قازاقستاندىق قۇپيا بارلاۋشىلاردان ءبىر ۇزىك سىر
ويتكەنى، بارلاۋ تۋرالى اڭگىمە از دەيمىز، ال بارلاۋشى تۋرالى قۇپيا دا كوپ. سوعان ساي قاي جەردە قۇپيا تىلسىم جاتسا، جۇرتتىڭ ىنتاسى دا سوعان ارتا تۇسەدى. ءبىراق بارلاۋ تۋرالى اڭگىمە از دەپ ايتقانىمىزداي، كوپ جاعدايدا كوپشىلىككە ماردىمسىز جازىلعان كوشىرمە جايلاردى قاناعات تۇتۋعا تۋرا كەلەدى.
ماسەلە قاي ەل ءۇشىن بولماسىن بارلاۋدىڭ قۇندىلىعى قۇپيالىعىندا دەيمىز جانە سول قۇپيانىڭ مەملەكەت مۇددەسى ءۇشىن پايدالىلىعىندا بولىپ تۇر. بارىنەن بۇرىن ولاردىڭ يەك استىندا نە ىستەپ جاتقانىن سىرت جان بىلمەيدى. بۇل - قاي مەملەكەتكە بولماسىن تاپتىرماس امال. ماسەلەن، 5 - قاراشا قازاقستاندىق بارلاۋشىلار ءۇشىن سىرتقى بارلاۋ كۇنى بولىپ ەسەپتەلەتىنىن جۇرت بىلە بەرمەيدى. ءبىراق، بارىنەن بۇرىن بارلاۋدىڭ نە ەكەنىن ونى باسىنان وتكەرىپ كورگەن جاننان ارتىق سەزىنىپ كىم ايتا الادى دەيسىز. قۇپيا الەمنىڭ تىلسىم پەردەسى سوندا عانا حالىققا تۇسىنىكتىرەك اشىلا باستايدى. سوندىقتان، ەڭ اۋەلى قولداعى مالىمەتتەرگە ساي قۇپيا سىرىم بار دەگىزەتىن «سىرباردىڭ» سىر ساندىعىنان سىر تارتىپ كورەيىك.
سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى
بارلاۋ جۇمىستارى ەڭ كونە كاسىپتەردىڭ ءبىرى دەلىنەدى. ءتىپتى، سوناۋ العاشقى قاۋىمداستىقتىڭ ادامدارى اڭعا شىعۋ ءۇشىن الدىمەن بارلاۋ جاساعانى انىق. بارلاۋ قىزمەتىنىڭ العىشارتتارىنىڭ قاشان پايدا بولعانىن ەشكىم ءدال ايتا الماس، سوندا دا ونىڭ ەڭ ەجەلگى ماماندىقتاردىڭ ءبىرى ەكەندىگىندە داۋ جوق. قانداي جويقىن ۇرىستار دا الدىن الا بارلاۋسىز باستالماعان. نەبىر قولباسشىلاردىڭ ءاربىر شابۋىلى بارلاۋشىلاردىڭ اكەلگەن مالىمەتتەرىنە سۇيەنىپ جۇزەگە اسىرىلعانى تاريحتان بەلگىلى.
م. گوركيي ايتقانداي، ءومىر دەگەنىمىز - كۇرەس دەسەك، بارلاۋ دەگەنىڭىز دە كۇرەس. بارلاۋشى جاسىرىن مايداننىڭ وكىلى. ال ونىڭ ءىسى ساياساتتىڭ جالعاسى، ياعني ونىڭ باسقاشا ادىسپەن جۇزەگە اسىرىلۋى. ساياسات تۇيىققا تىرەلگەندە قاي مەملەكەت بولماسىن استىرتىن امالعا جۇگىنۋگە ءماجبۇر. ويتكەنى، شەشىم قابىلداۋ ءۇشىن ناقتى دەرەك، سوعان ساي تىعىرىقتان شىعار جول كەرەك.
بۇگىنگى بارلاۋ ورگاندارى ارنايى قىزمەتتەردىڭ ىشىندەگى ەڭ جوعارى تۇرعان، ورەسى بيىك ەليتالىق قۇرىلىمداردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا قازاقستاننىڭ سىرتقى بارلاۋ قىزمەتى، از عانا ۋاقىتتا ك س ر و مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتى قۇرامىنداعى كىشىگىرىم بولىمنەن وسى جۇيەدەگى ايماقتىق قۇرىلىمداردىڭ ىشىندەگى ءىرى باسقارمالار دەڭگەيىنە كوتەرىلدى.
ك س ر و ىدىراعاننان كەيىنگى تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا قازاقستان ەكونوميكالىق، ساياسي تۇرعىدان ءبىرشاما قيىنشىلىقتارعا كەزدەسكەنى بەلگىلى. سوندا جاس ەگەمەن ەلىمىزگە قىسقا مەرزىم ىشىندە الىس- جاقىن شەتەلدەرمەن ديپلوماتيالىق قارىم- قاتىناستار ورناتۋ، ساياسي ءۇنقاتىسۋدى سىندارلى دەڭگەيدە جۇرگىزۋ، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى جولعا قويۋ سياقتى كەزەك كۇتتىرمەيتىن جۇمىستاردى ىسكە اسىرۋ جايى كۇن تارتىبىنە قويىلدى. وسىلايشا ءبىزدىڭ ەلىمىزدە وزىندىك دەربەس سىرتقى بارلاۋ قۇرىلىمى دۇنيەگە كەلدى. ول - «سىربار».
قۇپياعا تولى ءومىر
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «سىرتقى بارلاۋ تۋرالى» زاڭى سىرتقى بارلاۋ سۋبەكتىلەرىنىڭ مارتەبەسىن، قۇزىرەتىن جانە قىزمەتىنىڭ ۇيىمداستىرىلۋىن ايقىندايدى. اتالمىش زاڭدا سىرتقى بارلاۋ سۋبەكتىلەرىنىڭ نەگىزگى مىندەتتەرى اتالىپ وتىلەدى. سولاردىڭ اياسىندا بارلاۋشى اتانعان ادامعا بىردەن ەرەكشە تاپسىرمالار جۇكتەلەتىندىگى دە بەلگىلى. ءسويتىپ، بارلاۋشى بولۋعا بەل شەشكەن كۇننەن باستاپ- اق، ولار ءاردايىم قۇپياعا تولى ءومىر سۇرۋگە كوشەدى.
جەدەل جاعدايعا بايلانىستى ويلاستىرىلعان اڭىز بويىنشا ءتۇرلى ماماندىق يەلەرى، ءتىپتى باسقا ادام بولىپ تا كەتۋلەرى عاجاپ ەمەس. ولاردىڭ كوپشىلىگى ءوزىنىڭ كاسىبي مەيرامىن، ءتىپتى تۋعان كۇندەرىن ماڭايىنداعى ادامدارمەن ءبولىسىپ، بىرگە تويلاي المايتىنداي جاعدايدا جۇرگەنىن حالىق بىلە بەرمەيدى. ولار تۋرالى، ياعني ۇنەمى «ەكى وتتىڭ ورتاسىندا»، ءاربىر باسقان قادامى قاۋىپ- قاتەرگە تولى بارلاۋ قىزمەتىنىڭ «ۇرىس دالاسىندا كورىنبەيتىن جاۋىنگەرلەرى» تۋرالى ماتەريالدار دا باسپا ءسوز بەتتەرىندە از شىعادى. اسا شەشىلىپ سويلەي بەرمەيتىن سىرتقى بارلاۋ قىزمەتىنىڭ ارداگەرلەرىنىڭ ارا- تۇرا بەرەتىن ساراڭ سۇحباتتارىنان باسقا بۇل ارنايى قىزمەت تۋرالى ماتەريالدار حالىققا كوپ جاريالانا دا بەرمەيدى. ويتكەنى، بۇل قىزمەتتىڭ نەگىزگى جۇمىسى تەك مەملەكەتتىك ماڭىزى بار «قۇپيا» جانە «وتە قۇپيا» قۇجاتتاردان تۇرادى.
قانداي دا بولماسىن بارلاۋ قىزمەتتەرى ءوز ادامدارىن اشا بەرمەيدى. سوندىقتان ەگەر ناعىز بارلاۋشىنى ىزدەپ تاۋىپ، سوزگە تارتقان كۇننىڭ وزىندە ونىڭ نەگىزگى قىزمەتى تۋرالى ءتىس جارمايتىندىعى زاڭدىلىق. دەگەنمەن ىزدەگەن جەتەر مۇراتقا دەگەندەي، اقىرى ءبىزدىڭ قولىمىزعا مىنا ءبىر بۇرىن ورىن العان قىزىقتى دا ماڭىزدى وقيعانىڭ قۇجاتى ءتيدى.
«باتىردى» دايىنداۋ
مۇراعاتتاعى قىزمەتكەرلەردىڭ كوبى كەتىپ قالدى. ال مەن قولىما تۇسكەن قۇجاتتان باس الار ەمەسپىن. قۇپيالىعىمەن قىزىقتىرىپ تەرەڭىنە تارتىپ بارادى. مۇراعات قىزمەتكەرلەرى «بولىڭىز، ۋاقىت بولدى» دەسە دە «باتىردىڭ» جەكە ءىسىنىڭ سوڭعى بەتىن جابۋعا اسىققىم كەلمەيدى. «باتىر» - بارلاۋشىنىڭ لاقاپ اتى. ازىرگە ونى ەركىن ورالبايەۆ دەيمىز. ارينە، بۇل تاراۋداعى ادام اتتارى وزگەرتىلىپ بەرىلدى. ونىڭ سەبەبىن جوعارىدا ايتىپ وتتىك. ءبىراق، ويدان ەشتەڭەدە قۇراستىرىلمايدى، ءبارى قۇجاتتالعان، كەزىندە جۇرگىزىلگەن شىنايى جەدەل وپەراتسيالار سىرى. سول سىرلى وقيعالاردى حالىققا جەتكىزۋ پارىزىمىز دەپ ەسەپتەيمىز. اتاقتى ءبىر فيلوسوف ايتىپتى دەيدى عوي «...تەك شىندىقتى ايت. ءبىراق شىندىقتى ايتۋ دەگەن، بار شىندىقتى ايتۋ ەمەس ەكەنىن ۇمىتپا»، دەپ. سول ايتقانداي، ءبىز بولعان وقيعانى بولدى دەيمىز.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا، سول قىزىقتىراتىن اۋماقتا بارلاۋ قىزمەتىنىڭ كوزى مەن قۇلاعى بولۋى كەرەك. بۇل ايتۋعا عانا وڭاي. ال ونى جۇزەگە اسىرۋعا ەرەكشە ءمان بەرىلەدى. سوندىقتان بۇل قۇپيا امالدى «بارلاۋعا ەنۋ» دەپ اتايدى. جانە ونى الەمنىڭ بارلىق ارنايى قىزمەتتەرى قولدانادى. ونىڭ كوپشىلىككە ءمالىم جولى سول جەردە جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ادامدى قۇپيا ىنتىماقتاستىققا، سىرلاستىققا تارتۋ بولسا، ەكىنشى جولى - دايىن ادامدى سول ورتاعا ەنگىزۋ. الايدا بۇل ەكى جولدى دا جۇزەگە اسىرۋ وڭاي ەمەس. «ىشتەن شىققان جاۋ جامان» دەگەندەي، كەز كەلگەن ەل ساتقىندىققا جول بەرمەۋگە تىرىسادى، قارسى امالدار قولدانادى. قۇپياعا تولى مەملەكەتتىك سىردى نەمەسە بەلگىلى ءبىر ماڭىزدى ستراتەگيالىق نىساننىڭ جاي- جاپسارىن بىلەتىن ادامنىڭ ساقتىعى دا كۇشەيتىلەدى. ونىڭ ۇستىنە ونداي نىساندارعا جاسىرىن ەنۋ دە وڭاي شارۋا ەمەس.
ءوز قۇپياسىن ساقتاۋعا تىرىسقان كەز كەلگەن مەملەكەت قارسى بارلاۋ شارالارىنا اسا ءمان بەرەدى. دەمەك، بوتەن ادامنىڭ شەت ورتادا پايدا بولۋى، ارينە، كۇدىك تۋدىرادى. ءتىپتى، قانشالىقتى بايقاۋسىز بولسا دا بىرەۋ بولماسا، بىرەۋ: «ەي، سەن قايدان شىققان باقىراق كوزسىڭ، بۇرىن سەنى نەگە كورمەگەنبىز؟!» دەپ، سۇراماي ما. ول ءتىپتى سول ەلدىڭ ءتىلىن، سالت- ءداستۇرىن وتە كەرەمەت ءبىلىپ تۇرسا دا، ونى جەرگىلىكتى تۇرعىننان اجىراتۋ قيىنعا تۇسپەيدى.
جوعارىدا ايتىپ كەتكەنىمىزدەي، قازاقستان بارلاۋشىلارىنىڭ الدىندا تەرروريستىك جانە ەكسترەميستىك ۇيىمدار تاراپىنان ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرى مەن قاۋىپسىزدىگىنە ناقتى جانە ىقتيمال نۇقسان كەلتىرۋدى بولعىزباۋعا باعىتتالعان شارالاردى ىسكە اسىرۋ تۇردى. ەلىمىز ءوز الدىنا تاۋەلسىزدىگىن جاريالاپ، سەنىم بوستاندىعىنا ەرىك بەرگەن تۇستا، سىرتتان ءدىني اعىمدار اعىنى دا ۇلعايا ءتۇستى. ءدىني ساۋاتسىزدىقتان جاستارىمىز ءارتۇرلى لاڭكەستىك ارەكەتتەردى دىنمەن، اسىرەسە، يسلام دىنىمەن بايلانىستىردى. ولار شىنايى يسلام ەكسترەميزمگە، ەكسترەميزم يسلامعا جات ەكەنىن بىلمەدى. سوندىقتان دا، قوعام العاشقىدا «ءدىني ەكسترەميزم»، «يسلام ەكسترەميزمى» ۇعىمدارىنا تەرەڭ بويلاۋعا دايىن ەمەس ەدى.
سونىڭ سالدارى ما، باستاپقىدا الەۋمەتتىك قيىنشىلىقتارعا شىداماعان، جۇمىسسىزدىققا تاپ بولعان كەيبىر جاستارىمىز بىزگە جات يدەولوگيا شىرماۋىنا ىلىگىپ كەتتى. «ەگەر يسلام دىنىنە نەگىزدەلگەن حاليفات قۇرىلسا، بارلىق ماسەلە وزىنەن ءوزى شەشىلەدى» دەگەن دوگماعا سەنىپ، قولدارىنا قارۋ العاندار سانى جىلدان- جىلعا كوبەيە بەردى. ءدىن جولىنا تۇسكەن جاستاردى كەيبىر تەرىس پيعىلدى توپتار ءوز قاتارىنا تارتىپ، لاڭكەستىك ءىس- ارەكەتتەرىنە پايدالانۋ جاعدايلارى دا كەزدەسىپ وتىردى.
ءارتۇرلى ءدىني ەكسترەميستىك يدەيالاردى جاستارىمىزدىڭ سانا- سەزىمىنە ۇيالاتۋ، ءسويتىپ، تەرروريستىك ىستەرگە باعىتتالعان شارالارعا قاتىستىرۋ سياقتى سىرت جاقتان كەلەتىن قاۋىپ- قاتەردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن بۇكىل قوعام بولىپ جۇمىلۋ قاجەتتىلىگى تۋدى. ول ءۇشىن ارنايى قىزمەتتەردىڭ، ونىڭ ىشىندە سىرتقى بارلاۋ ورگاندارىنىڭ الدىنا قويىلعان باستى تاپسىرما - ەل ءىشىن ءبۇلدىرىپ ويران سالار قاۋىپتىڭ كوزىن سول تەرروردىڭ وشاعى بولىپ وتىرعان مەملەكەتتەر اۋماعىندا جويۋ بولدى.
مىندەت ايقىن
مىنە، وسى كەزدە، قازاقستاننىڭ سىرتقى بارلاۋ ورگاندارىنىڭ الدىندا، ءدىني ەكسترەميزمگە قارسى كۇرەستى جۇرگىزۋ بارىسىندا، حالىقارالىق راديكالدى ۇيىمدار قۇرامىنا ەنۋ مىندەتى قويىلدى. ارينە، تەررورلىق ۇيىمداردىڭ ءوز الدىنا ارنايى قىزمەتتەرىنىڭ بار ەكەندىگى تۋرالى، ولاردىڭ قالاي جۇمىس جۇرگىزەتىندىگى جايلى تالاي جازىلىپ تا، ايتىلىپ تا كەلەدى. سوندىقتان ونى قايتالاپ جاتقىمىز كەلمەيدى. ماسەلە، جوعارىدا ايتقانىمىزداي، سول ورتاعا ەنۋدىڭ قيىندىعىندا ەدى. ول جەردە بارلاۋشىنى ديپلوماتتىق پاسپورت تا، حالىقارالىق زاڭ دا قورعاي المايدى. ءسال كۇدىك تۋدى ما، باس كەتەدى. دەمەك، ساقتىقتا قورلىق جوق.
سونىمەن، ەنۋ نىسانى رەتىندە يسلام مەملەكەتتەرىنە ءدىني مامانداردى دايىندايتىن تاياۋ شىعىس ەلدەرىندەگى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرى تاڭدالدى. بۇل تاڭداۋ بەكەر ەمەس ەدى. ويتكەنى، كەلىپ ءتۇسىپ جاتقان جەدەل اقپاراتتار ول وقۋ ورنىندا استىرتىن تۇردە الجيرلىك، مىسىرلىق، پالەستينالىق جانە پاكىستاندىق «دجاماا ال- دجيحاد»، «گاماا مۋسليمين» سياقتى تەررورلىق ۇيىمداردىڭ ارەكەت ەتەتىنىن دالەلدەدى. سونىمەن قاتار، اتالمىش ءدىني وقۋ ورنىنىڭ ورتالىق ازياعا، ونىڭ ىشىندە قازاقستانعا باعىتتالعان ءبىرقاتار جوبالاردى قارجىلاندىرعانى بەلگىلى بولدى.
بارلاۋ وپەراتسياسىنىڭ نەگىزگى ورىنداۋشىسى رەتىندە تاڭداۋ بىردەن «باتىرعا» ءتۇستى. ويتكەنى، «باتىر» سىرتقى بارلاۋ ورگاندارىنا قىزمەتكە كەلگەنشە جوعارى وقۋ ورنىن «شىعىستانۋشى- حالىقارالىق قاتىناستار ماماندىعى» بويىنشا اياقتاعان، اراب جانە اعىلشىن تىلدەرىن مەڭگەرگەن. اراب ءتىلىن جەتىك مەڭگەرگەنى سونشا ونىڭ كەيبىر ديالەكتىندە دە تازا سويلەپ، تەولوگيا سالاسىندا بىلىكتىلىگىن كورسەتە ءبىلدى، قۇران اياتتارى مەن سۇرەلەرىن جاتقا ايتىپ، ونى تاپسىرلەگەندە كەز كەلگەن مولدادان اسىپ تۇسەتىن. سونىمەن قاتار، ول سپورتپەن ەرەن اينالىستى - شىعىس جەكپە- جەگىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعى سونداي، قولما- قول ۇرىستا قارسىلاستارىن قاقپاقىلداي قاعىپ، جان شىداتپادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، «باتىر» ، ياعني ەركىن ورالبايەۆ بۇعان جان- جاقتى جەتىك جاتتىعىپ، قۇپيا تاپسىرمانى ورىنداۋعا اسقان قابىلەتتىلىك كورسەتتى.
بۇدان كەيىن جەدەل مۇمكىنشىلىكتەر ارقىلى كارتالار، فوتوسۋرەتتەر الىنىپ، جەدەل قىزمەتكەردىڭ باراتىن قالاسىنىڭ، بىرنەشە جىل وقىپ، تۇراتىن وقۋ ورنىنىڭ سحەماسى سىزىلىپ، جوسپار قۇرىلدى. كارتالاردى پايدالانىپ، جەرگىلىكتى جەردىڭ ەرەكشەلىكتەرى ەسكەرىلىپ ءجۇرۋ مارشرۋتتارى، بايلانىسقا شىعاتىن ادامدارمەن كەزدەسەتىن ورىندار انىقتالدى. ورتالىقتان بايلانىسقا بارىپ تۇراتىن بايلانىسشىنىڭ سول ەلگە بارىپ- قايتۋىنىڭ، ونىمەن بايلانىس ورناتۋ ادىستەرىنىڭ ءتۇرلى امالدارى قاراستىرىلدى. ەڭ باستى ماسەلە، جەدەل قىزمەتكەرگە قۇپيالىق پەن جەكە قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋ ەكەندىگىنە ءجىتى دەن قويىلدى. اقىرى وسىلايشا ۇزاق جانە جان- جاقتى تىڭعىلىقتى دايىندىقتان كەيىن جەدەل قىزمەتكەر «شارح»، ياعني اراب تىلىنەن اۋدارعاندا «شىعىس» اتتى شارتتى اتاۋى بار وپەراتسيانى ورىنداۋعا كىرىستى.
«باتىردى» اتالمىش قۇرىلىمعا ەكسترەميستىك ۇيىمنىڭ مۇشەسى رەتىندە ەنگىزۋ ءۇشىن ءتيىستى اڭىز تاڭدالىپ، ول وتە مۇقيات زەردەلەندى. بارلاۋشىنىڭ الدىندا يسلام فۋندامەنتاليستەرىنىڭ مىنەز- قۇلىقتارىن، ءجۇرىپ- تۇرۋ ەرەكشەلىكتەرىن اينىتپاي سالۋ قاجەتتىلىگى تۇردى. ياعني، بارلاۋشى «تەررورشىنىڭ تەرىسىنە ورانۋعا» ءتيىس بولدى. ال وعان قالاي دايىندالعان امالدارىنىڭ دا قۇپيا ساقتالاتىندىعى بەلگىلى.
راديكالدار لاگەرى
«شارح» وپەراتسياسىنىڭ جەلىسى بويىنشا، بارلاۋشى «ءدىني ءبىلىمىن ءارى قاراي تەرەڭدەتۋگە تالپىنعان، ونىڭ ىشىندە تەك شەتەلدىك وقۋ ورنىندا وقۋعا قۇشتار قازاقستاندىق جاس جىگىت» وبرازىن اۋەلى قازاقستاندا سومداي باستادى. مەشىتتەردە جۇما نامازىنا قاتىسىپ، ونداعى ءتۇرلى «جاماعاتتارمەن» تانىستى. ءوزىنىڭ ءدىني ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە نيەتى بار ەكەنىن سول ورتادا ايتىپ ءجۇردى. «قازاقستاندا تازا مۇسىلماندىق جولمەن جۇرۋگە جاعداي جاسالماعان، ءتىپتى ءدىني كوزقاراسىڭ ءۇشىن قىسىمشىلىق كورۋىڭ دە مۇمكىن» دەگەن «پىكىرلەرىن» دە جاسىرمادى. ونىڭ بۇل جاسىرىن پىكىرىن قولداعاندار دا تابىلدى. سونىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن جانمەن تانىستى. سونداي تانىستارىنىڭ ءبىرى شەتەلدەگى ءدىني وقۋ ورىندارىنىڭ بىرىنە قالاي بارۋعا بولاتىنىن ايتىپ، «كەرەك كىسىلەرمەن» تانىستىردى. ارادا ەكى اي وتكەندە «باتىر» ەل شەكاراسىنان جالپى ازاماتتىق پاسپورتپەن ءوتىپ، بارلاۋ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپ وتىرعان ءدىني وقۋ ورنىنا دا كەلىپ جەتتى.
سونىمەن، «باتىر» ءدىني وقۋ ورنىنداعى جاعدايدى العاشقى زەردەلەۋدەن وتكىزگەننەن سوڭ، اراب ستۋدەنتتەرى جاماعاتىنىڭ باسشىسى ابۋ مۇحاممەدپەن تانىسۋدى جوسپارلادى. ويتكەنى، ونىڭ «گاماا مۋسليمين» ۇيىمىنا قاتىسى بار ەكەنى بەلگىلى ەدى. العاشقى تانىستىقتان- اق، نەگە ەكەنى بەلگىسىز ابۋ مۇحاممەد «باتىرعا» كۇدىكپەن قارادى. ءبىراق، ۋاقىت وتە كەلە، ارينە وزدەرىنىڭ مۇمكىندىكتەرى ارقىلى تەكسەرىستەن دە وتكىزگەن بولار، ابۋ مۇحاممەد «باتىرمەن» ارالاسىپ تۇرۋعا قارسى ەمەس ەكەنىن بايقاتتى. بۇعان، ارينە، «باتىردىڭ» اراب ءتىلىن جەتىك ءبىلۋى مەن ونىڭ ءدىني ساۋاتتىلىعى دا اسەر ەتكەنى انىق.
تانىستىق تەرەڭدەگەن سايىن «باتىر» ابۋ مۇحاممەدتىڭ سەنىمىنە كىرىپ، شەتەلدىك وعان توسىن ۇسىنىس ءبىلدىردى - سودىرلاردى دايارلايتىن توپقا بارىپ، دايىندىقتان ءوتۋدى ۇسىندى. «باتىردىڭ» كۇتكەنى دە وسى ەدى، ازىرشە بارلىعى جوسپار بويىنشا كەلە جاتتى. ءبىراق ونى سەزدىرمەۋ ءۇشىن بۇل ۇسىنىستىڭ وعان توسىن بولعانىن، ءوزىنىڭ بۇل جاققا كەلگەندەگى نەگىزگى ماقساتى - ءدىني ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ ەكەنىن ايتىپ، «كوپ ويلانىستان» كەيىن بارىپ قانا كەلىسىم بەردى. ارابتاردان باسقا دا ورتالىق ازيادان كەلگەن راديكالدار دايىندالىپ جاتقان لاگەرگە «باتىر» وسىلاي ابۋ مۇحاممەدتىڭ تىكەلەي كەپىلدەمەسىمەن اتتاندى.
وپەراتسياعا كىرىسەر الدىندا ءتۇرلى پسيحولوگيالىق دايىندىقتان وتسە دە، زايىرلى قوعامدا ءومىر سۇرگەن «باتىرعا» جاڭا ورتاعا ءسىڭىسىپ كەتۋ، ارينە، وڭاي بولعان جوق. بەس ۋاقىت ناماز، مەدرەسەدەگى وقۋ، ىستىق اۋا رايى جانە «يسلام جاۋىنگەرلەرىمەن» تىم جاقىن ارالاسۋ - مىنە «باتىرعا» وسىنداي جاعدايدا جۇمىس ىستەۋ كەرەك ەدى. لاگەردەگى العاشقى جىلى «باتىر» نەگىزىنەن سودىرلارمەن بايلانىس ورناتىپ، ولارمەن قارىم- قاتىناستى دامىتۋمەن اينالىستى. سولاردىڭ اراسىنا «تاستاي باتىپ، سۋداي ءسىڭۋ» مىندەتى تۇردى.
الايدا قانشالىقتى سەنىمگە كىردىم دەگەنمەن، بارلاۋشى «باتىردىڭ» ءار باسقان قادامى باقىلاۋدا بولدى. ءتىپتى، دارەت الۋ مەن ناماز شارتتارىنىڭ ءسال قاتە ورىندالۋى «باتىردىڭ» كىم ەكەنىن بايقاتىپ قويۋى مۇمكىن ەدى. وسىنداي شارتتارى قاتاڭ جاعداي بارلاۋشىعا وڭاي تيگەن جوق. ءبىراق ول مودجاحەدتەردىڭ سەنىمىنە كىرىپ، ولاردى زەردەلەۋ كەرەك قوي. سوندىقتان وزىنە قويىلعان تالاپتى تاپجىلتپاي ورىنداپ، مىندەتتى ءمىنسىز اتقارىپ ءجۇردى. ءبىراق ولاردىڭ دا ارناۋلى قىزمەتى وسال ەمەس ەكەندىگى بەلگىلى عوي، سوعان بايلانىستى «باتىردى» تەكسەرۋدى ءبىر مەزەت تە توقتاتپادى. ءتۇرلى تەكسەرۋ امالدارىن جۇرگىزە بەردى.
سىرلاس دوستار سىرى
«باتىر» بۇل لاگەردە ءبىراز ۇيرەنگەننەن كەيىن ءوزى سياقتى ورتالىق ازيادان كەلگەن مودجاحەدتەرمەن جاقىنىراق تانىسا باستادى. باسىندا ولاردىڭ ءبارى ءبىر باسكەسەر، فاناتيكتەر سياقتى بولىپ كورىنگەنىمەن، اڭگىمەلەسە كەلە بۇل ويىنان قايتۋعا تۋرا كەلدى. ارالارىنان «سىرلاس دوستار» دا تابىلا باستادى. ويتكەنى، ولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ ءتۇرلى تاعدىرلارى، ءوز قاسىرەتتەرى بار ەدى. بارلاۋشى، پسيحولوگ «باتىر» ولاردىڭ كوڭىل كىلتتەرىن ءدوپ باسىپ تابا ءبىلدى. اسىرەسە، ولاردىڭ اراسىنداعى ساردار ەسىمدى سودىرمەن جاقىن ارالاسىپ، كۇندەلىكتى اڭگىمەلەسۋ بارىسىندا سىرىنا بويلاپ، ونىڭ بۇل جولعا قالاي ءتۇسىپ جۇرگەنىنە ۇڭىلە ءبىلدى.
سارداردىڭ اكەسى كەڭەس وداعى كەزىندە ءدىني كوزقاراستارى ءۇشىن قۋعىندالىپ، كىناسىز سوتتالىپ كەتكەن ەكەن. ياعني سارداردىڭ اكەسىنىڭ ۇيىنەن تابىلعان مۇحاممەد پايعامباردىڭ حاديستەرى، XVIII عاسىرداعى مۇسىلمان تەولوگتارىنىڭ ەڭبەكتەرى زياندى، زاڭعا قايشى دەپ تابىلىپ، سوت ۇكىمى شىعارىلعان. باسقا وتباسى مۇشەلەرىنە دە قىسىمشىلىق كورسەتىلگەن. سودان ۇيىپ وتىرعان وتباسىنىڭ توز- توزى شىعادى. ساردار ەلدەن قاشىپ، العاشقىدا ءدىني وقۋ ورنىنا ءتۇسىپ، سول جەردە كەيىنىرەك ابۋ مۇحاممەدتىڭ توبىنا كەلىپ قوسىلادى.
اقكوڭىل، ومىرگە دەگەن قۇشتارلىعى كەرەمەت ساردار ءبىزدىڭ «باتىردى» شىنىمەن دە جاقىن تارتتى. ول ەتنوستىق جاقىندىعى بار، مۇسىلماندىعى كەرەمەت دوس تاپقانىنا قۋاندى. ءسويتىپ، سارداردىڭ ءوزى بۇعان ويىن ايتىپ، جوسپارلارىمەن بولىسە باستادى. بۇل جەردە سىرت كوزگە بار ۇسىنىس، بارلىق باستاما ساردار جاعىنان شىعىپ جاتقان سىڭايلى كورىنگەنىمەن، ارينە، بار شارۋا «باتىردىڭ» ورتالىقتىڭ ونىڭ الدىنا قويعان تاپسىرماسىن ورىنداۋ ءۇشىن قۇرعان جوسپارى بويىنشا ءجۇرىپ جاتتى. ورتالىق «باتىرعا» مودجاحەدتەردىن اتى- جوندەرىمەن قاتار، ولاردى سيپاتتايتىن تولىق مالىمەتتەردى، سودىرلاردىڭ ءبىر- بىرىمەن قاتىناسى، ارينە، تەررورلىق ارەكەتتەر جاساۋ تۋرالى جوسپارلارىن ءبىلۋ تاپسىرماسىن قويدى. ساردار «دوسىنىڭ» ماقساتى باسقا ەكەنىن بىلمەي، «باتىردى» ابۋ مۇحاممەد توبىنىڭ جەدەل قىزىعۋشىلىق تۋدىراتىن كومانديرلەرىمەن تانىستىرىپ قانا قويماي، كەيدە بارلاۋشىنىڭ «وتىنىشتەرىن» ، ياعني تاپسىرمالارىن دا ورىنداپ ءجۇردى.
اسكەري دايىندىقتاردان سوڭ، قولدارى بوساعاندا مودجاحەدتتەر قۇران جانە باسقا دا ءدىني كىتاپتاردى وقىپ، قۇراندى جاتقا وقۋدان ءوزارا جارىس ۇيىمداستىراتىن. ارينە، «باتىر» ءدىني سۇراقتاردا ءبىلىمىنىڭ تەرەڭ ەكەنىن كورسەتە ءبىلدى. ءار جۇما كۇندەرى كۇندىزگى نامازدان كەيىن كومانديرلەر سودىرلار اراسىندا كۇرەستەن، جەكپە- جەك ۇرىس تۇرلەرىنەن سپورتتىق جارىستار دا وتكىزىپ تۇردى. كاراتەمەن اينالىساتىن «باتىرعا» مۇندا دا شاق كەلەتىن قارسىلاس از ەدى. ونىڭ بەدەلى سودىرلار اراسىندا تىپتەن وسە ءتۇستى.
دايىندىق لاگەرى
بۇل لاگەردەگى ءبىر جىلدىق جالپى دايىندىقتان كەيىن «باتىرعا» ەندى «ناعىز» دايىندىقتان وتۋگە، ياعني ديۆەرسيالىق توپتاردى دايىندايتىن ارنايى لاگەرگە بارۋعا «ۇسىنىس» ءتۇستى. ول جەردە جارىلعىش زاتتاردى قولدان دايىنداۋ، نىساندارعا شابۋىل جاساۋدىڭ تاكتيكاسى مەن ستراتەگياسى جانە ۇرىس الاڭىنان شىعىنسىز شىعۋ جولدارى ۇيرەتىلدى. بۇل دايىندىقتاردان وتكەننەن كەيىن «باتىرعا» دەگەن سەنىمسىزدىك تولىعىمەن سەيىلدى دەسە دە بولادى، وعان ناعىز مودجاحەدتەي سەنىم ارتىلا باستادى.
وتكەن ەكى جىل بەكەر كەتپەپتى، بۇل كەزدە «باتىر» «شارح» وپەراتسياسىنىڭ نەگىزگى تارماقتارىن ىسكە اسىردى: سودىرلار اراسىندا قاجەتتى بايلانىستار انىقتالدى، ۋساما بەن لادەن جانە ايمان از- زاۆاحيريمەن بايلانىسىپ تۇراتىن ابۋ مۇحاممەد جانە باسقا دا دالا كومانديرلەرى تۋرالى قىزىق تا، قاجەتتى جەدەل اقپاراتتار بەرە الاتىن تۇلعالار ىرىكتەلدى، سودىرلار ساپىن تولتىراتىن جاڭا رەكرۋتتاردى جانە قارۋ- جاراق تاسىمالداۋ مەن قارجىلاندىرۋ ارنالارى انىقتالدى.
سونداي بايلانىستارىنىڭ ءبىرىن «جاسىرىن» پايدالانىپ، «باتىر» ءوز لاگەرلەرىنە چەشەن سودىرلارىنىڭ كەلگەنىن، چەشەنستان، يوردانيا جانە كاشمير ازاماتتارىنان شاحيدتەر دايىندايتىن ارنايى لاگەر قۇرعانى تۋرالى اقپارات الدى. وسى كەزدە «باتىردىڭ» ورىس ءتىلىن بىلەتىنى ىسكە استى. اراب ءتىلىن بىلمەيتىن جاس چەشەندىكتەر «باتىرعا» كەڭەس الۋعا كەلىپ تۇراتىن بولدى، كەيبىر كىتاپتاردى اۋدارۋعا كومەكتەستى. اڭگىمە بارىسىندا «باتىر» وزىنە قاجەتتى وزەكتى مالىمەتتەردى سۋىرتپاقتاپ الۋدى دا ۇمىتپادى.
بىرتە- بىرتە «باتىر» بانگلادەش، پاكىستان، بيرما، سومالي، بوسنيا جانە گەرتسەگوۆينا، البانيا سياقتى ەلدەردەن شىققانداردى دايارلايتىن بىرنەشە لاگەردى انىقتادى. سودىرلاردىڭ ءجۇرىپ- تۇرۋ مارشرۋتتارى، جوسپارلارى مەن ولاردىڭ الدىنا قويىلعان تاپسىرمالارى تۋرالى اقپاراتتار ورتالىققا دەر كەزىندە جىبەرىلىپ وتىردى. بايلانىس وپەراتسياسى لاگەردەن الىس ەمەس جەردە ورنالاسقان قالادا جۇرگىزىلدى. بايلانىسقا شىعۋشى اقپاراتتى «ءبىر ساتتىك» كەزدەسۋ كەزىندە نەمەسە «قۇپيا ورىندا» قالدىرىلعان جەردەن الىپ تۇردى.
«شارح» وپەراتسياسىنىڭ ءۇشىنشى جىلى سارداردىڭ مۇمكىنشىلىگىن پايدالانا بىلگەن «باتىر» كورشى ەلدەردىڭ تەررورلىق ۇيىمى اياسىنداعى جاعدايدى تولىعىمەن باقىلاپ وتىردى. سونىڭ ارقاسىندا پاميردىڭ تاۋلى قىراتتارى ارقىلى ورتالىق ازياعا باعىتتالعان شابۋىل تۋرالى جوسپارلار دا انىقتالدى. سونىمەن، ناقتى جۇرگىزىلگەن جۇمىس ناتيجەسىندە ورتالىققا مودجاحەدتەر شابۋىلدارىنىڭ ۋاقىتى مەن مارشرۋتتارى تۋرالى ءدال جانە تولىق اقپارات جولداندى.
لاگەردە بولعان جىلدارى «باتىر» ، سونىمەن قاتار، قىتايدىڭ ۇيعىر اۆتونوميالى رايونىنىڭ ورتالىعى - شىنجاڭنان كەلگەن، ابۋ مۇحاممەدتىڭ بريگاداسىندا جۇرگەن ۇيعىرلارمەن دە ءتىل تابىسا ءبىلدى. «شىعىس تۇركىستان» يدەياسىن تۋ ەتىپ ۇستاعان سودىرلاردىڭ جوسپارلارى تۋرالى دا ورتالىققا «جەدەل قىزىعۋشىلىق تۋدىرعان» اقپاراتتار كەتىپ جاتتى. ءسويتىپ، سىرت ەلدە بەس جىل بولىپ، ونىڭ ىشىندە كوپ ۋاقىتىن سودىرلار دايىندايتىن لاگەردە وتكىزگەن «باتىر» ورتالىقتىڭ تاپسىرماسىن ورىنداپ شىقتى، «شارح» وپەراتسياسىنىڭ ماقساتى تولىعىمەن جۇزەگە اسىرىلدى. ەندى سودىرلار ورتاسىنان ەشكىمگە سىر الدىرماي ەلەۋسىز شىعىپ، امان- ەسەن ەلگە ورالۋ عانا قالدى...
ءبىز بۇل قىسقا ساراپتامامىزدا قازاقستاندىق بارلاۋشىلاردىڭ ءبىر عانا قۇپيا دا جاسىرىن اتقارىلعان قىزمەتىنە توقتالىپ وتتىك. حالىق ولاردىڭ ەسىمدەرىن بىلمەۋى مۇمكىن، ءبىراق ولاردىڭ ىستەگەن ەرلىكتەرى ۇمىتىلماۋى ءتيىس. بۇگىندە ءبىز كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرشىلىگىمىزبەن جۇرگەندە، الىستا، ەلدەن جىراقتا باسقا ەلەۋسىز «باتىرلار»، كورىنبەيتىن، بىزگە بەلگىسىز بارلاۋشىلار، شىنىمەن دە باتىرلار وتان الدىنداعى بورىشتارىن ورىنداۋدا. تۋعان جەردەن الىستا ولار كۇندەلىكتى تاۋەكەلگە بارىپ، تۋعان ەلىمىز - قازاقستاننىڭ قاۋىپسىزدىگىن قورعاۋدا. ەندەشە، سىرتتا جۇرگەن بارلاۋشىلارعا وسى «كورىنبەيتىن مايداندا» جەڭىستەر تىلەيىك جانە ۇلى دالا ەلىنە امان- ەسەن ورالۋعا، ءسويتىپ، ولاردىڭ دا نەبىر باتىرلىق ىستەرىن جاريالاۋعا جازسىن دەيىك. ال جوعارىدا ايتقانىمىزداي، قازاقستاندىق بارلاۋشىلار 5 - قاراشا - سىرتقى بارلاۋ كۇنىن كاسىبي مەرەكە دەپ ەسەپتەيدى. ءبىز وسى مۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ، سان مىڭداعان وقىرماندار اتىنان سىرتقى بارلاۋ ارداگەرلەرى مەن قىزمەتكەرلەرىن كاسىبي مەرەكەلەرىمەن قۇتتىقتاعاندى دا ءجون كوردىك.
الەكساندر تاسبولاتوۆ
«ەگەمەن قازاقستان»
