عاسىرلىق تاريحى بار دومبىرا اتاجۇرتقا ورالدى

استانا. قازاقپارات - ماڭعىستاۋ وبلىستىق تاريحي- ولكەتانۋ مۇراجايىنا «قىرىمنىڭ قىرىق باتىرىن» جىرلاعان قاراساي قالى ۇلىنىڭ قالاقباس دومبىراسىن بەسىنشى ۇرپاعى بەكبولات بايمۇحانوۆ سىيعا تاپسىردى.

 وسىلايشا، ق. قالى ۇلىنىڭ دومبىراسى مۇراجاي تورىندە ارنايى جاساقتالعان كورمەگە قويىلىپ، ءومىربايانى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى دەرەكتەر جازىلدى. ءبىر عاسىرلىق تاريحى بار دومبىراعا تيەك ورناتىپ، قوس ىشەگىن تاعىپ، قۇلاقتارىن قايتا قالپىنا كەلتىرگەن ساۋلەتشى، شەبەر ەرمۇحان اليەۆ بولاتىن.

  -  بىزگە اكەلىپ تاپسىرىلعان بارلىق جادىگەرلەر قۇندى بولىپ تابىلادى. كوبىنە تۇرعىندار ⅩⅨ عاسىرداعى زەرگەرلىك بۇيىمدار مەن كيىز ءۇيدىڭ جابدىقتارىن تابىستاپ جاتادى. وتكەن جىلى مۇراجايىمىز ⅩⅩعاسىردىڭ العاشقى جىلدارىندا پايدالانىلعان قاراقيادا تابىلعان بايىرعى ءدىني كىتاپ جانە جازبالارمەن، ەسكىنىڭ كوزى بولىپ سانالاتىن «زينگەر» تىگىن ماشيناسىمەن تولىقتى. جالپى، ءبىزدىڭ قورىمىزدا ارنايى تاپسىرىلعان 30 مۋزىكالىق جادىگەر بار. جاقىندا قاراساي قالى ۇلىنىڭ قالاقباس دومبىراسىن ۇرپاقتارى سىيعا تارتتى. ارنايى كەش ۇيىمداستىرىلىپ، كەشتە بەلگىلى اقىن سۆەتقالي نۇرجان قاراساي جىراۋدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى كوپتەگەن دەرەك ايتتى. اقتاۋلىق جىرشى بەيسەن كومەكوۆ قاراسايدىڭ جىرلارىنان ءۇزىندى ايتسا، جاڭاوزەندىك كۇيشى مارات نۇرەتدينوۆ قاراسايدىڭ كۇيى مەن جىر سازىن تارتتى. سالتاناتتى جيىنعا كەلگەن ەل اعالارى قاراساي جىراۋ تۋرالى بىلگەندەرىن بايانداپ، كەيبىر دەرەكتەردى ەندى ەستىپ جاتقانىن جەتكىزدى. جۋرناليست باقتىباي جايلاۋدىڭ وبلىستىق «قازاقستان -  اقتاۋ» تەلەارناسىندا دايىندالعان دەرەكتى فيلمى دە كورسەتىلدى، -  دەيدى وبلىستىق تاريحي- ولكەتانۋ مۇراجايى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى نۇربولات قالاعانوۆ.

 باقتىباي جايلاۋدىڭ ايتۋىنشا، قاراساي قالى ۇلى 1860-1930 -جىلدارى ءومىر سۇرگەن اقىن، جىراۋ، جىرشى، كۇيشى، كومپوزيتور. ماڭعىستاۋ ايماعىنىڭ سام قۇمىندا دۇنيەگە كەلگەن. قاراسايدىڭ 10 جاسىندا ءۇي ءىشى قوڭىرات اۋدانىنداعى قىزىلجار مەكەنىنە كوشىپتى. جاستايىنان قاراسايدى اكەسى ءان مەن كۇيگە، جىرعا باۋلىعان، ۇلىنا دومبىرانى دا ءوزى ۇيرەتكەن. قالىنىڭ ءوزى دومبىراشى، ءانشى، سەرىلەۋ جىگىت بولعان دەسەدى.

 -  قاراساي قالى ۇلى قازتۋعان، دوسپانبەت، سىپىرا جىراۋلاردىڭ تاماشا تۋىندىلارىن حالىققا جەتكىزگەن، سولاردىڭ داستۇرىمەن «قىرىمنىڭ قىرىق باتىرى» داستاندارىن وتىز كۇن بويى تاڭنان- تاڭعا جىرلاعان. «قاراساي بولماق قايدا بار؟ » دەگەن ءسوز سودان قالعان. قاراقالپاق ايماعى قازاقتارىنان شىققان اقىن، جىراۋ، جىرشىلارى رەپەرتۋارىندا «اداي قاراسايدىڭ كۇيى» ، «قاراسايدىڭ تەرمە جولى» ، «قاراسايدىڭ جىر جولى» بار» . بيىل قاراساي قالى ۇلىنىڭ تۋعانىنا 155 -جىل، دۇنيەدەن وتكەنىنە 85 -جىل تولۋىنا وراي قولعا الىنعان بۇل جۇمىستار ءالى دە جالعاسىن تابادى. عىلىمي- زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلىپ، شىعارمالارى جيناقتالادى. ويتكەنى بۇل -  ماڭگىلىك ەلدىڭ ماڭگىلىك مۇراسى، -  دەيدى ب. جايلاۋ.

 جالپى، قازىرگى تاڭدا مۇراجايدىڭ قورىندا  553 54 جادىگەر تىزىمگە الىنعان. ونىڭ ىشىندە  427 37 جادىگەرى نەگىزگى قوردا،  17029 كومەكشى قوردا، ال 97 جادىگەر ايىرباس قورىندا ساقتالعان.

 

ۆەنەرا ميرلان، ماڭعىستاۋ وبلىسى

«ايقىن»