قازاقتىڭ سوعىم سويۋ سالتى

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - بۇرىندارى كەيبىر كىسىلەر جىلقى سويعاندا بۇيرەك مايىن، شارپىسىن شيكىدەي قىلعىتىپ جەگەن.

جىلقى مايىن كوپ جەيتىندەردى «مەشكەي» دەپ اتاعان. ولار: «كەڭىردەگىمىز ساسيدى»، - دەپ سيىردىڭ مايىن، «كۇپتى بولامىز»، - دەپ قويدىڭ مايىن از جەگەن، «ءسىڭىمدى بولادى»، - دەپ جىلقىنىڭ مايىن عانا كوپ جەپ، ونى ادەتكە اينالدىرعان.

سويىلعان مالدىڭ ەتىن بۇزۋ

تەرىسى ءتۇسىرىلىپ بولعان جىلقى ەتى بىلاي بۇزىلادى: ءتورت سيراعى كەسىلىپ، ءبولىپ الىپ تاستالادى. سوسىن مالدىڭ قولى (الدىڭعى اياعى) كەسىپ الىنىپ، بۇزىلادى (ەتى بولشەكتەلەدى) . اۋەلى كارى جىلىك پەن توقپاق (توقپان) جىلىكتىڭ جىگى اجىراتىلادى. قولدىڭ بۇلشىق ەتتەرى بولەك سىلىنىپ الىنادى، ونى «قولدىڭ كەسەك ەتى»، «قولدىڭ ويىندى ەتى» دەپ اتايدى. كارى جىلىك پەن توقپاق جىلىكتى ورتاسىنان بالتامەن شاۋىپ نەمەسە تەمىر كەسەتىن ارامەن كەسىپ، ەكىگە، جاۋىرىندى ۇشكە بولەدى، ءتوستىڭ ەتى جەكە كەسىپ الىنادى. ول ءۇشىن بۇعانانىڭ مۇشىك ۇشى ءتوس سۇيەكتەن اجىراتىلادى، ومىرتقاعا كەرىك كەن باسى شىعارىلادى، قابىرعاسى اۋەلى ءتوس سۇيەكتەن، سوسىن ومىرتقادان ءبىر- بىرلەپ اجىراتىلادى دا جەكە سوگىل مەي، قازىسىمەن تۇتاس الىنادى. جىلقىدا قازىدان سوڭ كادەلى جەرى جالى، ول مويىن ەتتەن سىلىنىپ، جەكە بولىنەدى.

سوعىمعا سويىلعان جىلقى ەتى مۇنان كەيىن بىلاي بولىنە باستايدى: ءتوس ەتەگى تىلىنگەن سوڭ ءتوس سۇيەگى جەكە الىنىپ، وكپە- باۋىر، جۇرەك، ىشەك- قا رىنى قوپارىلا اۋدارىلىپ، شىعارىپ تاستالادى دا ار شىلىپ، تازارتىلادى. ونىڭ الدىندا مويىن ەتى سويىلىپ، وڭەشى مەن كەڭىردەگى جالاڭاشتالىپ الىنادى. جۇرەكتىڭ ساڭىراۋقۇلاقتارى كەسىلىپ تاستالادى، باۋىزدالىپ قانىنان تازارتىلادى. ىشەك- قارىندى تازارتقاندا جىلى سۋ عانا قولدانىلادى، ىستىق سۋمەن تازارتۋعا بولمايدى. قابىرعاسىمەن قازىسى بىرگە تۇتاستاي قوپارىلىپ الىنعان سوڭ جىلقى ەتى ودان ءارى بىلاي بۇزىلادى: اۋەلى مويىن مەن ازات ومىرتقا، سوسىن ۇزىن ومىرتقا مەن باكەلتەك ومىرتقا، سودان كەيىن بەل ومىرتقا بولىنەدى.

ەتتى وسىلاي بۇزار الدىندا ءار ومىرتقانىڭ ەتى وزىنە لايىقتاپ، ەنشىلەپ بولىنەدى دە، ومىرتقانىڭ ءوزارا بايلانىسقان بۋىنىنان پىشاقتىڭ ۇشىن سۇعىپ، قىرىش دەپ اتالاتىن ءسىڭىر تارىزدەس ەتىن كەسىپ، كىندىك تەمىردىڭ ۇشىن ومىرتقانىڭ جۇلىن قۋىسىنا سۇعىپ، ءبىر- بىرلەپ اجىراتادى. بەلدەمەنى دە سولاي بولەدى، ەتىن ەكى قانا تىنا تەڭ ەتىپ كەسەدى.

جىلقى سانىن بۇزۋ دا قويدىڭ سانىن بۇزعانداي: اۋەلى قۇيىمشاق ومىرتقانىڭ باسىن جامباستىڭ سۇيەگىنەن اجىراتىپ الادى. سوسىن شات ەتتى وسىپ، جامباستىڭ شاتقاياق باسىنىڭ تۇيىسكەن جەرىن جالاڭاشتاپ، شات ايرىلعان سوڭ قۋىعى، كوتەنشەگىمەن بىرگە الىپ تاس تالىنادى. مۇنان كەيىن سان جىلىكتەردىڭ قۇيىمشاق ەتى بولەك كەسىپ الىنادى، ونى جايا دەپ اتايدى. بۇل جىلقى ەتىنىڭ ەڭ ءدامدى، كادەلىسى. سان جىلىكتەرىنىڭ قوڭ ەتى تۇتاس كەسىپ الىنىپ، اۋەلى اسىق جىلىك، سوسىن ورتان جىلىك پەن جامباس بولىنەدى. جىلىكتەر ەكىگە، جامباس ۇشكە ءبولىنىپ، تۇزدالادى. جىلقىنىڭ باسىنداعى تەرىسىن بىتەۋ كۇيىندە سويىپ الادى. بۇرىن ونى تۇزقاپ رەتىندە پايدالانىپ، دايىندالاتىن تۇزدىڭ مولشەرىن ءبىر باس تۇز، ەكى باس تۇز دەپ ەسەپتەگەن. ەكىباستۇز قالاسىنىڭ اتاۋى وسىدان شىققان دەيدى ەتنوگرافتار. باس تەرىسى سىپىرىلعان سوڭ ەكى جاعى ايىرىلادى، ءتىلى بولەك كەسىپ الىنىپ، جىلقىنىڭ باسىن جاڭعىرىققا قويىپ اۋەلگى تۇمسىق جاعىن شاۋىپ الىپ، قالعان باستى ورتاسىنان بالتامەن قاق بولەدى.

سوعىم ەتىن باپتاپ ساقتاۋ

قازاق ەتتى باپتاپ ساقتاۋدا باسقا حالىقتان وتە شەبەر. ءبىز ەندى ونىڭ كەڭ تاراعان كەيبىر تۇرلەرىنە عانا توقتالساق.

ەت بۇرمەلەۋ

بۇل ءتاسىل - ەتتى قارىنعا تىعىپ ساقتاۋ. قوي مەن سيىردىڭ ەتى ءوز قارنىنا سيىپ كەتەدى. سوعىم كەزىندە ەت قورىن مولايتۋ ءۇشىن بۇل تۇلىكتەردىڭ جاس ەتى تۇزدالىپ، سول كۇيىندە قارىنعا سالىنادى، ەتحاناعا (شوشالاعا) شىعارىلىپ، جەردەن بيىكتەۋ جەردەگى ۇلكەن ۇستەلدىڭ، تاقتايدىڭ ۇستىنە قويىلادى. مۇنداي ەتتىڭ قان ءسولى وزىنە ءسىڭىپ، قىس اياعىنا دەيىن قاتىپ جاتا بەرەدى. كەي جەرلەردە ەتتى كۇبىگە، اعاش بوشكەگە سالىپ تۇزدايدى دا ساقتاپ، قاجەت كەزىندە ۇستىنەن ءجىبىتىپ الا بەرەدى.

BAQ.kz