باسىنان وتكەن كەشىرمەلەرى كەلىندەردى جىلاتقان ەنە
كەلىنشەگىم ۇيدەن اكەلگەن تىسكەباسارىنان شاعىن داستارحان دايىنداپ جىبەردى. اپاعا امانداسىپ، «شايعا كەلىڭىز» دەپ ەدىم، ءوزىنىڭ دە باسىنىڭ شاي ساقيناسى ۇستاپ جاتسا كەرەك، شيراق قوزعالدى. تۇيەكوز كەسەمەن ەكى كەسە ىستىق شايدى ىلديلاتقاننان كەيىن- اق اپانىڭ قۇرىس- تىرىسى جازىلىپ، تەرشىپ سالا بەردى. ءاجىمىن بويلاعان جىلتىر جىبەك تەرىن ءار جەرىنەن ۇزە وتىرىپ اڭگىمە باستادى. اڭگىمە باستاعاندا جاي باستاعان جوق، مەنىڭ رۋىمدى سۇراپ، «تابىنمىن» دەگەنىمدە ورنىنان اتىپ تۇرەگەلىپ «توركىنىم ەكەنسىڭ عوي» دەپ ەمىرەنىپ ماڭدايىمنان يسكەدى. تۋعان باۋىرى دەمەي- اق قويايىن، كوپ جىل كورمەگەن تۋىسقان باۋىرىن كورگەندەي تولقىدى. اينالاسىنا نەمقۇرايدى، ناۋمەز قارايتىن قالا مىنەزىنەن بە، ازداپ تاڭىرقاپ تا وتىرمىن.
«توركىنىمدى ساعىنىپ كوپ زارىققان اداممىن شىراعىم. سوعىستىڭ الدى، ەڭبەكتە جۇرگەن جاس قىز ەدىم، قىز- بوز بالا جيىلىسىنداعى ءبىر كەشتە ەڭگەزەردەي ءبىر جىگىت الىپ قاشىپ، الىپ قاشقاندا الىسقا الىپ كەتتى. سىردىڭ بويىنان شۋدىڭ بويىنا ءبىراق كەلىپپىز. كۇيەۋىم ۇيىندە اۋرۋ اناسى مەن كەرەگە قارماپ جاتقان سۋقاراڭعى اكەسى بار جالعىز جىگىت ەكەن. جاعدايى اۋىر ەندى. قولدارىندا مال- سۇلى بار دەگەنمەن، وتىرعان جەرلەرى دە قولايسىز، اۋىلدان جىراق. جالعىز ءۇي وتىرادى. باردىم دا، تاۋسىلىپ بىتپەس شارۋا، ارىلىپ بىتپەس ازاپقا بەلشەمنەن باتتىم دا كەتتىم. ازاپ دەپ وتىرعانىم ءجاي تۇرمىستىڭ كۇيبىڭى ەمەس، اي وتەر- وتپەس سوعىس باستالىپ كەتتى عوي، كۇيەۋىمدى مايدانعا الىپ كەتتى. بۇكىل شارۋا ماعان قالدى. ونىڭ ۇستىنە... ايتسام با، ايتپاسام با، ەنەم وتە قيىن ادام بولدى. اقىل- ەسى كىشكەنە اۋىتقىعان ادام ەدى. الاتاڭنان قاراكەشكە دەيىن مەنى قارعايدى. ورىس- گەرمان سوعىسىن مەنەن كورەدى. «سەن كەلگەلى پالە- قالا قاپتادى» دەيدى، «جالعىز ۇلىمنىڭ مىڭ قىزدىڭ ىشىنەن سەنى تاپقانىن قاراشى» دەيدى، كەيدە ءتىپتى «ۇيىڭە قاشان كەتەسىڭ، كەتسەڭشى» دەپ ءتىلىن بەزەيدى. ال، اتامنىڭ كوزى سوقىر بولسا دا، كوكىرەگى داڭعىل ادام ەدى، الاتاڭنان قاراكەشكە دەيىن مەنى القايدى دا جاتادى. «بار بول، اللا جارىلقايدى سەنى» ، «بىزگە سەنى بۇيىرتقان اللاعا شۇكىر» دەيدى. ال، بۇل ماسەلەدە كەمپىرىنە ءبىر اۋىز ءلام- ءميىم دەمەيدى. ماعان قاتتى باتقانى تۇرمىس تا، ەنەمنىڭ ءسوزى دە، كۇيەۋىمنىڭ سوعىسقا كەتكەنى دە ەمەس، توركىنىمنىڭ قاتىناستى ۇزگەنى بولدى. اكەم قاتال ادام ەدى. قاشىپ كەتكەنىمدى ار كورىپ، «بولدى، بارسىن! ەندى مەن ونى كورمەيىن، ول مەنى كورمەسىن» دەپتى. جىل ۋاعىنا دەيىن توركىنىمنەن ءتىرى جان كەلگەن جوق. كۇيەۋىم سوعىسقا كەتكەندە اياعىم اۋىر ەدى، امان- ەسەن بوساندىم...
نە كەرەك، بالام ۇشكە كەلگەندە اكەم كەلدى عوي. باقانداي ءۇش جىل! ءار كۇنى، ءار ساعاتى سانالعان ءۇش جىل! جىلادىم كەلىپ. ەڭىرەدىم كەلىپ. ساعىنعاندا ولۋگە تاياعان ەكەنمىن. راس ايتام. ولۋگە تاياپپىن... اكەم مەنىڭ تۇرمىسىمدى كورىپ شوشىپ كەتتى. ءبىر اپتا جاتىپ، كومەكتەستى. باسقا شارۋانى قويعاندا قورالى قويعا قۇدىقتان سۋ تارتىپ سۋارامىن. اكەم كەلگەندە تىلعا تىڭ كۇش كەلگەندەي ساعىنىشىم ءوز الدىنا شارشاعانىمدى سوندا ءبىلدىم. بوساڭسىعاننان با، ورىنمنان كەيدە ەكى- ءۇش ۇمتىلىپ تۇرام...
اكەم كەتەردەن ەكى كۇن بۇرىن جانىنا شاقىرىپ الىپ اۋىل جاقتىڭ اڭگىمەلەرىنەن ايتتى. باسىمدى تىزەسىنە قويدى. جاسىراتىن نەسى بار، ورامالىمدى سىرىپ شاشىمنىڭ اراسىن اشىپ سىركە قارادى... مىنەزى قاتال ادام ەدى دەپ ايتتىم عوي، باسىمنىڭ سىركەسىن سىعىپ وتىرعاندا شاشىمنىڭ ءتۇبى جىپ- جىلى بولىپ سۋلانعانىن سەزدىم. ءىشىم ۋداي اشىدى. ەركەلەگەنىم بە، كۇيىنگەنىم بە، بىلەيمىن. سولقىلداپ جىلاپ جىبەردىم. اكەم دە. ءبىراق ول ءۇنسىز. قاتىپ قالىپتى. ەكى كوزىنەن اققان سورا تاۋدان جىلاپ اعىپ جاتقان قاردىڭ سۋى سەكىلدى. اجىمدەرىن قۋالاپ، ءجۇزىن شايىپ كەتتى...
ءبىر كەزدە اكەم ماعان بۇرىلىپ، باجايلاپ قارادى دا: « قىزىم، سەنىڭ ماعان «اكە، كەتسەك كەتتىك» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوزىڭ عانا كەرەك! بۇل جەردە ولسەڭ كومەتىن بىرەۋ بار ما ءوزى؟ ! بالاڭدى ەرتىپ ءجۇر، بولدى!» ، - دەپ ورنىنان تۇردى. قانداي اۋىر؟ تۇلابويى تۇڭعىشى ماعان ءۇش جىل بويى ات ءىزىن سالماعان قاتالدىق، ودان كەيىن «كورمەيمىن» دەگەن سوزىنەن قايتقان اكەلىك جۇرەكتى ەندى قايتا قاتايتسام، نە بولماق؟ ول ءۇش جىل وعاندا وڭاي سوقپاعانىن، ءسوزىن جۇتىپ ىزدەپ كەلۋ ودان دا وڭاي سوقپاعانىن بىلەم... قۇمىعىپ قالدىم. اۋىز اشىپ بىردەڭە ايتۋ قيىن بولدى. كوز الدىمدا اتا- ەنەم... اكەمنىڭ «قاۋساعان كەمپىر مەن شال اشتان ولگەن كوپ قازاقتىڭ ءبىرى بولادى دا» دەپ ويلاپ تۇرعانىن ىشتەي سەزىپ- اق تۇرمىن. ونىڭ تۇلابويىنان ءتىپتى ءسويتىپ ايتىپ تۇرعانداي انىق ۇقتىم. «جوق، اكە! ءسىز بارا بەرىڭىز» دەدىم. «ەل قىزىن ۇزاتىپ قالىڭ الىپ جاتقاندا قىزىڭ قاشىپ كەتىپ قارابەت بولعانىڭ دا جەتەر. ەندى قايتىپ بارىپ قالعان ابىرويىڭدى توكپەيىن. كەلدىڭىز، راحمەت! سول جەتەدى. سۇراعاندارعا «جاقسى ەكەن» دەي سالىڭىز. مەنىڭ جايىمدى مۇندا كەلىپ بىرەۋ كورە مە؟ اشتان ولە قويماسپىن» دەدىم. اكەم جاۋاپ قاتقان جوق. ەكى كۇن جاتىپ، جۇمىسىما كومەكتەستى دە، اۋىلعا قايتتى.
«ە، ە، ە، مۇنىڭ ءبارىن بەكەر ايتىپ وتىرعان جوقپىن، شىراعىم» دەيدى اپامىز. راس بەكەر ايتىپ وتىرعان جوق. اڭگىمە اراسىندا كەلىنشەگىم سارقىن توكپەككە سىرتقا شىعا قالىپ ەدى، اپامىز «تۇرا تۇر، تىڭداسىن انا بالا دا» دەپ اڭگىمەنى ۇزە قويادى. ءارى قاراي قايتا جالعايدى.
اكەم كەتە كۇيەۋىم كەلدى. قۋانىپ قالىپ ەك، ۇزاققا بارمادى. جاراقاتى دەنەدە عانا ەمەس، اقىل- ەسىنە دە اسەر ەتىپتى. اراقتى دا سۋشا سىمىرەدى ەكەن. «ءولىنىڭ كۇيىگىنەن ءتىرىنىڭ كۇيىگى قيىن» دەۋشى ەدى اجەم، راس ەكەن. ەندى سونىمەن الىستىم. ايلاپ جوعالىپ كەتىپ كەلىپ تۇراتىن...
تاعى ءبىر بالا كوتەردىم. شۇكىر ول دا امان- ەسەن بويجەتتى. سول ءبىر ءۇيلى جان قولىمنان اتتاندى عوي. اتام دا، ەنەم دە، كۇيەۋىم دە. شامامنىڭ كەلگەنىنشە قىزمەت قىلدىم. اللاعا شۇكىر، سول بەينەتىمنىڭ زەينەتىن كورسەتىپ جاتىر اللا. مەن دە ەل قاتارلى كەلىن الدىم. ەندى، كەلىنىم كەلىن بولعاندا، مىڭ شۇكىر! تابانىما الاقانىن توسادى. ءوزىڭ قانداي كەلىن بولساڭ، اللا سونداي كەلىن ءناسىپ ەتەدى- اۋ دەيمىن. كەيدە مەنىڭ كەشىرمەلەرىمدى تىڭداپ وتىرىپ جىلاپ قالادى. دارىگەر «ءبىر كوزىڭىز ناشارلاپ قالىپتى» دەپ ەدى، ۇل مەن كەلىنىم قولدى- اياققا تۇرماي كەتتى. «قانشا جاسىم قالدى، ەندىگى قالعان عۇمىرىما ءبىر كوزىم دە جەتەدى عوي» دەسەم، كونبەيدى. ءبىر كۇن بولسا دا دۇنيەنىڭ جارعىن انىق كورىپ وتىرىڭىز، - دەپ مال- سۇلدارىن ساتىپ وسىندا اكەلدى قاراقتارىم. ءبىر جاققا كەتىپ ەدى، قازىر ۇشىپ جەتەر بىرەۋى.
...سولاي، قاراعىم! جاس كۇنىمدە توركىننىڭ زارى قاتتى وتكەننەن بە، بىرەۋ «تابىنمىن» دەسە جۇرەگىم ەلجىرەپ، توركىنىم كەلگەندەي بولام دا تۇرام اينالايىن... "بۇل قايداعىم ەدى؟ " دەپ... شەكەڭنەن سۇيگەنىمدى ەرسى كورىپ قالما، - دەپ تەپشىگەن تەرىن ءسۇرتىپ قويادى اپامىز. اسەرلى اڭگىمەنى تۇتاس جۇيكە- جۇيەسىمەن تىڭداعان كەلىنشەگىم دە كوز مونشاعىن ءۇزىپ- ءۇزىپ الدى.
پ. س: بۇل اڭگىمەنى ماعان ايتىسكەر اقىن نۇرمات مانسۇر ايتىپ بەرىپ ەدى، تاپ وسىلاي ايتىپ بەرىپ ەدى. جۇرەكتى سىزداتىپ ءجۇرىپ سىرتقا شىققانى وسى. ءبىر باسىنان عاسىرلىق ونەگەلى تاريح كوشىپ وتكەن قايران، قازاقتىڭ انالارى- اي! ەنەلەرى- اي! كەلىندەرى- اي!
ۇلاربەك نۇرعالىم ۇلى
Namys.kz
