كادىربەك دەمەسىن: بۇرىنعى ارتىستەردە قازىرگىدەي كەۋدەمسوقتىق بولمايتىن

استانا. قازاقپارات. كادىربەك دەمەسىن، ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى، ع. مۇسىرەپوۆ اتىنداعى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىنىڭ ءارتىسى:

ەكى جىل رۋحاني اشىقتىم

- ءسىز 1973 -جىلدان بەرى وسى مۇسىرەپوۆ اتىنداعى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىندا ەڭبەك ەتەدى ەكەنسىز. 42 جىلدا بۇل سالادا نە وزگەردى؟

 -  1973-جىلى قازىرگى قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتوريانىڭ ىشىندەگى تەاتر فاكۋلتەتىن تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ، دوسحان جولجاقسىنوۆ، مەرۋەرت وتەكەشوۆا ءبارىمىز بىرگە ءبىتىرىپ شىقتىق. بىرگە وقىعان كۋرستاستاردىڭ كەيبىرى ارقالىققا، سولتۇستىككە، ەلدىڭ وزگە ايماقتارىنا جولدامامەن كەتتى دە، ال، مەن ءدام بۇيىرىپ، وسى تەاترعا كەلدىم. كۇزدە اسكەرگە شاقىرىلدىم. اسكەردەن قايتىپ كەلىپ، قايتادان تەاترداعى جۇمىسىمدى جالعاستىردىم. سودان بەرى تابان اۋدارماي ع. مۇسىرەپوۆ اتىنداعى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىندا جۇمىس كەلەمىن.

ءبىزدىڭ كەزىمىزدە قوعام باسقاداي بولاتىن. كەڭەس وكىمەتىنىڭ قۇرامىندا بولعاننان كەيىن ءبىز سول يدەولوگيامەن وقىدىق، سول يدەولوگيامەن تاربيەلەندىك، كەڭەستىك يدەولوگيا باعىتىندا جۇمىس ىستەدىك. قازىرگى كۇنمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. زامان مۇلدەم باسقا ەدى. جۇمىس قاتال، جاۋاپكەرشىلىك جوعارى. كوركەمدىك كەڭەس جۇمىس ىستەدى. ول كەزدە ارتىستەر جالعىز تەاترمەن شەكتەلىپ قالمايتىن، تەلەۆيدەنيە بار، راديو بار، گرامپلاستينكا مەن دۋبلياج بار. وسىنىڭ بارىنە تەاتردىڭ ارتىستەرى ات سالىساتىن. جۇمىس قاۋىرت. ءبىراق قايدا جۇرسەڭ دە، قايدا جۇمىس ىستەسەڭ دە تەاتر ءبىرىنشى ورىندا تۇردى. تەاتردا نەبىر دۇلدۇلدەر ەڭبەك ەتتى. ءبىراق ول كەزدە تىيىم كوپ بولاتىن. ءبارى تەك ماسكەۋ ارقىلى شەشىلەتىن. ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق شىعارمالاردىڭ ساحنالانۋىنا تىيىم سالىندى. تەاتر رەپەرتۋارىنا ءوز كلاسسيكتەرىمىزدىڭ ەڭبەگىن قوسقىزبايتىن. ءبىز سونداي كەزدەردى كوردىك. قازىر جاس كەلگەننەن كەيىن ويلانىپ ارتىڭا قارايسىڭ، «زامانىمىز قالاي بولىپ ەدى؟» - دەپ ويلاناسىڭ.

سوندا قاراپ وتىرساڭ، جاس اكتەرلارعا قازىرگىدەي بىردەن ۇلكەن، سۇبەلى رولدەردى سەنىپ تاپسىرا سالمايتىن. ءرول الۋ قيىننىڭ قيىنى ەدى. مەن ەكى جىلداي تەك قانا كوپشىلىك ساحناسىندا ءجۇردىم. ءبىراق، اكتەرعا بۇلاي ۇزاق ۋاقىت سالپاڭداپ جۇرە بەرۋگە دە بولمايدى. ءوزىڭدى دالەلدەۋگە ءتيىسسىڭ. ول كەزدە تەاتردا نەبىر مايتالماندار جۇمىس ىستەيتىن. ءساليما ساتتاروۆا، ءامينا ءومىرزاقوۆا، ءبايدىلدا قالتايەۆ، ماكىل قۇلانبايەۆ، مۇحتار باقتىگەرەيەۆ، التىنبەك كەنجەكوۆ، شاپاي زۇلقاشيەۆ، بۇگىن ورتامىزدا جۇرگەن روزا اشىربەكوۆا سەكىلدى سۇرىپتالعان ارتىستەرمەن قىزمەتتەس بولۋ باقىتى بۇيىردى ماعان. ءبىز جاستار بۇل كىسىلەردىڭ ءار قويىلىمداعى ءار كەيىپكەرىن جىبەرمەي كورىپ، ويىن تاسىلدەرىن ۇيرەندىك. وقىعان بولەك تە، تاجىربيە جيناۋ بولەك. قازىرگى تىلمەن ايتقاندا، مەن رۋحاني اشىقتىم. جاقسى رولگە قول جەتپەيدى. سودان ەسىمنەن كەتپەيدى، 1977 -جىلى سوۆەت وكىمەتىنىڭ 60 جىلدىعىنا ارنالىپ ساكەن سەيفۋلليننىڭ «قىزىل سۇڭقارلارى» قويىلدى. باسىندا ءرول جوق، «كوپشىلىك ساحناسىندا بولاسىڭ» - دەپ ەسكەرتتى. ول كەزدە قازىرگىدەي ءارتىس كوپ ەمەس، اركىمنىڭ ءوز ءرولى بار، شاعىن ۇجىم. الگى شىعارمادا اقتاردىڭ كەلەتىن ءبىر تۇسى بار. سوندا كىشكەنتاي عانا ءبىر ساحنا بولدى. اديۋتانتتىڭ ءرولى. سوعان ادام تابىلماي قالدى. رەجيسسەر مامان بايسەركەنوۆ ءارى ويلانىپ، بەرى ويلانىپ، نار تاۋەكەلمەن سول ءرولدى ماعان بەردى. بۇرىن ۇلكەن ساحنادان كورمەگەن، «قالاي بولار ەكەن؟» - دەپ كوپ ويلاندى. ءبىراز دايىندالدىق. ءوزىم سول رولمەن كورىندىم عوي دەپ ويلايمىن. ىلە-شالا باققوجا مۇقايدىڭ «قوش بول، مەنىڭ ەرتەگىم» پەساسى كەلدى. باستى كەيىپكەر -  مۇراتتى وينادىم. ءدال سول كەزدە ستۋدەنتتەرگە ارنالعان قويىلىم كەرەك بولدى دا، ج. تاشەنوۆ، ي. ساۆيننىڭ «ستۋدەنتتەر» كومەدياسى ساحنالاندى. وندا ۇلتاراقتى سومداۋ بۇيىردى. بۇل ەندى قىرعىن انشلاگپەن ءوتتى. وزدەرىنىڭ ءومىرى جايلى بولعاندىقتان بولار، ستۋدەنتتەر اعىلىپ كەلدى. ول كەزدە قازىرگىدەي بيلەتتى الىپ بارىپ تاراتپايدى، افيشانى سىرتقا ىلە سالادى، بولدى.

تەاترداعى رولدەرىم وسىلاي اقىرىنداپ تىرنەكتەلىپ باستالدى، لاق ەتەتىن ەشتەڭەم جوق. ەڭبەك جولىم تۋرالى ايتقاندا، مەن ۇنەمى قازاق راديوسىن ەرەكشە ءبولىپ ايتامىن. وزىمە راديودان رۋحاني كوپ ءبىلىم-ءىلىم الدىم. ول كەزدە راديوعا كىلەڭ مىقتىلار جينالاتىن. تەاتر دۇيسەنبى كۇنى دەمالعاندا، راديودا «قازاقستان راديو تەاترى» دەگەن حابار جۇرەتىن. ەكى اكتىلى پەسالار وقىلاتىن. بىرتىندەپ سوعان كىرىكتىم. ونى ءسال-ءپال مەڭگەرگەننەن كەيىن بالالارعا ارنالعان حابارلارعا قاتىستىم. «جۇمباقباي اتايدىڭ ەرتەگىلەرى» جۋرنالىن جۇرگىزدىم.

قازىرگى جاستار قۇر ماقتانمەن دالاقتاپ ءجۇرىپ، ۋاقىتىنىڭ قالاي ءوتىپ كەتكەنىن بىلمەي قالادى

- ءسىزدىڭ دۋبلياجدا دا ءبىراز ەڭبەك ەتكەنىڭىزدى بىلەمىز. بۇل سالانىڭ قىزىعى مەن قيىندىعى نەدە؟

-  الدىڭعى تولقىن اعالارىمىزدىڭ ارتىنان ەرىپ ءجۇرىپ دۋبلياجدا دا ءبىراز جىل قىزمەت اتقاردىق. قازىر بايقايمىن، كوپشىلىگى دۋبلياجعا اسا قاتتى ءمان بەرمەيدى. مەن مۇنىمەن مۇلدەم كەلىسپەيمىن. دۋبلياجدىڭ ورىن ايرىقشا. مەن وسىدان ءبىراز بۇرىن ەرمەك تۇرسىنوۆتىڭ «شال» فيلمىندەگى شالدى دىبىستادىم. ورىس ءتىلدى اكتەر سىرتقى يىرىمدەردى اكەلگەنمەن، ىشكى دىبىستىق كوڭىل كۇيدى كەلتىرە المايدى. اۋزى قيمىلىمەن مۇلدەم سايكەسپەيدى. وسىنى ورىس وپەراتورلارىنا ايتىپ ءتۇسىندىردىم. ەرمەك تۇرسىنوۆ وتە ساۋاتتى جىگىت قوي. بىردەن ءتۇسىندى. بالاما ءسوز سالدى. مۇنىڭ ءبارىن ايتىپ وتىرعانىم، ادامنىڭ زەردەسىندە جاقسىلىققا تەك قانا ەڭبەك ارقىلى جەتەتىنى تۇرۋعا ءتيىس. قازىر جاس رەجيسسەرلار دا، اكتەرلار دا دىبىستىڭ كورەرمەنگە قازاقى قالىپتا جەتكىزىلۋىنە ءمان بەرمەيدى. سوزگە ءمان بەرمەۋ -  انا تىلىڭە قيانات. اللا تاعالا ءبىزدى قازاق قىلىپ جاراتتى ما، ءوز مادەنيەتىڭنىڭ دە ءتىلى انا تىلىندە جەتۋ كەرەك حالىققا. ءتىلدى ءسۇيۋ -  ءوز مادەنيەتىڭدى ءسۇيۋ. ەكەۋى ءبىرتۇتاس دۇنيە. كەز كەلگەن بالا ءوزىنىڭ اناسىن ۇمىتپايدى عوي. ءتىل دە سول سياقتى.

- قازىر تەاتردا جاستارعا كورگەن-بىلگەنىن، وقىعان-توقىعانىن ۇيرەتەتىن اعا بۋىن بار ما؟

- ارينە، بار عوي. مەن دارىندى ادامداردىڭ تاربيەسىن كوپ كوردىم. ءبىز باعىمىزعا قاراي، قازاق رۋحانياتى دۇلدۇلدەرىنىڭ زامانىنا تاپ كەلدىك. ولاردىڭ ءارقايسىسى جەكە- جەكە مەكتەپ. ولاردىڭ قازىرگى قوعامنان ارتىقشىلىعى، قاراپايىمدىلىعىندا ەدى. ەشقايسىسىنان ءبىز كەۋدەمسوقتىق كورگەن جوقپىز. قازىر ءبىر جامان اۋرۋعا تاپ بولدىق. ءبىر- ەكى ءرول ويناسا بولدى جۇلدىز، ءبىر ءان ايتسا بولدى، جۇلدىز. ءبىر- ەكى كينوعا ءتۇستى، ءبىتتى. مەن بۇعان ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسىمىن. بۇل اكتەردى بۇزادى. ونىڭ بۇكىل بولاشاعى الدا ەمەس پە، ول ەگەر دە سونشالىقتى تالانتتى بولسا ونىڭ الىپ شىعاتىن رولدەرىنىڭ ءبارى ءالى الدا ەمەس پە. ەگەر ول ءبىر رولدەن سوڭ- اق جۇلدىز اۋرۋىن جۇقتىرسا ءبىتتى، ونىڭ الداعى ءىسى وڭبايدى، ىزدەنىسى توقىرايدى. قۇر ماقتانمەن دالاقتاپ ءجۇرىپ، ۋاقىتىنىڭ قالاي وتە شىققانىن بىلمەي قالادى.

مەنىڭ تاعى ءبىر قينالاتىنىم، ءبىزدىڭ بالالاردا ەلىكتەۋ باسىم. ايتپەسە تالانتى، دارىنى ەشكىمنەن كەم ەمەس. اتتەگەن-ايى كىتاپ وقىمايدى. اۋىلدا ءبىز كىتاپقا كەزەككە تۇراتىنبىز. قازىرگىدەي جارىق جوق، بىلتە شامنىڭ جارىعىنا سىعالاپ، تىعىلىپ جاتىپ وقيتىنبىز. قازىر بۇل ءۇردىس جوق. ءبىراز جىل بۇرىن مەن ماسكەۋگە بولدىم. ولاردا كىتاپ وقۋ ءۇردىسى باياعىدان قالىپتاسىپ قالىپتى. مەترودا بولسىن، اۆتوبۋستا بولسىن ، كوپشىلىگى كىتاپ نەمەسە گازەت- جۋرنال وقىپ وتىرادى.

كەزىندە ءوزىمىزدىڭ مىقتى شىعارمالار ەكىنشى كەزەككە قالىپ جاتتى. الەم كلاسسيكاسى سانگە اينالدى. الەمدىك كلاسيكاعا ەش قارسىلىعىم جوق، قويىلسىن، ءبىراق ول ءبىرىڭعاي اۋدارما بولىپ كەتپەۋ كەرەك. تەاتردىڭ نەگىزگى ءدىڭى - قازاق كلاسسيكاسىندا. بۇگىنگى كۇندە تەاتر رەپەرتۋارىندا جۇتاڭدىق بايقالادى.

ءبايدىلدا قالتايەۆتىكىندەي داۋىستى ءالى كەزدەستىرگەن جوقپىن

- ساحنا ءتىلىنىڭ جەڭىلدەپ كەتۋى قازىرگى كورەرمەنگە دە بايلانىستى ەمەس پە؟ كورەرمەن قابىلداۋىنا جەڭىل بولۋ ءۇشىن جەڭىل ماتىنگە كوبىرەك جۇگىرىپ كەتكەن جوقپىز با؟

-  سول كورەرمەندى ۇلى دۇنيەلەرگە دايىندايتىن اكتەر ەمەس پە، سول تەاتر ەمەس پە. كورەرمەننىڭ ويلاۋ جۇيەسى ءالى كەڭەستىك كەزەڭدەگى تاۋەلدىك دەڭگەيدە قالىپ كەتكەن. ءالى كۇنگە دەيىن وزگەنىكى كەرەمەت. ەلىكتەۋ باسىم. ءبىر عانا مىسال ايتايىن. دوسحان جولجاقسىنوۆ ەكى فيلم ءتۇسىردى. ءبىرى «ءبىرجان سال» بولسا، ەكىنشىسى «قۇنانباي». وسىندا بۇرىن ايتىلماعان دۇنيەلەر ايتىلدى. تاۋەلسىز ەلدىڭ تاريحقا دەگەن تاۋەلسىز كوزقاراسى. ءبىز جاس كەزىمىزدە وسىلاردىڭ بارىنە سۋساپ وستىك. بىرەۋلەردىڭ كۇبىر- سىبىرىمەن عانا ماعجاندى ەستىدىك، جۇسىپبەكتى بىلدىك. قازىر قۇدايعا شۇكىر، ءبارىن قوپارىپ، ءبارىن زەرتتەپ، زەردەلەپ جاتىرمىز. مۇنىڭ ءبارى جاس ۇرپاق ءۇشىن كەرەك. جاستاردى جامانداعىم كەلمەيدى. ءبىراق كەيبىر قىلىقتارىنا قاراپ وتىرىپ، قارنىڭ اشادى. تياناقسىز. ءبارىن اسىعىس- ۇسىگىس جاساي سالادى. اسىعىس ىستەلگەن دۇنيەدە نە قۇن بولادى؟ قۇن بولماعان جەردە قاسيەت جوق. قاسيەت جوق جەردە تازا ونەر جوق.

وسى تەاتردىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىقتىم دەي الامىن. ونىمدى ەشكىمگە بۇلدامايمىن، ەڭبەگىمدى مىندەت قىلمايمىن. ون التى جىل ءبىر بولمەلى پاتەردە تۇردىم. ەكى بالام بار، قازاقتى بىلەسىز، كەلىمدى- كەتىمدى كىسىسى بولادى. ءتىپتى قاعازدى قولىڭا الىپ، ءرولىڭدى وقيتىن دا مۇمكىندىك بولمايدى. سوندا اناۋ مولتەكاۋداننان تەاترعا جەتكەنشە قاعازىمدى قولىما الىپ، قايتالاپ كەلەمىن. كەيىپكەر ءسوزى جاتتاپ الۋمەن سىڭبەيدى، ونى سەزىنۋىڭ كەرەك. ەگەر ونى جان- دۇنيەڭمەن قابىلداماساڭ كىمدى ويناپ جۇرگەنىڭدى بىلمەيسىڭ. ءقازىر جاستار وسى جاعىنا كوبىرەك ءمان بەرۋ كەرەك سياقتى. كەيبىر اكتەرلار ساحناعا نە ءۇشىن شىققانىن دا ۇمىتىپ كەتەدى. وتكەندە ءبىر تەاتر كەلدى. كىلەڭ جاستار. جانىن سالىپ ويناعان بولادى. ءبىرىنىڭ ۇستىنەن ءبىرى باستىرمالاتىپ ءجۇر. كورەرمەن كىمدى تىڭدارىن بىلمەيدى. ساحنادا ءبىر- ءبىرىن تىڭداپ ويناۋ دا ۇلكەن ونەر. جاس ادامنىڭ وزىنە ءتان البىرتتىعى بولادى، وزىنە ءتان ۇشقىرلىعى بولادى. مەن ونىڭ ءبارىن تۇسىنەمىن. قازىر ورتامىزدا جۇرگەن ءاسانالى ءاشىموۆتى قاراڭدارشى، ءوزىن- ءوزى ءالى دايىندايدى، ءالى وزىمەن جۇمىس جاسايدى. مەنىڭ ۇستازىم حاديشا بوكەيەۆا قانداي ەدى؟ لەنينگرادتا ءبىلىم الدى. ءبىزدى ەۋروپالىق تاربيەگە قاراي بەيىمدەدى. «بىرەۋدەن بىرنارسە سۇراۋشى بولما الاقانىڭدى جايما، ماڭداي تەرىڭدى سىپىرىپ تۇرىپ ەڭبەك ەتەتىن بول!» - دەيتىن.

ۇلىلارىمىزدىڭ ەسىمى ۇمىتىلا باستادى

- ونەردەگى ادالدىق، ونەردەگى باقتالاستىقتى قالاي تۇسىنەسىز؟

 -  ونەرگە مىندەتتى تۇردە ادال بولۋ كەرەك. باسقا سالادا قالاي ەكەنىن بىلمەيمىن. مەن تالانتتى اعالارىمدى كوردىم. ءبىر عانا مىسال، ءبايدىلدا قالتايەۆتى ايتايىن. بۇكىل ارمانى - شەكسپيردىڭ «كورول ليرىن» ويناۋ ەدى. تەاترداعى كەز كەلگەن اكتەر ۇلكەن رولدەردى ارماندايدى. ول - زاڭدىلىق. «قوياتىن رەجيسسەر بولسا سول وبرازدى شىعارسام» - دەپ ءجۇردى. ءبىراق ۋاقىت ءوتىپ بارادى. كۇندەردىڭ كۇنىندە يۋري يارۆەت وينايتىن «موسفيلم» تۇسىرگەن «كورول لير» دۋبلياجعا كەلىپ تۇسە قالدى. سول ءرولدى دىبىستاۋ باكەڭە بۇيىردى. اشەيىندە ەمەن- جارقىن قالجىڭداسىپ جۇرەتىن اكتەر ءبىر كۇننىڭ ىشىندە ادام تانىماستاي وزگەرىپ كەتتى. كورە قالسا باس ءيىپ امانداسادى دا، ءجۇرىپ كەتەدى. ادامنىڭ ونەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ءبىز سول كىسىدەن كوردىك. ىشكى دايىندىعى مىقتى ەدى. ءومىر بويى ارمانداعان ءرولى ساحنادا كەزدەسپەسە دە، دۋبلياجدا الدىنان شىقتى. باكەڭنىڭ جۇمىس ءستيلىن كورسەڭىز، اۋزىڭىز اشىلادى، تاڭ قالاسىز. باكەڭدى مەن ءجيى ەسكە الامىن. ونىڭ سەبەبى، ول كىسىنىڭ داۋسىڭداعى قازاقي ينتوناتسيادا!

ابدوللا قارساقبايەۆ تۇسىرگەن «الپامىس مەكتەپكە بارادى» دەگەن كينو بار. ونى وسى كەزگە دەيىن ءجۇز رەت كورگەن شىعارمىن. تەلەارنالار كورسەتكەن سايىن قاراي بەرەمىن. سول كينوداعى قانىبەك بايسەيىتوۆ وينايتىن مۇعالىمنىڭ ءرولىن وسى ءبايدىلدا قالتايەۆ دىبىستاعان. سونىڭ ءۇنىن ەستۋ ءۇشىن كينونىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن قاراپ وتىرامىن. قازاقيلىقتىڭ بۋى بۇرقىراپ تۇر. اسىرىپ ايتقاندىق ەمەس، مەن وسى كەزگە دەيىن ونداي ءسوز ساپتاستى، ونداي ءۇندى قازاق ارتىستەرىنەن كەزدەستىرگەن ەمەسپىن. ول كىسى وزىنە قابىلداپ، سىڭىرە الماعان ءرولىن ەشقاشان وينامايتىن. مارقۇم قالتاي مۇحامەدجانوۆ پەن تاحاۋي احتانوۆ «باكەڭ ساحناعا شىققاندا ءبىز ناعىز اكادەميكتى كورەمىز» - دەپ وتىراتىن. ساحنانىڭ ناعىز اكادەميگى ەدى، ول كىسى. قانداي بەدەل، قانداي قادىر- قاسيەت دەسەڭىزشى. بۇگىنگى كۇنى سول ۇلىلارىمىزدىڭ ەسىمدەرى ۇمىتىلا باستادى عوي. ءتىپتى كوزكورگەندەردىڭ كەيبىرى اتىن دا اتامايدى. بالا كەزدە نە بىلەسىڭ؟ بالكىم، بىزدە سول كەزدەرى اقىماقتاۋ بولعان شىعارمىز. ءبىراق ادام جاس كەلگەن سايىن ويلانادى ەكەن، وتكەنىن ەكشەيدى.

مۇحتار باقتىگەرەيەۆ دەگەن مىقتى اكتەر بولدى. جاپ- جاس كەزىندە وعان شاكەن ايمانوۆ وعان قۇنانبايدىڭ ءرولىن بەردى. تەرەڭ وبراز جاسادى، عاجاپ ويناپ شىقتى. ادەبيەتتە بولسىن، مەيلى ول ونەردە بولسىن، نە جۋرناليستيكادا بولسىن، وسىنداي ادامداردى قايتا جاڭعىرتۋىمىز كەرەك. جاستار سولاردىڭ بەينەلەرىن كورىپ، وزدەرىن دامىتۋى ءتيىس.

- ءسىز قانداي رولدەردى ارماندادىڭىز؟

- ارمانسىز اكتەر اكتەر ەمەس. اركىمنىڭ ىشىندە ارمان بار. ول كەيدە ورىندالادى، كەيدە ورىندالمايدى. ستۋدەنت كەزىمدە پروفەسسور اسقار توقپانوۆ ماعان «ساعان تازشا بالانى ويناتامىن» - دەيتىن. سول ءرول اقىرى بۇيىرماي كەتتى. كەيىن ءبىراق تەاتردا قاڭباق شالدى وينادىم. الدىڭا ماقسات قويىپ «شىركىن!» دەپ جۇرگەن دۇنيەڭ بولماي قالادى، ال، ءۇش ۇيىقتاساڭ تۇسىڭە كىرمەگەن دۇنيەڭ الدىڭنان شىعادى.

- قويىلىمنان ءتۇسىپ قالعان قانداي سپەكتاكلدەردى ساعىناسىز؟

- قايسى ءبىرىن ايتاسىڭ. ولاردىڭ ءبارى ءوزىنىڭ ميسسياسىن ورىنداپ، بۇگىندە ارحيۆكە كەتتى. مەنىڭ ەرەكشە ەسكە الاتىن قويىلىمدارىم كوپ. سولاردىڭ ءبىرى د. يسابەكوۆتىڭ «ەسكەرتكىش وپەراتسياسى»، س. بالعابايەۆتىڭ «قازاقشا كۇرەس» سەكىلدى سپەكتاكلدەرى.

قازىرگى ءازىل- سىقاق تەاترلارىنىڭ ءبارى «تاماشانىڭ» كوشىرمەلەرى

- «تاماشا» ارقىلى دا حالىق ءسىزدى جاقسى كورەدى. ءسىزدىڭ ومىرىڭىزدەگى «تاماشا» ويىن- ساۋىق وتاۋىنىڭ ورنى قانداي؟

- «تاماشا» - قازاقتىڭ برەندى. «تاماشا» حالىق سونداي ۇلكەن ونەرگە سۋساپ جۇرگەندە تۋدى. ول كەزدە قازىرگىدەي تاياقتى لاقتىرىپ قالساڭ ءازىل- سىقاق تەاترلارىنا تيەتىن زامان ەمەس ەدى. ونىڭ نەگىزىن العاش قۇدايبەرگەن سۇلتانبايەۆ پەن تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ قالادى. رەجيسسەرى ل. جولداسوۆ، رەداكتورى اتىراۋاعى ق. جىلقىشيەۆ بولدى. حالىققا ءدال قاجەت بولىپ تۇرعان كەزىندە شىققان ويىن- ساۋىق وتاۋى ۋىتتى ساتيرالارى، تاپقىر سكەتچتارىمەن كورەرمەن جۇرەگىنە جول تاپتى. قاي شىعارماسىن الىپ قاراساڭىز دا، سول كەزدىڭ قوعامىق احۋالىنا ارنالاتىن. وسىدان ءبىراز بۇرىن مەن ءبىر سۇحباتىمدا: «كەيىنگى شىققان ءازىل-سىقاق تەاترلارى «تاماشانىڭ» كسەروكوپياسى» دەگەنمىن، وعان ءبىراز جىگىتتەر رەنجىدى. ءبىراق مەنىڭ ويىم ودان ەش وزگەرگەن جوق. ءار تەاتر ءوزىنىڭ جەكە قولتاڭباسىمەن شىعۋى كەرەك ەدى.

كورەرمەن تالعامى جايلى نە ايتاسىز؟

- مەنىڭشە، سوۆەت وكىمەتى كەزىندەگى كورەرمەن الدەقايدا زيالىراق ەدى. ولار كوپ وقيتىن. ءسوزىم جالاڭ بولماس ءۇشىن ءوز كوزىممەن كورگەن مىسالىمدى ايتايىن. ەكى سپەكتاكل ەسىمنەن كەتپەيدى. بىرەۋى شەكسپيردىڭ «اساۋعا-تۇساۋى» بولاتىن. باستى رولدە شاكەن ايمانوۆ پەن حاديشا بوكەيەۆا ويناعان. سوندا ساعان وتىرىك، ماعان شىن، ءبىزدىڭ وزىمىزگە بيلەت جوق، تەاترعا كىرە المادىق قوي. قويىلىم بولادى دەپ بەلگىلەنگەن كۇننەن باستاپ بيلەتتەر ساتىلىپ كەتەتىن. شاكەن ايمانوۆتىڭ عاجاپتىعى سوندا. كورەرمەن سونىڭ قۇرمەتىنە زالعا لىق تولاتىن. ساعان وتىرىك، ماعان شىن، بالكوننىڭ وزىندە ءبىر اياعىمىزبەن تۇراتىنبىز، ورىن جوق، ەكى جاعىڭنان قىسىپ تاستايدى.

ەكىنشى سپەكتاكل ءسابيت مۇقانوۆتىڭ «شوقانى» ەدى. شوقاندى ءجانتورين وينايتىن. سۇمدىق شىعاردى. اجياتاج. مەن تاڭ قالامىن. ول كەزدە قازىرگىدەي تەحنيكا جوق، جىلدام ساحنانى وزگەرتە قوياتىن. ءبىر ەپيزودتى كەلەسى ءبىر ەپيزودقا اۋىستىرعان كەزدە شىمىلدىقتى جاۋىپ تاستايدى. سوندا زالداعى كورەرمەن تىپىر ەتپەي الگىنى ون بەس- جيىرما مينۋتتاپ كۇتىپ وتىرا بەرەدى. شىمىلدىقتىڭ ارعى جاعىندا تارس- تارس بالعا ۇرىلىپ، كارتينالار اۋىستىرىلىپ جاتادى. جيىرما مينۋتتان سوڭ شىمىلدىق اشىلادى. كورەرمەن سىلتىدەي تىنىپ وتىرىپ، ءتورت- بەس ساعاتتىق سپەكتاكلدەردى كورىپ شىعادى.

اكتەر ءۇشىن ەڭ قىزىق ءارى كۇردەلى ءسات سپەكتاكل اياقتالعاننان كەيىن كورەرمەن الدىنا شىعىپ ءيىلۋ ءساتى. ويىنىنىڭ ناتيجەسىن كورەرمەننىڭ ىقىلاسىنان اڭعاراتىن ءسات. قازىرگى كورەرمەن قالاي؟ سپەكتاكل بىتە سالىپ اپىل-عۇپىل، تالاسا-تارماسا سىرتقا، بىرەۋ الىپ كەتەتىندەي كيىمىنە جۇگىرەدى. تالاي بايقاپ ءجۇرمىز. مۇنىڭ ءبارى ىشكى مادەنيەتتىڭ كورنىسى.

دراماتۋرگيا مەكتەبى قالىپتاسپاي قالدى

- ءوز ءىسىنىڭ شەبەرى رەتىندە ايتىڭىزشى، قازىرگى رەجيسسۋرا مەن دراماتۋرگياعا كوڭىلىڭىز تولا ما؟

- بىزدە رەجيسسۋرا مەكتەبى بار. دراماتۋرگيا ماسەلەسى قيىنداۋ. كەزىندە وسى تەاتردا ون جىلداي ادەبيەت ءبولىمىن باسقارعان سۇلتان-ءالى بالعابايەۆپەن 85-جىلدارى داۋلاسىپ قالىپ ەدىم. «بارا بارا دراماتۋرگ تابا الماي قالامىز- اۋ» - دەپ. سول كەزدە ول كىسى «قوي، قايداعىنى ايتپا، جاستار كەلە جاتىر» - دەپ رەنجىگەن. وكىنىشكە قاراي، مەنىڭ ايتقانىم كەلگەن سياقتى. بىزدە دراماتۋرگيا مەكتەبى قالىپتاسپاي قالدى. ءبىز قازىر اناۋ ءوندىرىپ جازىپ كەتكەن كلاسسيكتەرىمىزگە راحمەت ايتۋىمىز كەرەك. بۇكىل قازاقستان تەاترلارىندا وسى، پەسا تاپشىلىعى، تۇرالاپ جاتىر. مۇنىڭ ءبارى دراماتۋرگيا مەكتەبىنىڭ جوقتىعى. قازىر جاس دەگەن دراماتۋرگتى تاپساڭىز، ونىڭ ءوزى 40 تان اسىپ كەتكەن.

 -  شاكىرتتەرىڭىز بار ما؟

- مەنى بىرنەشە رەت ۇستازدىققا شاقىردى. ءبىراق ءوزىم كوپ ويلاندىم. جاستاردىڭ ءتارتىبى ۇنامادى. ءبىر تيىن تاپساڭ دا ول بويىڭا سىڭەتىندەي ىستەۋ كەرەك. ەگەر ەرتەڭ سەن وقىتقان بالاڭ توپاس بولىپ شىقسا جاننىڭ ازابى سول عوي. سوندىقتان ۇستازدىققا بارمادىم. بالكىم، مەن قاتەلەسەتىن شىعارمىن.

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت.

سۇحباتتاسقان شولپان راقىم قىزى

Alashainasy.kz

سايتقا ازىرلەگەن بەيسەن سۇلتان ۇلى