قازاقتى جەبەپ كەلە جاتقان ۇلى ءسوز
الەمدىك ساياسات ساحناسىنا كوز سالىپ كورىڭىزشى، اينالاڭىز - سوعىس پەن كوتەرىلىس. بىزدە مۇنىڭ ءبىرى دە بولىپ جاتقان جوق. شۇكىر! كەيبىرى تاڭ قالادى- مىس «باستارىڭدى الىپ جۇرە المايسىڭدار، جالاقىلارىڭ از قالاي كۇن كورىپ تىنىش جاتسىڭدار؟» دەپ...
ءيا، ءبىز تىنىشتىقتا جاتىپ، مۇڭ مەن قاسىرەتتىڭ بۇلتىن سەيىلتە الامىز. ءبىز تەگىنەن سونداي حالىقپىز. شەت ەلدىك ساياحاتشىلار ەلىمىزگە كەلگەن كەزدە قازاقتىڭ ۇلان-اسىر توي جاسايتىنىن كورىپ، «بوسقا شاشىلۋ عوي دەپ تۇيەتىن كورىنەدى. وسىدان كەيىن بارىپ ««جوق» دەپ قازاقتار ايتپاعاندا، وسىلاردان وزگە كىم قينالادى» دەگەندەرى دە جوق ەمەس.
شىنىمەن قاراپ وتىرساڭىز، ءبىز ءوزىمىزدى قيناپ، جاعدايىمىزدىڭ قيىنداپ كەتۋىنە سەبەپكەرمىز. ءبىراق كوڭىل ءبىر قۇردىمعا كەتكەن ەمەس. ءبارىن تيىپ، بارىنە توقتاۋ سالىپ ءومىر سۇرۋگە بولادى عوي. ارينە بولادى، باسقالاردان قاي جەرىمىز كەم. تەك بىزدە اتالى ءبىر اۋىز ءسوز بار، «ولىمنەن ۇيات كۇشتى» دەيتىن. بۇل بەكبولات تىلەۋحان ايتپاقشى: «قازاقتىڭ قازاقتىعىن ساقتايتىن - ءدىن» دەگەن سەكىلدى، قازاقتىڭ نار كوڭىلىن جىقپاي كەلە جاتقان ۇلى ءسوز.
ولىمنەن ۇيات كۇشتى... ۇيات بولادى!
شاقىرعان جەرگە بارماۋدى «ۇيات» دەپ قارايتىن قازاقتىڭ قانىنا سىڭگەن بۇل ۇعىم - ءبىزدىڭ وسى كۇنگە دەيىن امان-ەسەن ءارى بەيبىت كۇندە تىنىستاۋعا دەيىن جەتكىزبەسە، ولتىرگەن جوق. باباڭنىڭ باسىن العان قانشا جاۋدى تورىڭە شىعارىپ قوناق قىلدىڭ. نەگە؟ «ۇيات بولادى». كەلگەن قوناق جاۋ بولسىن، مەيلى دوس بولسىن، ءبىر اسىم ەت پەن سورپاسىن بەرمەۋ قازاق ءۇشىن ءولىم. بۇگىندە زاماننىڭ اياعى شۇبارلانىپ، عاسىر-عاسىرعا اۋىسقان سايىن قيىندىقتاردىڭ قارا بۇلتى ءتونىپ كەلەدى. سەيىلەر ەمەس. قاي ەلدى الساڭىز دا، ايتارى: «اقشا جوق!»، «ەكونوميكامىز قۇلدىراپ كەتتى». بۇل سوزدەردى ءبىز دە ايتا الامىز. ءبىراق ءبىز ايتپايمىز. ايتپاۋعا ءبىر-اق اۋىز ءسوز جەتىپ جاتىر. «جالعىز ۇلىمنىڭ تويىن دۇركىرەتىپ جاساپ بەرە الماسام، نەسىنە اكە بولىپ ءجۇرمىن»، - دەپ 300-500 ادامعا دەيىن قوناق شاقىرىپ، تويحانانى دا جالداپ، ءانشى-ءبيشى، اسابالارىن دا تاۋىپ توي جاسايدى. كەم دەگەندە، ەڭ ازى 10-20 مىڭ دوللار كولەمىندە شىعىنعا ۇشىرايدى. ونىڭ وزىندە قالتادان شىققان ىرزىق ەمەس، بانكتەن قارىزعا العان اقشاسى. ءسىز ەۋروپاعا بارىپ، وسىنداي توي جاساپ كورىڭىز قارىزدانىپ، ەسىنەن اداسقان اقىماق دەر.
ودان قالا بەردى ءبارىن ءوزىمىز ءبىلىپ، جاساۋعا تالپىنامىز. بىرەۋدەن سۇراۋ ءۇشىن دە ۇيالامىز. بارىنە ورتاق قاراپايىم جۇمىس ىستەۋدى دە ار سانايمىز، «ۇيات بولادى» دەيمىز. نە نارسە دە بولماسىن وسى ءسوزدى ايتۋعا ءماجبۇرمىز. ىشتەن بىردەڭە يتەرمەلەپ تۇرارى انىق. ءبىراق بىرەۋدىڭ الا ءجىبىن دە اتتاماي، بىرەۋدەن ەشتەڭە سۇراماي، جۇمىسسىز جۇرسەك تە ايتەۋ بايمىز. قايدان كەلىپ جاتقان توقتىق، قايدا كەلگەن بايلىق، ءبىر انىعى كوڭىل شات.
سوڭعى كەزدەرى دوللاردىڭ وسكەنى، ازىق-تۇلىك باعالارىنىڭ شارىقتاۋى ەلدى تيتىقتاتىپ جىبەرگەندەي كورىنەدى. بۇل كورىنىس تەك كوك جاشىك پەن الەۋمەتتىك جەلىدەگى ب ا ق وكىلدەرىنىڭ بەرگەن اقپاراتتارى مەن سۇحباتتارىنىڭ قورىتىندىسى عانا. انىعىنا كەلگەندە ۇياتتى ولىمنەن بيىك قوياتىن قازاقتىڭ تويى جەتكى كۇندە جەتى رەت وتپەسە كوڭىلدەرىن كونشىمەيدى. قارىزدانىپ بولسا دا ءۇي، نە ماشينە الماسا «ۇيات بولادى». كىمنەن؟! اعايىن-تۋىستان، كورشىلەردەن. قاراپ وتىرىپ، ويلانباسقا امالىڭىز جوق.
تۇيىندەي كەلگەندە، قازاقتىڭ ءاربىر اتالى ءسوزى - قۇندى. «ءسوز سۇيەكتەن وتەدى» دەيتىن حالىقپىز. قاي كەزدە بولماسىن سوزگە بولا وكپەلەپ، سوزگە بولىپ مارقايىپ قالاتىندىعىمىز تاعى بار. ءبىز سۇراپىل سوعىستى، اياۋسىز ءولىمدى، اشارشىلىق پەن تۇرمەنىڭ دە ءدامىن تاتقان «ۇلى حالىقتىڭ» «ۇلى دالا» دەيتىن جالعاستى ۇرپاعىمىز. ەلباسى ءوز سوزىندە ۇلكەن داعدارىستىڭ كەلە جاتقانىن ءمالىم ەتتى. ءبىراق وعان باس اۋىرتقان بيلىك بولماسا، حالىق اڭگىمە بولسىن دەپ «ويباي» دەمەسە، اشتان ءولىپ، اقشادان تارىعىپ، جاعدايلارى قيىنداپ كەتكەن ەل جوق. ءبارىنىڭ ۇيىندە - توي. تارىعىپ جاتساق، كەمشىلىك وزىمىزدەن ەكەن. قۇداي اركىمنىڭ نەسىبەسىن ماڭدايىنا جازعان. ال ونى جۇزەگە اسىرۋ - ەڭبەكتىڭ جەمىسى. قوزعالۋ كەرەك، ىستەۋ كەرەك. ايتپەسە «ۇيات بولادى». ۇيالىپ ءجۇرىپ ۇياڭ بولدىق، ۇيالىپ ءجۇرىپ ءۇي الدىق، ۇيالىپ ءجۇرىپ تىنىش ۇيىقتادىق. ەندەشە بابالار ايتىپ كەتكەن ءسوزدىڭ تاڭىردىكى ەكەنى - وسى. بىزگە وسىنداي مومىن تاعدىردى بەرگە سول ءتاڭىر.
«ولىمنەن ۇيات كۇشتى» ....
مارعۇلان اقان
«ult.kz»
