ماماندار بالانى اجەسى باۋىرىنا باساتىن قازاق ءداستۇرىن قاۋىپتى دەپ اتادى

استانا. قازاقپارات - بالانى اجەسىنىڭ نەمەسە اتاسىنىڭ باۋىرىنا باسۋ - كونە ۇلتتىق داستۇرلەردىڭ ءبىرى. ادەبيەتتەرگە كوز جۇگىرتسەك، ۇلى قازاق اقىنى اباي قۇنانبايەۆتىڭ ءوزى اناسى مەن اجەسىنىڭ تاربيەسىن قاتار العان.

اجەسىمەن كۇندىز-ءتۇنى بىرگە بولىپ، ودان ەرتەگىلەر مەن ەل اۋزىنداعى اڭىز-اڭگىمەلەردى تىڭداپ وسكەن اباي بويىنا بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىقتى ءسىڭىرىپ وسەدى.

الايدا بالاسىن اجەسىنە تابىستايتىن ەسكى ءداستۇر بۇگىندە ءوز ماڭىزدىلىعىن جوعالتقان. كونەكوز كەيۋانالار تەك تاربيەسىنە عانا قولعابىس ەتىپ، بالانى باۋىرىنا باسۋ قۇرمەتىنەن ادا قالۋدا. بالالاردىڭ اناسىنان الىستا بولۋى وعان پسيحولوگيالىق نۇقسان كەلتىرەدى دەگەن پسيحولوگتاردىڭ سوزىنە ەرگەن جاس وتباسىلار بالالارىن ەشكىمگە بەرگىسى جوق.

بۇعان قازىرگى ۋاقىتتا تىرشىلىك جاعدايىنىڭ وزگەرۋى ءوز اسەرىن تيگىزگەنىن ايتا كەتكەن ءجون. ماسەلەن، ەرتەرەكتە جاس جۇبايلاردىڭ اتا-انالارى كورشىلەس كيىز ۇيدە، ءتىپتى ءبىر شاڭىراقتىڭ استىندا تۇرعان. بالاقاي اجەسىنە تابىستالعانىمەن، اتا-اناسىنان دا جىراقتا بولمايتىن. ال بۇگىندە قاريالار كوبىنە بالالارىنان جىراقتا، بولەك تۇرادى.

ساۋلە ەسىمدى تۇرعىن تۇڭعىشىن اتا-اجەسىنىڭ باۋىرىنا باسۋدى ءوزى قالاعان. ءۇي-ءىشى بالاسىن بەرۋدى تالاپ ەتىپ، قىستاماسا دا، بالاقاي ءۇشىن اجەسىنىڭ قولىندا وسكەن دۇرىس بولادى دەپ شەشكەن.

«اتا-انام اجىراسقاندا مەن بىرگە تولماعان دا ەدىم. انام مەنىڭ تولىق ەمەس جانۇيادا وسكەنىمدى قالاماي، اتا-اجەمنىڭ قولىنا وتكىزدى. مەنىڭ العاشقى ءسوزىم «اپا» بولدى. ال ناعىز انامدى مەن تاتە دەپ اتايمىن. 5 جاسقا تولعانعا دەيىن انام قاسىمىزدا بولدى. كەيىن تۇرمىسقا شىعىپ، كەتىپ قالدى. مەن اجەم مەن اتامنىڭ قاسىندا قالدىم. اجەم انام ەمەس ەكەنىن مەن ون جاسىمدا ءبىر-اق ءبىلدىم. الايدا ءالى كۇنگە دەيىن شىندىقتى بىلەتىنىمدى ولارعا ايتقان ەمەسپىن. انامدى ۇلكەن اپكەلەرىمنىڭ ءبىرى ساناپ كەلدىم. مەنىڭ بەس اپكەم بار. الايدا سولاردىڭ ىشىندە كوبىنە انامدى اڭساپ، ساعىناتىنمىن. ول دا ماعان ەرەكشە كوڭىل بولەتىن. جۇرەكتى الداۋ مۇمكىن ەمەس. شىندىقتى بىلگەندە نە سەبەپتى ونى ەرەكشە جاقسى كورەتىنىمدى ءتۇسىندىم. باسىندا اكەم دە، انام دا مەنى تاستاپ كەتكەنىن ءتۇسىنۋ اۋىر بولدى. اسىرەسە اكەمە وكپەم قارا قازانداي ەدى. مەنىڭ جاعدايىمدى ءبىلۋ ءۇشىن ءبىر رەت تە كەلمەگەنى قىنجىلتاتىن. الايدا سول كەزدە اتا-اجەمنىڭ قادىرىن ءتۇسىندىم. ولار قاشان دا قاسىمنان تابىلىپ، ماعان قامقور بولدى. مەن ولاردى قاتتى سىيلايمىن. دەگەنمەن ءار بالا ءوز اتا-اناسىنىڭ قاسىندا ءوسۋى ءتيىس دەپ سانايمىن. ءبارى بىردەي مۇنداي شىندىقتى دۇرىس قابىلداي بەرمەيدى. مەن كوندىگىپ، ءوز تاعدىرىم رەتىندە قابىلدادىم. ءبىراق وزگەلەردىڭ دەنى مۇنى اۋىر قابىلداپ، كۇللى الەمگە رەنجۋلى جۇرگەنىن جاقسى بىلەمىن»، - دەيدى ول.

ءاليما ەسىمدى قىز بالانى ناعاشى اجەسى ەكى جاسىندا الىپ كەتكەن. ول وتباسىنداعى ءۇشىنشى بالا ەدى. اناسى كۇن ۇزاققا جۇمىستا بولعاسىن، اجەسى نەمەرەسى قاراۋسىز قالدى دەگەن پىكىردە بولعان. نەمەرەسىن باۋىرىنا باسۋعا نيەت بىلدىرگەندە، ەرلى-زايىپتىلار قارسىلىق تانىتپاعان.

«مەن وسكەندە بارىنە اجەمنىڭ بالاسى ەكەنىمدى ايتاتىنمىن. ال اجەمنىڭ ۇلكەن ۇلىن اكەم دەپ سانايتىنمىن. ءبارى قالايشا اجەڭ اناڭ ال، اعاڭ اكەڭ بولادى دەپ سۇرايتىن ەدى. كورشى اۋىلدا ناعىز اتا-انام تۇراتىنىن بىلسەم دە، ونى مويىندامايتىنمىن. اجەم ءوزىنىڭ جەتى بالاسى بولسا دا، مەنى ەرەكشە ەركەلەتەتىن. اجەم ەكەۋىمىز بارىنەن بولەك تۇراتىنبىز. ەت پەن ۆەرميشەلدەن وزگە تۇك جەمەيتىنبىز. سەبەبى اجەم قارتايعان. باسقاعا ءالى كەلمەيتىن. ارينە، مەن شامام كەلگەنشە وعان كومەكتەسەتىنمىن»، - دەيدى ءاليما.

ءاليما مەكتەپ بىتىرگەندە، الماتىعا وقۋ ءۇشىن اجەسىمەن بىرگە كوشىپ كەلەدى. ولار اجەسىنىڭ كىشى ۇلىنىڭ ۇيىندە تۇرادى.

«ءبىرىنشى كۋرستا ۇيگە كەلگەن سايىن اجەم قانداي باعا الدىڭ دەپ سۇراپ وتىراتىن. مەن وعان بۇل بەس الاتىن مەكتەپ ەمەس، باعا تەك سەسسيا كەزىندە قويىلادى دەپ تۇسىندىرەتىنمىن. مەكتەپ كەزىندە دە ول مەنەن نەشە بەس العانىمدى سۇراپ وتىراتىن. سوسىن ۋنيۆەرسيتەتتە نەگە ءبارى وزگەشە ەكەنىن تۇسىنە المايتىن»، - دەپ قوسىپ ءوتتى ول.

ءبىرىنشى كۋرستان كەيىن ءاليمانىڭ اجەسى قايتىس بولادى... 88 جاسىندا سىرقاتتانعان كەيۋانا ءبىر كۇن ىشىندە كوز جۇمدى.

«مەن اجەمدى قاتتى جاقسى كورەتىنمىن. ول قايتىس بولعاندا ءوزىمدى جەتىمدەردەي سەزىندىم. اتا-اناسىز قالعانداي. اتا-اناممەن جاقىن تۋىستارشا ارالاسامىن. الايدا ولاردى ەشقاشان، اكە، انا اتاعان ەمەسپىن. تەك تاتە، اعا دەيمىن. ولاردى ەشقاشان ساعىنعان ەمەسپىن. بالا كەزىمدە عانا بولماسا، قازىردە ولارعا وكپەم جوق... اتا-انالار جينالىسىندا وزگەلەر اناسىمەن كەلگەندە عانا ءوز انامنىڭ جوقتىعىن سەزىنەتىنمىن. وزگە بالالار زاماناۋي كيىنسە، اجەم مەنى ءوز زامانىنا ساي كيىندىرەتىنى دە سەزىلەتىن. ول ماعان ءوسىپ كەتەدى دەپ قاشان دا ۇلكەن كيىمدەر ساتىپ الاتىن»، - دەگەن ءاليما اجەسىنەن تەك جاقسى ەستەلىكتەر قالعانىن ايتادى.

«ول قاشان دا كيىم تىگىپ، توقىپ وتىراتىن. ماعان دا ۇيرەتەتىن. ول ءبارىن كوردى. سوعىستى دا، ستاليندىك قۋدالاۋدى دا. سوعىستا كۇيەۋى قايتىس بولعاندىقتان اقشانى تابۋدىڭ وڭاي ەمەستىگىن ءجيى ايتاتىن. ال مەن تەك بەستىككە وقىپ، كوپ اقشا تاباتىنىمدى، وعان كوپ زات اپەرەتىنىمدى ايتىپ وتىراتىنمىن»، - دەپ ەسكە الادى ول.

اجەسىنىڭ قازاسىنان كەيىن ءاليما قيىن جاعدايدا بولدى. جۇمىستى وقۋمەن قاتار الىپ جۇرۋىنە تۋرا كەلگەن. اتا-اناسى 90-جىلدار بولعاسىن كوپ قارجىلاي كومەك كورسەتە الماعان. باراحولكادا بالمۇزداق ساتىپ، ءناپاقاسىن تاپقان بويجەتكەن بۇگىندە جاقسى قىزمەتكە تۇرعان.

«تاريحي تۇرعىدا بۇل وتە ماڭىزدى ءداستۇر ەكەنىن مويىنداعان ءجون. ادام بالاسى وتباسىنا ەمەس، شىققان تەگىنە تيەسىلى دەپ سانالاتىن. الايدا قوعام وزگەردى. تەگىن وسىلايشا ساقتاۋدىڭ قاجەتتىلىگى ازايدى. بالانى وزگە وتباسىنا وتكىزۋ ونىڭ پسيحيكاسىنا نۇقسان كەلتىرەتىنى انىق. بۇل عىلىممەن دالەلدەنگەن»، - دەيدى پسيحولوگ تاتيانا سۋنتسوۆا.

ماماننىڭ پىكىرىنشە، اتا-اناسىنان جىراقتا وسكەن بالا الەۋمەتتىك تۇرعىدان جەتىستىكتەرگە جەتە المايدى. ءوزىن ەشكىمگە قاجەتسىز ساناپ، جالعىزسىراپ قالادى دەيدى ول.

NUR. KZ