قۇرمانعازى «كۇي اتاسى» ما؟
دومبىرامىزدى كەمسىتىپ «ەكى ىشەك پەن ءبىر-اق تاياق» دەگەنى، سال- سەرىلەرىمىزدى كەدەي- كەپشىك، جوق-جەتىم دەپ كەمسىتكەنى ءالى ەسىمىزدە.
تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن كوپتەگەن جالادان ارىلدىق. ءوزىمىزدىڭ قادىرىمىزدى تۇسىندىك. دەگەنمەن ءالى دە داستۇرىمىزدە كەڭەستىك كەزەڭنەن قالعان اقتاڭداقتار ساقتاۋلى. بۇگىنگى تاڭدا بارلىق دەرەكتەردى سارالاپ، اقىلعا سالىپ، باسقا دا اقپاراتتارمەن سالىستىرا اقيقاتتى تابۋعا مۇمكىندىگىمىز بار. سوندىقتان وسى جازبامىز ەرتەدەن كەلە جاتقان «كۇي اتاسى - قۇرمانعازى» دەگەن تۇسىنىككە (تۇجىرىمعا) ارنالماق.
قۇرمانعازى قالاي «كۇي اتاسى» اتاندى؟
كەڭەس وداعى ۋاقىتىندا حالىقتان شىققان ءبىر ادامدى تۇلعالىق قىرىنان كوتەرمەلەپ، جان- جاقتى دارىپتەۋ ناۋقانى جۇرگىزىلدى. بۇل ءۇشىن قۇرمانعازى ساعىربايەۆ تاپتىرماس كۇيشى بولعان. سول كەزدىڭ ۇعىمى بويىنشا قۇرمانعازى كىم ەدى؟ قۇرەكەڭ - پاتشا ۇكىمەتىنەن زورلىق كورگەن، ءومىرىنىڭ ءبىراز ۋاقىتىن تۇرمەدە وتكىزگەن (كۇيلەرىنىڭ شىعۋ اڭىزدارى بۇل سوزىمىزگە دالەل بولا الادى) قارادان شىققان «باتىر» ەدى. ءوزى كەدەي وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. تاپتىرماس تۇلعا. حان مەن وزگە تورە ۇرپاقتارىن كەمسىتىپ، ولارعا قارسى شىققانداردى ناسيحاتتاعان جۇمىستار كۇشەيگەن كەز ەدى. مىسال كوپ- اق. ءبىر ماحامبەتتىڭ ءوزى جاڭگىر حانعا ايتتى دەگەن سوزدەرىن قالاي ناسيحاتتالعانىن ەسكە تۇسىرسەڭىز جەتكىلىكتى. سوندىقتان قۇرمانعازىعا «كۇي اتاسى» اتاعىن بەرۋ سول ۋاقىتتا زاڭدىلىق بولاتىن.
قۇرمانعازىدان وزگە كۇيشىلەر
ارينە، قۇرمانعازى زامانىنان وزىپ تۋعان قايتالانباس كۇيشى. قازاق كۇيشىلىك ونەرىن جاڭا ءبىر دەڭگەيگە كوتەرىپ، جاڭاشا سەرپىلىس، وزىندىك مەكتەبىن قالىپتاستىرعان ونەرپاز ەدى. دەگەنمەن ⅩⅨ عاسىردا قۇرەكەڭمەن پارا-پار وزگە دە ەكى كۇيشى (كەم دەگەندە) ءومىر ءسۇردى. ءبىرى - تاتتىمبەت، ەكىنشىسى - داۋلەتكەرەي. ەكەۋى دە كۇي اتاسى اتانۋعا لايىقتى. ءبىراق، كەڭەستىڭ سۇرقيا ساياساتى بويىنشا اتى اتالعان ەكى كۇيشىنىڭ شىققان تەگى «دۇرىس ەمەس» بولدى. تاتتىمبەت - ءبيدىڭ بالاسى، ءوزى دە تورەلىك ايتىپ، بولىستى باسقارعان. داۋلەتكەرەي - تورە تۇقىمى، سۇلتان اتانعان. سوندىقتان بۇل ەكەۋى دە جارامادى. وسى رەتتە احمەت جۇبانوۆتىڭ قايسارلىلىعىنا، تاپقىرلىعىنا توقتالىپ كەتكەن ءجون. ءومىرناماسى كەڭەستىك ساياساتپەن كەلمەسە دە، ءبىرىن كەدەيدىڭ بالاسى، ءبىرىن «قىز بالالارعا عانا كۇي ارناعان» دەپ ادەيى جازىپ، ءوزىنىڭ ەڭبەكتەرىنە تاتتىمبەت پەن داۋلەتكەرەي كۇيشىلەر جايلى مالىمەتتى قوسا العان.
كۇي اتاسى كىم؟
ءوزىمىزدىڭ ويىمىزدان ەشتەڭەنى قوسقىمىز كەلمەيدى. حالىق اراسىنداعى سوزگە توقتايىق. ەرتەدەن بۇگىنگى كۇنگە دەيىن بىرنەشە تۇسىنىك ساقتالىپ كەلدى: «كۇي باباسى - بايجىگىت»، «كۇي اتاسى - كەتبۇعا»، «كۇي اتاسى - قورقىت» دەگەن ءسوز تىركەستەرىن كەزدەستىرەمىز. بايجىگىت XVIII عاسىردا ءومىر سۇرگەن. كەتبۇعا XIII عاسىر. قورقىت زامانى تىپتەن ارعى داۋىرلەردە. «حالىق ايتسا، قالت ايتپايدى» دەگەن ءسوز بار. ال، تاقىرىبىمىزعا ارقاۋ بولىپ وتىرعان ءسوز ⅩⅩ عاسىردىڭ ورتا تۇسىندا شىققان ءسوز ەكەنىن ەسكەرتە كەتۋ كەرەك.
قورىتىندى ءسوز
قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلىنىڭ ونەرىنە باس يە وتىرىپ، اق پەن قارانى، اقيقات پەن جالعاندى اجىراتىپ الۋىمىز كەرەك. وزبىرلى ساياسات سانامىزدى ۋلاپ، وزدەگەنىن جۇرگىزىپ كەلگەن ۋاقىتى ءوتتى. ءوز تاريحىمىز ءوز قولىمىزدا. امالسىز، ەرىكسىز، «جوقتان بار جاقسى» دەگەن ويمەن جازعان احمەت اتامىزدىڭ ءىسىن تەك ەرلىك دەپ قانا بىلەمىز. ءبىراق، شىندىق ايتىلۋ كەرەك. بۇل بابالار الدىنداعى اماناتىمىز.
بىزدىكى تەك وي سالۋ عانا. قالىڭ كوپشىلىككە ارناعان ساۋالىمىز «قۇرمانعازى «كۇي اتاسى» ما؟». توقتام ءسوزدى ءوزىڭىز ايتىڭىز، قۇرمەتتى وقىرمان!
رۇستەم نۇركەنوۆ
