كۇلكى كەرۋەنى. ءازىل-وسپاق، سىن-سىقاق بۇرىشى
- ساحارا قۇمىنداعى ارىستانداردى قالاي ۇستاۋعا بولادى؟ - دەپ سۇراپتى بىرەۋ گەنريح گەينەدەن. سوندا ول:
- ساحارانىڭ قۇمىن ەلەكتەن وتكىزسەڭىز - قۇم ءوتىپ كەتەدى دە، ارىستاندار وتپەي، ەلەكتىڭ ىشىندە قالادى، سول كەزدە ولاردى وپ- وڭاي ۇستاپ الاسىز، - دەپ جاۋاپ بەرىپتى.
***
ءبىر كۇنى بەلگىلى دراماتۋرگ بەرنارد شوۋدىڭ ويعا شومىپ وتىرعانىن كورىپ، امەريكانىڭ ءبىر بەلدى قىزمەتكەرى:
- ءسىزدىڭ نە ويلاپ وتىرعانىڭىزدى بىلسەم، ءجۇز دوللار بەرەر ەدىم، - دەپتى.
- ە- ە، مەنىڭ ويلاعانىم ءجۇز دوللار تۇگىل ءبىر تيىنعا دا تۇرمايدى، - دەيدى شوۋ وعان.
- سوندا دا، ايتىڭىزشى، نە تۋرالى ويلادىڭىز؟
- ءسىز تۋرالى ويلاپ وتىرعانمىن، - دەپتى شوۋ ەزۋ تارتىپ.
***
اتاقتى فرانسۋز كومپوزيتورى راۆەلگە دارىنسىز بىرەۋ ءوز شىعارمالارىن تىڭداتقان بولادى. ول ءبىر پارتيتۋرانى كورسەتىپ:
- ماەسترو، مىناۋ مەنىڭ سوڭعى شىعارمام، - دەيدى.
- ءسىزدىڭ سوڭعى شىعارماڭىز؟! وتە جاقسى، مەن ءسىزدى قۇتتىقتايمىن! - دەپ داۋىستاپ جىبەرىپتى راۆەل قۋانعاننان.
بالا ءتىلى - بال...
توي باسقارۋشى توست الدىراتىن ادام ىڭعايىن تاپپاي:
- ەندى كىمگە ءسوز بەرسەك ەكەن، - دەپ قالعاندا، باعانادان بەرى قالعىپ وتىرعان التى جاسار اليك:
- ماعان ءسوز بەرىڭدەر، - دەگەندە، ءبارى ەلەڭ ەتىپ، ءوتىنىش ورىنداي قويادى. سوندا اليك:
- بۇل توستى پاپامىزدىڭ جۇمىستان ترەزۆي كەلۋى(ىشپەي كەلۋى - رەد.) ءۇشىن الىپ قويىڭىزدار... - دەگەن ەكەن.
***
شەشەسى كىشكەنە قىزى سالتاناتقا:
- تۋعان كۇنىڭە ەلميرا، ازات، گۋليانى شاقىرايىق پا؟ - دەسە:
- ماما، ولاردى ەمەس، انا سارسەن اعا، ايجان اپاي، ۇسەن پاپالاردى شاقىر، ويتكەنى ولار پوداركا اكەلەدى، - دەگەن ەكەن.
***
بالاباقشانىڭ جوعارعى توبىنداعى اسەلگە:
- پاپاڭ قايدا جۇمىس ىستەيدى؟ - دەپ ەدىك:
- كومانديروۆكادا (ءىسساپاردا - رەد.) جۇمىس ىستەيدى، - دەپ جاۋاپ بەرگەنى.
***
اكەسى ءۇشىنشى سىنىپتا وقيتىن بالاسىنىڭ «ەرتەڭگى بولاتىن ساباعىم» دەپ ايتقانىنا نانىڭقىراماي، «كەلەسى كۇنى شە؟» - دەپ سۇرايدى. سوندا ۇسەن:
- دەنە، ەڭبەك، سۋرەت ءان، ۇيىرمە، - دەپ ساۋساعىن بۇگىپ ساناپ بەرەدى. اكەسى:
- ودان ارعى كۇنى نە؟ - دەپ ونىسىنا دا سەنىڭكىرەمەيدى.
سوندا بالاسى:
- فيزكۋلتۋرا، ترۋد، ريسوۆانيە، پەنيە، كرۋجوك(دەنە، ەڭبەك، سۋرەت ءان، ۇيىرمە - رەد.)، - دەپ بۇككەن ساۋساقتارىن قايتا جايىپ ساناي جونەلگەندە، اكەسى:
- ال، ادەبيەت، ورىس ءتىلى، ماتەماتيكا، تابيعاتتانۋ دەگەندەر قاشان؟! - دەپ قويىپ قالادى. سوندا بالاسى ساسقانىنان:
- ولار كەلەسى جەتىدە... - دەگەن ەكەن.
دانيار جەڭىس.
قىلمىستىق كودەكس
№ 6 -باپ
«كوشەنىڭ قاق ورتاسىندا قۇشاقتاسىپ ءسۇيىسىپ تۇرعان ەكەۋ - جول ءجۇرۋ ەرەجەسىن بىلمەگەندىكتەن جازاعا تارتىلادى».
№ 7 -باپ
«نەكەدە تۇرىپ بالالى بولماعان ەرلى- زايىپتىلار - ءوز مىندەتتەرىنە سالعىرت قاراعاندىقتارى ءۇشىن...».
№ 8 -باپ
«باسقا بىرەۋدىڭ ايەلىنە سىي-سياپات كورسەتۋشى ەركەك - جابىق الاڭدا (زاپرەتنايا زونا) ارەكەت جاساعانى ءۇشىن...».
№ 9 -باپ
«25 جاسقا كەلىپ، بىردە-ءبىر رەت كۇيەۋگە شىقپاعان قىزدار تابيعات زاڭىنا قارسىلىق بىلدىرگەنى ءۇشىن...»
№ 10 -باپ
«بىردەن بىرنەشە جىگىت- جەلەڭمەن ءجۇرىپ جۇرگەن قىز - تەز ارادا بىرەۋىن عانا قالاپ، قالعانىن قاجەتسىنىپ جۇرگەن باسقاعا بۇيىرتۋعا ءتيىستى».
*
بەرىك سادىر. جاۋاپ
ۇيلەنىپ ازامات قاتارىنا قوسىلا باستاعان شاعىمدا - تابيعاتتىڭ جاراتىلىسى ما، الدە جۇرە پايدا بولاتىن تالانتتىڭ قۇدىرەتى مە، ايتەۋىر ءبىر دۇلەي كۇش تىنىم بەرمەي تىپىرشىتقانى بار. «قوي، بۇل ءجۇرىسىم بولا قويماس. كوزىن اشپاق «بۇلا بۇلاقتى» بىتەپ تاستاپ، وبال جاسارمىن. ەرىك بەرەيىن، ايداۋىنا كونەيىن - مۇمكىن ەل ءزارۋ «شيپالى سۋسىن» مەندە جاتقان بولار تۇنشىعىپ»، - دەگەن پيعىلمەن، تۇقىمدا جوق كاسىپتىڭ تۇتقاسىنا جارماسقانىم بار.
بىرەر ايدا بىرنەشە «بىردەمە» جازىپ تاستاعان بولدىم. جازعاندارىمدى جاي جاتقىزباي، تيەسىلى دەگەن جەرىنە جونەلتىپ تە جىبەردىم.
العاش جاۋاپ العانداعى قۋانىشىمدى كورسەڭ! بالاشا بالبىراعان سيقىما قاراپ، ۇيدەگى كىسى اڭگىمەلەرىم باسپا جۇزىندە جاريالانعان ەكەن دەپ قالىپتى.
ءارى نۇسقا، ءارى قىسقا، سالماقتى دا ساليقالى جازىلعان جاۋاپتى كۇنىنە پالەن مارتە قايتالاپ، وندا كورسەتىلگەن كەمشىلىكتى كەلەسى جازار دۇنيەمدە قايتالاماۋعا سەرت بەرىپ، سەرتتەسىپ جۇرگەنىمدە:
«قۇرمەتتى تالەك! ءسىزدىڭ بىزگە جىبەرگەن ماتەريالىڭىزدى الدىق. تالابىڭىز قۋانتادى. كوركەم شىعارماعا ەڭ قاجەتتىسى - ءتىل. ايتار ويدىڭ ايقىن بولىپ، وقۋشى قاۋىم كوكەيىنەن شىعا بىلگەنى ابزال. ءالى دە شەبەرلىگىڭىزدى شىڭداي ءتۇسىڭىز. سالەممەن، ادەبيەت ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ج. شارتبايەۆ»، - دەپ جازىلعان ەكىنشى حات تا كەلىپ جەتتى.
قانشا سالىستىرسام دا ەكى حاتتان ەش وزگەرىس بولماي، ەڭ اياعى ءمانى ءبىر بولعانمەن، بەرىلۋ ءسانى بولەك ءسوز كەزدەستىرە الماعانىم قىزىق بولدى. ەكى اڭگىمەم ءبىر مەزگىلدە، ءبىر دەممەن جازىلعاندىقتان - بويىندا كەتكەن كەمشىلىگى دە بىردەي بولىپ، سونىڭ كەسىرىنەن سۇراۋىنا وراي، جاۋابى دا ەگىزدىڭ سىڭارى بولا قالعان عوي دەپ، كوڭىلگە كىربىڭ جۋىتپاعانىمىز بار.
حاتتا كورسەتىلگەن كەمشىلىكتى بويتۇمارداي بويدا ۇستاپ، تاعى دا بىرنەشە «بىرنارسەلەر» جازىپ، سياسىن كەپتىرگەن بويدا ۇيرەنشىكتى جەرگە جونەلتەيىن.
كوپ كەشىكپەدى، تاعى دا جاۋاپ الدىم. سول باياعى جاۋاپ... ويپىر- اي- ەي، قۇرىعاندا ءسوز وزگەرىپ، سويلەم اۋىسىپ تا كەتپەيدى ەكەن. تەك حاتتىڭ جازىلعان كۇنى، ايى، جىلى وزگەشە بولعانىنا شۇكىرشىلىك ەتتىم.
نە كەرەك، ءار جازعان دۇنيەمە ءىز سۋىتپاي سول باياعى باسىندا كەلگەن مازمۇن- ماننەن ءبىر وزگەرمەي حات كەلە بەرگەن سوڭ، شارشاپ بارىپ، جازۋدى توقتاتتىم...
* * *
قاراپ جاتپادىق، قالاي بولار ەكەن دەگەن ءبىر قۇيتىرقى ويدىڭ جەتەگىمەن «قىلمىسقا» بارىپ، الگى سابازعا - كەزىندە وداقتىق جۇلدەنى جەڭىپ العان اعا جازۋشىمىزدىڭ ءبىر اڭگىمەسىن ءوز قولتاڭباممەن كوشىرىپ الىپ، جىبەرە قويدىم. وعان دا:
«قۇرمەتتى تالەك! ءسىزدىڭ بىزگە جىبەرگەن ماتەريالىڭىزدى الدىق. تالابىڭىز قۋانتادى. كوركەم شىعارماعا ەڭ قاجەتتىسى - ءتىل. ايتار ويدىڭ ايقىن بولىپ، وقۋشى قاۋىم كوكەيىنەن شىعا بىلگەنى ابزال. ءالى دە شەبەرلىگىڭىزدى شىڭداي ءتۇسىڭىز. سالەممەن، ادەبيەت ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ج. شارتبايەۆ»، - دەگەن جاۋاپ العان سوڭ ءبىز دە «قۇرمەتتى ج. شارتبايەۆ» دەپ باستاپ، ءوتىنىش حات جازعانىمىز بار.
«قۇرمەتتى ج. شارتبايەۆ! سىزگە وكپەم قارا قازانداي. «تىرەپ تۇرعانىڭ بولسا، تاستاپ جىبەر»، - دەۋىڭىز ابدەن مۇمكىن، ءبىراق ونداي ىسكە بارا قويار كوزسىزىڭىز ءبىز ەمەس. ءۇمىتىم زور، تالابىم تاۋداي ەدى، قايتەيىن، ءبارى دە قۇردىمعا قۇيىلىپ، سۋشا ءسىڭىپ جوق بولدى ەمەس پە. مۇمكىن دەر شاعىمدا، الدىڭعى اڭگىمەمنەن باستاپ شىن نيەتىڭىزبەن اعالىق اقىلىڭىزدى ايتقاندا، بالكىم، ەندىگى جازۋعا توسەلىپ، بۇرقىراتپاس پا ەدىم پەن دە ەل قۇساپ... نە سول مەزەت: «ءسىزدىڭ مىناۋىڭىزدان بولاشاق بۇراۋىڭىزدى بايقاپ تۇرمىن. ادەبيەت - اردىڭ ءىسى، وسىڭىز العاشقىڭىز دا، سوڭعىڭىز دا بولسىن، ايتار اقىلىم وسى»، - دەسەڭ، بوتەگەڭ تۇسەر مە ەدى.
حاتىمدى و باستا سىپايى سىزدەن باستاپ ەدىم، ەندى مىنە، ءتىلىم دە ءتيىپ، تىقىرشىپ وتىرمىن. ادام جانىنا باتقان سوڭ ايتادى ەكەن...
اناۋ ءسىزدىڭ ينكۋباتوردىڭ بالاپانىنداي كوشىرمە حاتتارىڭىز مەندە ساقتاۋلى، الدا- جالدا كەرەك بوپ جاتسا ايتىڭىز، سالىپ جىبەرەمىن، ءوزى بار بولعانى ون شاقتى عانا...
قازىرگى بەلگىلى قالامگەرىمىزدىڭ بايگەدە جۇلدە العان اڭگىمەسىن ءوز اتىمنان وزىڭىزگە جولداعان ابەس قىلىعىما كەشىرىم وتىنەمىن. بار شىعارماڭا ءبىر- بىرىنەن اينىمايتىن جاۋاپ كەلىپ جاتسا، ءاي، ءسىز دە سويتەر ەدىڭىز- اۋ! بۇل جاعدايدى ەلگە ايتىپ، دۇرلىكتىرمەي- اق ەكەۋارا قالدىرا قويالىق...
ءالى دە بولسا جازعاندارىمدى جولداسام دەگەن ۇمىتتەمىن. سوندىقتان دا ءسوز سوڭىندا وزىڭىزگە ايتار ءوتىنىشىم - سوعان ادال كوڭىلمەن، شىن نيەتىڭىزبەن پىكىر ءبىلدىرىپ، اقىل ايتساڭىز.
سالەممەن، الىس اۋىلداعى كوپ اۆتورلارىڭىزدىڭ ءبىرى - تالەك».
كوپ كەشىكپەي- اق بۇل حاتىما دا جاۋاپ الدىم:
«قۇرمەتتى تالەك! ءسىزدىڭ بىزگە جىبەرگەن ماتەريالىڭىزدى الدىق. تالابىڭىز قۋانتادى. كوركەم شىعارماعا ەڭ قاجەتتىسى - ءتىل. ايتار ويدىڭ ايقىن بولىپ، وقۋشى قاۋىم كوكەيىنەن شىعا بىلگەنى ابزال. ءالى دە شەبەرلىگىڭىزدى شىڭداي ءتۇسىڭىز. سالەممەن، ادەبيەت ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى - ج. شارتبايەۆ».
«ەگەمەن قازاقستان»
ازىلدەردى ازىرلەگەن بەيسەن سۇلتان ۇلى
