اسىلبەك قيلىموۆ نەگە وليمپيادا چەمپيونى بولا المادى؟

استانا. قازاقپارات - وتاندىق بوكسشىلارىمىزعا پارمەندى سوققىسىمەن ۇلگى بولا الارلىقتاي اسىلبەك قيلىموۆپەن بولعان سۇحباتتى بۇگىن جاريالاعاندى ءجون كورىپ وتىرمىز.

راس، بۇل سۇحبات وسىدان 10 جىل بۇرىن جازىلعان. ايتسە دە، تاريحي قۇندىلىقتارىن ءالى دە جوعالتپاعانداي، دەپ جازادى «الاش ايناسى».

- جاقىندا بوكستىڭ سۇيەك مايىن شاققان شەتەلدىك ءبىر جۋرناليستىڭ «مايك تايسون - ءوز الەۋەتى مەن قابىلەتىن 50 پايىزعا عانا جۇزەگە اسىرعان بوكسشى» دەگەن پىكىرىن وقىدىم.

تورتكۇل دۇنيەنى دۇرلىكتىرگەن تەمىر تايسون ءوز الەۋەتىن ەلۋ پايىزعا عانا جۇزەگە اسىرعان بولسا، قازاقتىڭ كۇرزى جۇدىرىعى اسىلبەك قيلىموۆ ءوز مۇمكىنشىلىگىن 30-40 پايىزعا ا عانا جۇزەگە اسىرعان سياقتى. نەگە؟

- ... (ءبىراز ءۇنسىز وتىرىپ) راحمەت. وتە جاقسى سۇراق. شىنىمدى ايتسام وسى سۇراقتى وزىمە-ءوزىم دە كوپ قويدىم. وسى سۇراقتىڭ جەتەگىندە وي دارياسىنا سان رەت شومدىم. ناقتى جاۋابىن تابا العان ەمەسپىن. كوپ نارسەنى كۇنى بۇگىنگە دەيىن تۇسىنە الماي دال بولامىن...

دەسەك تە، مۇنىڭ تامىرى تەرەڭدە سياقتى. بارىنە سپورتپەن قويان-قولتىق قاباتتاسىپ جۇرەتىن ساياسات كىنالى سەكىلدى. ك س ر و تۇسىندا ازيالىق بوكسشىلاردى كوكسەتپەدى عوي...

- سوندا ءوزىڭىزدى «توتاليتارلىق جۇيەنىڭ سولاقاي ساياساتىنىڭ قۇربانىمىن» دەپ سانايسىز با؟

- بۇگىندە سولاي دەپ، ءوزىمدى تىم جوعارى باعالاعىم كەلمەيدى. ءبىراق مەن سىزگە ءبىر-ەكى مىسال كەلتىرەيىن. 1979-جىلى مولداۆيادا ك س ر و چەمپيوناتى بولدى. وعان قاتىسۋ ءۇشىن قالا، وبلىس، سپورت قوعامى جانە بۇكىلوداقتىق كاسىپوداق سپورت قوعامىنىڭ بىرىنشىلىكتەرىن جەڭىپ الۋ كەرەك. مەن ولاردىڭ ۇشەۋىن وڭاي جەڭىپ شىعىپ، جەڭىمپاز اتاندىم.

سوڭعىسىندا اقتىق باسەكەدە جەڭىپ تۇرسام دا، پريبالتيكالىق قارسىلاسىمنىڭ قولىن كوتەردى. نەگىزى، مۇندا ەكىنشى ورىن العان بوكسشىنىڭ ءوزىن ك س ر و چەمپيوناتىنا شاقىرۋلارى كەرەك بولاتىن. ءبىراق مەنى ەشكىم شاقىرمادى. باپكەرىم ا. دراچ بۇرىن مولداۆيادا قىزمەت ەتكەن مامان ەدى. ول بىردەن ءوزىنىڭ بۇرىنعى تانىستارى ارقىلى مەنى مولداۆيا قۇراماسىنىڭ اراسىنا قوسىپ جىبەردى. ويتكەنى، ول كەزدە چەمپيوناتتى ۇيىمداستىرۋشى رەسپۋبليكاعا ءوز كومانداسىن قويۋعا رۇقسات بەرىلەتىن.

ءسويتىپ مەن مولداۆيا قۇراماسىنىڭ ساپىندا رينگكە شىقپايمىن با؟ قاتىسۋشىلاردىڭ ءبارى، اسىرەسە ءوز رەسپۋبليكامىزدان بارعاندار قازاقتىڭ قارا دومالاق بالاسى رينگكە جۇگىرىپ شىققاندا، كۇلكىگە بۋلىقتى. ابدەن اشىنسام كەرەك، قارسىلاستارىمدى العاشقى راۋندتاردا-اق نوكاۋتپەن جەڭە باستادىم. سودان باسقا باپكەرلەر تورەشىلەر القاسىنا نارازىلىق ءبىلدىرىپ، مەنى چەمپيوناتتان شىعارىپ تاستاۋعا ۇسىنىس جاسادى.

باس قازى وليمپيادا چەمپيونى، حالىقارالىق دارەجەدەگى تورەشى گ. شاتكوۆ بولاتىن. ول كىسى «بالا تالانتتى ەكەن، سوندىقتان باعىن بايلامايىق. تەك ەشقانداي سپورتتىق قوعامعا (ۆەدومستۆوعا) ۇپاي قوسپاي، جەكە ءوزى ءۇشىن ونەر كورسەتسىن» دەپ ادىلەتتىك تانىتىپ، چەمپيوناتتىڭ اياعىنا دەيىن قاتىسۋىما مۇمكىندىك بەردى. سول جولى بارلىق قارسىلاستارىمدى تۇيرەپ شىعىپ، چەمپيون اتاندىم. سودان كەيىن عانا ولار مەنى بوكسشى رەتىندە تاني باستادى.

كەيىن ك س ر و قۇراماسىنىڭ ساپىندا ونەر كورسەتە باستاعاندا دا، باپكەرلەردىڭ كەيبىر قىلىقتارىن تۇسىنە الماي-اق قويدىم. فينليانديادا وتكەن حالىقارالىق تۋرنيردەگى ءبىرىنشى جەكپە-جەكتە قارسىلاسىمدى ءبىرىنشى راۋندتا-اق نوكاۋتقا جىبەردىم. قۇرامانىڭ باس باپكەرى ارتەم لاۆروۆ ماعان ۇرىستى. جەردەن الىپ، جەرگە سالدى. «نەگە جۇدىرىقتاسپايسىڭ؟» دەيدى.

ەكىنشى قارسىلاسىمدى دا نوكاۋتقا ءتۇسىردىم. لاۆروۆ تاعى جەر-جەبىرىمە جەتتى. ءۇشىنشى جەكپە-جەگىمدە قاشىپ-پىسىپ ءجۇرىپ الدىم. ۇزىلىستە لاۆروۆ ماقتادى. «مىنە، وسىلاي جۇدىرىقتاسۋ كەرەك» دەپ قويادى. سوڭعى راۋند. ىشتەي سەزىپ ءجۇرمىن، ۇپاي سانىمەن ۇتىلىپ جاتىرمىن. ويتكەنى رينگتى اينالا جەلىگەننەن باسقا، بىتىرگەنىم شامالى. جەڭىستى قولدان بەرىپ، ۇتىلعىم كەلمەيدى.

ءبىر ساتە رينگتىڭ بۇرىشىنا كەلىپ تىعىلدىم. وڭتۇستىك كورەيالىق قارسىلاسىم جاقىنداۋعا قورقىپ تۇر ەكەن. قولدارىمدى تومەن ءتۇسىرىپ، بەتىمدى اشىق قالدىردىم. بار پارمەنىمەن جۇدىرىعىن سىلتەسىن كەپ. ماعان دا كەرەگى سول ەدى.

بۇعىپ قالىپ، لەزدە تۋ سىرتىنا سىتىلىپ شىعىپ كەتتىم. ول ارقانعا اسىلىپ قالدى. اينالا بۇرىلعان بەتتە، قاق ماڭدايدان وتىرعىزدىم. سىلق ەتىپ قۇلادى. نوكاۋت. لاۆروۆ تاعى ۇرىستى.

ءوزىڭىز بىلەسىز، لاۆروۆ - 48 كەلى سالماق دارەجەسىندەگى ش. سابيروۆتىڭ باپكەرى. ال ەڭ جەڭىل سالماقتاعىلاردىڭ، ونىڭ ىشىندە ءشاميلدىڭ قالاي جۇدىرىقتاساتىنىن بىلەسىز. ال مەن بولسام، تۇسىنبەيمىن. نەگە مەن ءوزىمدى قارسىلاسىما ۇرعىزىپ قويۋىم كەرەك؟!

- كاسىپقوي بوكس بولسا، ءبىر ءجون دەڭىز. كورەرمەندەردى قىزىققا بوگۋ ءۇشىن پرومەۋتورلارعا بوكسشىلاردىڭ نەعۇرلىم كوپ جۇدىرىقتاسقانى كەرەك.

- ءيا، بۇل اۋەسقوي بوكس. مەن رينگكە قارسىلاسىمدى جەڭۋ ءۇشىن شىقپايمىن با؟ ماعان جەڭىس كەرەك! ال لاۆروۆ... سودان لاۆروۆ تابان قولعابىن (لاپا) كيىپ الىپ، ەكى جىل مەنى «باۋلىدى». قالاي ۇرۋ كەرەك ەكەنىن «ۇيرەتتى». قازىر ويلاسام، مەنىڭ قۋاتتى سوققىلارىم سول جاتتىعۋلاردان سوڭ قۇردىمعا كەتكەن سياقتى.

تاعى ءبىر تۇسىنبەيتىنىم، مەنى جاتتىعۋلاردا ەڭ اۋىر سالماقتاعى بوكسشىلارمەن سپاررينگكە شىعاراتىن. مەن 75 كەلى سالماق دارەجەسىندەمىن. سوندا مەن ءوزىمنىڭ مىقتى ەكەنىمدى 91 كەلىدەن جوعارى سالماقتاعى، الەم چەمپيونى بولىپ تابىلاتىن بوكسشىلارمەن دالەلدەۋىم كەرەك پا؟

- نەگە؟

- وزىمدە بىلمەيمىن نەگە ەكەنىن. كۇنى بۇگىنگە دەيىن تۇسىنە الار ەمەسپىن...

- ەڭ وكىنىشتىسى، حالىقارالىق ارەنادا ەلەۋلى جەڭىسكە جەتە المادىڭىز. ونىڭ دا سىرى بار ما؟

- ۇزىن-قىسقاسى 15 حالىقارالىق تۋرنيردە جەڭىس تۇعىرىنىڭ ەڭ بيىك ساتىسىنا شىعىپ، سونشا رەت ك س ر و تۋىن كوكتە جەلبىرەتىپ، ءانۇرانىن قۇيقىلجىتتىم. مۇنى ماقتانىش ەتەمىن. اق شارشى الاڭداعى ەڭ باستى ارمانىم وليمپيادا چەمپينى بولۋ ەدى. جۇزەگە اسپاي قالدى. ونىڭ دا سەبەبى بار. 1984-جىلى وليمپياداعا باراتىن ك س ر و قۇراماسىنىڭ ساپىنا ءتورت قازاق ىلىندىك. ءتورت قازاق! ك. ءابدىراحمانوۆ، س. نۇرقازوۆ، س. قوناقبايەۆ جانە مەن.

ءبىراق وليمپيادا قارساڭىندا بىزگە ك س ر و لوس-اندجەلەسكە ءوز سپورتشىلارىن جىبەرمەيتىنى تۋرالى شەشىم قابىلداعانىن مالىمدەدى. ءوز باسىم جاي سوققانداي، مەڭ-زەڭ بولىپ قالدىم. وسىدان كەيىن سپورتتى ساياسات دەمەي گور.

ال سول وليمپيادادا مەننەن ەكى مارتە جەڭىلگەن وڭتۇستىك كورەيا بوكسشىسى شين دجۋن-سوپ چەمپيون اتاندى. مەن ونى 1982-جىلى 18 جاسىمدا فينليانديادا نوكاۋتقا تۇسىرگەنمىن. ونى جوعارىدا ايتىپ ءوتتىم عوي. ودان كەيىن 1983-جىلى تايلاندتا تازا جەڭگەن بولاتىنمىن. ونىڭ چەمپيون بولعانىن ەستىگەندەگى جاعدايىمدى، سوزبەن ايتىپ جەتكىزە المايمىن.

- ءسىز رينگتە ويناق سالىپ جۇرگەندە مەن جاستاۋ ەدىم. بوكستى دا كوپ تۇسىنە بەرمەيتىنمىن. سوندا ەسىمدە قالعانى تەلەديداردان رەپورتاج جۇرگىزۋشىلەر «قيلىموۆ سوققىسى تاۋ قۇلاتارلىقتاي تاماشا بوكسشى، ءبىراق تەحنيكاسى شورقاقتاۋ» دەيتىن.

- تۇرىمە قاراڭىزشى. تەحنيكاسى ناشار بولعان بوكسشىعا ۇقسايمىن با؟ قازىر بۇرىن بوكسشى ەكەنىمدى بىلمەيتىن تانىستارىم تاڭ قالادى. «بەتىڭدە ەشقانداي سوققىنىڭ ءىزى جوق» دەپ.

- ال وندا رينگتەگى كەمشىلىگىڭىز نە ەدى، ارتىقشىلىعىڭىزدى بىلەمىز؟

- كوبىنەسە ەكى قولىمدى تومەن ءتۇسىرىپ جۇرەتىنمىن. «ءما ۇر» دەگەن سياقتى.

- سوققىڭىزدىڭ قۋاتتى بولۋى تابيعي جاراتىلىستان با، الدە جاتتىعۋلار ارقىلى قول جەتكىزگەن جەتىستىگىڭىز بە؟

- تابيعي جاراتىلىستان، ءتاڭىردىڭ بەرگەن سىيى شىعار. اۋىلدا وستىك. ۇيدە مال، باۋ-باقشا بار. ولاردىڭ بارىنە سۋ كەرەك. قۇدىقتان قاۋعامەن سۋ تارتاتىنمىن. ەكى شەلەكتى ءيىن اعاشقا ءىلىپ، ەندى ەكەۋىن قولعا ۇستاپ، تاسيتىنبىز. قىسقا وتىن دايىنداۋ ءۇشىن، قول ارامەن ارالاپ، بالتامەن اعاش جاراتىنمىن. مۇمكىن وسى جۇمىستاردىڭ دا سەپتىگى تيگەن شىعار.

جالپى، مەن رينگتە 216 جەكپە-جەك وتكىزىپ، ونىڭ 82  ءىن اعىنا جەتكىزبەي اياقتادىم. ياعني نوكاۋتپەن نەمەسە ايقىن باسىمدىلىقپەن جەڭدىم. ك س ر و قۇراماسىنىڭ ساپىنداعى جاتتىعۋلاردا سوققىمدى تەكسەرگەندە، 724 كەلىنى كورسەتكەن.

1982-جىلى گەرمانياداعى حالىقارالىق تۋرنيردە كەيىننەن وليمپيادا (1988- جىلى)، الەم (1989- جىلى) جانە ءۇش دۇركىن ەۋروپا (1985، 1987، 1989 جىلدارى) چەمپيونى بولعان نەمىس بوكسشىسى گەنري ماسكەنى نوكاۋتپەن جەڭدىم. وسى جەكپە-جەكتەن كەيىن اعىلشىن پرومەۋتورى 1,5 ميلليون فۋنت ستەرلينگكە كاسىپقوي بوكسقا اۋىسۋعا ۇسىنىس جاساعان.

ءبىراق ول كەزدە ونداي ۇسىنىستى قابىلداماق تۇگىلى، ويلاۋعا تىيىم سالىناتىن. 1989-جىلى حوككەيشى موگيلنىي ن ح ل- عا كەتىپ قالعاندا قانداي شۋ بولىپ ەدى. ونى «وتانىن ساتقان وپاسىز، دەزەرتير» دەپ ايىپتاعان جوق پا ەدى؟ ال بۇل ودان جەتى جىل بۇرىن بولعان وقيعا ەدى.

- بوكستان نەگە تىم ەرتە، 23 جاسىڭىزدا، ەڭ وكىنىشتىسى وليمپيادا ويىندارىنا ءبىر جىل قالعاندا كەتتىڭىز؟

- جالىقتىم. رينگتە وتكىزگەن 10 جىل ومىرىمدە ادىلەتتىك كوردىم دەپ تە ايتا المايمىن. ءارى وليمپياداعا باراتىن قۇرامانىڭ ساپىنا مەنى الاتىندارىنا سەنىمدى بولعان جوقپىن. سول سەبەپتى 1987-جىلى قولعابىمدى تاستادىم.

- «كەتپە، قولعابىڭدى شەشپە» دەگەن ءتىرى جان بولعان جوق پا؟ ك س ر و قۇراماسىنىڭ ساپىندا قازاقستاندىق باپكەرلەر دە ءجۇرۋشى ەدى عوي.

- جوق.

- نەگە باپكەر بولمادىڭىز؟ مۇمكىن ءوزىڭىز جەتپەگەن بەلەستەرگە شاكىرتتەرىڭىزدى شىعارار ما ەدىڭىز؟

- جاتتىقتىرۋشى بولدىم عوي. باسىندا مەملەكەتتىك جاتتىقتىرۋشى بولدىم. سودان كەيىن وزىمدە جاس بالالاردى باپتاپ كوردىم. ءبىراق وزىمە باپكەرلىك مەنىڭ تابيعاتىما كەلمەيتىن سياقتى بولىپ كورىندى دە، بۇل كاسىپتەن دە ءبىرجولا قول ءۇزدىم.

- ءسويتىپ ءبىراز جىلدار بوكس، جالپى سپورت الەمىنەن كورىنبەي كەتتىڭىز. قازىر قايداسىز، نەمەن شۇعىلداناسىز؟

- جوبالىق كەشەندى باعدارلامالارىمدى ىسكە اسىرۋمەن اينالىسامىن.

- ۇلكەن سپورتقا دەگەن وكپەڭىز قارا قازانداي ما دەيمىن؟

- جوق، وكپەلى ەمەسپىن. ءبىراق ءوز الەۋەتىمدى تولىق جۇزەگە اسىرا الماعانىما قاپالاناتىن شىعارمىن. سونىڭ تابى شىعار سىرت كوزگە ۇرىنىپ تۇرعان؟

- البەتتتە سپورتشىلاردىڭ ءبارى دەرلىك «سپورت مەنىڭ ءومىرىم، ءتىپتى بويىمداعى قانىم» دەپ ۇزدىگىپ تۇرادى عوي. سىزدەن بوكسقا دەگەن ونداي سۇيىسپەنشىلىك بايقالمايدى.

- بوكس، ياعني سپورت مەنىڭ ءومىرىم ەمەس، ءومىرىم مەن ءومىربايانىمنىڭ - ءبىر بولىگى عانا.

- قازىرگى بوكسشىلاردىڭ ونەرلەرىن قاداعالاپ وتىراسىز با؟

- ارينە. ولاردىڭ جەتىستىكتەرىنە، اسىرەسە وليمپيادا ويىندارىنداعى جەڭىستەرىنە مەن دە ەرەكشە قۋاندىم. بۇل جەردە ءا ى ۆ ا- نىڭ ءبىرىنشى ۆيتسە-پرەزيدەنتى بەكەت ماحمۇتوۆ اعامىزدىڭ دا ەڭبەگى تەلەگەي-تەڭىز ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون.

- اتتەڭ، سىزدەردىڭ كەزدەرىڭىزدە تاپ وسى بەكەت ماحمۇتوۆتاي وزگەلەرگە سەس بولار اسقار تاۋداي اعالارىڭىز بولمادى عوي...

- بولعان جوق. سول كەزدە بەكەت ساپابەك ۇلىنداي بەدەلدى اعامىز بولعاندا، قازاقتان شىققان وليمپيدا چەمپيوندارىنىڭ سانى ەداۋىر كوپ بولار ەدى. ءبىر سەرىك قوناقبايەۆتىڭ ءوزى-اق ءبىراز بەلەستى باعىندىرار ەدى عوي.

- بۇرىنعى سپورتشىلاردىڭ كەيبىرەۋلەرى ساياساتپەن دا اينالىسىپ ءجۇر. ءسىز بۇل سالادا ءوزىڭىزدى تەكسەرىپ كورگەن جوقسىز با؟

- جوق، ساياساتپەن اينالىسۋعا دا زاۋقىم جوق ويتكەنى مەنىڭ وعان يكەمىم كەلمەيدى. ءبىراق ءىس بابىمەن ەكى ءىرى شارانىڭ جۇزەگە اسۋىنا مۇرىندىق بولدىم. 2001-جىلى ريم پاپاسىنىڭ قازاقستانعا كەلۋىنە تىكەلەي قاتىستى ەكەنىمدى ماقتان تۇتامىن. جانە 2003-جىلى استانادا الەمدىك رەليگيالار سەزدىن وتكىزۋگە دە ەتجاقىن ارالاستىم. ەكەۋى دە مەنىڭ ءومىرىمنىڭ ەڭ جارقىن، ءارى ەلەۋلى ساتتەرى.

- ەندەشە وسى ىستەرىڭىزدى مۇشەلەپ، جىلىكتەپ ايتىپ بەرسەڭىز ەتتى.

- جوق. وسى ميسسياعا قاتىستى بولۋىم - اللانىڭ ماعان بەرگەن تاماشا مۇمكىنشىلىگى مەن تاعدىردىڭ باعا جەتپەس سىيى. سوندىقتان ونى قوپسىتقىم كەلمەيدى.

اۆتور: نۇرعازى ساسايەۆ

«الاش ايناسى»