شىنجاڭ قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى: قازاقستان كونستيتۋتسياسى تۇراقتىلىقتى قولداپ، حالىقتى جۇمىلدىرادى
«تۇراقتىلىقتى قولداۋ جانە حالىقتى جۇمىلدىرۋداعى نەگىزگى قۇقىقتاردىڭ قورعاۋ قىزمەتى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى ۇلگىسىندە» اتتى عىلىمي ەڭبەكتى وڭتۇستىك-شىعىس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (نانكين قالاسى، جياڭسۋ ولكەسى) پروفەسسورى، زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى چجوۋ چجۋنسيۋ جازعان.
«كەڭەستىك رەسپۋبليكالاردىڭ ءبىرى بولعان قازاقستان 1990-جىلدىڭ قازانىندا قاز ك س ر- ءنىڭ «مەملەكەتتىك ەگەنمەندىگى تۋرالى دەكلاراتسيانى، ال 1991-جىلدىڭ 16- جەلتوقسانىندا ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن جاريالادى. قازاقستاندا 131 ۇلت وكىلدەرى تۇرىپ جاتىر، 30 دان استام ءدىني كونفەسسيا بار. ورتالىق ازيا ءوڭىرىن «ءتۇرلى-ءتۇستى توڭكەرىس» قامتىعان كەزەڭدە كوپ ۇلتتى جانە كوپ كونفەسسيالى قازاقستاندا تۇراقتىلىق ساقتالدى. ق ر پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى بارىنشا دامىعان ەلدەردىڭ بىرىنە اينالدى، ونىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتى بارلىق ورتالىقازيالىق ءوڭىردىڭ 70 پايىزىن قۇرايدى. مۇنداي تابىسقا كوپتەگەن فاكتورلار اسەر ەتتى. ونىڭ ىشىندەگى ەڭ ماڭىزدىسى بارىنشا تەڭگەرىمدى ءارى سالىستىرا تەكسەرىلگەن كونستيتۋتسيا بولعانى ءسوزسىز»، - دەلىنگەن ماقالادا.
قىتاي زەرتتەۋشىسىنىڭ پايىمىنشا، حالىقتىڭ تۇراقتىلىعى مەن بىرلىگى تەورياسىنىڭ نەگىزى ق ر كونستيتۋتسياسىندا بەكىتىلگەن ەگەمەندىك پەن ازاماتتىق تۇجىرىمى بولىپ سانالادى.
«قازاقستان كونستيتۋتسياسى بەيبىتشىلىك پەن بوستاندىق يدەياسى نەگىزىندە ەلدىڭ ۇزاق ۋاقىت بويى ءارى تۇراقتى گۇلدەنۋىنىڭ ىرگەسىن قالادى (...). ق ر كونستيتۋتسياسىندا امبەباپ ادامزات قۇندىلىقتارى كورىنىس تاپقان جانە ەركىندىك، تەڭ قۇقىلىق جانە ۇيلەسىمدىلىك يدەالدارىنان ادال. ال بۇل ەل حالقىنا بىرلىك پەن ۇيىمشىلدىقتى سەزىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەپ جازادى چجوۋ چجۋنسيۋ.
اۆتور ماقالاسىندا ن. نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقى اسسامبەلياسىنىڭ 10-سەسسياسىندا سويلەگەن سوزىنەن ءۇزىندى كەلتىرەدى: «قازاقستاندىق قوعامداعى ۇلتارالىق كەلىسىم - بۇل بەلگىلى ءبىر حالىقتىڭ قانداي دا ءبىر ەرەكشە تابيعاتىنىڭ ناتيجەسى ەمەس. وكىنىشكە وراي، قازاقستاننىڭ ۇلتىق تاريحى مۇنداي كەز كەلگەن مەملەكەتتىك وتكەن تاريحىنداعىداي ۇلتارالىق قاندى جانجالعا تولى. ءبىزدىڭ ۇلتتىق كەلىسىمىمىز - وسى جىلدار ىشىندەگى ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنىڭ قولداۋىمەن مەملەكەتتىڭ جۇرگىزگەن اۋىر جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسى».
مۇنان ارى ول ەتنوسارالىق ۇيلەسىمدىلىك مەن كونفەسسياارالىق كەلىسىمدە ساقتاۋعا سۇبەلى ۇلەس قوسىپ كەلە جاتقان ق ر كونستيتۋتسياسىنىڭ مىناداي باپتارىن اتاپ وتكەن:
1- ءبولىم، 1-باپ - قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرادى، ونىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى - ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى، قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى؛
12- ءبولىم، 2-باپ - ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى اركىمگە تۋمىسىنان جازىلعان، ولار ابسوليۋتتى دەپ تانىلادى، ولاردان ەشكىم ايىرا المايدى، زاڭدار مەن وزگە دە نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ مازمۇنى مەن قولدانىلۋى وسىعان قاراي انىقتالادى.
7-باپ - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل - قازاق تىلى. مەملەكەتتىك ۇيىمداردا جانە جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىندا ورىس ءتىلى رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلادى. مەملەكەت قازاقستان حالقىنىڭ تىلدەرىن ۇيرەنۋ مەن دامىتۋ ءۇشىن جاعداي تۋعىزۋعا قامقورلىق جاسايدى.
ماقالا اۆتورى قازاقستان كونستيتۋتسياسى مەن زاڭدارىنىڭ ۇستەمدىگىن قولداۋداعى ماڭىزدى مەملەكەتتىك ورگان رەتىندە پرەزيدەنت، پارلامەنت، ۇكىمەت، سوتتارمەن قاتار ق ر كونستيتۋتسيالىق كەڭەسىن اتاپ وتكەن.
«ق ر كونستيتۋتسياسى وزىنە ەگەمەندىك پەن ازاماتتىق تەورياسىن ءسىڭىرىپ، حالىقتىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماعىنىڭ مىعىم ىرگەتاسىنا، ەلدىڭ گۇلدەنۋىنىڭ نەگىزىنە اينالعان»، - دەيدى اۆتور.
اۆتور: مارلان جيەمباي
