كوك الا ۇيرەكتىڭ زارى. اقىن نەسىپبەك ايتوۆتىڭ شىعارماشىلىعى جايىندا

 نەسىپبەك ايتوۆتىڭ پوەزياسى قازاق ولەڭىنىڭ ەڭ جارقىن بەتتەرىنىڭ ءبىرى. سىني ويى كەنجەلەپ قالعان قازاق ادەبيەتىندە نەسىپبەكتەي اقىننىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن اتى عانا بەلگىلى، ال زاتى بەلگىسىز بولىپ كەلۋى - تابيعي نارسە.

ماشاقاتى مەن شىتىرمانى مول ولەڭ ونەرىندە تالماي قالام تەربەگەن جانە كۇندە جەتىلىپ، كۇندە تۇلەپ وتىرۋدى وزىنە ماقسات تۇتقان اقىن بۇگىندە ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنىڭ ورىنە شىعىپ وتىر. بۇگىنگى ايتىلار ءسوز، ءبىر كەزدەگى سىننان كەندە قالعان اقىننىڭ ەسەسىن الىپ بەرۋ نيەتىنەن ەمەس، جاڭا زامانعا لايىق جاڭا كوزقاراس تۇرعىسىنان اقىننىڭ كۇردەلى شىعارماشىلىعىنا باعا بەرۋ نيەتىنەن تۋىنداپ وتىر.

* * *

ءسوز باسى - اقىننىڭ تاياۋ ارادا «ادەبيەت ايدىنى» گازەتىندە جاريالانعان «كوك الا ۇيرەك» پوەماسى. پوەماداعى باستى بەينە كوكالا ۇيرەك - ءسوز كيەسىنىڭ سيمۆولى. سونداي دا سونداي زامان بولىپتى، اعايىن، مىنا سەندەردىڭ كۇندە باسىپ جۇرگەن توپىراقتارىڭا كەزىندە كەمپىربايداي اقىننىڭ تابانى تيگەن ەكەن دەيدى اۆتور. اسەتپەنەن ايتىسىندا كەمپىرباي:

كەۋدەمنەن كوكالا ۇيرەك «قوش» دەپ ۇشتى،

سول شىركىن جالعىز ۇلعا قونباس بىلەم، - دەگەن ەكەن.

تاعى ءبىر زامانا اينالعاندا سول ۇشىپ كەتكەن كوكالا ۇيرەك اقىننىڭ سوڭىنداعى جالعىز تۇياققا عانا ەمەس، بۇكىل الاش ۇلىنا بۇيىرماي كەتتى. زورلىق پەن زومبىلىق، جاحيلدىك پەن ناداندىق جايلاعان ولكەدەن ۇركىپ كەتكەن ءسوز ءپىرى، ونەردىڭ، ولەڭنىڭ ءپىرى كوكالا ۇيرەك كەمپىربايدى جوقتاپ جىلايدى. الايدا، كەمپىربايدىڭ مولاسى باياعىدا تاپالعان. ورنىنا سالىنعان قاساپحانادا قازاقتىڭ ءبىر كەزدەگى مىڭعىرعان مالىنىڭ سوڭى قان-جوسا بولىپ سويىلىپ جاتىر. كەمەڭگەر بۇحار، «ۇلىڭدى اسكەر قىلادى، مالىڭدى قاعازعا سالادى» دەپ بولجاعان كەر زامان قازاق دالاسىنا ەندى كەلگەندەي. بارىنە توزگەن ساحارا، بارىنە كونگەن ەل...

- تورلەتسە اتا جاۋىڭ كەردەڭ قاعىپ،

تۇرعانىڭ بوساعادا تەلمەڭ قاعىپ.

مازارىن مازاق ەتسە مىڭق ەتپەيتىن،

نامىسى سونگەن حالىق - ولگەن حالىق.

ءبىراق قازاق جانىنىڭ تۇكپىرىندە ءالى ولمەگەن ءبىر اڭساۋ بار. ول قوناتىن كوكىرەك تاپپاي ۇشىپ جۇرگەن ءسوز كيەسى - كوكالا ۇيرەك. ەل ەسىندە ونىڭ ەلەسى عانا بار.

- كىم ءبىلسىن كوكتەسىڭ بە، جەردەسىڭ بە،

ساۋلەڭ ءجۇر اقىنداردىڭ زەردەسىندە.

- مۇمكىن سەن ءدال قاسىمدا كۇرسىنەسىڭ

ۇكىلى دومبىرانىڭ كەيپىنە ەنىپ، - دەيدى اقىن.

پوەمانىڭ سوڭىنداعى كۇرمەۋدە ۇلكەن استار بار.

ول ەندى قونا المايدى - زور قايعىدا،

زارلايدى، جاۋىزداردى قارعايدى دا.

اجالسىز جارالعان سوڭ امالى جوق،

جۇرەدى كوك اسپاندا سامعايدى دا.

قايىرسىز زاماندا، نەسىبەڭىز قوعامدا تۋعان ۇرپاق - دارىنسىز. كەمپىربايدىڭ مولاسىن الدەنەشە ىزدەپ كەلگەن ءسوز كيەسى - كوكالا ۇيرەكتىڭ پاناسىز بولۋى، قوناتىن تياناق تاپپاي اسپانعا قايتادان ۇشىپ كەتۋى - بارىنان ايرىلىپ، جول تاپپاي اداسىپ تۇرعان قازاق الەۋمەتىنىڭ بۇگىنگى احۋالىن اينا-قاتەسىز بەينەلەيتىن سۋرەت.

ادامنىڭ تۋىپ ەسەيۋىن، ونىڭ ءتۇرلى جاس مولشەرىنەن ءوتۋىن بەلگىلەيتىن انىقتاما سوزدەر اقىندىق رۋحقا جۇرمەيدى. اقىندىق مىنەز، اقىندىق رۋح قاي جاستا تۋسا سول جاستا دۇنيەدەن وتەدى جانە اقىننىڭ بارلىق شىعارمالارىندا سول جاسىندا قالادى، سول جاسىندا جاسايدى. نەسىپبەك ايتوۆتىڭ ولەڭ ونەرىن ۇستاپ تۇرعان مىنەز - بالالىقتى كورمەي، بىردەن ەسەيگەن كۇيىندە تۋعان ەستيار مىنەز. ارينە، ن. ايتوۆ پوەزياسىنىڭ بۇل مىنەزىن قازاق ولەڭىنىڭ اتالىق بەلگىسى دەپ تە ايتۋعا بولار ەدى. سەبەبى، سوعىستىڭ ار جاق - بەر جاعىندا تۋعان ۇرپاقتا بالالىق شاق بولعان جوق. كوبىنىڭ اكەلەرى سوعىستا ولگەن، انالارىنا تەتە بولىپ وسكەن جەتىمدەر، سوعىستان ءتىرى ارۋاق بولىپ قايتقان، ساعى سىنعان مۇگەدەكتەن تۋعان، جەتىمنەن از-اق ىلگەرى ءالجۋاز ۇل-قىزدار. قوي سوڭىندا، بيداي تاپتاعان مالاتاستىڭ سوڭىندا وتكەن ءومىردىڭ البىرت تاڭى... الايدا پوەزيانىڭ بيولوگيالىق تەگى، اتالىق بەلگىسى بار دا، اقىننىڭ سىرتقى دۇنيە تەپەرىشىنە قارسى تۇرا الاتىن قاجىرلى كوڭىلى بار. اقىننىڭ قايعىسى مەن قاسىرەتى دە، مۇڭى مەن نالاسى دا، كۇيىنىشى مەن ءسۇيىنىشى دە ءوز ىشىندە. ءوزىنىڭ ىشكى دۇنيەسىنەن ورىستەپ شىعادى. (ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل ابايدى زارلى ەتكەن دە وسى كوڭىل).

نەسىپبەكتىڭ ولەڭىن وقىپ وتىرعاندا تەرەڭ استارلى الدەبىر مۇڭ ەمىس-ەمىس قانا قۇلاعىڭىزعا شالىنادى. «باقاناس - ءبىزدىڭ بالالىق» ولەڭىنە ءبىر ءسات ۇڭىلەيىكشى.

ۇل ەدىك، وندا قىز ەدىك،

ءبىر ەمەس ەدىك - ءجۇز ەدىك.

باقاناس دەگەن وزەندى

ولاي دا كەشكەن - ءبىز ەدىك.

بۇلاي دا كەشكەن - ءبىز ەدىك!

بۇرىمىن يىسكەپ بال قىزدىڭ،

جۇپارىن جۇتتىق جالبىزدىڭ.

باقاناس ءوزى جۇباتتى،

جابىرقاپ قالساق جالعىز كۇن.

وسى ورايدا ونەردەگى كەيبىر كوركەمدىك قۇبىلىستاردىڭ سىرىن اشاتىن، وتكەن زامان ادەبيەتىنىڭ ايگىلى مىسالى ەسكە تۇسەدى. 19- عاسىردا ءومىر سۇرگەن ورىستىڭ ءبىر ۇلى اقىنى ءوزىنىڭ كۇندەلىگىنە بولاشاق ولەڭنىڭ مىنانداي ءۇزىندىسىن جازادى: «سەن ماعان عاشىقتىق ءسوزىڭدى ايتتىڭ، ال مەن سەنىڭ اياعىڭا جىعىلدىم». سودان سوڭ جاقشانىڭ ىشىنە «ونداي ەشتەڭە بولعان جوق- تۇعىن» دەپ جازىپ قويىپتى. بۇل جەردەگى اقيقات، شىندىق نەدە؟ وقيعانىڭ جەلىسىندە مە؟ ءبىراق اقىن «ونداي ەشتەڭە بولعان جوق» دەپ كۋالاندىرىپ وتىر. بۇل جەردەگى اقيقات - ولەڭنىڭ ينتوناتسياسىندا، دالىرەك ايتقاندا ولەڭنىڭ كىمدىكى ەكەندىگىندە. ەڭ بيىك اقيقاتتىڭ ءوزى، ايتۋشى ادامىنا، كىمنىڭ اۋزىنان شىققانىنا قاراي جالعان سوزگە اينالىپ كەتۋى مۇمكىن.

ن. ايتوۆتىڭ اتالمىش ولەڭى بالالىقتى اڭساۋ. بولماعان بالالىقتى. كەشىگىپ جەتكەن نەسىبەنىڭ ءدامى قاشاندا اشى. وكىنىشتىڭ ورنى ەشقاشاندا تولمايدى. بۇگىنگى ۇشان-تەڭىز باقىت كەشەگى كەمدى كۇننىڭ ورنىن تولتىرا المايدى. مىنە، وسى وكىنىشتى، قامرىقتى كوڭىل اياسىندا تۇرعان بارىنە دە سەنەسىز. باقىتتى بالالىقتىڭ بولعانىنا دا، ەسىن ەندى عانا بىلگەن بالانىڭ قىز بۇرىمىن يىسكەگەنىنە دە. بارىنە دە. وسى ولەڭدە ءومىر شىندىعىنا جاناس ەكى عانا جول بار.

باقاناس ءوزى جۇباتتى،

جابىرقاپ قالساق جالعىز كۇن.

بۇل، بولاشاق اقىننىڭ بويىندا ۇلكەن تۇيسىكتىڭ ويانىپ كەلە جاتقاندىعى. ميىندا «شيكى ولەڭى» ، ءبىراق، تابيعاتتى، دۇنيەنى كەيىپتەپ، جاندى كۇيدە ەلەستەتە الاتىن كوكىرەك قيالىنىڭ جەتىلە باستاعاندىعى.

پوەزيانىڭ زاڭدارىن تۇسىندىرۋگە كەرەكتى مىسال ىزدەگەندە قانداي دا بولماسىن سىنشى، ءوز ەركىنەن تىس ابايعا جۇگىنەدى. بۇل، اباي ولەڭىندە ادام جانى ءبىرجولا، جەرىنە جەتە بەينەلەندى، اباي ولەڭى سوڭعى اقيقات دەگەن ءسوز ەمەس. كەرىسىنشە بىزدە بار نارسەنىڭ كوبى ابايدا جوق. كەرەك دەسەڭىز، ءبىز بىلەتىن كوپ نارسە ابايعا ءتان ەمەس. بۇل جەردەگى سەبەپ اباي ولەڭىنىڭ كلاسسيكالىق ۇلگى ەكەندىگىندە. اباي ولەڭىندە گەومەتريالىق قاراپايىمدىلىق، تۇسىنىكتىلىك بار. بۇل تۇسىنىكتىلىك ولەڭدى جىكتەۋگە زور مۇمكىندىكتەر بەرەدى. اباي ولەڭىندە ماتەماتيكالىق لوگيكا بار. سوندىقتان دا ءبىز ابايعا بارعاندا ماڭگى بۇلجىماس، وزگەرمەس مەكتەپ دەپ بارامىز.

اباي ونەرىنىڭ توڭىرەگىندە ءبىرى شىن، ءبىرى ويدان شىعارىلعان قانشاما اڭگىمە ورىستەپ جۇرەدى. سول اڭگىمەنىڭ ءبىرى. اباي جول ءجۇرىپ كەلە جاتىپ ءبىر اۋىلعا قوناق بولادى. جازدىڭ كەزى ەكەن. ءتۇن بولىپ جۇرت ۇيقىعا كەتكەندە جىگىت- جەلەڭ اباي تۇسكەن ءۇيدىڭ يەسىنەن التىباقانعا ارقان سۇراي كەلەدى. ءۇيدىڭ يەسى قاسقىرباي دەگەن ادام، جىگىتتەردىڭ ارقانعا ەمەس، ءوزىنىڭ بويجەتىپ وتىرعان سۇلۋ قىزىن قاراعىشتاپ كەلگەنىن سەزىپ، ۇرسىپ قۋىپ شىعادى. سوندا بايدىڭ بايبىشەسى:

«ءاي، قاسقىرباي، ءوزىڭ دە باياعىدا قىز تورىپ اۋىل سىرتىندا تۇرماپ پا ەدىڭ. قىزىڭدى كۇزەتىپ وتىراسىڭ با وسىلاي. قىز كۇيەۋگە تيمە، وندا سەن كىمنەن تۋدىڭ» دەگەن ەكەن. كوزى ءىلىنىپ بارا جاتسا دا اڭگىمەگە كۋا بولعان اباي سول كەزدە مىرس ەتىپ «راس-اۋ. جامبى دۇرىس ايتادى. جەڭىلدىڭ قاسقىرباي» دەپتى. (بايدىڭ ايەلىنىڭ اتى جامبى ەكەن). ابايدىڭ «تۇرماپ پا ەدىڭ اۋلاقتا» دەگەن ولەڭى وسى وقيعانىڭ اسەرىنەن شىقسا كەرەك. ءبىراق ماسەلە ولەڭنىڭ نەندەي اسەردەن شىققاندىعىندا ەمەس. ماسەلە ابايدىڭ كۇندەلىكتى قاراپايىم تۇرمىس كورىنىسىنەن تەرەڭ ءدۇنياۋي ماعىنا شىعارا بىلگەندىگىندە. حاكيم ءوزىنىڭ شىعارماسىندا قازاق ولەڭىندە جاڭا جول اشتى. جاڭا تەحنيكانىڭ سىرىن ءبىر اۋىز سوزبەن تۇجىرساق، ول، ولەڭدەگى پروتاگونيست كەيىپكەردىڭ پوزيتسياسىنىڭ جۇمباقتىعىندا جاتىر. قارتايعان اباي بۇل ولەڭدى وزىنە- ءوزى ايتقانداي. الايدا بۇل كۇي كەز كەلگەن زامانى وزعان ادامنىڭ باسىندا بولماق.

مىنە، وسىنداي فورمانى نەسىپبەك اقىن ءوزىنىڭ «ەسىڭدە مە؟» اتتى ولەڭىندە قايىرا جاڭعىرتقان. تەك تۇپكى ۇلگىدەن بۇل ولەڭنىڭ ايىرماشىلىعى - بۇندا ۇلكەن سيۋجەت بار. اباي ولەڭىنىڭ وزەگى، «بۇگىنگى بوزبالانىڭ ءىسى زايا بولسا، وندا سەنىڭ باسىڭنان كەشكەن عاشىق- ماشۇقتىڭ دا جالعان بولعانى» دەگەنگە مەڭزەيتىن وي. كەمەل تارتقان سەزىم بۇگىنگى الىپ- ۇشقان البىرت ماحابباتقا ەلجىرەي وتىرىپ باتا بەرەدى. سەبەبى ءوزىنىڭ تامىرى، وتانى سوندا ەكەنىن بىلەدى.

نەسىپبەكتىڭ ولەڭىندە ەكى كەيىپكەر بار. ءبىرى - ءبىر كەزدەگى سۇلۋ قىز. ءبىرى - ءبىر كەزدەگى بوزبالا.

جاز كۇركەسىن كۇز كەلىپ جىعار ءالى،

ورەكپۋمەن وزەندەي جىل اعادى.

شاعالاسىن شاقىرىپ شالعاي كەتكەن،

كولدەرىم تۇر كوزىمدە جىلاعالى.

اقىن پوەزياسىندا وي قاشاندا بارىنەن بيىك تۇرادى. مەيلى ول فيلوسوفيالىق، مەيلى پانتەيستىك وي بولسىن.

جاز كۇركەسىن كۇز كەلىپ جىعار ءالى

«جاز» - ءومىر بولسا، «كۇز» - سولعىن تارتۋ، اقىرىندا ءولۋ، باقيعا ءسىڭۋ. ادام دا بولمىستىڭ ءبىر بولشەگى، تابيعاتتىڭ ءبىر پەرزەنتى بولعاندىقتان وسى ماڭگى اينالىس زاڭىنا باعىنادى. سەبەبى ءولىمسىز ءومىر جوق.

بۇل جاي عانا پسيحولوگيالىق پاراللەليزم ەمەس. شىن تىرشىلىك تابيعاتتا عانا. ادام بار بولعانى - تابيعاتتىڭ قيالى.

الايدا، وسى ولەڭدە اباي ورنەگىنەن قانداي ايىرماشىلىق بار؟ اباي ەڭ اۋەلى ءوزىن- ءوزى سۇحباتتاس ەتەدى. ءبىرى - قارتايعان، كوڭىلى شاۋ تارتقان ادام. ەكىنشىسى - ۇزىلمەي جالعاسىپ جاتقان، قانشا رەت تۇلەپ جاڭادان جاراتىلسا دا ءبىر جاسقا دا كەلمەيتىن، ولمەس، ماڭگى جاس تابيعات، ماڭگى جاس ءومىردىڭ تۇعىرىنا شىعىپ، سول، قارتايعان ادامعا جاستىق شاعىن ەسىنە تۇسىرەتىن، كوز الدىنا ەلەستەتەتىن اردىڭ، يماننىڭ بەينەسى. سەبەبى، ۇيات، يمان، ار عانا وسىلاي ورتەنە سويلەي الادى. نەسىپبەك اقىننىڭ ولەڭىندە مىناداي جولدار بار:

كىرپىگىڭە ءىلىنىپ جۇلدىز تامشى،

شاق تۇردىڭ-اۋ سەن سوندا جىلاعالى.

كوزدىڭ جاسى - شىن ماحاببات بەينەسى. ماحاببات دۇنيەدەگى قۇبىلىستىڭ بارلىعىن ءوز ورنىنا قويادى، شىن اتىن اتايدى. جۇرەكتىڭ ەڭ تەرەڭ تۇكپىرىن اقتارساڭىز، كوزدىڭ جاسى شىعادى. باياعىدا ءبىر يسپان اقىنى ايتقانداي («سلەزا - يميا ليۋبۆي») كوز جاسىنىڭ شىن اتى - ماحاببات.

ولەڭنىڭ بويىنا تەرەڭدەگەن سايىن كوز الدىڭىزدان تىزبەكتەلىپ ءوتىپ جاتقان تابيعات سۋرەتتەرىن بۇرىن ءبىر جەردەن كورگەندەي اسەر الاسىز. ەڭ سوڭىندا اقىننىڭ ءوزى شارتتى ءسوزىن ايتادى:

ەسىڭدە مە؟

سول ءبىر ءتۇن - قاسقا بۇلاق،

سەكىلدى ەدى سەكىرىپ قاشقان لاق.

قاسقا بۇلاق

ويىما ورالعاندا

جانارىمدى الامىن جاسقا بۇلاپ...

سوندا بارىپ وقيعانىڭ اباي اۋىلىندا ءوتىپ جاتقانىن تۇسىنەسىز. دالىرەك ايتقاندا بۇل - باسقا قالاممەن جازىلعان اباي جىرى. باسقا داۋىسپەن ايتىلعان اباي ءانى.

كەمەڭگەر بەينەلەگەن، تىرشىلىك جىرىنا ۇيىعان ەرتەگىدەي سالقار قوڭىر ءتۇن قايتىپ كەلگەندەي. وسى جايلاۋدىڭ تورىندە اي نۇرىنا شومىلىپ اباي مەن توعجان تۇرعانداي. تەك باسقا تۇيسىك، جاڭا كامەلەت.

اقىننىڭ كەيبىر جىرلارىنان الدەبىر شارشاۋ، الەۋمەتتىك مۇڭ سارىنى شالىنىپ وتىرادى. «بەسىك جىرى» ولەڭىندە قاتىگەز تۇرمىس شىرماۋىندا جۇرگەن زامانداستىڭ ءبىر ءسات ءومىر اعىنىنان شىعىپ، وتكەندى، بەسىكتە وتكەن قامسىز كۇندەردى اڭساعانىن كورەمىز.

ادامنىڭ ەسكە تۇسسە ەسىل كۇنى،

ەسىنە تۇسەدى ەكەن بەسىك جىرى...

قوڭىر تاۋ،

قوڭىر وزەن سارىلداعان.

كەلەدى الىستان سول سارىن ماعان.

ءوز ءۇنىم ەستىلگەندەي وزىمە انىق،

ءبىر كەزدە بەسىگىمدە شارىلداعان.

بۇل جەردە اقىن جەكە باستىڭ مۇڭىن مۇڭداپ وتىرعان جوق. سەبەبى وتكەندى اڭساۋ، وزعان ءومىردى بويامالاپ ەلەستەتۋ ەكى اياقتى، جۇمىر باستى پەندەنىڭ بارىنە ءتان تۇيسىك. بەسىك جىرى - ادامنىڭ دۇنيە ەسىگىن اشقان ساتتەگى العاش ەستىگەن ولەڭى. ۋاقىت وتەدى، ادام ەسەيەدى. اداممەن بىرگە ءومىر - ولەڭ دە ەسەيەدى. ارينە، ءار ولەڭنىڭ ءوز قىزىعى وزىندە. ءبىراق، ادام ارپالىس ۇستىندە قالاي شىڭدالسا دا، قاتىگەز جۇرەك پەن سۋىعان كوڭىلدىڭ ايتەۋىر ءبىر تۇكپىرىندە وشپەگەن ءمولدىر سەزىم بار. ول - بەسىك جىرىنا دەگەن اڭساۋ.

تىڭداتىپ تاۋ كۇبىرىن،

مال ءدۇبىرىن.

وزەن- سۋ، جارتاستاردىڭ جاڭعىرىعىن،

قاسىقتاي كوكىرەگىمە قۇياتىنسىڭ،

اكەلىپ تابيعاتتىڭ بارلىق ءۇنىن.

قاعىپ اپ ءبىر قىمباتتى

مۇڭلى ىرعاقتى

قۇيتىمداي قوڭىراۋ - جۇرەك كۇمبىر قاقتى

ءۇزىلىپ كەتە مە دەپ ۇرەيلەنەم،

كەنەتتەن قاعىپ قالسام ءبىر كۇن قاتتى.

كۇردەلى تابيعات سۋرەتتەرى بولاشاق باي ولەڭنىڭ تامىرى. وسىنشاما مول تىزبەك سۋرەتتەر، بوياۋلار، دىبىستار. جانە وسىنىڭ بارىنە جاۋاپ قاتقان «قوڭىراۋ- جۇرەك». اتالمىش ولەڭدەگى تابيعات - سىرتقى كورىنىس ەمەس. بۇل - پوەزيانىڭ ءوز تابيعاتىن، ءوزىنىڭ وتكەن- كەتكەنىن ەسكە ءتۇسىرۋى.

بۇل نەسىپبەك اقىننىڭ اتالعان ولەڭىنە عانا ەمەس، بۇكىل پوەزياسىنا ءتان سىر-سىمبات.

پوەزيادا كوركەمدىك كەرنەۋدىڭ ءبىر شەگى بولادى. ودان ارى اسقاندا ناشار ولەڭدەگى تابيعات ياكي باسقا سۋرەتتەر تەك جاي قايتالاۋعا عانا اينالادى. ال سول كوركەمدىك كەرنەۋدىڭ شەگىنەن امان وتكەن، كەمەلىنە كەلىپ جەتىلگەن پوەزيادا تابيعات سۋرەتى، پەيزاج اتاۋلى اقىننىڭ ىشكى دۇنيەسىنىڭ سىرىنا، سۋرەتىنە اينالادى.

ادەبيەتتە بەينەلەۋ شەبەرلىگىنە قاتىستى، «تەحنيكا» دەگەن، ابدەن جاۋىر بولعان ءبىر تەرمين بار. بۇل ءسوزدى ەلدىڭ ءبارى قولدانادى. الايدا مىڭنان بىرەۋ عانا تەرميننىڭ و باستاعى بايىبىنا بارا الادى. «تەحنە» ءسوزى گرەك تىلىندە «جاننىڭ شەبەرلىگى» («تەحنيكا دۋشي») دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.

پوەزيانىڭ باستى ەكى شارتى - تالانت جانە سول تالانتتىڭ تاربيەسى، ياعني، اتالمىش «جاننىڭ شەبەرلىگىنە» جەتۋ. اقىندىق - جاننىڭ سيپاتى دەدىك. ول ادام ساۋلەتشى دە، مۋزىكانت تا، سۋرەتشى دە بولۋى مۇمكىن. ەڭ باستىسى - جانى اقىن بولسىن. مىسالعا فرانسۋزدىڭ مودەرنيست اقىندارى ساز ونەرىنىڭ، ساۋلەت ونەرىنىڭ كوپتەگەن قۇبىلىستارىن بەينەلەگەن. ونداي كوركەمدىك داعدى ورىس اقىندارىنىڭ ىشىنەن اننا احماتوۆا، وسيپ ماندەلشتام جانە سوفيا پارنوككە ءتان ەدى.

بۇل جەردە، ونەردە ات جوق ەكەنى («يسكۋسستۆو نە يمەەت نازۆانيا») - باستى يدەال. نەگىزگى شارت - ادام جانى اقىن بولۋى كەرەك، ادام جانى شەبەر بولۋى كەرەك.

نەسىپبەك اقىننىڭ تابيعات تۋرالى ايتقانى - ءوز جانى تۋرالى ايتقانى (قايتالاپ ايتايىق، بۇل پسيحولوگيالىق پاراللەليزم، ياكي ءوزىنىڭ ىشكى دۇنيەسىن تابيعاتقا بالاۋ ەمەس. بۇل - بەينەلەۋدىڭ ۇلكەن شەبەرلىگىنە جەتكەندە قالىپتاساتىن ءتىل). ونىڭ ءتۇرلى تابيعات قۇبىلىسىن بەينەلەۋى - ءوزىنىڭ ءتۇرلى كوڭىل-كۇيىن بەينەلەۋى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە نەسىپبەك اقىننىڭ پوەزياسىن 60- جىلدارداعى قازاق پوەزياسىندا قالىپتاسقان پانتەيزمنىڭ ەرەكشە ءبىر ءتۇرى دەپ ايتۋعا بولادى. ونىڭ ولەڭدەرىندە تابيعاتتىڭ كۇندەلىكتى، رەتىمەن كەلىپ جاتقان ەلەۋسىز قۇبىلىستارىنان باستالعان وي ورىستەي كەلە ۇلكەن فيلوسوفيالىق پايىمداۋلارعا جەتەدى.

شىنىمەن بۇرقاپ تۇرعان قار ما مىناۋ؟

تابيعات تاعى دا ءبىر الدادىڭ-اۋ!

مەزگىلسىز جارىقتىعىم، نەسىن جاۋدىڭ،

ءبارى ءبىر ورىندالماس ارمانىڭ- اۋ!..

كۇنى وتسە نە نارسەدە قادىر قالماس،

قارا جەر قازىر ساعان ورىن بولماس.
جانىما ىستىق سەزىم تاستادىڭ دا،

لىپ ەتىپ ەرىپ كەتتىك قاس قاعىمدا.

اينالىپ كۇز كەلگەنشە ساعىندىرىپ،

جاقسى ەدى-اۋ، توسا تۇرساڭ اسپانىڭدا...

(«كوكەك قارى» ولەڭىنەن.)

ادامنىڭ كوڭىلى، ىشكى دۇنيەسى - اسپان بولسا، ءتۇرلى سەزىم تولقىنىستارى وسى اسپانمەن قالقىپ ءوتىپ جاتقان بۇلت سياقتى. بۇل جەردە اقىندىق «مەن» ەكىگە جارىلعان. «مەننىڭ» ءبىرى مەزگىلسىز كەلگەن كۇيدى كەشسە، ەكىنشىسى ودان بيىك تۇر. ءبارىنىڭ زايا، ءبارىنىڭ ءپاس ەكەنىن بىلەدى. سوندىقتان دا سەلت ەتپەيدى. جاز ورتاسىندا جاۋعان قاردىڭ ءبارىبىر ارتىنا ءىز تاستاماي ەرىپ كەتەتىنىن بىلەدى.

«اق قىراۋ - اپپاق كوبەلەك» ولەڭىنەن ءبىر مىسال.

كۇرسىنىپ ىشتەن كول تىنىپ،

جاپىراق قۋراپ ۇشقاندا.

كوزىمدى جاسقا تولتىرىپ،

قارادىم قايتقان قۇستارعا.

تاعىدا ءبىر جاز ءوتتى- اۋ دەپ،

كۇيزەلىپ تۇردىم مەن ىشتەي.. .

قۇستار-اۋ...

كەلەر مە قايتىپ بۇل جازىم،

اينالىپ سەندەر كەلگەنمەن.

سالقىن ءبىر كۇزدىڭ لەبىمەن،

سامايعا قونار اق قىراۋ.

كوكجيەكتىڭ ارجاعىندا تۇرعان باقي، ساناۋلى ساعاتىڭدى، ساناۋلى كوكتەم مەن جاز، كۇزىڭدى اقىرىن جەپ تاقاپ كەلەدى. اقىننىڭ بويى تىتىركەنبەيدى، سۋسىپ بارا جاتقان كۇندەردى سامارقاۋ عانا كوڭىلمەن ساراپتايدى.

«ولسە ولەر تابيعات، ادام ولمەس» - دەپتى ءبىر ۇلى اقىن. فانيدەن بيىك باسقا ءومىر، باسقا اسپان بار ەكەنىنە نىق سەنگەن، «و دۇنيەنى ويلاماعان ادام مۇسىلمان ەمەس» دەگەندى ايتقان ادام.

الايدا نەسىپبەك اقىننىڭ اتالعان ولەڭىنەن ءبىز مۇلدەم باسقا تانىم، كەرەعار بولسا دا باقي تۋرالى ءىلىمدى تولىقتىرا تۇسەتىن باسقا تانىمدى كورەمىز. اقىننىڭ قامىرىعى - كۇندەردىڭ، كۇننەن قۇرالىپ ءومىردىڭ ءوتىپ بارا جاتقاندىعىندا. ءيا، باقي بار. ءبىراق ءتاڭىرى جاراتقان ەكى دۇنيەنىڭ ەكەۋى دە - حاق. ەگەردە ءفاني - جالعان بولسا، وندا ءبارى دە جالعان. باقي قانداي حاقيقات بولسا، ءفاني دۇنيەنىڭ قىزىعى مەن شىجىعى دا سونداي دارەجەدە قىمبات. مىنە، نەسىپبەك اقىننىڭ اتالمىش ولەڭىندەگى ءتاتتى مۇڭنىڭ اسىل باعاسى وسىنداي.

«كوڭىل داۋىلى» ولەڭىندە اقىن كاتارسيستىك پرينتسيپتى پايدالانعان. العاشىندا ولەڭدەگى وتە ءدال بايقاۋ مەن پايىمعا، تابيعات قۇبىلىسىن اينا- قاتەسىز بەينەلەي العان شەبەرلىككە نازار اۋداراسىز.

قاراپ تۇر ەم ءبىر كۇنى بەلگە شىعىپ،

قاڭباقتاردى بارادى جەل كوشىرىپ.. .

اسپان استىن جەل كەرىپ بارا جاتىر،

سالدەن كەيىن دار ەتىپ جىرتىلارداي...

سىلكىلەيدى توعايدىڭ شاڭىن قاعىپ،

بۇعىپ وتىر قۇس بىتكەن جانىن باعىپ...

ەكىلەنىپ ەلىرىپ بارادى ۇدەپ،

شىعا كەلدى ءبىر ساتتە دالا جۇدەپ...

الابۇرتقان اسپاننىڭ ايىعار ما،

اندا- ساندا وسىلاي بوراپ الماي.

ەن دالانىڭ اينىماس سەرىگى - داۋىلدى بەينەلەگەندە، اقىن، اسىپ بارا جاتقان بوياۋ، ەرەكشە ءتىل ىزدەپ اۋرە بولمايدى. ءبىر ءسوزدى ەكى ادام ەكى ءتۇرلى قىلىپ ايتادى. نەگە؟ سەبەبى ەكەۋىنىڭ ينتوناتسياسى ەكى ءتۇرلى. اقىن كۇندەلىكتى قاراپايىم تىلمەن قايتالانباس سۋرەت سالعان. تاعى دا قايتالاپ ايتايىق، نەسىپبەك اقىننىڭ ولەڭىندەگى ءمان- ماعىنا ونىڭ نەنى ايتىپ وتىرعاندىعىندا ەمەس - ينتوناتسياسىندا، داۋسىنىڭ ىرعاعىندا. ۇيقاستارى كادىمگى باسقا اقىندار كۇندە پايدالانىپ جۇرگەن ەكى بۋىندى، ءۇش بۋىندى تولىمدى ۇيقاس. سول ىرعاق. سول ولشەم. ءبىراق داۋىس مانەرى باسقا.

* * *

نەسىپبەك ايتوۆ ەكى عاسىردىڭ شارپىسقان كەزەڭىن كورگەن، ەكى شىندىقتى باستان كەشىرگەن اقىن. ولەڭ ونەرىندە قاشاندا ءوز جولىمەن عانا جۇرگەن اقىن. ونىڭ سىرلى ولەڭى كوزگە اسا كوپ تۇسە بەرمەيدى، سەبەبى ءمانى مەن مازمۇنى ىشىندە، تەرەڭدە، ءوز-وزىنە جەتىلگەن.

قازاق ساحاراسىندا جەلدەي ەسكەن ءتول جىردا نەسىپبەك اقىننىڭ قايتالانباس ءوز داۋىسى بار. ولەڭنىڭ ورىندە ءوزىنىڭ لايىقتى ورنى بار.

ارينە، بۇل شاعىن لەبىزدە اقىننىڭ بۇكىل ولەڭ ونەرىن شولىپ شىعۋ، جىكتەپ- جىلىكتەپ ايتىپ بەرۋ مۇمكىن ەمەس. اقىننىڭ سىرلى، جان- جاقتى جەتىلگەن، كەمەل پوەزياسى جايلى كەلەلى اڭگىمە - الداعى كۇندەردىڭ ۇلەسى.

تالاسبەك اسەمقۇلوۆ

otuken.kz

2015 - جىل