قازاق ءانىن قايتا قۇلپىرتقان «قوڭىر» توبى
سول ۋاقىتتان بەرى بۇل توپ ءوزىنىڭ ءان ورىنداۋ، كيىم تاڭداۋ مانەرىنەن، قاراپايىمدىلىق پەن قازاقىلىقتان ەش اينىعان جوق.
«قوڭىر» - جاي عانا ەكى جىگىت، ءبىر قىزدان قۇرالعان ۇشتىك ەمەس. ول - ارزان انگە قۇمارتقان قازاق جاستارىنا قازاقىلىقتى قايتا ۇيرەتكەن جاڭاشىل توپ. قازاق ونەرىنە ەتنو- ەسترادالىق توپ دەگەن ۇعىمدى ەنگىزگەن دە وسى «قوڭىر». قازاق ءانىنىڭ ولگەنىن ءتىرىلتىپ، وشكەنىن جاڭعىرتۋعا ۇلەس قوسقان دا وسى ەكى جىگىت پەن ءبىر قىز دەسەك قاتە بولماس.
مارحابات مىقتىبەكوۆ، باۋىرجان اسانبايەۆ، جازيرا قوشانوۆاداي ءۇش ونەر يەسىنەن قۇرالعان «قوڭىر» توبىمەن سۇحباتتاسۋ ءۇشىن حابارلاسقانىمىزدا وزدەرىن «ارداگەرلەر ۇيىنەن» تاباتىنىمىزدى ايتقان. بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا «ارداگەرلەر ۇيىنە» باردىق. ءسويتىپ، كوڭىلى جابىرقاۋ قارتتاردىڭ جاراسىن جەڭىلدەتۋگە تىرىسقان «قوڭىر» توبىن «ارداگەرلەر ءۇيىنىڭ» ساحناسىنان تاپتىق. ساحنا تورىندە قارتتارمەن ەتەنە بايلانىس ورناتقان توپ مۇشەلەرىنىڭ قاراپايىمدىلىعى مەن قازاقىلىعىنا تاعى ءبىر كوزىمىز جەتكەندەي بولدى. وسى قايىرىمدىلىق كەشىنەن كەيىن «قوڭىردىڭ» قوڭىر ءۇندى ۇشتىگىمەن اڭگىمە-دۇكەن قۇرۋعا مۇمكىندىك العان ەدىك.
- «قوڭىر» توبى 2007 -جىلى قۇرىلدى. سودان بەرى 8 جىل ۋاقىت ءوتتى. بۇل ونەر ۇجىمى ءۇشىن از ۋاقىت ەمەس. كەشەگى «قوڭىر» مەن بۇگىنگى «قوڭىر» تۋرالى ايتىڭىزدارشى. نەنى ۇيرەندىڭىزدەر؟ نەدەن جيرەندىڭىزدەر؟
مارحابات: - ۇيرەنگەنىمىز كوپ، ۇيرەنەرىمىز ودان دا كوپ. ەڭ الدىمەن، ءبىز ءوزىمىز بۇرىن ەستىمەگەن قازاقتىڭ اندەرىن تىڭداپ، سولاردى جارىققا شىعاردىق. ۇلكەن كونتسەرتتەردە ونەر كورسەتۋگە مۇمكىندىك الدىق. ونەر جولى ۇنەمى ىزدەنىستى تالاپ ەتەدى. سوندىقتان، ءبىز ءوز ىزدەنىسىمىزدى توقتاتپادىق. ءالى دە ىزدەنىپ، بىلمەگەنىمىزدى ۇيرەنىپ كەلەمىز. جالپى، ءبىزدىڭ رەپەرتۋارىمىزداعى اندەردى مۋزىكا زەرتتەۋشىلەرى الىپ قارايتىن بولسا، ولاردىڭ وڭدەۋى ءبىر- بىرىنە ەش ۇقسامايتىنىن بىردەن بايقايدى. بۇل دا - ءبىزدىڭ ىزدەنىسىمىزدىڭ، ەڭبەگىمىزدىڭ ءبىر جەمىسى.
ءبىز ونەر توبى بولىپ قۇرىلعاندا العا قويعان اۋەلگى ماقساتىمىزدان ءالى دە اينىمادىق. «قوڭىردىڭ» باستى ماقساتى - شاڭ باسىپ مۇراعاتتا جاتقان اندەرىمىزدى قايتادان جارىققا شىعارىپ، ومىرگە الىپ كەلۋ، تىڭدارماندارعا ۇسىنۋ. وسى ۇدەدەن شىعۋ ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساۋدامىز. قازاقتىڭ ادەمى اندەرىن جاس تا، جاسامىس تا ءسۇيىپ تىڭداسا ەكەن دەگەن تىلەگىمىز بار. اۋەلدە ءبىزدىڭ اندەرىمىزدى 50 جاستان اسقان ازاماتتار عانا تىڭدايتىن، ونى جاسىرمايمىز. ال سوڭعى جىلدارى ءان كەشتەرىمىزگە جاستار دا كوپتەپ جينالاتىن بولدى. بۇل - قازاق ءانىنىڭ ابىرويىنىڭ، دارەجەسىنىڭ وسكەنى دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتا الامىز.
«قوڭىر» توبىنا كەلگەنگە دەيىن مەن ءبىراز ۋاقىت ءداستۇرلى ءانشى رەتىندە ساحنادا ءجۇردىم عوي. ال باۋىرجان مەن جازيرا 19 جاستا عانا ەدى. ول كەزدە ەكەۋى دە ستۋدەنت. ەندى عانا ونەر جولىنداعى ىزدەنىستەرىن باستاپ جاتقان جاس ونەرپازدار. ەكەۋىنىڭ ونەر جولى وسى «قوڭىردان» باستالدى دەپ ايتساق قاتەلەسپەسپىز. باۋىرجان مەن جازيرا 60-70 ادامنىڭ اراسىنان ىرىكتەۋدەن ءوتىپ، توپتىڭ قۇرامىنا قابىلداندى. سودان بەرى ىرگەمىز اجىراعان ەمەس.
- ءداستۇرلى اندەردى جاڭاشا باعىتتا وڭدەۋ پايدا بولعالى بەرى قوعام پىكىرى ەكىگە جارىلدى. بىرەۋلەر مۇنى قۇپتاسا، ەكىنشى توپ «ءاننىڭ تابيعاتى بۇزىلعانىن» العا تارتادى. جاسىراتىنى جوق، كەيبىر انشىلەر حالىق اندەرىن ءبۇلدىرىپ ورىنداپ تا ءجۇر. مۇنى تۇزەۋدىڭ جولى قانداي؟
باۋىرجان: - ءبىز «قوڭىر» توبى ءۇشىن عانا جاۋاپ بەرەيىك. جالپى، زاماناۋي باعىتتا وڭدەپ، جارىققا شىعارعاننان ءاننىڭ تابيعاتى بۇزىلدى دەپ ايتۋدىڭ قاجەتى شامالى. ءاندى وڭدەۋ ارقىلى تابيعاتىن ساقتاپ قالۋعا بولاتىندىعىن مەن 100 پايىز سەنىممەن ايتا الامىن. ءداستۇرلى اندەرگە جانى اشيتىن، حالىق مۋزىكاسىنىڭ شىن جاناشىرى، مۋزىكا زەرتتەۋشى مامانداردىڭ ءوزى ءبىزدىڭ رەپەرتۋارىمىزداعى اندەردى جوعارى باعالاۋدا. ءبىر مىسال ايتا كەتەيىن، سەمەيدە توكەن يبراگيموۆ ەسىمدى 80 جاسقا كەلگەن ابايتانۋشى اقساقال: «سەندەر تەك ءان ايتىپ جۇرگەن جوقسىڭدار. سەندەر قازاق ءانىنىڭ، ءداستۇرلى ءانىنىڭ ەمدەۋشىسىسىڭدەر. قازاقتىڭ ءانىن قايتا تىرىلتكەن توپسىڭدار»، - دەگەن بولاتىن. ماقتانعانىمىز ەمەس، بىزگە وسى تەكتەس وڭ پىكىرلەر ءجيى جولدانىپ جاتادى. وسىنداي جىلى لەبىزدەردەن كەيىن ءوز ونەرىمىزدىڭ، ەڭبەگىمىزدىڭ تەككە كەتپەگەنىنىن ۇعىنىپ، قۋانىپ قالامىز.
جازيرا: - تاعى ايتا كەتەيىك، ءبىز ءداستۇرلى ءاننىڭ تابيعاتىن ەشقاشان بۇزعان ەمەسپىز. ءبىز قولىمىزعا تۇسكەن ءاندى اۋەلى ابدەن زەرتتەپ- زەردەلەيمىز. ءاننىڭ تاريحىنا كوز جۇگىرتەمىز. بۇل ءاندى ەڭ العاش كىم ورىندادى، قالاي ورىندالدى؟ وسىنىڭ بارىنە نازار اۋدارامىز. ال ءاندى وڭدەگەن كەزدە ءتۇپنۇسقاسىنان اۋىتقىماۋعا تىرىسامىز، جاستاردىڭ قۇلاعىنا ءسىڭىمدى بولاتىنداي جاسايمىز. ءاننىڭ ءبىر شۋماعى مەن قايىرماسىن مىندەتتى تۇردە ءتۇپنۇسقا بويىنشا ورىندايمىز.
مارحابات: - ءبىز ۇشەۋمىز دە ۇستاز كورگەن ادامبىز. ۇستازدان ءتالىم- تاربيە الدىق. سولاردىڭ ۇيرەتكەنىن ءوز تاجىريبەمىزدە جۇزەگە اسىرىپ جاتقان جايىمىز بار. سونىمەن قاتار، ءداستۇرلى ءاننىڭ تابيعاتىن ساقتاۋ ءۇشىن ورىنداۋشىدا حالىق اۋەنىنە، انىنە دەگەن جاناشىرلىق بولۋى ءتيىس. قازاقتىڭ حالىق ءانى بىزگە بابالاردان جەتكەن امانات. ال اماناتقا قيانات جاساۋعا بولمايدى. ءاندى ءتۇسىنۋ، ونىڭ ءمانىن ۇعىنۋ، تۇپنۇسقاسىمەن تانىسۋ وتە ماڭىزدى. ونەر ادامىندا ء«اندى الىپ، ونى وڭدەپ، جارىققا شىعارا سالامىن» دەگەن جاڭساق پىكىر ەشقاشان بولماۋى كەرەك. ءبىز اندەرىمىزدى جارىققا شىعارماس بۇرىن، ۇلكەن اقىلشى اعالارىمىزعا تىڭداتىپ، سولاردىڭ كەڭەستەرىنە جۇگىنەمىز. ابدەن سارالانعان، سۇزگىدەن وتكەن اندەردى عانا جارىققا شىعارامىز.
ءاربىر ءاننىڭ وزىنە ءتان تابيعاتى بولادى. ال ءانشى ءاننىڭ سول تابيعاتىن ساقتاۋعا مىندەتتى. سونداي- اق، قازاقتىڭ حالىق اندەرىنەن قازاقى ءيىس شىعىپ تۇرۋى قاجەت. ءبىزدىڭ رەپەرتۋارىمىزدا دا كەيبىر تابيعاتى بۇزىلعان اندەر بولدى. ءبىراق ءبىز ونى حالىققا ۇسىنعان جوقپىز. كەي جاعدايدا وڭدەۋشىلەردىڭ قاتەلىگىنەن دە وسىنداي جايتتار ورىن الىپ جاتاتىنى جاسىرىن ەمەس.
مەن «قوڭىر» توبى قۇرىلعانعا دەيىن دە ءان ايتىپ ءجۇردىم. اۋەلدە ءداستۇرلى ءاندى دومبىرامەن عانا ورىنداۋ كەرەك دەگەن قاعيدامەن ءومىر سۇرگەندەردىڭ قاتارىنان ەدىم. كەيىن مۇنىڭ قاتە پىكىر ەكەنىنە كوزىم جەتتى. ءبىر بىلەتىنىم، ءداستۇرلى اندەر ەشقاشان ولمەيدى. ويتكەنى قازىر وقۋ ورىندارىندا ءتۇرلى باعىتتاعى ءداستۇرلى ءان مەكتەپتەرى بار. ول مەكتەپتەردە ءتالىم الىپ جاتقان قانشاما جاس تالانت بار. سوندىقتان، قازاقتىڭ ءداستۇرلى اندەرى ماڭگى جاسايتىنى حاق.
- سىزدەر ورىنداعان اندەر ەشقاشان حالىقتىڭ سىنىنا ىلىككەن ەمەس. «قوڭىر» توبىنىڭ ورىنداۋىنداعى «تۋعان جەر»، «ناق- ناق»، «مولداباي»، ءبارى- ءبارى تىڭدارماننىڭ سۇيىكتى انىنە اينالدى. بۇل اندەردى جاس تا، كارى دە ءسۇيىپ تىڭدايدى. توپتىڭ رەپەرتۋارىنا كىم جاۋاپتى؟
مارحابات: - رەپەرتۋارعا جاۋاپتى جاندار وتە كوپ. ەڭ ءبىرىنشى، توپتىڭ پروديۋسەرى - سەرجان مولداسان ۇلى. ودان كەيىن قازاق ونەرىنىڭ، قازاق اندەرىنىڭ جاناشىرلارى - تۇرسىنجان شاپاي، عالىم دوسكەن، گۇلنار سالىقباي، ءان وڭدەۋشىمىز - بەيبىت اپوش. وسى اتى اتالعان ازاماتتاردىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ رەپەرتۋارىمىزداعى اندەردى بىرگە تالقىلاپ، تارازىلايدى. شۇكىر، ءاننىڭ ءمانىن ۇعىناتىن جانداردىڭ ەلەگىنەن وتكەن اندەر تىڭدارماندارىمىزدىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ جاتىر. قازىرگى ۋاقىتتا تۇرسىنجان شاپاي، ءجاۋدىر ارتىقبايەۆامەن جۇمىس جاساۋدامىز. كوبىنەسە رەپەرتۋارىمىزعا حالىق اندەرىن تاڭدايمىز.
البەتتە، توپتىڭ مۇشەسى، اندەردى ورىنداۋشى رەتىندە ءان تاڭداۋعا ۇشەۋمىز دە قاتىسامىز. مىسالى، جازيرا رەپەرتۋارىمىزعا «سەكىرتپە» ءانىن الىپ كەلدى. كىشكەنتاي كەزىنەن ءوزى ورىنداعان وسى انمەن تالاي بايقاۋلاردا جۇلدەگەر اتانعان ەكەن. بۇگىندە بۇل ءاندى جازيرانىڭ ۇسىنىسى بويىنشا رەپەرتۋارىمىزعا قوسىپ الدىق. حالىق جىلى قابىلدايتىن اندەردىڭ بىرىنە اينالدى. ال مەن «ناق-ناق» ءانىن ۇزاق جىلدار دومبىرادا ورىنداپ ءجۇردىم. بۇل ءان دە «قوڭىردىڭ» رەپەرتۋارىنان ويىپ تۇرىپ ورىن الدى. مۇحيتتىڭ «كوك ايداي» ءانىن دە ءوزىمىز تاڭداعانبىز. سول سەكىلدى ءوزىمىزدىڭ ۇسىنىسىمىزبەن ورىنداپ جۇرگەن اندەرىمىز دە بارشىلىق.
- «قوڭىر» توبىنىڭ قۇرىلۋىنا مۇرىندىق بولعان تۇرسىنجان شاپاي، عالىم دوسكەن اعالارىمىز ەكەنىن بىلەمىز. وسىنداي اتپال ازاماتتاردىڭ سەنىمىن قانشالىقتى اقتاي الدىڭىزدار؟
باۋىرجان: - بۇل كىسىلەر «قوڭىر» توبىنىڭ قۇرىلۋىنا تىكەلەي ىقپال ەتكەن جاندار. ولاردىڭ ءۇمىتىن، سەنىمىن اقتاۋ - ءبىزدىڭ ءبىر مىندەتىمىز. ءقازىر اعالارىمىزدىڭ سەنىمىن شامامىزدىڭ كەلگەنىنشە اقتاپ جاتىرمىز دەپ ايتساق بولاتىن شىعار. ويتكەنى ولار ءالى دە ءبىزدىڭ جانىمىزدا، ەشقايدا الىستاپ كەتكەن جوق. ونەرىمىزدى باقىلاپ، اقىل- كەڭەستەرىن ايتىپ وتىر. ءبىزدىڭ جارىققا شىعىپ جاتقان اندەرىمىزدىڭ بارلىعى سول كىسىلەردىڭ قولىنان وتەدى. ورىنداۋىمىزداعى اندەردى تىڭدايدى، كەيدە كونتسەرتتەرگە شاقىرىپ تۇرادى. سوندىقتان، بىزگە ارتقان سەنىمدەرىن اقتاۋعا تىرىسىپ باعۋدامىز.
- «قوڭىر» توبىنىڭ بۇگىنگى تىنىس- تىرشىلىگىمەن تانىس بولايىقشى. توپتىڭ شىعارماشىلىعىندا قانداي جاڭالىقتار بار؟
جازيرا: - كەز كەلگەن ونەر ادامى سەكىلدى ءبىز دە ءان جازىپ، شىعارماشىلىعىمىزبەن اينالىسۋدامىز. كوپ ءان جازىپ جاتىرمىز دەپ ايتپاي- اق قويايىق. وتكەن جىلى عانا جەكە ءان كەشىمىزدى وتكىزدىك. سول كونتسەرتتەردەگى ورىندالعان اندەردىڭ 70-80 پايىزى جاڭا اندەر. سول اندەردى قايتادان جارىققا شىعارۋ كەرەك. جىل سايىن 5-6 ءان جازىپ، كەش وتكىزە بەرۋگە بولمايدى. ءبىر ءان جازعاننان كەيىن، ونى حالىققا كەڭىرەك تاراتىپ، تىڭدارمانعا ءسىڭىرۋ كەرەك.
وبلىستاردى ارالاپ كونتسەرتتەر بەردىك. قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي تاراز قالاسىندا وتكەن ۇلكەن تويدا ەكى كۇن جەكە ءان كەشىن بەردىك. ءتۇرلى قايىرىمدىلىق كونتسەرتتەر، مەرەكەلىك كەشتەر، تۇسىرىلىمدەر بار. شاقىرعان جەردەن قالماۋعا تىرىسامىز.
توي- تومالاقتاردا دا ءان سالامىز. مۇنى جاسىرۋدىڭ ەش قاجەتى جوق. بۇل بىزگە دەيىن دە بولعان ءداستۇر، بىزدەن كەيىن دە جالعاساتىنى انىق. ەرتەدە سال- سەرىلەرىمىزدىڭ دە تاپقان ءناپاقاسى سول تويدان بولعان. ءبىزدىڭ دە سول ءداستۇردى جالعاستىرعانىمىز ايىپ ەمەس شىعار.
- «قوڭىر» توبى تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا سەرجان مولداسان ۇلىنىڭ اتىن اتاماي كەتۋگە بولماس. پروديۋسەردىڭ تالابى قانشالىقتى قاتال؟
باۋىرجان: - «قوڭىر» توبىنىڭ بۇگىنگى دارەجەسى - پروديۋسەردىڭ ەڭبەگى. توپتىڭ قۇرامى قانداي بولۋى كەرەكتىگىن، قانداي اندەر ورىنداۋ قاجەتتىگىن، ءتىپتى، قانداي ساحنالىق كيىمدەر كيۋ كەرەكتىگىن دە ويلاستىراتىن پروديۋسەر. البەتتە، «قوڭىر» توبىنىڭ ونەردەگى جۇمىسىندا جوعارىدا اتىن اتاپ وتكەن ازاماتتاردىڭ ءوز ۇلەستەرى بار. ءبىراق پروديۋسەرىمىز توپتىڭ جۇمىسىنا بار نيەتىن، كۇش- جىگەرىن جۇمساپ جاتقانىن ايتا كەتكەنىمىز ءجون.
ەگەر پروديۋسەردىڭ بىزگە قويعان تالابى تىم قاتال بولسا، مۇنشا ۋاقىت بىرگە جۇمىس ىستەمەس پە ەدىك، بالكىم. ونداي جاعداي بولسا، بۇگىندە توپ تاراپ كەتۋى دە عاجاپ ەمەس ەدى. ءبىراق ءبىزدىڭ پروديۋسەرىمىز بار جاعدايىمىزدى جاساپ، قاجەت جەردە ءسوزىمىزدى سويلەيدى. ءبىز العاشىندا پروديۋسەرمەن 5 جىلعا كەلىسىمشارتقا وتىرعانبىز. كەلىسىمشارتتى العاش قول قويعان كەزدە عانا كوردىك. ودان كەيىن سول كەلىسىمشارت تۋرالى ءسوز بولعان ەمەس. ءقازىر توپ قۇرىلعالى 8 جىل بولدى. كەلىسىمشارتتىڭ بىتكەنىنە دە 3 جىل ۋاقىت ءوتىپ كەتىپتى. الايدا ءبىز پروديۋسەرىمىزبەن جۇمىسىمىزدى توقتاتقان جوقپىز. بۇل پروديۋسەرىمىزبەن ارامىزدا ءوزارا سىيلاستىقتىڭ، دوستىقتىڭ، اۋىزبىرشىلىكتىڭ، تۇسىنىستىكتىڭ قالىپتاسقاندىعىنان شىعار.
مارحابات: - سەرجان مولداسان ۇلى «قوڭىر» توبىنىڭ جۇمىستارىن ءوز قولىنا العاننان كەيىن توپتا ونەر كورسەتەتىن انشىلەردى ىرىكتەپ، ءبىر وقۋ ورنىندا، ياعني، ج. ەلەبەكوۆ اتىنداعى ەسترادا- تسيرك كوللەدجىندە بىرگە وقيتىن باۋىرجان مەن جازيرانى 60-70 ۇمىتكەردىڭ ىشىنەن تاڭداپ الدى. ءسويتىپ، ۇشەۋمىزدىڭ باسىمىزدى بىرىكتىرگەن پروديۋسەرمەن بىرگە بۇگىنگى كۇنى سىيلاستىقتا ەڭبەك ەتىپ جاتقان جايىمىز بار.
- «قوڭىر» توبى وسىعان دەيىن ەكى رەت جەكە ءان كەشىن بەردى. ەندىگى ءان كەشىن قاشان تاماشالاي الامىز؟
مارحابات: - جەكە ءان كەشىن بىلتىر عانا بەردىك. ەندى ەكى جىلدان كەيىن «قوڭىر» توبىنىڭ 10 جىلدىق مەرەيتويى بولعالى تۇر. سول كەزدە ۇيىمداستىراتىن شىعارمىز. ال ۇلكەن ساحنادا جەكە ەسەپ بەرۋ كەشىن ءجيى بەرەتىن ويىمىز جوق. جالپى، رەسپۋبليكا سارايىندا جارتى جىل سايىن، ءبىر جىل سايىن ءان كەشىن ۇيىمداستىرۋ اقشا تابۋدىڭ جولى دەپ تۇسىنەمىن. جەكە ءان كەشى، ەسەپ بەرۋ كونتسەرتى بولعان سوڭ، ونى 2-3 جىلدا بەرۋ كەرەك. وسى ۋاقىت ارالىعىندا قانداي جۇمىس جاسادىڭ، نەندەي اندەرىڭمەن حالىقتى قۋانتا الدىڭ؟ جازعان اندەرىڭ قازاق ونەرىنە قاجەت پە، ول ءان تىڭدارمانعا نە بەرەدى؟ جاستارعا، بولاشاق ۇرپاققا جول سىلتەي الاتىن ءان بە؟ وسى ساۋالدارعا جاۋاپ تاپقاننان كەيىن عانا جاڭالىقتارىڭدى، جاڭا تۋىندىلارىڭدى جيناقتاپ، حالىق الدىندا ەسەپ بەرۋگە بولادى.
- بۇگىنگى كۇنى قازاق ەستراداسى ءجيى سىنعا ىلىگەدى. سەبەپ نەدە؟ سىزدەردىڭ ويلارىڭىزشا، قازاق ەستراداسى نەدەن ءسۇرىنىپ ءجۇر؟
باۋىرجان: - جاسىراتىنى جوق، بۇگىنگى قازاق ساحناسىندا كىم كورىنگەن ءجۇر. ماسەلەن، اۋىلدا، اۋداندا، وبلىستا مادەنيەت ءۇيى بار. سول مادەنيەت ۇيلەرىندە جۇمىس ىستەيتىن ءوز دەڭگەيىنە لايىقتى انشىلەر بولادى. اۋىل- اۋدان انشىلەرى ارى كەتسە وبلىس ورتالىعىنا كەلىپ، ەسەپ بەرۋ كەشىن وتكىزۋى مۇمكىن. ال ەڭبەگى، كۇش- جىگەر، تالانتى بولسا، ول ءانشى ءارى قاراي ونەردىڭ بيىگىنە شىعادى. سول سەكىلدى كوشە انشىلەرى، قالالىق دەڭگەيدەگى جانە رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە ونەر كورسەتەتىن انشىلەر دە بار. ۇلكەن ساحنادا ونەر كورسەتەتىن ءانشى جوعارى دەڭگەيگە ساي بولۋى ءتيىس. ونىڭ كوشە انشىسىنەن ەرەكشەلىگى بولۋى زاڭدى. ولار ءاننىڭ تابيعاتىن، مازمۇنىن، مۋزىكانىڭ سىرىن، ءسوزدىڭ توركىنىن ءتۇسىنۋى كەرەك.
مارحابات: - سوڭعى ۋاقىتتا م س سايلاۋبەك دەگەن ازاماتتى اۋىزدان تاستامايتىن بولدى جۇرت. ءتىپتى، ونى تەلەارنالاردىڭ، قازاق ساحناسىنىڭ تورىنە شىعارىپ الدىق. «بۇل - قازاق ونەرىنىڭ ولگەنى» دەگەن پىكىرلەردى ەستىدىم. مەن وسى سوزگە قوسىلامىن. سوندا ءبىزدىڭ قازىرگى جاستارىمىز نە تىڭداپ ءجۇر؟ ولاردىڭ ويلاۋ قابىلەتى جوق بولعانى ما؟ ءبىزدىڭ ءان تاڭداي المايتىن دەڭگەيگە جەتكەنىمىز بە؟ وسىنى ويلاپ قىنجىلامىن. كەز كەلگەن ونەر ادامى حالىقتىڭ ايناسى عوي. ونى ميلليونداعان حالىق كورەدى، جاستار تاماشالايدى. ءتىپتى، سول انشىلەرگە ەلىكتەيتىندەر دە تابىلادى. سوندا جاستارىمىز سايلاۋبەكتەي بولعىسى كەلە مە؟ بۇگىنگى ساحنادان كورىپ جۇرگەنى سول بولسا، ول دا مۇمكىن. ءىشىپ الىپ، ساحناعا شىعىپ، اۋزىنا كەلگەندى وتتاپ، تۇسىنبەيتىن تىلدە ءان شىرقاپ تۇرسا، قازاق ونەرىنىڭ ەرتەڭى قانداي بولماق؟ بىزگە ساحنا مادەنيەتى، ساحنا ءتىلى، ساحنا قوزعالىسى دەگەننىڭ ءبارىن ۇيرەتتى. سودان ساباق الدىق. ەندى بۇگىنگى ساحنادا نە بولىپ جاتقانىن قاراڭىز.
قازىر شەتەلدىڭ اندەرىن قازاقشاعا اۋدارىپ ورىنداۋ كەڭ ەتەك الا باستادى. وزگە ۇلتتىڭ مۋزىكاسى جاستاردىڭ قۇلاعىنا ءسىڭىپ، سول اۋەندەردى كىشكەنتاي بالالارىمىزدىڭ قۇلاعىنا قۇيىپ جاتىرمىز. وسى اۋەندەردى تىڭداعان جاستاردىڭ اراسىنان ەرتەڭ سازگەر، اقىن شىعاتىنى انىق. ال كىشكەنتايىنان وزگە ۇلتتىڭ اۋەنى قۇلاعىنا سىڭگەن اقىن مەن سازگەر ەرتەڭگى قازاق انىنە سول يىرىمدەردى ەنگىزبەسىنە كىم كەپىل. سودان كەيىن قازاقتىڭ ءانى بىلعانىپ، لايلانباعاندا قايتەدى؟ ! مەن، ءتىپتى سول سايلاۋبەك سەكىلدى ارتىستەردى جارنامالايتىنداردىڭ ارەكەتىن دە تۇسىنە المايمىن. بۇعان قانداي شارا قولدانۋ قاجەتتىگىن دە بىلمەيمىن. جالپى، قازاق ونەرىنە، انىنە، قازاق ساحناسىنداعى مۇنداي جاعدايعا سىرت كوز كۇلە قارايدى.
جازيرا: - قازىر ءبىزدىڭ ونەردە جۇرگەن زامانداستار، اعا-اپكەلەرگە سىن ايتۋعا دا قورقاسىڭ. ويتكەنى ونى ءار ءتۇرلى قابىلدايتىندار بار. ايتقان ويىڭدى تەرىس تۇسىنەتىندەر دە كەزدەسەدى. دەگەنمەن، بەس ساۋساق بىردەي ەمەس. ونەرىمەن دە، ادەبىمەن دە حالىقتى ءسۇيسىندىرىپ جاتقان ونەر ازاماتتارى جەتەرلىك. ءبىراق الگىندە ايتىلعانداي «ءبىر قارىن مايدى شىرىتەتىن قۇمالاقتار» دا جوق ەمەس. ءبىزدى قىنجىلتاتىنى دا - وسى.
ءار ۇلتتىڭ ءوز ءتىلى، مادەنيەتى، تاربيەسى، ساناسى بار. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز اتا- بابادان قالعان سول ءداستۇردى ءارى قاراي جالعاستىرىپ، دارىپتەۋ بولۋى ءتيىس. ال ەندى سايلاۋبەك سەكىلدى تۇسىنىكسىز تىلدە ءان شىرقاپ، قازاق ساحناسىندا اتى شىعىپ، ەلگە تانىلىپ جاتسا، ونىڭ دا تىڭدارمانى بار دەگەن ءسوز. ويتكەنى ونەردە جۇرگەن جانداردى جارقىراتاتىن دا، مارتەبەسىن ارتتىراتىن تا، كەرىسىنشە، بيىكتەن قۇلاتاتىن دا تىڭدارماندار. ەگەر تىڭدارماندار نازار اۋدارماسا، ونداي جاندار وزدەرى- اق سىرتتا قالىپ قويادى.
- بىرنەشە شەت مەملەكەتتەردە جەكە ءان كەشتەرىن وتكىزگەن ەكەنسىزدەر. ءبىزدىڭ انشىلەردىڭ ءبىرازى شەت ەلگە شىققانىن، كونسەرتكە قاتىسقاندارىن ءجيى ماقتانىشپەن ايتادى. ايتۋلارىنا قاراعاندا، وزگە ەلدىڭ ادامدارى قوعاداي جاپىرىلعان بولىپ شىعادى. ءبىراق ءدال سولاي بولعانىن تەكسەرۋ مۇمكىن ەمەس...
مارحابات: - «شاقىرعان جەردەن قالما» دەگەن ءسوز بار ەمەس پە؟ دانيا ەلىنە قازاقتاردىڭ كىشى قۇرىلتايىنا شاقىرتۋ العانبىز. گەرمانياداعى ەلىمىزدىڭ كونستيتۋتسياسى كۇنىنە ارنالعان مەرەكەگە شاقىردى. ءبىز گەرمانيا استاناسى بەرليندەگى كونسەرتتە سول ەلدەگى قانداستارىمىز بولاتىن شىعار دەپ كۇتكەن ەدىك. ءبىراق 7-8 عانا قازاق بولدى، قالعانىنىڭ بارلىعى نەمىستەر. ءبىر ساعات بويى وزگە ۇلت وكىلدەرى الدىندا ونەر كورسەتۋ وڭاي ەمەس. ولار ءبىزدىڭ ءتىلىمىزدى تۇسىنبەيدى. قالاي بولار ەكەن دەپ قوبالجىعانىمىز، قورىققانىمىز راس. ءبىراق كونسەرتىمىزدى تۋرا ءوز ەلىمىزدەگىدەي قوشەمەتپەن قابىلدادى. كونسەرتكە كەلگەندەردىڭ باسىم بولىگى - مۋزىكا زەرتتەۋشىلەرى ەكەن. ءبىر-بىرىنە ۇقسامايتىن اندەر، دومبىرا، سازسىرناي، شاڭقوبىزىمىزعا قىزىعۋشىلىق تانىتقاندار كوپ بولدى. ول تۇسىنىكتى جايت. ۇلتتىق اسپاپتارىمىزعا قايدا بارساق تا، قىزىعۋشىلىق تانىتادى. جەرگىلىكتى تەلەارنالار، گازەت-جۋرنالداردىڭ جۋرناليستەرى كەلىپ، سۇحبات الىپ جاتتى. قازاق اندەرىنىڭ ءتۇرلى يىرىمدەرى شەتەلدىك كورەرمەندەردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزعانى ءبىز ءۇشىن دە ۇلكەن مارتەبە، ماقتانىش بولدى. قازاق حالقىنىڭ اندەرى وسىنداي ەكەن، اسپاپتارى وسىنداي بولادى ەكەن دەپ جاتتى. ءبىز تەك قازاق ونەرى ارقىلى حالقىمىزدى دارىپتەپ قايتتىق دەسەك ارتىق ەتپەس.
باۋىرجان: - انگلياعا دا شاقىرتۋ العان بولاتىنبىز. ءبىراق الدىن الا جوسپارلار قۇرىپ قويعاندىقتان، ول شاقىرتۋدان باس تارتۋعا تۋرا كەلدى. سونىمەن قاتار، قىتاي ەلىندە ءجيى قوناق بولامىز. وندا قانداستارىمىز ورنالاسقان اۋىلدارعا بارىپ، ونەرىمىزدى كورسەتىپ قايتامىز. ال قازىر شەت مەملەكەتتەرگە ۇسىنىستار، شاقىرتۋلار ءتۇسىپ جاتقان جوق. ەگەر شاقىرىپ جاتسا، بارىپ، اندەرىمىزدى ورىنداپ، تىڭدارمانداردى قۋانتىپ قايتۋدان قاشپايمىز. قازىر ءوزىمىزدىڭ ەل ىشىندە كەشتەر ۇيىمداستىرۋدامىز. باتىس وڭىرلەرىن كوكتەمدە تۇگەل دەرلىك ارالاپ قايتتىق.
جازيرا: - ارينە، قازاقتان شىققان ونەر ۇجىمى شەت مەملەكەتتەردە ءان شىرقاپ جاتسا، قانداي تاماشا! ال سول ساحناعا ءوزىڭ قازاق ونەرىنىڭ جۇگىن ارقالاپ شىقساڭ، بۇل ەكى ەسە جاۋاپكەرشىلىك، ەكى ەسە مارتەبە. گەرمانياداعى كونتسەرتتە ەڭبەگىمىزدىڭ ەلەنگەنىنە رازى بولدىق. مۇمكىندىك بولسا، مۇنداي كەشتەردە ونەر كورسەتۋدەن قاشپاس ەدىك. قازاقتىڭ حالىق اندەرىنىڭ مارتەبەسى قايدا دا جوعارى. ماسەلەن، تاياۋدا «سلاۆيان بازارى» بايقاۋىنان جەڭىسپەن ورالعان ديماش قۇدايبەرگەنوۆ بەلارۋس ەلىندە حالىق ءانىن تامىلجىتا ورىنداپ، ەلىمىزدىڭ كوك تۋىن بيىككە جەلبىرەتتى. بۇل - قازاق ونەرى ءۇشىن، قازاقستاننىڭ مادەنيەتى ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە. حالىق ءانىن ۇلكەن ساحنادا قالاي ورىندادى؟ ال قازىرگى حالىقارالىق بايقاۋلاردا ەسترادالىق اندەرمەن تاڭ قالدىرۋ ازىرگە ءبىزدىڭ قولىمىزدان كەلە قويماس. ويتكەنى ەسترادا شەت مەملەكەتتەردە الدەقاشان دامىپ كەتكەن.
- بۇگىنگى قازاق ەستراداسىندا توپتاردىڭ قۇرىلعانىنان تاراعانى جىلدام. ونىڭ ۇستىنە، قۇرامىن ءجيى وزگەرتەتىن توپتار كوپ. «قوڭىردىڭ» تۇراقتىلىعىنىڭ سىرى نەدە؟
جازيرا: - جالپى كوپ نارسە ادامنىڭ ساناسىنا، قاراپايىمدىلىعىنا، سىيلاستىعىنا بايلانىستى عوي. ءبىز ءبىر- ءبىرىمىزدى اعا- قارىنداس، دوس- باۋىر رەتىندە قابىلدايمىز. ءبىر-بىرىمىزگە قۇلاق اسامىز، ءبىر-بىرىمىزبەن ساناسامىز. ءبىزدىڭ باستى سىرىمىز سول قاراپايىمدىلىعىمىزدا شىعار.
باۋىرجان: - مارحابات اعانى اقىلشى، جول باستاۋشى اعامىز رەتىندە سىيلايمىز. ال ءبىز جازيرا ەكەۋمىز ءبىر كوللەدجدە، ءبىر توپتا ءبىلىم الدىق. «قوڭىردىڭ» قۇرامىنا دا بىرگە قابىلداندىق. سوندىقتان، ءبىر-ءبىرىمىزدى جاقىن تانيمىز. ۇشەۋمىزدىڭ ارامىزدا ۇرىس-كەرىس تۋىندايتىنداي سەبەپتەر دە جوق. كەز كەلگەن جاعدايدا ارادا سىيلاستىق بولسا، ەشقانداي تالاس-تارتىس تا بولمايدى دەپ ويلايمىن.
- اڭگىمەلەرىڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان اسەل انۋاربەك
«تۇركىستان» گازەتى
سايتقا دايىنداعان: بەيسەن سۇلتان ۇلى
