بولگاريا قازاقستان ءۇشىن ەۋروپالىق وداقپەن اراداعى سەنىمدى كوپىر بولا الادى - ەلشى ۆ. پەتكوۆ
وسى رەتتە تاياۋدا عانا بولگاريا رەسپۋبليكاسى پارلامەنتاريلەرى دەلەگاتسياسىنىڭ قازاقستانعا ساپار جاساعانىن ەسكەرە وتىرىپ، «قازاقپارات» ءتىلشىسى وسى ەلدىڭ توتەنشە جانە وكلەتتى ەلشىسى ۆاسيل پەتكوۆپەن سۇحباتتاسىپ، ونىڭ قازاقستاندىق-بولگارلىق قارىم-قاتىناستى ودان ءارى دامىتۋعا قاتىستى پىكىرىن بىلگەن بولاتىن.
- ەلشى مىرزا، قازاقستاندىق- بولگارلىق قارىم-قاتىناستىڭ قازىرگى دەڭگەيىن قالاي باعالار ەدىڭىز جانە ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ قانداي بارىنشا باسىم باعىتتارى بار دەپ ەسەپتەيسىز؟
- مەن ءسىزدىڭ ساۋالىڭىزدى شىنايى دوستىق سەزىمىم وتە جوعارى حالىقتىڭ باستى مەرەكەسى - 2016-جىلى اتاپ وتىلەتىن جاڭا ءارى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ 25 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا ماڭىزدى دەپ قاراستىرامىن. اسا قۇرمەتتى پرەزيدەنت - ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ ايرىقشا باسشىلىعىمەن سىزدەردىڭ مەملەكەتتەرىڭىز قيىن-قىستاۋ حالىقارالىق جاعدايدان ازات، ءوز دامۋ جولىمەن ەركىن ىلگەرىلەپ، ХХІ عاسىرعا وپتيميزممەن جانە پەرسپەكتيۆامەن قارايدى. بۇل بىزدەردىڭ ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستارىمىزدى جانداندىرۋعا جانە تەرەڭدەتۋگە وتە تاماشا العى-شارت جاسايدى.
بولگاريا رەسپۋبليكاسى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى قارىم-قاتىناس جانە ءبىزدىڭ باۋىرلاس حالىقتارىمىز اراسىنداعى بايلانىس تەرەڭ تاريحي تامىرلاستىق پەن باۋىرلاستىققا يە ەكەندىگىن اتاپ وتكەن ورىندى. بولگاريا رەسپۋبليكاسى بۇل قارىم-قاتىناستاردى دامىتۋعا وتە زور، باسىمدىقتى ءمان بەرەدى، وعان جاڭا قارقىن مەن ساپا بەرگىسى كەلەدى. بۇل ءبىزدىڭ حالىقتارىمىزدىڭ مۇددەسىنە ساي كەلەدى جانە مەن بولگاريا رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى رەتىندە وسىناۋ ماڭىزدى مىندەتتەردى شەشۋگە دايىنمىن. بۇل تۇرعىدا بولگاريا قازاقستان ءۇشىن قارا تەڭىز وڭىرىندەگى، بالقانداعى جانە ەۋروپالىق وداقتاعى مىعىم ءارى سەنىمدى كوپىردىڭ بىرىنە اينالا الادى. قازاقستاندىق بيزنەسمەندەر وسىناۋ جايلى فاكتورلاردى پايدالانۋ مۇمكىنشىلىگىنە يە.
بولگاريا ءار ۋاقىتتا دا قازاقستاندى ەكىجاقتى ءتارتىپتى دە، سونىمەن بىرگە ونىڭ ەۋرووداقپەن جانە باسقا دا جەتەكشى حالىقارالىق ۇيىمدارمەن ىنتىماقتاستىقتا دا قولداپ كەلدى، قولداي دا بەرەتىن بولادى. ءسىزدىڭ ەلىڭىز ءار ۋاقىتتا دا قىزىعۋشىلىق تۋدىراتىن بارلىق ماسەلە بويىنشا بولگاريادان كومەك نە بولماسا جاردەم سۇراي الادى. اسىرەسە، بۇل فاكت ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ اراسىندا تولىق سەنىم، ءوزارا تۇسىنىستىك جانە دوستىق احۋالى قالىپتاسىپ وتىرعان كەزدە زور ماڭىزعا يە جانە بۇل بىزدەردىڭ قارىم-قاتىناسىمىزدى قالىپتاستىرۋدا مىعىم ىرگەتاس بولادى.
مەن تۋريزم، اۋىل شارۋاشىلىعى، ماشينا جاساۋ، اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالار، مادەنيەت جانە ءبىلىم بەرۋ جانە باسقا دا سالالاردا ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىقتى جانداندىرۋعا جانە دامىتۋعا زور مۇمكىنشىلىك بار ەكەندىگىن كورىپ وتىرمىن. باسقاشا سوزبەن ايتقاندا، مەنىڭ ەلىمنىڭ ەكونوميكالىق جانە زياتكەرلىك الەۋەتى سىزدەردىڭ تاماشا جوسپارلارىڭىز بەن باعدارلامالارىڭىزدى، ونىڭ ىشىندە دوستاس قازاقستاننىڭ يندۋستريالدى-يننۆاتسيالىق دامۋىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان «نۇرلى جول» مەن «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارلارىن تابىستى جۇزەگە اسىرۋعا ءوز سەپتىگىن تيگىزە الادى.
- ءسىزدىڭ ەلىڭىزدىڭ باسشىلىعى حالىق جينالىسىنىڭ ءتوراعاسى تسەتسكا تساچيەۆا باستاعان بولگارلىق پارلامەنتتىك دەلەگاتسيانىڭ قازاقستانعا جاساعان ساپارىنىڭ ناتيجەلەرىنە كوڭىلى تولا ما؟
- ارينە، تولادى. بولگاريا رەسپۋبليكاسى حالىق جينالىسىنىڭ ءتوراعاسى تسەتسكا تساچيەۆا حانىم، سونىمەن قاتار دەلەگاتسيانىڭ باسقا دا مۇشەلەرى بۇل ساپارلارىن جانە ونىڭ ناتيجەلەرىن وتە جوعارى باعالادى. 1991-جىلى جەلتوقساندا سىزدەردىڭ ەلدەرىڭىز تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعاننان كەيىنگى بولگاريا حالىق جينالىسى ءتوراعاسىنىڭ قازاقستانعا بۇل العاشقى ساپارى ەكەندىگىن ايرىقشا اتاپ وتكىم كەلەدى. سوندىقتان دا بۇل ساپاردى تاريحي دەپ اتاۋعا بولادى. ول ەكىجاقتى قارىم-قاتىناس جىلناماسىنىڭ جاڭا ءارى ماڭىزدى پاراعىن اشاتىندىعى ەش كۇدىك تۋدىرمايدى. مەن بىزدەردىڭ بىرلەسكەن كۇش-جىگەرىمىزدىڭ ارقاسىندا باۋىرلاس حالىقتاردىڭ مۇددەسى مەن يگىلىگى جولىندا جاڭا، ۇزاق مەرزىمدى، ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىقتىڭ باستالۋىنا نەگىز قالايتىندىعىمىزعا سەنىمدىمىن.
دوستاس قازاقستانعا بولگار پارلامەنتى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ساپارى، ءسىزدىڭ ەلىڭىزدىڭ باسشىلىعىمەن جەڭىستى كەزدەسۋلەر بىزدەردىڭ ەكىجاقتى قارىم-قاتىناسىمىزدى دامىتۋدىڭ جاڭا كوكجيەگىن كەڭەيتەدى جانە استاناداعى مەن باسقاراتىن ەلشىلىكتىڭ اۋقىمدى جۇمىستارىنا ەركىن جول اشادى. بەرىلىپ وتىرعان مۇمكىنشىلىكتى پايدالانا وتىرىپ، مەن قازاقستانداعى دوستارىم مەن ارىپتەستەرىمە اتالعان ساپاردى تابىستى وتكىزۋ ءۇشىن ءمىنسىز ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەندىكتەرىنە شىنايى ريزاشىلىعىمدى بىلدىرگىم كەلەدى. ءبىز ولاردىڭ ەڭبەكتەرى مەن ۇمتىلىستارىن وتە جوعارى باعالايمىز جانە تسەتسكا تساچيەۆا حانىم باستاعان دەلەگاتسيا باۋىرلاس قازاق جەرىندە وزدەرىن بارىنشا جايلى سەزىنۋى ءۇشىن قاجەتتى بارلىق جاعداي جاساعانىن جاقسى بىلەمىز. تەك باۋىرلاس حالىقتار اراسىندا عانا بولاتىن ءوزارا قۇرمەت رۋحى ساپاردىڭ العاشقى كۇنىنەن-اق سەزىلگەندىگىن دە ايرىقشا اتاپ وتكەنىم ورىندى دەپ سانايمىن.
- سىزدىڭشە ساپار بارىسىندا قول جەتكىزىلگەن قانداي قازاقستاندىق-بولگارلىق ۋاعدالاستىق ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا جانە كەڭەيتۋگە بارىنشا پايدالى بولماق؟
- ەڭ جوعارى ساياسي دەڭگەيدە وتكىزىلگەن كەزدەسۋلەر مەن كەلىسسوزدەر ىنتىماقتاستىقتىڭ كەڭ اۋقىمدى ماسەلەلەرىن تالقىلاۋ ءۇشىن قاجەتتى العىشارتتى قالىپتاستىردى دەپ سانايمىن. ەكى تاراپ تا بىزدەردىڭ قارىم-قاتىناستارىمىزدىڭ جاقسى دامىپ كەلە جاتقاندىعىن، ءبىراق، ولاردىڭ ودان دا مول الەۋەتى بار ەكەندىگىن جانە بۇل ورتاق مۇددەلەردى ىزدەۋگە ءبىرقاتار مۇمكىنشىلىك اشاتىندىعىن اتاپ ءوتتى.
مۇنان بولەك، تاياۋ بولاشاقتا، ناقتى ايتقاندا، 2016-جىلى جاڭا ساياسي ساپارلار ارقىلى ولاردى ساپالى دەڭگەيگە كوتەرۋ ءۇشىن ورتاق ساياسي ەرىك-جىگەر دە بار. ساپار بارىسىندا قول جەتكىزىلگەن ناتيجەلەر مەن ۋاعدالاستىقتار جايىندا ايتار بولسام، مەنىڭشە، ناتيجەلەردىڭ ارنايى گراداتسياسى قاجەت. ويتكەنى، ساپاردىڭ ءوز دە بارىنشا ماڭىزدى بولعان ەدى.
ماڭىزدى ەكى قۇجاتقا، اتاپ ايتقاندا، بولگاريا حالىق جينالىسى مەن قازاقستان پارلامەنتى ءماجىلىسى اراسىندا ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋمعا، بولگاريا مادەنيەت ءمينيسترى مەن قازاقستان مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى اراسىندا ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى. بۇعان قوسا، 2016-جىلى استانادا ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جونىندەگى ۇكىمەتارالىق كوميسسيانىڭ 4- كەزدەسۋىن وتكىزۋ تۋرالى ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزىلدى. بۇل كوميسسيا ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋدىڭ ماڭىزدى تەتىگى بولىپ سانالادى.
بۇعان قوسا، بولگاريا حالىق جينالىسى ءتورعاسى تسەتسكا تساچيەۆانىڭ ساپارى بارىسىندا استانادا بولگارلىق-قازاقستاندىق ساۋدا پالاتاسىنىڭ كەڭسەسى رەسمي اشىلدى. وعان ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستى جانداندىرۋدا زور سەنىم جۇكتەلىپ وتىر. بۇل وتە ماڭىزدى جانە كەلەشەگى زور سالا.
ءسىزدىڭ رۇقساتىڭىزبەن مەن ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى اسپەكتىسىنە توقتالا كەتسەم دەيمىن. ءبىزدىڭ حالىقتارىمىزدىڭ، ونىڭ ىشىندە عىلىم، مادەنيەت، بيزنەس وكىلدەرى اراسىنداعى بايلانىستاردى كۇشەيتۋ ءۇشىن مۇمكىندىگىنشە تاياۋ ارادا بولگاريا مەن قازاقستان اراسىندا تىكەلەي اۋە رەيسىن اشۋ وتە ماڭىزدى بولار ەدى. بۇل باعىتتاعى العاشقى قادام رەتىندە قازاقستان مەن ليۋكسەمبۋرگ اراسىندا قول قويىلعان كەلىسىم ۇلگىسىندە اۋە كولىگى تۋرالى ەكىجاقتى كەلىسىمگە قول قويىلۋى ءتيىس. ليۋكسەمبۋرگ ە و- عا مۇشە، بولگاريا دا 2007-جىلدان اتالعان وداققا كىرەدى.
- ءسىزدىڭ ەلىڭىز ءۇشىن قازاقستان قاي جاعىنان قىزىقتى جانە قازاقستان ءۇشىن بولگارلىق تاجىريبە قانداي سالالاردا ءتيىمدى بولا الادى؟
- قازاقستان بولگارياعا رۋحى جاعىنان ۇقساس ەل، بىزدەردىڭ ورتاق تاريحي تامىرلاستىعىمىز بار. ءبىز ءبىر-بىرىمىزگە دەگەن شىنايى قۇرمەتتى سەزىنەمىز. ال بۇل بىزدەردىڭ ەكىجاقتى قارىم-قاتىناسىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن بارىنشا ماڭىزدى جايت. بولگاريادا سىزدەردە ۇلتتاردىڭ ءوزارا قۇرمەتى مەن توزىمدىلىگى رۋحىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، قۋاتتى تاۋەلسىز ەل قۇرۋ ءۇشىن تىنباي جۇمىس ىستەيتىن تاماشا، ەڭبەكقور ادامدار بار ەكەنىن بىلەمىز. اعىمداعى جىلى سىزدەر ماڭىزدى اتاۋلى كۇندى، سىزدەردىڭ كوپ ۇلتتى مەملەكەتتەرىڭىزدى ۇيىستىراتىن قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن تويلاۋداسىزدار وسى ۋاقىت ارالىعىندا قازاقستان كوپتەگەن كەدەرگىلەر مەن پروبلەمالاردى باستان كەشىردى. ءبىراق، مەملەكەتتىگىن ساقتاپ قالىپ، ۋاقىت پەن تاريحتىڭ سىن-قاتەرلەرىنە لايىقتى جاۋاپ بەردى.
وسىعان وراي ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ اراسىندا زور تاريحي ۇقساستىق بار. 1991-جىلى ءوز تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعاننان كەيىن ءوزىم زور قۇرمەت تۇتاتىن ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ باسشىلىعىمەن ءسىزدىڭ ەلىڭىز سوڭعى 24 جىلدىڭ ىشىندە بارلىق سالادا تاماشا جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزدى جانە مەن سىزدەرگە بولاشاقتا جاڭا تابىستار تىلەيمىن.
ءوزارا ءىس-قيمىل مەن ىنتىماقتاستىق سالالارىنا قاتىستى ايتار بولسام، ءبىرقاتار كەلەشەگى زور سالالار بار. ولاردىڭ قاتارىنان مەن تۋريزم، اۋىل شارۋاشىلىعى، فارماتسيەۆتيكا، ماشينا جاساۋ، تەحنولوگيا جانە باسقا دا سالالاردى اتاپ وتكىم كەلەدى.
ءبىزدىڭ بولاشاقتاعى ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىعىمىزدىڭ ايرىقشا پەرسپەكتيۆالى باعىتى - اقپاراتتىق تەحنولوگيالار. ويتكەنى، بولگاريا اقپاراتتىق تەحنولوگيالار سالاسىندا اۋقىمدى ۇلتتىق جوسپارىن جۇزەگە اسىرىپ، سوڭعى جىلدارى 50 مىڭنان استام جۇمىس ورىندارىن قۇردى. «Hewlett Packard» پەن «Google» سىندى جەتەكشى ءى ت-كومپانيالاردىڭ بولگاريادا جەكە لوگيستيكالىق ورتالىقتارى بار جانە نارىقتا بەلسەندى جۇمىس ىستەۋدە. اقپاراتتىق تەحنولوگيالار سالاسىنداعى بولگارلىق ساراپشىلار الەمدەگى جەتەكشى مامانداردىڭ بىرىنە اينالعان.
قازاقستان ءۇشىن بولگاريانىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى مەن تۋريزم سالاسىندا جيناقتاعان تاجىريبەسى بارىنشا پايدالى ەكەندىگى ءسوزسىز. سوڭعى جىلدارى سىزدەردىڭ ەلدەرىڭىزدە شاعىن جانە ورتا شارۋاشىلىقتاردى دامىتۋعا ايرىقشا نازار اۋدارىلۋدا، ولاردىڭ سانى بۇگىندە 200 مىڭنان اسادى.
ولار ماقساتتى مەملەكەتتىك سۋبسيديالار الۋدا جانە ولاردىڭ ونىمدەرى ەڭ جوعارى الەمدىك ساپا ستاندارتتارىنا ساي كەلەدى. جەتەكشى الەمدىك كومپانيالار ەۋروپالىق جانە الەمدىك نارىققا ءونىم ەكسپورتتاۋ ءۇشىن بىرلەسكەن كومپانيالار قۇرۋ ارقىلى بولگاريانىڭ جەر شارۋاشىلىعى مەن اۋىل شارۋاشىلىعىنا ينۆەستيتسيا سالۋعا مۇددەلىك تانىتىپ، وعان دايىن ەكەندىكتەرىن بىلدىرۋدە. مۇنداي جوبالاردى قازاقستاندا دا جۇزەگە اسىرۋعا بولادى. بولگاريا سىزدەردىڭ ەلدەرىڭىزگە دە جەر بەرۋ جانە ەۋروپالىق وداق قورى قارجىسىن تارتۋ جولدارىمەن بىرلەسكەن كومپانيالار قۇرۋ ءۇشىن بارلىق ءتيىمدى جاعدايلار جاساۋعا دايىن. سونىمەن قاتار بولگاريانىڭ جەمىس-جيدەكتەر مەن كوكونىستەردى وڭدەۋ جانە قۇتىلاۋدا دا زور تاجريبەسى بار جانە قازاقستاندا سونداي زاماناۋي فابريكالار سالۋ مۇمكىنشىلىگىنە يە.
2016-جىلدىڭ كوكتەمىندە قازاقستاننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى بولگارياعا ساپارلايدى دەپ كۇتىلۋدە جانە ول ءوزىنىڭ ارىپتەستەرىمەن بۇل سالاداعى ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋ ماسەلەلەرىن تالقىلايتىن بولادى.
تۋريزمگە قاتىستى ايتار بولسام، بۇل ايرىقشا بولاشاعى بار سالا. ويتكەنى، 2014-جىلى 10 مىڭنان استام قازاقستان ازاماتى ساياحاتشى رەتىندە بولگاريادا بولدى. ءبىزدىڭ ەلىمىز تاماشا شيپاجايلاردان بولەك، ازاماتتارعا دەمالىستىڭ س پ ا- ورتالىقتارى جانە مەديتسينا تۋريزمىن دە ۇسىنا الادى.
ايتپاقشى، بولگاريا ەمدىك سۋ كوزدەرى سانى بويىنشا الەمدەگى ەڭ باي مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى سانالادى. بۇل تۇرعىدا بولگارلىقتاردىڭ دا 2,7 ميلليون شارشى اۋماقتى الىپ جاتقان، ساياحاتتاۋعا تاماشا مۇمكىندىك بەرەتىن سىزدەردىڭ ەلدەرىڭىزگە دە ءجيى كەلەتىندىگىن اتاپ وتكىم كەلەدى.
ءسوز سوڭىندا بولگارلىق-قازاقستاندىق جان-جاقتى ىنتىماقتاستىق الەۋەتىن بارىنشا ءتيىمدى پايدالانۋ ارقىلى «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىنىڭ الەمنىڭ ەڭ دامىعان ۇزدىك 30 ەلىنىڭ قاتارىنا كىرۋ سىندى نەگىزگى ماقساتى مەرزىمىنەن بۇرىن ورىن الاتىندىعىنا ءۇمىت ارتامىن.
- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!
اۆتور: مارلان جيەمباي
