تەكتى اباي اۋلەتىنىڭ ۇرپاعىمىن
نۇرگۇل الىشەر قىزى ىسقاقوۆا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ورتالىق مۋزەيىنىڭ قوردى ەسەپكە الۋ توبىنىڭ مامانى
مەن نۇرگۇل - دانىشپان بابامىز اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ تۋعان ءىنىسى ىسقاقتىڭ تىكەلەي ۇرپاعىمىن.
جەتىنشى اتام وسكەنباي ىرعىزباي ۇلى (1778-1850) - جاستايىنان زەرەك، اقىلگوي جان ەكەن. اكەسى ىرعىزباي دۇنيەدەن وزعان سوڭ، ەل اعاسى كەڭگىرباي ءبي ءوزى قارتايعان شاعىندا وسكەنبايدى تاربيەلەپ ەل بيلىگىن قولىنا بەرىپ، ءبي قويادى. وسكەنباي ءبي بايبىشەسى زەرە اپامىزدان (شىن اتى - توقبالا بەكتەمىر قىزى) - قۇتتىمۇحامبەت، قۇنانباي، تايبالا ەسىمدى ەكى ۇل، ءبىر قىز سۇيەدى. قۇتتىمۇحامبەت جاستاي قايتىس بولعان. زەرەدەن كەيىنگى ءتورت ايەلىنەن وسكەنباي ءبي توعىز ۇل كورگەن. توبىقتى ەلىن بيلەگەن وسكەنباي اتا ورتا جاسقا كەلگەندە ەل بيلىگىن ۇلكەن ۇلى قۇنانبايعا تاپسىرادى.
التىنشى اتام اعا سۇلتان، قوعام قايراتكەرى قۇنانباي قاجى وسكەنباي ۇلىنىڭ (1804-1986) - ءتورت ايەلى بولدى. بايبىشەسى ايبوبەكتەن (كۇنكە) - قۇدايبەردى تۋدى. ۇلجان انادان - تاڭىربەردى، اباي (يبراھيم)، ىسقاق، وسپان، ال ءۇشىنشى ايەلى ايعىزدان - حاليۋللا، سماعۇل، كامشات تۋعان، ءتورتىنشى ايەلى نۇرعانىمنان ۇرپاق بولماعان. وسكەنبايدان باستالعان بيلىكتى ونىڭ ۇرپاعى 150 جىل بويى سوۆەت وكىمەتى بيلىككە كەلگەنگە دەيىن قولدارىنان شىعارماعان.
قۇنانباي بابامىزدىڭ بالالارىنىڭ اراسىندا ابايدىڭ ايتقانىمەن ءجۇرىپ، تاربيەسىن تىڭداپ، اعالارىن ارقا تۇتقان ىنىلەرى ىسقاق پەن وسپان ءوزارا تاتۋ بولعان. ءبىراق وسپان جاس شاعىندا قايتىس بولادى.
بەسىنشى اتام ىسقاق قۇنانباي ۇلى (1847-1901) - ابايدىڭ وزىنەن كەيىنگى تۋعان تەتە ءىنىسى. ول دا ۇلجان انادان تۋعان. ءبىراق قۇنانباي اكەسىنىڭ ۇلكەن ايەلى كۇنكەنىڭ قولىندا تاربيەلەنگەن. ءىرى دەنەلى، الىپ كۇشتىڭ يەسى ىسقاق اتام وتە شارۋاقور، اقكوڭىل، سوزگە شەشەن، بايىپتى، مىنەزدى، ەكى سويلەمەيتىن، جومارت جان بولعان ەكەن.
ول كىسى اباي اعاسىنىڭ شارۋاشىلىعىن ءوز ىستەرىمەن قوسا جۇرگىزىپ، ونىڭ ءبىلىم، عىلىممەن اينالىسۋىنا مۇمكىندىك جاساعان. ىسقاق اتام ابايدىڭ قولىن ۇزارتقان. كەدەي- كەپشىكتىڭ جاعدايىن كوپ ويلايتىن، قولى اشىق جان بولعان ەكەن. ىسقاق اتام اۋىل مولداسىنان وقىپ، ەسكىشە حات تانىعان. ابايدىڭ ۇيعارىمىمەن، حالقىنىڭ قالاۋىمەن 9 جىل بولىس بولىپ، ەل باسقارعان. ەرتە دۇنيەدەن وزعان اعاسى قۇدايبەردىنىڭ بالالارىنا - شاكارىم باستاعان ىنىلەرىنە ەرەكشە قامقورلىق كورسەتكەن. قۇنانباي تەتەلەس ءۇش بالاسى - تاڭىربەردى، اباي، ىسقاقتى ءبىر كۇندە ۇيلەندىرىپ، ەنشىلەرىن بەرىپ، بولەك وتاۋ ەتىپ شىعارعان. اباي مەن ىسقاققا اشىسۋ بويىنداعى تەسىپشىققان قورىعى مەن اقشوقىدان جەر بەرەدى. العاشقى جىلدارى بىرگە تۇرعان اباي مەن ىسقاق اراسىنداعى تاتۋ- ءتاتتى تۋىستىق قارىم- قاتىناس ءومىر بويىنا ۇزىلمەگەن. ارالارىنا 2-3-اي سالىپ ءدىلدادان تۋعان ماعاۋيا مەن تەكتىدەن تۋعان كاكىتاي بىرگە تاي- قۇلىنداي تەبىسىپ، سىرلاس، مۇڭداس، قۇرداس تۋىس بولىپ ءوستى. تەكتى جاستاي قايتىس بولعاندا كاكىتاي اباي اتانىڭ اۋىلىندا ءدىلدا انانىڭ باۋىرىندا ءوسىپ ەر جەتتى.
ءتورتىنشى اتام عابدۇلحاكىم ىسقاق ۇلىن (1869-1915) اتا-اناسى كاكىتاي دەپ ەركەلەتىپ اتاپ كەتكەن. كاكىتاي اتام 8 جاسىنان باستاپ اۋىل مولداسىنان 4 جىلداي ساۋاتىن اشىپ، تۇرىكشە جانە ارابشا حات تانىعان. كاكىتايدىڭ ەرەكشە زەرەكتىگىن بايقاعان اباي ونى وزىنە بالا ەتىپ الىپ، ماعاۋيامەن بىرگە تاربيەلەگەن. سەمەيگە بىرگە ەرتىپ بارىپ، ورىس ءتىلىن ۇيرەتكەن. 1-2 جىل ىشىندە كاكىتاي اتا ورىس ءتىلىن جەتىك ءبىلىپ قانا قويماي، ورىس ادەبيەتى كلاسسيكتەرىنىڭ شىعارمالارىن، ەۋروپا ەلدەرى مادەنيەت قايراتكەرلەرىن وقىپ، ءوز زامانىنىڭ ءبىلىمدى ازاماتىنا اينالدى. كاكىتاي اباي اعاسىنىڭ مۇرالارىن تۇڭعىش باستىرۋشى. ول كىسى اباي اتانىڭ بارلىق ولەڭدەرى مەن پوەمالارىن، عاقليا سوزدەرىن جيناقتاپ، تۇڭعىش رەت ءومىربايانىن جازىپ، ءوز قاراجاتىمەن 1909 -جىلى پەتەربۋرگتە العاشقى جيناعىن باستىرىپ شىعارعاندىعى كوپكە ءمالىم.
ءۇشىنشى اتام ءارحام كاكىتاي ۇلى (1885-1962) . كاكىتاي اتام دا ءارحام اتام تۇڭعىشى بولعاندىقتان، قازاقتىڭ قالىپتاسقان سالتى بويىنشا ىسقاق اتاسى مەن اباي اتاسىنىڭ تاربيەسىنە بەرگەن. اباي اتامىز قايتىس بولعاندا ءارحام اتام 19 جاستا بولعان ەكەن. وسى جاسقا دەيىن اباي اتاسىنىڭ قاسىندا وتىرىپ، سوزدەرىن ەستىپ، ولەڭدەرىن جاتتاپ، ونىڭ اقىن، ونەرلى شاكىرتتەرىمەن بىرگە مۋزىكا اسپاپتارىن جانە دويبى، توعىزقۇمالاق ويىندارىن جەتىك مەڭگەرگەن. ءارحام اتام بايدىڭ ۇرپاعى رەتىندە كوپ جىلدار بويى قۋعىندا جۇرگەن. مۇحتار اۋەزوۆ باستاعان قازاق زيالىلارىنىڭ تىكەلەي ارالاسۋىنىڭ ارقاسىندا اباي ۇرپاقتارى اقتالىپ ەلىنە قايتقان ەكەن. ءارحام اتام ەلگە ورالىسىمەن سەمەيدەگى جانە جيدەبايداعى اباي مۋزەيىنىڭ ىرگەتاسىن قالاسىپ، ونى اباي مۇرالارىمەن تولىقتىرعان. اباي مۇرالارىن جيناپ، شىعارمالارىنا انىقتاما، تۇسىنىك بەرىپ، مۋزەي قورىن قولجازبا، ەستەلىك، عىلىمي زەرتتەۋلەرمەن بايىتقان. اباي اتانىڭ كوپتەگەن ولەڭ- جىرلارىن، ول كىسىنىڭ ايەل تەڭدىگىن كوزدەگەن يگى ءىسىن باياندايتىن «زاعيپا» اتتى داستانىن جانە «ابايدىڭ ءومىر جولى» پوۆەسىن جازىپ قالدىرعان.
ءوز اتام ازات ءارحام ۇلى (1928-1996) - ءارحام اتامنىڭ كەنجە ۇلى. 1951 -جىلدان اياگوز قالاسىنداعى №2 مەكتەپتە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنىڭ ءمۇعالىمى، ىسقاق اتاسى مەن ءارحام اكەسىنىڭ ءىسىن ىلگەرى دامىتىپ، ۇلى اباي مۇراسىن ناسيحاتتاۋمەن ۇزبەي شۇعىلدانعان. اتام مەن اپام قارلىعاش قۇلشىبەك قىزى دا وسى اتالعان مەكتەپتە جارتى عاسىرعا جۋىق قىزمەت ىستەپ، شاكىرت تاربيەلەپ، اتا- انالاردىڭ قۇرمەتىنە بولەنگەن جاندار. جۇبايى قارلىعاش ەكەۋى بىرلەسە وتىرىپ، اباي ۇرپاعى رەتىندە اياگوز قالاسىنداعى №2 مەكتەپتە اباي مەن م. اۋەزوۆتىڭ ادەبي- مەموريالدىق مۋزەيىن ۇيىمداستىرعان، ونى 1987 -جىلى مۇحتار اتامىزدىڭ تۋعانىنا 90 جىل تولۋ مەرەيتويى قارساڭىندا اشتى.
بۇل مۋزەي اباي مەن مۇحتاردىڭ جانە كەيىن قوسىلعان شاكارىم اتامىزدىڭ ءومىر جولى مەن شىعارماشىلىق مۇراسىن وقۋشىلارعا تەرەڭدەتە جەتكىزىپ، ناسيحاتتاۋدىڭ مادەني وشاعىنا اينالدى. مۋزەي ازات اتام مەن قارلىعاش اپامنىڭ اباي اتا ۇرپاعى اتىنان اياگوز قالاسىنىڭ حالقىنا، ۇرپاقتارىنا قالدىرعان باعالى ەسكەرتكىش- تارتۋى دەپ بىلەمىز.
ازات اتام وسى مۋزەيدى اشۋ قارساڭىندا «قۇنانباي قاجى ۇرپاقتارى» اتتى شەجىرە قۇراستىرعان.
اكەم الىشەر ازات ۇلى (1951-2010) - اياگوز قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ءبىراق ەكى جاسىنان جيدەباي قورىعىندا ورنالاسقان مۋزەيدە تۇراتىن اتاسى ءارحام كاكىتاي ۇلىنىڭ قولىندا تاربيەلەنگەن. دانا قۇنانباي اتامىزدىڭ ۇيىندە، جەرىندە تۇرىپ ۇلى اباي، كاكىتاي اتالارىمىزدان ءنار العان ءارحام اتامىز اكەم الىشەردى دە اتا- باباسىنىڭ تاريحىن جاقسى بىلەتىن زەردەلى ەتىپ تاربيەلەگەن. اكەم مەكتەپكە بارار جىلى ءارحام اتا قاراۋىلعا كوشىپ كەلگەن. الىشەر اكەمنىڭ كەلبەتىندە اباي، ىسقاق، كاكىتاي بابالارىنىڭ بەينەسى تۇراتىن، ول كىسىنىڭ بويىندا اتالارىنان سىڭىرگەن قاسيەتتەرى دە از ەمەس ەدى. بارلىق مۋزىكالىق اسپاپتاردا (پيانينو، دومبىرا، ماندولينا، گارمون، گيتارا، ت. ب) ويناپ، ءان سالىپ، پەسالاردا ءتۇرلى رولدەردى سومداپ، جاقىندارىنىڭ تويلارىندا اسابا بولىپ تا جۇرەتىن. قازاقستانعا ايگىلى «قالامقاس» انسامبلىنىڭ قۇرامىندا وركەستردە ماندوليندە ويناعان، ونەرگە تالاسى بار جان ەدى. اكەم الىشەر بارلىق سانالى ءومىرىن جاس ۇرپاقتى ءبىلىم نارىمەن سۋسىنداندىرۋمەن، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋمەن، ۇستازدىقپەن وتكىزدى. 1981-1998 -جىلدارى اياگوز قالاسىنداعى №44 -تەمىرجول ورتا مەكتەبىندە تاريح پانىنەن ۇستازدىق ەتتى. سول جىلى الماتى قالاسىنا قونىس اۋدارىپ، ۇستازدىق قىزمەتىن جالعاستىرىپ، مەڭگەرۋشى، ءبىر جىلدارى ديرەكتور دا بولىپ قىزمەت اتقاردى.
بايقاپ قاراسام، اباي سىندى ۇلى بابامىزعا ءىنىسى ىسقاقتان باستاپ، ودان تاراعان ۇرپاقتارىنىڭ ەڭبەكتەرىندە جالعاسىن تاپقانداي.
شىڭعىستا اباي سىندى دانا تۋعان،
شاكارىم، مۇحتارلار دارا تۋعان.
اقىلباي، ماعاۋيا، تۇراعۇل، كاكىتاي، ءارحام-
اقىندىقپەن اكەنىڭ جولىن قۋعان، -
دەپ جىرلايدى ازات اتام. اقىندىق ۇلى قاسيەت اتادان بالاعا دارىعان ازات ءارحام ۇلى دا، اكەم الىشەر دە ولەڭ شىعاراتىن. اكەم ازات اتامنىڭ ولەڭدەرىن جيناقتاپ «سىرلى جۇرەك» اتتى كىتابىن شىعارىپ، اكە الدىنداعى ءبىر پارىزىن وتەگەن ەدى.
اسقار تاۋ اكەم 2010 -جىلى مامىر ايىندا سىرقاتتانىپ دۇنيەدەن ءوتتى. اكەم الىشەر ۇنەمى تەكتى ۇرپاقتان تاراعانىمىزدى ماقتان ەتىپ ايتىپ، اتالارىمىزدىڭ مۇرالارىن جينايتىن. وسى جىلى اباي حاكىمنىڭ 170 -جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا، تەكتى اباي اۋلەتىنىڭ تىكەلەي ۇرپاعى بولعاندىقتان، قۇنانباي اتامنان باستاعان شەجىرە، سول كىسىدەن تاراعان ۇرپاقتارىنىڭ فوتوسۋرەتتەرى مەن مۇرالارىن ءوزىم قىزمەت اتقاراتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك ورتالىق مۋزەيىنىڭ قورىنا سىي رەتىندە تاپسىردىم. وسىلاي ىزگى قادام جاساۋدى وزىمە بيىك پارىز سانادىم. «الماس قانجار قىن تۇبىندە جاتپاس» دەگەن ەمەس پە!
ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ: «ابايدىڭ ءسوزى - قازاقتىڭ بويتۇمارى. ابايدىڭ مۇراسى - قازاقتىڭ ەڭ قاسيەتتى قازىناسى»، - دەگەن بولاتىن. اسا قۇرمەتپەن قاستەرلەپ وتكىزىلگەن بۇل قۇندى فوتوسۋرەتتەر اباي اتانىڭ تورقالى مەرەيتويىنىڭ اياسىندا كيەلى شاڭىراق - ەلىمىزدىڭ باس مۋزەيىندە «اباي الەمى» اتتى كورمەسىنە قويىلدى. ەندى وسى ماتەريالدار اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ كەشەنىن تولىقتىرا ءتۇسىپ، مۋزەي قورىندا ساقتالىپ، ەكسپوزيتسيالارعا قويىلىپ، عىلىمي اينالىسقا ەنىپ، وسكەلەڭ ۇرپاقتى تاربيەلەۋدە زور ۇلەسىن قوسادى دەگەن سەنىمدەمىن.
