قاي ۋاقىتتا قازاق كەلىنگە سالەم سالدىرماعان
ءيىلىپ سالەم بەرۋ وزىڭنەن ۇلكەن، جارىڭنان ۇلكەن كىسىگە دەگەن سىي-قۇرمەتىڭ ەكەنىن ەستەن شىعارماۋ. سول سەكىلدى سالەم سالۋدىڭ وزگە دە قىرلارىن neke.kz تىزبەكتەپ شىقتى.
سالەم سالۋ - كەلىننىڭ جانۇياداعى قىزمەتى مەن ادەپتىلىگىنىڭ بەلگىسى، اتا-ەنەسىنە، قايىن جۇرتىنا دەگەن قۇرمەتى مەن امانى. كەلىن اتا-ەنەسىنە كۇندە تاڭەرتەڭ جانە ولار ۇزاق ۋاقىت باسقا جاقتا بولىپ كەلگەندە سالەم سالادى.
كەلىننىڭ سالەم سالۋ ءداستۇرى بەتاشاردان باستالادى. ادەتتە، بەتاشاردا كۇيەۋىنىڭ ەت جاقىن تۋىستارىنىڭ ءارقايسىسىنا ارناۋ ولەڭ ايتىلعان سوڭ كەلىن مەن ونى قولتىقتاپ تۇرعان ابىسىندارىمەن بىرگە ءيىلىپ سالەم سالادى.
كەلىننىڭ بەتى اشىلىپ، بوساعا اتتاعان كۇننەن باستاپ، كەلىن كۇيەۋىنىڭ اعايىندارىنا كورگەن كەزدە ەكى قولىن الدىنا ءبىر-بىرىنە ايقاستىرىپ قويىپ «سالەم بەردىك» دەپ داۋىستاپ، ءوزى يىلەدى. كۇيەۋىنىڭ اعايىندارى جول-جونەكەي كەزدەسكەن كۇندە دە وسىلاي سالەم سالادى.
كەلىن سالەمدى اتا-ەنەسىنە، كۇيەۋىنىڭ اعالارىنا، سول اۋلەتتىڭ باسقا دا ۇلكەن كىسىلەرىنە، اۋىلدىڭ ۇلكەن كىسىلەرىنە سالادى. سالەمدى اتا-بابا سالتىمەن ءيىلىپ نەمەسە تىزەسىن بۇگىپ سالادى.
ال سالەمگە يە بولعان ادام: - «باقىتتى بول، بالام!»، «وركەنىڭ ءوسسىن!»، «ۇل تاپ»، «كوپ جاسا، قاراعىم!» - دەپ ءوز ىقىلاسىن بىلدىرەدى نەمەسە قارت اتالار مەن انالار جاس كەلىننىڭ ماڭدايىنان يىسكەپ، باقىت پەن بەرەكەت تىلەيدى. جاس كەلىن ءبىر ءۇيدىڭ بەرەكەسىن كىرگىزەتىن بولاشاق انا بولعاندىقتان، اتا-ەنە ءۇيلى-جايلى بولىپ، بالا-شاعالى بولۋلارىنا ۇلەستەرىن قوسادى. «جاقسى كەلىن - قىزىنداي، جاقسى كۇيەۋ - ۇلىنداي» دەپ قازاق دانالارى بەكەر ايتپاعان.
قازاق ەلىنىڭ كەيبىر وڭىرىندە سالەم سالۋ ءداستۇرىنىڭ ەكى ءتۇرى قالىپتاسقان. ءبىرىنشىسى - كەلىندەردىڭ ءوز كۇيەۋىنىڭ ۇلكەن اعايىندارىنا، ەكىنشىسى - قازاقتاردىڭ ۇلكەن اسىن (ەتتى) جەپ بولعان سوڭ تاباققا سالەم سالۋى. تاباققا سالەم سالۋ دەگەنىمىز- ەت جەپ بولعان سوڭ داستارقان باسىندا وتىرعان ۇلكەن ادام تاباقتى كەلىنگە ۇسىنعان كەزدە كەلىن ءيىلىپ سالەم سالىپ بارىپ تاباقتى الۋى. تاباقتى بەرگەن كىسى «ۇل تاپ قاراعىم!» دەپ راقمەت ايتادى.
كەلىن تۇسكەننەن باستاپ باسقا دا ىرىمدار جاسالادى. «وتى وشپەسىن»، «وشاقتان وت كەتپەسىن» دەپ ىرىمداپ وتقا ماي تامىزادى. كەلىن العاش ۇيگە كىرگەندە وڭ اياقپەن اتتاتۋدى دا جاقسى ىرىمعا جوريدى. كەرىسىنشە، ءبۇيىرىن تايانۋ - قايعىنىڭ، جاعىن تايانۋ - مۇڭ-شەردىڭ بەلگىسى دەپ ىرىمداپ، جۇرەسىنەن وتىرۋدى ادەپسىزدىك بەلگىسى دەپ ولاي ىستەۋگە تىيىم سالادى.
كەلىنگە قاتىستى ىرىمدار مەن تىيىمداردىڭ كوپ بولۋى ءبىر جاعىنان، ولاردىڭ تاربيەلىك ءمانىنىڭ بولۋىمەن، ەكىنشى جاعىنان بولاشاق انانىڭ دەنساۋلىعىنا، ۇرپاق دەنساۋلىعىنا دەگەن قامقورلىقپەن بايلانىستى.
ال «قانداي جاعدايدا كەلىن سالەم سالمايدى؟» دەگەن سۇراققا زەينەپ احمەتوۆا اپامىز «بابالار اماناتى» اتتى كىتابىندا بىلاي دەپ جازادى:
كۇيەۋى قايتىس بولعان جاعدايدا سالەم سالۋدان ۇلكەندەر جاعى كەلىندى ءبىرجولا بوساتقان.
كەلىن سالەمىنە قاتىستى تاعى مىناداي جايلاردى باسا ايتقىم كەلەدى. اتا-بابالارىمىز اياعى اۋىر كەلىندى سالەم سالۋدان ۋاقىتشا بوساتقان. كوپ جاعدايدا قايناعالارى ەكىقابات كەلىندەرىنىڭ الدىنان وتپەۋگە تىرىسقان. سەبەبى كەلىندى ىڭعايسىز جاعدايعا قالدىرىپ، ۇيالتپاۋدى ويلاسا (ۇنەمى سالەم سالىپ جۇرگەندىكتەن ءبىر ەسەپتەن كەلىن دە قىسىلادى، يمەنەدى)، ەكىنشىدەن، مۇنداي كەزدە كەلىنگە كەلىن دەپ ەمەس، بولاشاق انا دەپ قاراپ، قۇرمەت كورسەتكەن. ونىڭ اياعى اۋىرلىعىن «پالەنشەنىڭ كەلىنى اق العىستى بولىپتى» دەپ جەتكىزگەن ەكەن.
كۇيەۋى قايتىس بولعان جاعدايدا سالەم سالۋدان ۇلكەندەر جاعى كەلىندى ءبىرجولا بوساتقان. «ەندىگى جەردە باسىڭ يىلمەسىن. ءجۇزىڭ تومەن تۇسپەسىن. قىزىمىزداي بول!» دەگەن ۇلكەندەردىڭ تاراپىنان كورسەتىلەر ۇلكەندىك دەپ تۇسىنگەن ءجون مۇنى. ءارى وتاعاسىنان ايىرىلعان جابىرقاۋلى جاندى جۇباتۋدىڭ، ارا-قاتىناستارىنىڭ الشاقتاپ كەتپەۋىنىڭ بەلگىسى رەتىندە ءىش تارتۋدىڭ، ءارى اعايىن-تۋىستان الىستاپ كەتپەۋدىڭ وزىندىك ۇلگىسى دەپ قابىلداۋ كەرەك مۇنى.
كەلىننىڭ ءيىلىپ سالەم سالعانى سياقتى كۇيەۋ جىگىت تە قولىن جۇرەك تۇسىنا قويىپ، ءتاجىم جاساعان. مۇنىڭ بارلىعى - سايىپ كەلگەندە، قازاقى تاربيەنىڭ بيىك شوقتىعى، ۇلكەندى سىيلاۋدىڭ جاراسىمدىلىعى.
