بابالار ءسوزى: «اۋليەتاۋ» تۋرالى اڭىز
بۇل جوبا اياسىندا «بابالار ءسوزى»، «قازاق حاندارى»، «ەجەلگى قالالار تاريحى»، «حالىق قازىناسى» قاتارلى جاڭا ايدارلار اشىلدى.
«بابالار ءسوزى» ايدارى نەگىزىنە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا شىققان 100 تومدىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جىر-تولعاۋلارى، قيسسا-داستاندار، ءسوز ۇستاعان شەشەندەر مەن بيلەرىمىزدەن قالعان ناقىلدار، تاريحي جادىگەرلەر الىندى.
«قازاق حاندارى» ايدارىندا تاريحىمىزدا ەلىنە قورعان بولعان حانداردىڭ ءومىرى تۋرالى دەرەكتەر بەرىلەدى. ال «ەجەلگى قالالار تاريحى» ايدارىنا قازاق دالاسىنداعى وركەنيەتتىڭ ورداسى بولعان كونە قالالاردىڭ تاريحى تۋرالى جازبالار جاريالانادى.
«حالىق قازىناسى» ايدارى بويىنشا، قازاقستانداعى تاريحي، مادەني ەسكەرتكىشتەر، قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرى، قولونەر، قارۋ-جاراقتارى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرىلمەك. جوبا ماتەريالدارى قازاق تىلىندە (قازاقشا جانە توتە جازۋمەن) اگەنتتىك سايتىندا جاريالانادى.
***
اتقان وعى جەرگە تۇسپەيتىن، كوزدەگەنى ءمۇلت كەتپەيتىن دالا كەزگەن ءبىر اڭشى ءوتىپتى.
ونىڭ كەزبە اتانۋى بىلايعى جۇرتقا بەيمالىم ەكەن. ايتەۋىر ەلدەن جىراقتاپ، تاۋ-تاستى پانالاپ، اڭ-قۇستىڭ ەتىن ازىق ەتىپ كۇن كورگەن.
اڭشىعا قىزىلارايدىڭ كەز كەلگەن جىرا جىقپىلى، تاۋ-تاسى، ورگەن اڭى، ۇشقان قۇسى الاقانىنداعى جازۋداي ابدەن تانىس بولىپتى.
كۇندەردىڭ كۇنىندە جولى ءتۇسىپ، مەكەنى بولعان تاۋ قۋىسىنداعى ۇڭگىردىڭ بىرىنە تۇنەيدى. مىلتىعىن جاستانىپ، بەشپەنتىن جامىلىپ، قاتتى ۇيقىعا باس قويسا كەرەك. تۇسىنە كوپتەن كورىسپەگەن جۇرتى كىرىپ، ەلەگىزىپ ويانا بەرىپتى.
اڭشى ەركىن دالانىڭ ەركە ەلىگىن، بەيكۇنا جانۋارلارىن ءجون-جوسىقسىز قىرىپ، تاماعىن تاۋىپ كەلگەن اڭشىلىق كاسىبىن اللانىڭ بۇيرىعى دەپ قابىلدايدى ەكەن.
تابيعات اياسىندا ەش قامسىز-مۇڭسىز تىرلىگىنە ەتى ۇيرەنىپ، كەلە-كەلە جۇرەگىنەن مەيىرىم اتى وشە باستاعان سوڭ ول تاعى تىرلىكتى ابدەن مويىنداپ كەتكەن-ءدى.
تاڭ قىلاڭ بەرە جانىن جەگىدەي جەگەن تۋعان ەلگە دەگەن ساعىنىشىن وياتقان ۇڭگىردەن كەتىپ بارا جاتادى.
كەنەتتەن تاۋ بيىگىندەگى قاراۋىتقان الدەنەگە كوزى ءتۇسىپ، قىراعى كوزى كيىكتىڭ سۇلباسىن قاپىسىز تانيدى. كوزى قاراۋىتا ءجىتى اڭدىپ، مىلتىعىن سايلاي باستايدى. كانىگى قول ءمۇلت كەتسىن بە، تاۋ جاڭعىرىپ مىلتىق داۋسى تىنىشتىقتى بۇزا، الىس-الىس بەلدەرگە كەتىپ جاتتى.
ارتىنشا وققا ۇشقان كيىكتىڭ قىپ-قىزىل قانى جاڭا اتىپ كەلە جاتقان كۇننىڭ بەتىن جاپقانداي، تاس ۇستىمەن سورعالاپ ءمولت-ءمولت تامىپ جاتتى. بويىنان ءال كەتە باستاعان كيىك اقىرعى كۇشىن جيناپ، ىشقىنا كەرى جالت بۇرىلدى.
سول كەزدە كيىكتىڭ قوس وكپەسىن تەسىپ وتكەن قورعاسىن وق قايىرا كەرى سەرپىلىپ، زۋىلداعان بەتتە ءوز ولجاسىنا ماساتتانىپ تۇرعان اڭشىنىڭ جۇرەگىن تەسىپ وتكەن ەكەن.
كيىكتىڭ دە، اڭشىنىڭ دا كوزدەرىندە تاۋدىڭ ۇشكىرلەنە بىتكەن شىڭدارىنىڭ سۋرەتى كول بەتىندەگى اي نۇرى سەكىلدەنىپ دىرىلدەي تۇنىپ قالىپتى دەسەدى.
اڭشىنى ۇرعان كيىكتىڭ كيەسى دەيدى اڭىز. سودان بەرى تاۋ كيەلى سانالىپ «اۋليەتاۋ» اتالىپ كەتىپتى.
