بۇلار «رۋحاني داعدارىستىڭ» قۇرباندارى
ءبىر جەتىدەن بەرى جۇمىسقا بارعان جوق. ەكى كۇن بۇرىن مەنەدجەرى تەلەفون شالىپ: «ادام وتە از. جۇمىسقا كەلمەي-اق قوي» دەپتى. كەشە جۇمىسقا بارسا، «ادام از. ساۋدا جوق» دەپ قايتارىپ جىبەرىپتى. بۇگىن دە «МEGA» ساۋدا ورتالىعىنا ادامدار از كەلەدى. ماسكەۋلىكتەردە «تەراكت بولادى» دەگەن قورقىنىش بار. فرانسيادا تاياۋدا بولعان تەراكتىدەن كەيىن كليەنتتەرىمىزدىڭ سانى مۇلدەم ازايىپ كەتتى. ال ماعان كۇن كورۋ كەرەك. باسقا جۇمىس ىزدەمەسەم بولمايدى» دەيدى ول.
P. S. داعدارىستىڭ، رۋحاني داعدارىستىڭ قۇربانى قاشان دا قاراپايىم ادامدار. «ساياسي ويىننىڭ» قۇرباندارى دا - سولار. الەم، قاتىگەز الەم قازىر ادامنىڭ كوز جاسىن ءىشىپ جاتىر...
قايىرىمدىلىق قورى
ءبىر تانىسىم ماسكەۋدە قايىرىمدىلىق قورىندا جۇمىس ىستەيدى. «ءبىزدىڭ قايىرىمدىلىق قوردا ءبىر جىگىت جۇمىس ىستەيدى. جۇمىستى جانىن سالىپ، ادامدارعا جانى اشىپ، ماحابباتپەن ىستەيدى. بالاسى - تۋىلعاننان اۋرۋ. سول سەبەپتى، بىزگە شىنىمەن قينالىپ، كومەك سۇراپ كەلگەندەردى تۇسىنەدى. كەزىندە ءوزىنىڭ دە بالاسىنا كومەك سۇراپ، قاقپاعان ەسىگى جوق. كەيىن ءوز جۇمىسىن تاستاپ، بىزگە ورنالاستى. كۇن سايىن بالاسىنا تەلەفون شالىپ، ەركەلەتىپ، ۇزاق سويلەسەدى. شىنىن ايتقاندا، قايىرىمدىلىق قورىندا دا ءبىر نارسەنى پايدا كورىپ، ۇيىنە تاسيتىندار جەتەرلىك. ءتىپتى، قايىرىمدىلىق قورىنا «بيزنەسىم» دەپ قارايتىن جاندار دا بار. دەسە دە، قايىرىمدىلىق قورلارى بولعانى جاقسى. قايىرىمدىلىق قورىنا تۇسكەن اقشا مەن زاتتاردىڭ 10-20 پايىزىن باسشىلار مەن قىزمەتكەرلەرى قالتاسىنا باسسا دا، قالعان سەكسەن پايىزىن اۋرۋ جاندارعا بەرىپ، كومەكتەسىپ جاتىر» دەپ اڭگىمە اراسىندا وزدەرىن اقتاپ الۋدى ۇمىتپادى.
تەمەكىسىن تۇتاتىپ، ول ءارى قاراي اڭگىمەسىن جالعاستىردى: «دۇكەندەردە «قايىرىمدىلىق ءۇشىن كومەكتەسىڭىز» دەگەن اقشا سالاتىن «قۇرىلعى» تۇرادى عوي. سونىڭ ىشىندەگى ءىرى اقشالاردى ءوزىمىز سالامىز. سوندا ادامدار «جۇرتتار مىڭ رۋبل سالىپ جاتىر، مەن ءجۇز رۋبل نە ەلۋ رۋبل سالىپ، كومەكتەسەيىن» دەپ، ۇيالادى. كەيىننەن ءوزىمىز سالعان ءىرى اقشانى قايتارىپ الامىز، ال ەلدەن تۇسكەن اقشانى اۋرۋ بالالارعا كومەك رەتىندە بەرەمىز» دەيدى ول.
P. S. ەڭ ارىسى، قايىرىمدىلىق قورىندا دا بەتىنە «قايىرىمدى ادامنىڭ بەتپەردەسىن» كيگەندەر حالىقتان جينالعان اقشانى جىمقىرىپ جاتادى. وكىنىشتى...
موپاسسان
ادەبيەت الەمىندەگى باسەكەلەستىك، وسەك، كۇنشىلدىك، قىزعانىش... جۇيكەسى ءالسىز موپاسساندى قاتتى شارشاتتى، ءبىراق، ول جازۋ ۇستەلىنە وتىرعاندا شارشاۋىن ۇمىتىپ كەتەتىن.
موپاسسان كۇن سايىن تاڭعى جەتىدەن ون ەكىگە دەيىن جازۋ جازدى. ءار كۇن سايىن التى بەتتەن جازىپ وتىرادى. ال كەشكىسىن كۇندەلىكتى اسەرىن كۇندەلىك رەتىندە عانا قاعازعا تۇسىرەتىن. موپاسسان كوپ جازدى، ءونىمدى جازدى.
موپاسسانتانۋشىلار جازۋشى ءومىرىنىڭ كوپ بولىگىن جەزوكشەلەر ۇيىندە وتكىزگەنىن، ايەلدەردى قولعاپتاي اۋىستىرعانىن جازادى. سونشا كوپ ايەلدىڭ اراسىندا ءجۇرىپ، ۇيلەنۋ تۋرالى نيەتى بولا تۇرىپ، ومىردەن ۇيلەنبەي جالعىز ءوتتى.
موپاسساننىڭ تۋعاننان جۇيكە اۋرۋىمەن اۋىرعان تۋعان ءىنىسى ەرۆە وتىز جاستان اسقاندا جىندانىپ، كوز جۇمادى. ءىنىسىنىڭ ولىمىنەن كەيىن موپاسساندا ۇرەي، قورقىنىش پايدا بولادى. بۇل - ولەمىن-اۋ دەپ قورقۋ ەمەس ەدى. جازۋشى ءوزىنىڭ دە جۇيكەسىنىڭ تىم ءالسىز ەكەنىن بىلەتىن، «بۇل تۇقىم قۋالايتىن اۋرۋ ەمەس پە؟» دەپ قورقاتىن. بالكىم، ونىڭ ۇيلەنبەي، جالعىز وتۋىنە دە وسى ءبىر ۇرەي سەبەپ بولعان شىعار؟ ول جالپى ءسۇيدى مە؟ ءوزى «مەن ەشكىمدى سۇيمەدىم» دەپ جازادى.
ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا موپاسساندى شابىت تاستاپ كەتتى. جازۋ ۇستەلىنە وتىرىپ، جازۋعا ارەكەت جاساسا دا، ەشتەڭە جازا المادى. 1891 -جىلى اقىن دوسى وگيۋست دورشەنگە جاڭا رومانىنىڭ قولجازباسىن كورسەتكەن موپاسسان بىلاي دەيدى: «مىنە، «انجەليۋس» رومانىمنىڭ ەلۋ بەتىن جازىپ قويعانىما ءبىر جىل بولدى. ءارى قاراي ءبىر جول دا جازا الار ەمەسپىن. ەگەر ءۇش ايدان كەيىن ەشتەڭە جازا الماسام، وزىمە- ءوزىم قول جۇمساپ ولەم».
شىعارماشىلىعىندا توقىراۋ بولىپ، وزىمەن ءوزى الىسىپ، جانىمەن قايعى بولىپ جۇرگەن جازۋشىنىڭ ومىرىمەن سارى باسىلىمدار بۇل كەزدە ويناپ جاتتى. ءتىپتى، ءبىر باسىلىمنان «موپاسسان پسيحياتريالىق اۋرۋحاناعا جاتادى» دەگەن تاقىرىپتاعى ماقالانى كورگەندە جۇرەگى توقتاپ قالا جازدادى. بۇل كەزدە باسقا دا باسىلىمدار «موپاسسان ەسىنەن اداستى ما؟» دەگەن تاقىرىپتى قىزۋ تالقىلاپ جاتىر ەدى. ءوزى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قوعامنىڭ ايارلىعىن، بيلىكتەگىلەردىڭ ەكىجۇزدىلىگىن «سۇيكىمدى دوس» رومانىندا اياماي اشكەرەلەگەن جازۋشىنىڭ دۇشپاندارى از ەمەس ەدى. ونسىز دا جىندانۋدان قورقاتىن جازۋشىنى قوعام، سارى باسىلىمداردىڭ ساندىراعى جۇيكەسىن السىرەتىپ، جىنداندىرىپ جىبەردى.
1892 -جىلدىڭ 1 -قاڭتارىندا موپاسسان اناسىنىڭ ۇيىنەن ءتۇن جارىمىندا ءوز ۇيىنە كەلىپ، تاماعىن پىشاقپەن ورىپ جىبەردى. ولمەي قالعان جازۋشى پاريجدەگى جۇيكە اۋرۋلارىن ەمدەيتىن اۋرۋحانادا ءبىر جارىم جىل جاتىپ، كوز جۇمدى.
ول «سۇيكىمدى دوستاعى» باستى كەيىپكەر - ءوزىم» دەپ ءجيى ايتاتىن. ول نە جازسا دا، شىنايى جازدى، شىندىقتى جازدى.
ر ۋ د ن
ماسكەۋدە ەڭسەمدى ءسال مۇڭ باسسا، ر ۋ د ن- گە (رەسەي حالىقتار دوستىعى ۋنيۆەرسيتەتى) بارام. وسى جازدا عانا ر ۋ د ن- دى ءبىتىرىپ، ماگيسترلىك ديپلومىمدى الدىم. ءوزىم وقىعان ۋنيۆەرسيتەتتىڭ اۋلاسىندا ۇزاق سەرۋەندەپ، سەرگىپ قالام. تاياۋدا ر ۋ د ن- ءنىڭ قاسىنداعى كافەنىڭ بىرىنە شاي ىشەيىن دەپ بۇرىلعانىم سول، بۇرىشتا جاتقان ماس قارا ءناسىلدىنى كوردىم. ۇنەمى ماساڭ بولىپ جۇرەدى. كيىمى، سىرتقى تۇلعاسى قاڭعىباس ادامعا ۇقسايدى. بۇل افريكالىق كىسى ەكى جىل بۇرىن ر ۋ د ن- نىڭ اينالاسىنداعى كافەلەردى توڭىرەكتەپ جۇرەتىن. وسىدان ءبىر جىل بۇرىنعى وقيعا ەسىمە ءتۇستى.
...ءبىر كۇنى قۇربىم ەكەۋمىز كافەدە وتىر ەدىك، وسى افريكالىق كىرىپ كەلدى. كافەگە كىرىپ جاتقان جاستار افريكالىقتى كورىپ، جىمىڭ- جىمىڭ ەتىپ، قۋانىپ قالدى. ءتىپتى قىمبات، ادەمى كيىنگەن ءبىر- ەكەۋى ورنىنان تۇرىپ، قاسىنا جاقىنداپ، قۇشاقتاپ، قۇلاعىنا سىبىرلاپ جاتتى. قۇربىم ەكەۋمىزگە دە ءبىر وي كەلدى. ءبىر-بىرىمىزگە قارادىق. «مىنا افريكالىق ناشا ساتاتىن سەكىلدى» دەپ قوسارلانا ايتتىق. ءجۇرىس-تۇرىسى وتە كۇدىكتى. قايىر سۇرامايدى. ءبىراق ءجيى كافەدەن تاماقتانادى. كافەدە وتىرىپ، سىرتتان جاستاردى باقىلاپ وتىرادى. كىم ءالسىز، سونى «تورىنا» تۇسىرەتىن سەكىلدى. ارينە، مەنىڭ تۇيسىگىم سولاي دەيدى.
جاتاقحانادا ءبىر بولمەدە تۇرعان كورشىم: «مەن ول افريكالىقتان تالاي رەت تەمەكى ساتىپ العام. ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، قۇجاتتارى جوعالىپ كەتىپتى. سودان افريكاعا قايتا الماي ءجۇر. مەن ءبىرىنشى كۋرسقا تۇسكەندە ول وسىلاي جۇرەتىن» دەيدى جانى اشىپ. ال ول قىز قازىر ءتورتىنشى كۋرستا وقىپ جاتىر. قۇجاتسىز شەتەلدىك شەت ەل تۇگىلى، ءوز ەلىندە ەركىن جۇرە المايدى.
P. S. بالشىقتا «يلەنىپ» جاتقان افريكالىقتىڭ قاسىنان ءوتىپ بارا جاتقان ەكى جىگىت «مىناۋ شەگىپ الىپتى عوي. ۋلانىپ قالسا كەرەك» دەپ ايقايلاپ سويلەپ، كەلەكە ەتىپ، كۇلىپ بارا جاتتى. مەن وعان «قانشاما ادامنىڭ ءومىرىن ۋلادىڭ، قانشاما ادامنىڭ ءومىرىن ۋلاماقسىڭ» دەپ جەك كورە قاراپ تۇردىم...
اياگۇل مانتاي، ماسكەۋ.
«الماتى اقشامى» گازەتى
