دومبىرا تارتۋ حارام با؟
ءيا، وكىنىشكە قاراي، شەت ەلدىك نەمەسە وتاندىق ينتەرنەت «شەيحتاردان» ءپاتۋا الىپ جۇرگەن كەيبىر جاستارىمىزدىڭ وسىنداي ساۋاتسىزدىقتىڭ قۇرباندىعىنا اينالىپ، ءوز سالتى مەن ءداستۇرىن مانسۇقتاپ، استامشىلىققا بوي الدىرىپ جاتقاندارى بار.
شالا ساۋاتتى ءدىندارلىق تۇسىنىكتىڭ جەمىسى رەتىندە جالپى مۋزىكانى حارام دەگەن ءپاتۋاعا سۇيەنە وتىرىپ، قازاقتىڭ قارا دومبىراسىن دا حارام دەۋشىلەر كوبەيە باستادى. سوندىقتان، اۋەلى وسى مۋزىكاعا قاتىستى كوزقاراستارعا قىسقاشا عانا توقتالا وتەيىك.
جالپى، كەيبىر مۇسىلمان عالىمدارىنىڭ مۋزىكانىڭ حارام ەكەندىگىنە قاتىستى العا تارتقان ايات- حاديستەر ونىڭ حارامدىعىن كەسىمدى تۇردە بىلدىرمەيدى ءارى مۋزىكانىڭ رۇقسات ەتىلەتىندىگىنە دە قاتىستى پايعامبارىمىزدىڭ (ساللالۋھۋ الەيحي ءۋا ءساللام) كەيبىر حاديستەرى بار. عالىمداردىڭ وعان قاتىستى كوزقاراستارى ءوز زامانى مەن تاريحي كەزەڭىنە قاراي ءار ءتۇرلى باعىتتا وربىگەن.
ماسەلەن، مۋزىكانىڭ حارام ەكەندىگىنە قاتىستى العا تارتقان ايات-حاديستەرگە قىسقاشا عانا كوز جۇگىرتىپ وتەيىك: «ادامداردىڭ اراسىندا ەشبىر (دالەلگە سۇيەنىپ) بىلىمگە جۇگىنبەستەن ەلدى اللانىڭ جولىنان اداستىرۋ ءۇشىن بوس سوزدەردى ساتىپ الاتىن (نەمەسە اقيقاتپەن ايىرباستايتىن) ءارى حاق جولىن كەلەكەگە اينالدىراتىن ادامدار بار. ولارعا اللانىڭ قورلايتىن ازابى بولادى» (لۇقمان: 6). وسى اياتتا قولدانىللعان «ءلاھۋال-حاديس» («بوس ءسوز» ) دەگەن ءسوز تىركەسىن كەيبىر عالىمدار «ءان» /مۋزىكا دەپ تاپسىرلەگەنىمەن، ونىڭ باسقا دا ماعىنالارى بار. ياعني، عالىمداردىڭ كەيبىرى عانا سول ماعىنالاردىڭ ءبىرىن تاڭداعان. سول سەبەپتى، بۇل ايات كەسىمدى، ناقتى ۇكىم ەمەس، ول جورامال جاساۋعا اشىق. ال حارامدىقتى بىلدىرەتىن ايات- حاديستەر ناقتى/كەسىمدە تۇردە كەلۋى كەرەك. اياتتىڭ مازمۇنىنا ءۇڭىلىپ قارار بولساق، وعان نە ءۇشىن تىيىم سالىنعانى ناقتى كورىنىپ تۇر. مىسالى، «اللانىڭ جولىنان اداستىرۋ، «حاق جولىن كەلەكەگە اينالدىراتىن ادامدار بار» دەگەن سوزدەر مۇنى ايقىنداپ تۇر.
ەكىنشى كەزەكتە يمام بۇحاريدىڭ ساحيحىندا «ۇمبەتىمنىڭ اراسىنان ايەلدىڭ جىنىس مۇشەسىن (ياعني، زينانى)، جىبەكتى، اراقتى جانە مۋزىكا اسپاپتارىن ادال سانايتىن قاۋىم (توپ) شىعادى. شىن مانىندە ولار تاۋدىڭ ەتەگىنە ورنالاسىپ، جايعاسىپ وتىرادى. كەشكە ولارعا باقتاشى ولاردىڭ مالدارىن الىپ كەلەدى. ولاردىڭ قاسىنا پاقىر- مىسكىن قاجەتىن سۇراي كەلگەندە ولار: «ەرتەڭ كەل» دەيدى. اللا تاعالا ولاردىڭ باسىنا (وزدەرى ەتەگىندە ورنالاسقان) تاۋدى قۇلاتادى. ال ولاردىڭ اراسىندا ءتىرى قالعاندارىن قيامەتكە دەيىن مايمىل مەن دوڭىزدارعا اينالدىرادى» (بۇحاري، ساحيح. ت.4, 1794-ب. ) دەگەن حاديس مۋزىكانىڭ حارامدىعىن بىلدىرەتىن ەڭ قۋاتتى دالەل رەتىندە كەلتىرىلەدى.
وسىعان ۇقساس مىنا ءبىر حاديس تە كەلگەن: «ۇمبەتىمنەن كەيبىر ادامدار اراق ىشەدى دە ونى باسقا اتپەن اتايدى. جاندارىندا مۋزىكا اسپابى وينالىپ، ايەل انشىلەر ءان ايتادى. اللا تاعالا جەردى ولاردىڭ ۇستىنە توڭكەرەدى جانە ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرىن مايمىل مەن شوشقاعا اينالدىرادى» (يبن ماجا، سۋنان). مۋزىكاعا تىيىم سالعان وسى جانە وزگە دە حاديستەرگە ءجىتى نازار اۋدارار بولساق، ونىڭ قانداي ماقساتتا قولدانىلعان مۋزىكاعا قاتىستى ەكەنىن بايقاۋ قيىن ەمەس.
ال ەندى مۋزىكاعا رۇقسات ەتىلگەن حاديستەرگە قىسقاشا عانا توقتالا ءوتىپ، ماسەلەنى تىم ۇزارتىپ جىبەرمەي، قورىتىندىلاۋعا تىرىسايىق. ويتكەنى، ءبىزدىڭ ماقساتىمىز تەك قانا مۋزىكانى تالقىلاۋ ەمەس. ماسەلەن، ساحيح ءال- بۇحاريدە ريۋايات ەتىلگەن ءبىر حاديستە پايعامبارىمىزدىڭ (س. ا. س. ) داڭعارا تارتىپ، ءبادىر سوعىسىندا قازا تاپقان اكەلەرىن جوقتاپ جىلاپ جاتقان قىزدارعا تىيىم سالماعاندىعى (ساحيحۋل- بۋحاري. ت. 4/1469-ب. «ءدارۋ يبني كاسير» باسپاسى، بەيرۋت، 1987 ج. )، يمام بۇحاري مەن مۋسليمدە ايشا انامىزدان (ر. ا. ) ريۋايات ەتىلگەن حاديستە ايشا انامىزدىڭ شاڭىراعىندا ەكى كىشكەنتاي قىزدىڭ سىرناي تارتىپ ولەڭ ايتقاندىقتارى، ءتىپتى، ەفيوپيالىق قارا ناسىلدىلەردىڭ «قىلىش- قالقان ءبيىن» بيلەگەندىكتەرىن كورگەن اللا ەلشىسىنىڭ (س. ا. س. ) ولارعا تىيىم سالماي قايتا ايشا انامىزبەن بىرگە ولاردىڭ اندەرىن تىڭداعاندىعى ايتىلادى (بۋحاري. ساحيح. ت. 1, 323-ب. ).
يمام ءال-بۇحاريدىڭ حاديس جيناعىندا ريۋايات ەتىلگەن تاعى ءبىر ساحيح حاديستە اللا ەلشىسى (س. ا. س. ) ءبىر قىزدى ۇزاتۋعا قاتىستى ايشا انامىزعا ايتقان حاديسىندە، ۇزاتىلعان قىزدىڭ قاسىنا ولەڭ ايتاتىن بىرەۋدى نەگە قوسىپ جىبەرمەدىكتەرىن ايتقان.
سونىمەن قاتار، بۇل دالەدەردىڭ قاتارىنا ءان تىڭداعان ساحابالار، تابيعينداردى دا قوسساق ماسەلەنى ءبىر جاقتى حارام دەپ ايتۋعا بولمايتىندىعىنا كوز جەتكىزەمىز. سوندىقتان، كەيىنگى كەزەڭدەگى مۇسىلمان عالىمدارى مۋزىكانى «ءسوز» رەتىندە قابىلداپ، «ونىڭ جاقسىسى - ادال، ال جامانى - ارام» دەپ ءپاتۋا بەرگەن. ەڭ دۇرىسى دا وسى بولسا كەرەك. ويتكەنى، ەشبىر ءاندى نەمەسە مۋزىكالىق اسپاپتى ءوز بولمىسى تۇرعىسىنان حارام دەپ ايتۋعا بولمايدى. ونىڭ قولدانىلۋ ماقساتىنا ءمان بەرۋ قاجەت.
يسلام شاريعاتىندا قاندايدا ءبىر ماسەلەگە قاتىستى ءپاتۋا بەرەر كەزدە بۇكىل دالەلدەردى ءبىر تۇتاستىق شەڭبەرىندە الىپ قاراستىرىپ، ءپاتۋا بەرىلەدى. وسى نەگىزگە سۇيەنسەك، دومبىرانى حارام دەپ ايتۋ دىنگە دە، قيسىنعا دا تۋرا كەلمەيدى. ويتكەنى، دومبىرا - قازاقتىڭ بولمىسىن، مادەنيەتى مەن تاريحىن، ونىڭ قۋانىشىمەن قاتار قايعىسىن، حالىقتىڭ جان دۇنيەسىن بەينەلەيتىن ناعىز حالىقتىق اسپاپ.
وسى قارا دومبىرا ارقىلى ءبىزدىڭ اقىن- جىراۋلارىمىز اللاعا، وتانعا، ەلگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرىن، اتا- انانى سىيلاۋ، كىشىلەرگە ونەگە، مەيىرىمدى، سابىرلى بولۋ ت. ب. تولىپ جاتقان يسلام قۇندىلىقتارى مەن قاتار كۇللى ادامزاتقا ورتاق قۇندىلىقتاردى حىلىقتىڭ ساناسىنا ءسىڭىرىپ وتىرعان. تەرمەلەر، جىرلار مەن داستاندار، تولعاۋلار مەن عيبراتتى اندەردىڭ مازمۇنىنا ۇڭىلسەڭىز وعان كوزىڭىز جەتەدى. مۇنىڭ قاي تۇسى حارام ەكەنىن ءوزىڭىز دە باعامداي بەرىڭىز. سوندىقتان ارابتىڭ عانا اندەرىن تىڭداپ، سولاردىڭ عانا قولدانعان اسپاپتارىن رۇقسات دەپ ساناۋ شاريعاتتىڭ تۇپكى ماقساتىنا ساي كەلمەيدى.
وكىنىشكە قاراي، كەيبىر ونەر ادامدارىمىز دىنگە بەت بۇرعان سوڭ شەتەلدەردەن كەلگەن نەمەسە سول جاقتاردا ءتالىم الىپ كەلگەن ۋاعىزشىلارعا ەرىپ، «دومبىرا تارتۋ - حارام» دەپ، ونەردى تاستاپ، كەيبىرەۋلەرى قازاقتىڭ ءسوز ونەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن ايتىستى دا شەتكە ىسىرىپ، استامشىلىققا بوي الدىردى.
e-islam.kz
