، يمانجاپىراق، تۇيەجاپىراق، سارىاعاش، ءشايقۋراي، تالاس ۋقورعاسىنى)، تەحنيكالىق وسىمدىكتەن: ارشا، راۋعاش، يتقۇمىق، تاران، جەمىس- جيدەكتەردەن: جابايى الما، شەتەن، شيە، قاراقات، بۇلدىرگەن، جەم- شوپتىك وسىمدىكتەن جوڭىشقا، كەكىرەباس، بەدەباس، تۇلكىقۇيرىق، كودە، سونداي- اق ەندەميك وسىمدىكتەردەن مايىسقىش قياق، تالاس قايىڭى، اقشىل سارى جوڭىشقا، قاراتامىر، ءتوماعاشوپ، قاندىگۇل، رەليكتى وسىمدىكتەردەن: جالعان ماساقشا، مينكۆيتس كەندىرشەسى، قاراتاۋ سەتەنى تۇرلەرى بار. قورىقتىڭجانۋارلار الەمى دە وتە باي: سۇتقورەكتىلەردىڭ 42 (ارقار، تاۋتەكە، ەلىك، مارال، بارىس، تيان- شان قوڭىر ايۋى، بورسىق، سۋسار، ت. ب. )؛ قۇستاردىڭ 238 (گيمالاي ۇلارى، كەكىلىك، ساقالتاي، بۇركىت، قارا قۇتان، بوزتورعاي، سارىتورعاي، يتەلگى، شىمشىق، ت. ب. )؛ باۋىرىمەن جورعالاۋشىلاردىڭ 9 (الاي جالاڭكوزى، سارىباۋىر كەسىرتكە، قالقانتۇمسىقتى قارا شۇبار جىلان، سۇرجىلان ت. ب. )، قوسمەكەندىلەردىڭ 2 (جاسىل قۇرباقا جانە كولباقا) جانە بالىقتىڭ 2 ءتۇرى تىرشىلىك ەتەدى. ومىرتقاسىز جاندىكتەردىڭ دە الۋان تۇرلەرى وسى وڭىردە قونىستانعان. اقسۋ - جاباعىلى قورىعى - تابيعاتتىڭ ناعىز عىلىمي لابوراتورياسى، وندا عىلىمي- زەرتتەۋ جۇمىستارى ۇزبەي جۇرگىزىلەدى.
قورىق تەڭىز دەڭگەيىنەن 1000 م- دەن 4280 م ارالىعىنداعى بيىكتىكتە تيانشان تاۋلارىندا ورنالاسقان. نەگىزگى بيىك ايماقتارى ءوزىنىڭ تاڭقالارلىق بەينەلەرىمەن جارتىلاي شولەيتتەر ىلعالدى جازىقتارمەن الماسىپ ارشالى ورماندارىنا وتەدى. ىلعالدى دالاداعى باي جازىقتار ارشالارمەن استاسىپ جاتقان جىڭىشكە بۇتالاردىڭ وسۋىنە قولايلى جاعداي تۋعىزعان. كوزدىڭ جاۋىن الاتىن قارلى شىڭداردىڭ بوكتەرىندە ءتۇرلى ءتۇستى ءالپى گۇلدەرى جايقالىپ وسكەن. اقسۋ- جاباعىلى سيرەك كەزدەسەتىن، تەك وسى ايماقتارعا عانا ءتان وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردىڭ وتانى. بۇل جەردەن تاۋ قويىن، ەشكىسىن، مارالداردى جانە ەلىكتەردى، سىلەۋسىندەر مەن قار قابىلاندارىن، قاسقىرلار مەن تۇلكىلەردى، ايۋلار مەن تاعىلانداردى، اقكۇمىستەردى تابا الاسىز. وسى جەرلەردە سارىشۇناقتاردى دا كورۋگە بولادى.
قۇستار الەمى وتە باي. جوعارى اسپاندا مۇرتتى گريفتەر، گريفوندار، جىلانبۇركىت پەن التىن قىراندار قالىقتايدى. تاستى جارتاستاردىڭ اراسىنان تاۋ كەكىلىكتەرىنىڭ ۇيالارىن، قار اراسىنان تىلسىم قار اتەشتەرىن كەزدەستىرەسىز. جاپىراقتى ورمان كولەڭكەسىندە وت جالىنى تارىزدەس شىبىن ۇستاعىش قاراڭدايدى. توقىلداقتىڭ ىسقىرعان داۋىسى سىبىزعىنىڭ ءانىن ەسكە سالادى. كۇن ساۋلەسى ويناعان جازىق دالالارىندا كوبەلەكتەر وينايدى، اراسىنان سيرەك كەزدەسەتىن اپوللو كوبەلەكتەرىن دە كورۋگە بولادى. وسىمدىكتەر الەمى تاڭقالارلىق. كىشكەنتاي تاس اعاشى ءوزىنىڭ تامىر جايۋىمەن بەلگىلى. امارانتۋس گرانديفوليا وسىمدىگى باعالى مايعا تولى. گرەيگ قىزعالداقتارى تاۋ الاڭقايلارىندا قىزىل جالىنداي جارقىرايدى. قىزعىلتىم فلوكۋلالارعا قوقاند موريناسىنىڭ جەڭىل گۇلدەرى جينالادى.
قورىق لاندشافتىسى كوركەم جانە تىلسىم. جازىقتار مەن الاڭقايلار بيىك شىڭدى تاۋلارعا الماسىپ، جارتاستى شاتقالدارمەن قيىلىسادى. وزەندەرى تەرەڭ شاتقالدارعا قۇيىلىپ، سارقىرامالار تۇزەيدى. ءتۇپسىز كوگىلدىر مۇزداي تاۋ كولدەرىندە اسپان ايناداي شاعىلىسادى.
تەڭىز دەڭگەيىنەن 3,000 م بيىكتىكتە ورنالاسقان قول جەتكىزبەس ۇڭعىمالاردا تاستارعا ويىلىپ تۇسىرىلگەن كوپتەگەن بەينەلەردەن تۇراتىن «سۋرەت گالەرەياسىن» تابۋعا بولادى. ولاردا ءۇي جانە جابايى جانۋارلار، ەجەلگى ادامداردىڭ اڭ اۋلاۋى بەينەلەنگەن.
اقسۋ- جاباعىلىنىڭ سازدى توپىراعىندا پالەونتولوگتار تاسقا اينالعان وسىمدىكتەردىڭ، جاندىكتەردىڭ، بالىقتاردىڭ جانە كەسىرتكەلەردىڭ ىزدەرىن تاپقان.
بۇل دەرەكتەر ەنتسيكلوپەديالىق انىقتامالاردان الىندى. دەگەنمەن، قورىق تاريحىن، سول جەردىڭ بۇگە- شىگەسىن بىلەتىن، تۋعان تابيعاتقا جانى اشيتىن ادامداردىڭ ايتۋىنشا، اقسۋ- جاباعىلىنىڭ كەرەمەتى مۇنىمەن تۇگەلدەنبەيدى.
اقسۋ- جاباعىلى قورىعىنىڭ تۇڭعىش ديرەكتورى ورىس گەوگرافيالىق قوعامىنىڭ تولىق مۇشەسى، تابيعاتتىڭ شىنايى جاناشىرى، اسا بىلىكتى دە ءبىلىمدى مامان، ىزگى نيەتتى عالىم بوريس پەتروۆيچ تريزنا دەگەن كىسى ەدى. العاشقىدا 30545 گەكتار بولعان قورىق اۋماعى وسى تريزنانىڭ تاباندىلىعى جانە تاعى دا تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ قامقورلىعى ارقاسىندا 1935-1937 -جىلدارى 69826 گەكتارعا دەيىن ۇلعايتىلدى. بال تاتىعان بالدىبەرەك جانە بالابالدىبەرەك وزەندەرىنىڭ بويىنداعى، مايدانتال تاۋ قىراتتارىنىڭ بەتكەيلەرىندەگى، جاباعىلى وزەنىنىڭ وڭ جاق قاپتالدارىنداعى ارشالى القاپتاردىڭ ءبارى دەرلىك سول كەزدەردە قوسىلعان. وكىنىشكە قاراي، ەرەن ەنتۋزياست، بۇرىندى- سوڭدى زاماندارداعى باسشىلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ مىقتىسى، اسا ابزالى بولعان بوريس پەتروۆيچ تريزنانىڭ تالقانى وتىز جەتىنشى جىلى تاۋسىلدى» ، - دەپ جازادى بەلگىلى جازۋشى مارحابات بايعۇت.
1988 -جىلى الماتىداعى "قاينار" باسپاسىنان شىققان "اقسۋ- جاباعىلى" اتتى البوم- كىتاپتىڭ اۆتورلارى ايتقانداي- اق، تورتكۇل دۇنيەگە تۇگەل تاراعان قىزعالداق پەن سارعالداقتىڭ وتانى - وسى اقسۋ- جاباعىلى. ال قىزىلدىڭ التى ءتۇرى دە العاش وسىندا پايدا بولعانى دالەلدەنگەن. تورتەۋىنەن جۇزدەگەن سۇرىپتار وسىرىلگەن. اقسۋ- جاباعىلىدان اپارىلىپ، اۋدانداستىرىلعان ال قىزىل ارۋىڭىز - گرەيگ قىزعالداعى 1877 -جىلى گوللانديادا جوعارى باعالانىپ، ديپلوممەن ماراپاتتالعان. سودان بەرى ءبىزدىڭ قىزعالداعىمىزدان 200-دەن استام ءتۇر تاراعان. اقش- تان، جاپونيادان، كانادادان، گەرمانيادان، يتاليادان، اۆستريا مەن شۆەيتساريادان، جاڭاعى گوللاندياڭىزدىڭ وزىنەن ارنايى كەلەتىندەر وركەنيەتتى مەملەكەتتەردە ءوسىپ جاتقان قىزعالداقتار مەن سارعالداقتاردىڭ توركىن ءتورى كوركەمنيەتتى قازاق توپىراعى ەكەنىنە كوز جەتكىزىپ كەتىپ جاتىر.
اقسۋ- جاباعىلى فلوراسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن بەلگىلى بوتانيك عالىم ن. ح. كارمىشەۆا حانىم كەزىندە كەرەمەتتەي كەلىستىرە مانىستەپ، مازمۇنداپ كەتكەن. ءارى عىلىمي قىزمەتكەر، ءارى ديرەكتور بولعان. جيىرما جىل بويى. 1939-1959 -جىلدارى. عىلىم ءۇشىن ۇلكەن جاڭالىق رەتىندە تانىلعان، تەك اقسۋ- جاباعىلىدا عانا وسەتىن وزگەشە وسىمدىكتەر ءتۇرىن اشقان. اينالايىن ارشاڭىزدى ايرىقشالاپ سيپاتتاعان. اقسۋ- جاباعىلىنىڭ ارشاسى ءتاڭىرتاۋدىڭ توڭىرەگىندە، الاتاۋ مەن قاراتاۋدىڭ تۇيىسەر تۇستارىندا ارشانىڭ التى ءتۇرى بولعان ەكەن. كەيىنگى ءۇش ءجۇز جىلدىڭ ىشىندە ونىڭ ءۇش ءتۇرى مۇقىم- مۇلدە جويىلىپ كەتكەن. بۇگىندە قارا ارشا، بالعىن ارشا جانە ساۋىر ارشا دەيتىن تۇرلەرى قالعان. ارشانى الاش بالاسى، قازاق جۇرتى اۋليە اعاش ساناعان. بەتالباتى بالتا شاپپاعان. تەك بەسىككە عانا، قوبىزعا عانا، وندا دا ابايلاپ قانا، تابيعات- انامىزدىڭ تاڭداۋ- تالعاۋىمەن عانا، مەڭزەۋىمەن عانا مانىستەپ قيعان. ون توعىزىنشى عاسىردىڭ باسىنان باستاپ ارشاعا الاپات قىرعىن كەلگەن. قاراشەكپەندىلەر وزدەرىنىڭ تاۋسىلماس قارا ورمانىنداي، قاراعايىنداي قاراعان. وتىندىققا قىرىققان. ءۇي- جايلارىنا، شوشقا قورالارىنا دەيىن پايدالانعان. كەندەر مەن كەنىشتەر اشىلسا- داعى، ارشاعا سور بوپ جابىسقان. تەمىر جولدىڭ تابانىنا تەپكىلەپ تۇرىپ توسەگەن. سولداتتارىنىڭ گيمناستەركالارىن ارشادان الىناتىن بوياۋمەن بوياعان.. . جيىرماسىنشى عاسىردىڭ جيىرماسىنشى- وتىزىنشى جىلدارىندا وتىندىققا كەسىلگەن ارشا ارباعا، تراكتورعا، ماشينەگە تيەلىپ اكەتىلىپ جاتقان. قاراتاۋدىڭ قۇلانتاۋ، جىلاندىتاۋ، پىستەلىتاۋ، بوزتورعاي مەن بورالداي جاعى، ماشات شاتقالى مەن ارىس ارنالارى ارشادان وسىلايشا ايىرىلىپ قالعان. اقسۋ- جاباعىلى قورىعىنىڭ مۇراجايىندا ءتورت ءجۇز جىلعا جۋىق ۋاقىت جاساعان ارشانىڭ كەسىندىسى ساقتاۋلى تۇر. التى ءجۇز، جەتى ءجۇز جىل جاساعان ارشالار از ەمەس. مىڭداعان جىلداردان بەرى ماڭعازدانا مۇنارتىپ كورىنەر كەرەمەت ارشالار الىستان مەنمۇندالايدى.
ال جابايى المالارى - ايرىقشا الەم. ولاردى سيۆەرس الماسى دەپ اتايدى. عىلىم جۇزىندە. ال، شىنتۋايتىندا - اقسۋدىڭ المالارى. اقسۋ وزەنىنىڭ ارنالارىن قۋالاي وسەدى. اقسۋ كانونىندا دەگەن دۇرىس شىعار. كانوننىڭ ۇزىندىعى 18 شاقىرىم، تەرەڭدىگى 500-600 مەتر، ەنى جارتى كيلومەترگە جەتەدى. امەريكاداعى اتاقتى كولورادو تاۋلارىنىڭ شاتقالىنان كەيىنگى ەكىنشى ورىندا. اقسۋدىڭ جابايى المالارى ءتۇرلى- ءتۇرلى. تۇستەرى اقسارى، سارعىش، قىزعىلت سارى، قىزىل، ت. ب. ءدامى دە ءتاتتى، قىشقىلتىم. قاراشانىڭ سوڭىندا ساۋ ەتىپ توگىلىپ، قۋىس- قۋىسقا جاسىرىنىپ، جاپىراق جامىلىپ جاتقان جابايى المانى جەلتوقساننىڭ سوڭىندا قالىڭ قاردان ارشىپ الىپ، قارش- قارش شايناعان قانداي! وگەم وزەنىندەگىدەي، سايرامسۋ مەن قاسقاسۋداعىداي قازاقى قايىڭ قاسقايىپ تۇرىپتى. اققايىڭ ەمەس، قىزىلقايىڭ ەمەس، جىڭىشكەلەۋ قوڭىرقاي قايىڭ ەمەس، كۇرەڭدەۋ رەڭدى قازاقى قايىڭ. بۇتانىڭ ءبىرقانشاسى، توبىلعى مەن ۇشقاتتىڭ ءبىرتالايى، سارى جانە قىزىل دولانالار، اقتال، تاۋتال، ءسامبىتال، ءورىمتال، قاراتال، اقتەرەك پەن كوكتەرەك... ايتپاقشى، اقسۋ- جاباعىلى - ناۋىرزەك تورعايدىڭ اتامەكەنى. وزگە وڭىرلەردە ازايىپ كەتكەن كوكشىلتىم، كورىكتى قۇس، نازىكتىك پەن يماندىلىقتىڭ بىرەگەي بەلگىسىندەي سەزىلەر سەزىمتال قۇس - ناۋىرزەكتى ساعىنساڭىز، كىشى قايىڭدىعا، ۇلكەن قايىڭدىعا شىعاسىز، بالدىبەرەكتىڭ باستاۋلارىنا باراسىز. قاناتتىلار فاۋناسىن زەرتتەگەن ا. ف. كوۆشار "تالاس الاتاۋىنىڭ قۇستارى" اتتى كىتاپ شىعارعان. سول كىتاپتا وسى قورىقتى مەكەندەيتىن 240-قا جۋىق قۇس سيپاتتالعان. سارىشىمشىق پەن سايراۋىق، شەراعاڭ شىعارمالارىندا شىرىل قاعاتىن زارعالداق. ۇلاردىڭ ءجونى ءبىر باسقا. كەكىلىك. الەمدىك دەڭگەيدەگى، كەشەگى كەڭەستىك جانە قازەكەمنىڭ قىزىل كىتاپتارىنا كىرگەن الۋان- الۋان قاناتتىلاردى، سۇتقورەكتىلەردى، وسىمدىكتەردى ساناپ كەلتىرمەكتىڭ ءوزى كوپ كولەمدى الىپ كەتەر. عالىمدار مىڭعا جۋىق قوڭىز ءتۇرىن، ءۇش جۇزدەن استام كوبەلەك ساناپ، سارالاعان.
مۇندا ايۋ، تۇركىستان سىلەۋسىنى، ايۋلار تۇقىمداسى، قار بارىسى، تيانشان ارقارى، ءۇندى جايراسى سياقتى قىزىل كىتاپقا ەنگەن اڭدار تۇرلەرى بار.
ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى اقسۋ- جاباعىلىنى ايتبەك مەڭلىبەكوۆ باسقارىپ كەلەدى. «تابيعات قورعاۋدىڭ ۇزدىگى» بەلگىسىمەن، «قۇرمەت» وردەنىمەن ماراپاتتالعان. "بۇكىل الەم تاڭىرقايتىن تابيعاتتىڭ تاماشا تۇكپىرى عوي بۇل، - دەيدى ديرەكتور. - ءبىراق، ماتەريالدىق جاعداي ونشا جاقسى ەمەس. ەڭ اقىرى ءورت ءسوندىرۋ ماشينەسى جوق. وزگە قورىقتاردا ماشينە ەمەس، ورتتەن قورعاۋ بولىمدەرى، تۇتاس تەحنيكا بار».
بۇگىندە قورىقتا 70-تەي ادام قىزمەت ەتەدى. قورىقشىلار، عىلىمي قىزمەتكەرلەر، ەكسكۋرسيا جۇرگىزۋشىلەر. ديرەكتوردىڭ ايتۋىنشا، جىلىنا 700-900 ادام كەلىپ، قورىقتى تاماشالايدى ەكەن. 600-دەي شەتەلدىكتەر دە بار. ولارعا جەتىمساي، بايباراق، كىشى - قايىڭدى اڭعارى مەن اسۋى قىزولگەنكول - قاسكابۇلاق، تەڭىز دەڭگەيىنەن 1890 - 2940 مەتر بيىكتىكتەگى ۇلكەن- قايىڭدى اڭعارى - ۇلكەن- قايىڭدى اسۋى، اقسۋ قۇز شاتقالى - اقسۋ وزەنى كوپىرى ، تاياكسالدى، كوكساي اڭعارىلار، كوكساي كولى سياقتى جولباعىتتارمەن ساياحاتتار ۇيىمداستىرىلادى.
اقسۋ- جاباعىلى ءۇشىن ۇلكەن قيىندىق الدا سەكىلدى. سىندارلى سىناق كۇتىپ تۇرعانداي. قاس قىلعانداي- اق، ءيىرسۋ بيىگىنەن كەرەمەتتەي كەن ورنى تابىلىپتى دەسەدى. التىن- كۇمىس، تاعى باسقا ءتۇستى مەتالداردىڭ قاباتتارى قات- قات دەسەدى. قايتا- قايتا قارالىپ، گازەتتەردە جازىلىپ جۇرگەندەي، ءيىرسۋدان كەنىش اشىپ، كەن اقتارىپ، قازبا بايلىققا قارىق بولماققا قۇلشىنىس كۇشەيە تۇسۋدە. دۇنيەجۇزىنە بەلگىلى ءدۇرري گاۋھارىڭىز - اقسۋ- جاباعىلى قورىعىنىڭ تاعدىرىنا دۇنيەاۋي ەسەپ- قيساپتىڭ، تەك بايىماق پايداكۇنەمدىك پەن تويىمسىز تابىسكەرلىكتىڭ تۇرعىسىنان قاراۋ قالاي بولماقشى؟!
ايبەك نارىنباي ۇلىمەن تىلدەسكەنىمىزدە، بىلگەنىمىز، قورىقتا شاعىن عانا ءقوناقۇي بار، مۇراجاي جۇمىس ىستەپ تۇر. ارينە، شاعىن ۇجىم قولدان كەلگەنشە، قورىقتىڭ كۇتىمى، قورعالۋى جولىندا كۇندىز- ءتۇنى ەڭبەك ەتىپ جاتىر. قورىقتىڭ باس كەڭسەسى، مۇراجاي، تاعى باسقا عيماراتتار يۋنەسكو قامقورلىعى اياسىندا بولىنگەن قوماقتى قارجىنىڭ ارقاسىندا كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىلگەن. دەگەنمەن، قىسقا ءجىپ كۇرمەۋگە كەلمەي قالاتىن جاعدايلار بار.
قازاقستانداعى تۇڭعىش، وراسان زور القاپتى الىپ جاتقان قورىقتىڭ ماڭىزىن ارتتىرىپ، ودان ۇكىمەت تاراپىنان، مەملەكەتتىك- جەكەمەنشىك ارىپتەستىك ارقاسىندا، الپاۋىت كاسىپورىنداردىڭ دەمۋشىلىگىمەن قامقورلىقتى كۇشەيتە تۇسكەن ابزال. ول ءۇشىن قورىققا باراتىن جولدى، ونىڭ اينالاسىنىڭ ينفراقۇرىلىمىن جاقسارتا ءتۇسۋ قاجەت. ايتالىق، قورىققا ساياحاتتاپ كەلەتىن شەتەلدىكتەر سانىن ارتتىرا ءتۇسۋ ءۇشىن كولەمدى قاراجات كەرەك. بۋرابايداعى سياقتى مۇندا دا حالىقارالىق دەڭگەيدە فورۋمدار، سيمپوزيۋمدار جانە باسقا دا كەڭ اۋقىمدى باسقوسۋلار ۇيىمداستىرسا، قورىقتىڭ اتاق- داڭقى بۇرىنعىدان دا الىسقا جايىلار ەدى دەپ ويلايمىز.
قورىقتىڭ ارنايى www.aksu-jabagly.kz سايتى دا بار ەكەن. ءبىراق، وعان ونشا كوڭىلىمىز تولمادى. اقپاراتتار جۇتاڭ. كەلۋشىلەردىڭ ەكى- ءۇش جازباسىن عانا كوردىك. سايتتى ۇنەمى جاڭعىرتا وتىرىپ، سول ارقىلى جانە باسقا دا اقپارات قۇرالدارى ارقىلى ناسيحاتتاپ وتىرۋ قاجەت- اق. قازىرگى كەزدە جۇرتشىلىق كوبىرەك پايدالاناتىن الەۋمەتتىك جەلىلەر، باسپا ءسوز قۇرالدارى ارقىلى ءالسىن- ءالى ەسكە سالىپ وتىرسا، تانىمالدىعى دا، جۇرتشىلىقتىڭ قىزىعۋشىلىعى دا ارتا تۇسەر ەدى. قورىقتىڭ ورتالىعى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ تۇلكىباس اۋدانىنداعى جاباعىلى كەنتىندە ورنالاسقان. پويىزبەن تۇلكىباسقا دەيىن جەتۋگە بولادى (18 شاقىرىم)، اۆتوبۋس قاتىناسى بار. دەگەنمەن قورىقتىڭ الەۋەتىن جاقسارتىپ، كولىك قاتىناسىن دا رەتتەۋگە بولادى. بۇل ءۇشىن جەرگىلىكتى اكىمدىكتەردىڭ، ۇكىمەتتىڭ، تۋريستىك وكىلەتتى ورگانداردىڭ قولداۋ- كومەگى قاجەت- اق. مۇنداي شارالار ەلىمىزدىڭ تۋريستىك الەۋەتىن ارتتىرۋعا قىزمەت ەتەرى ءسوزسىز.
س. ابىلايەۆ
