جاڭا «مارشالل جوباسى» كىمگە كەرەك؟
سوندىقتان الەمدى ءالى دە ءبىر ۋىستا ۇستاۋ ءۇشىن قولدا بار تەتىكتەردىڭ ءبارىن ىسكە قوسۋدا. ارينە، العاشقى ورىندا قارجى ساياساتى تۇرعانى بەلگىلى.
قازىر جۇمىر جەردەگى ساۋدا- ساتتىق، كەلىسىمشارتتاردىڭ 80 پايىزى دوللارمەن جۇرگىزىلەدى. ەكونوميكاسى سالماقتى ءھام دامۋ ۇستىندەگى 60 تان استام مەملەكەت رەزەرۆتىك ۆاليۋتا رەتىندە «كوكقاعازدى» پايدالانادى. الەمدەگى بارلىق ءتۇرلى ءتۇستى، قۇندى مەتالداردىڭ، گاز بەن مۇنايدىڭ باعامدارى دا دوللارعا بايلاۋلى. ءبىراز مەملەكەتتەر دوللارعا قارسى «بايكوت» جاريالاعانىمەن، دوللاردىڭ ۇستەمدىگىن جويۋعا قاۋقارى جەتەر ەمەس.
ا ق ش- تىڭ ەكىنشى ءبىر «قارۋى» ول - الەمدە دەموكراتيالىق اشىق قوعام ورناتۋ. دەموكراتيانى جەلەۋ ەتە وتىرىپ، «ادام قۇقىعى بۇزىلدى، ەركىن وي تۇنشىقتىرىلۋدا» دەپ تالاي ەلگە باسىپ كىردى، مەملەكەتتىك توڭكەرىستەر ۇيىمداستىردى. وسىلايشا، وزگەنى ۇرەيدە ۇستاۋدا جانە ۇستاي دا بەرەدى.
ۇشىنشىدەن، ا ق ش - يادرولىق دەرجاۆا. اسكەري قۋاتى جونىنەن وعان تەڭ كەلەتىن ەشكىم جوق. بيىلعى قورعانىس بيۋدجەتىنىڭ ءوزى 612 ميلليارد دوللار. وسىنىڭ ءوزى- اق كوپ نارسەدەن حابار بەرىپ تۇرعانى انىق. ا ق ش- تىڭ جالپاق الەمدى جالپاعىنان باسۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن قىرلارىن وسىلايشا، تارقاتا بەرۋگە بولادى. سونىڭ ىشىندە ەڭ باستىسى، ەكونوميكالىق الەۋەتى. ازىرگە بۇل سالادا ا ق ش پەن تەڭەسەتىن ەشكىم جوق. جاھاندىق ەكونوميكادا ەكىنشى ورىنعا كوتەرىلدى دەگەن قىتايدىڭ ءوزى، ا ق ش- تىڭ جانىندا ءجىپ ەسە المايدى. ونى مويىنداۋ كەرەك.
سول ەكونوميكالىق قۋاتىن ا ق ش تاعى پايدالانۋعا كوشتى. ول - ترانس تىنىق مۇحيت ايماعى ارىپتەستىگى، ترانس ەۋرو اتلانتتىق ساۋدا ءھام ينۆەستيتسيالىق ارىپتەستىك دەپ اتالاتىن جوبا. بىلايشا ايتقاندا، بۇل - جالپاق دۇنيەنى ءبىر ۋىسقا جيناۋعا ارنالعان جاڭا «مارشالل جوباسى». بۇعان ا ق ش- تىڭ مۇمكىندىگى بار. ويتكەنى الەمدىك ەكونوميكادا بۇگىنگى تاڭدا تەك قانا IT سالاسى عانا «لوكوموتيۆ» ءرولىن اتقارىپ وتىرعان جوق.
Human technologies- ءدىڭ (ادام جانە تەحنولوگيا) ورنى الدەقايدا جوعارى. قازىر ا ق ش - بارلىق سالا بويىنشا زاماناۋي، وزىق تەحنولوگيا وتانى. الەمدەگى ءوندىرىلىپ، ىسكە قوسىلىپ جاتقان ەڭ جەتىلدىرىلگەن تەحنولوگيانىڭ 80 پايىزىنا باقىلاۋ جاسايدى. دەمەك ولاردىڭ وزىق دۇنيەسىنە وزگەلەر تاۋەلدى دەگەن ءسوز. وسىنى ۇلكەن «كوزىر» رەتىندە پايدالانعان ا ق ش پىشىراي باستاعان الەمگە قايتادان ۇستەمدىگىن جۇرگىزۋگە قادام جاساپ وتىر.
وتكەن ايدا ا ق ش- تىڭ اتلانتا شاھارىندا 12 ەلدىڭ باسىن قوسقان ۇلكەن جيىن اياقتالدى. وندا كوتەرىلگەن ءھام قول قويىلعان ماسەلە ترانس تىنىق مۇحيت ارىپتەستىگىن (ت ت ءا) قۇرۋ ەدى. ت ت ءا قۇرامىنا ا ق ش، كانادا، مەكسيكا، پەرۋ، مالايزيا، برۋنەي، سينگاپۋر، ۆەتنام، جاپونيا، اۆستراليا جانە جاڭا زەلانديا (جاقىندا يندونەزيا قوسىلاتىنىن مالىمدەدى) كىرەدى.
بۇل جوبانىڭ كوزدەگەن ماقساتى نە؟ كوپتەگەن ساراپشىلار: «بۇل - دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا- ساتتىق تارتىبىنە وزگەرىستەر ەنگىزۋ. 21 - عاسىر سونى تالاپ ەتۋدە. سونداي- اق وسى ايماقتا جاتقان قىتايدىڭ تىم دامىپ بارا جاتقانىنا (2014 -جىلى قىتايدىڭ سىرتقى ساۋداسى 4,30 تريلليون دوللاردى قۇراسا، ا ق ش 4,03 تريلليون دوللارعا ساۋدا جاساعان) شەكتەۋ قويۋدىڭ ءبىر تەتىگى» دەسەدى.
قازىردىڭ وزىندە ت ت ءا ۇلەسى الەمدىك جىلدىق جالپى ونىمدە 40 پايىز، ال ساۋدا- ساتتىق اينالىمىندا 25 پايىزدان جوعارى بولىپ تۇر. بۇل - وتە ۇلكەن كورسەتكىش. اسا ءىرى ەركىن ساۋدا الاڭى ا ق ش ءۇشىن وتە كەرەك. ال كارى قۇرلىققا ارنالعان ەۋرو اتلانتتىق ساۋدا جانە ينۆەستيتسيالىق ارىپتەستىك جوباسى 2016-2017 -جىلدارى جۇزەگە اسادى دەپ كۇتىلۋدە. ونداعى ماقسات - ا ق ش ەۋرو وداقپەن ەركىن ساۋدا- ساتتىق ايماعىن قۇرا وتىرىپ، ءوز جەرىندە وندىرىلەتىن مۇناي مەن گازدى وتكىزۋ. قىسقاسى، ا ق ش وسىنداي ءىرى جوبالاردى جۇزەگە اسىرا وتىرىپ، اتالمىش ايماقتارعا ترانس ۇلتتىق كومپانيالارىن كوپتەپ ەنگىزۋگە، ينۆەستيتسيا رەتىندە ميللياردتاردى توگۋگە ۇمتىلۋدا.
وسىلاردىڭ ارقاسىندا وزگەگە ءوز ساياساتىن جۇرگىزۋدى جوسپارلاۋدا. سونداي- اق «ۇلكەن تاياۋ شىعىس نەمەسە جاڭا تاياۋ شىعىس» دەپ اتالاتىن جوبالاردى دا ومىرگە ەنگىزۋگە تىرىسۋدا. «ۇلكەن ورتا ازيا» جوباسىندا («جاڭا جىبەك جولى» دەگەن جاڭا اتاۋى بار) ىسكە اسىرماق ويدا. جۋىقتا عانا ا ق ش مەم حاتشىسى دجون كەرريدىڭ ايماقتا جاتقان بەس ەلدى ءبىر ساپاردىڭ اياسىندا ارالاپ، «س5+1» اتتى جاڭا فورماتتاعى ديالوگ وتكىزۋىنىڭ استارىندا وسى جاتىر. قازىر ساراپشىلار ا ق ش- تىڭ الەمدى جاڭاشا يگەرۋگە ارنالعان بۇل جوبالارىن «جاڭا مارشالل جوباسى» دەپ اتاۋدا. ال جوبانىڭ ماقساتى بەلگىلى.
سەيسەن امىربەك ۇلى
«ايقىن»
