د س ۇ: قازاقستان ەسكى كولىكتەر «قويماسىنا» اينالماۋى كەرەك

استانا. قازاقپارات - قازاقستان دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا كىرۋ تۋرالى حاتتامانى راسىمدەۋدىڭ رەسمي شارالارىن تولىق اياقتادى: قۇجاتتى ەل پارلامەنتى قابىلداپ، مەملەكەت باسشىسى قول قويدى.

ەندىگى ماسەلە، الەمنىڭ الپاۋىت ساۋدا ۇيىمىنا قوسىلۋعا قاتىستى ىشكى نارىقتى رەتتەۋ. بۇندا ەڭ الدىمەن مەملەكەت مۇددەسىنە جاۋاپ بەرەتىن قورعاۋ شارالارىن كۇشەيتۋ قاجەت بولارى انىق. وسىعان وراي، اتقارۋشى بيلىك سوڭعى ۋاقىتتا وتاندىق ءوندىرىستى دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمى اياسىنداعى باسەكەلەستەر جۇتىپ جىبەرمەس ءۇشىن الدىن- الا قامدانۋ شارالارىنا كوشىرىپ جاتىر دەۋگە كەلەدى. سونىڭ ىشىندە ۇكىمەت كولىك قۇراستىراتىن كاسىپورىنداردى دا نازاردان تىس قالدىرعان ەمەس.

 ايتا كەتەرلىگى، رەسمي بيلىك د س ۇ اڭگىمەسى تۇگەسىلەر تۇستا دا، ە ا ە و- عا قىرعىزستاننىڭ قوسىلۋى بارىسىندا دا وتاندىق اۆتوءوندىرىستى، ەل نارىعىن قورعاۋدىڭ جان- جاقتى ءادىس- ءتاسىلىن قاراستىرىپ جاتقانىن ايتىپ، ونى ناقتى دالەلدەگەن. قىرعىزستانعا شەكارا اشىلعالى اۆتونارىقتا جاعداي قالىپتى. قازىر دە اۆتووندىرىستە جەڭىلدەتىلگەن سالىق تولەۋگە جاعداي جاساۋ، شەتەلدەردەن ەسكى كولىكتەر تاسىمالداۋعا تىيىم سالۋ سىندى شارالار قولدانۋ قارالماق. مۇنىڭ ءبارى تۇپتەپ كەلگەندە قازاقستاندىق كولىك قۇراستىراتىن كاسىپورىنداردىڭ ءارى قاراي دامۋىنا كومەك بولادى.

ايتا كەتەرلىگى، قىرعىزستانمەن ارادا شەكارا اشىلعاندا جۇرتشىلىق ارزان كولىكتىڭ قاپتايتىنىن كۇتكەن بولاتىن. ءبىراق نارىق ءبارىن ءوزى رەتتەدى. ەندى ساراپشىلار «قازاقستان دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا كىرگەن سوڭ سىرتتان كەلگەن كولىكتەردىڭ قۇنى كەم دەگەندە 15-30 پايىزعا تۇسەدى» دەگەن بولجام ايتىپ ءجۇر. سونىمەن قاتار، قازاقستانعا ەۋروپادان، نەگىزىنەن گەرمانيادان ەسكى كولىكتەر جەتكىزىلەتىنىن دە بولجاعاندار بارشىلىق ەدى. وسىعان وراي، ۇكىمەت ەسكى كولىكتەردىڭ اعىنىن باقىلاۋعا الۋدى ويلاستىرىپ، ارنايى زاڭ جوباسىن ازىرلەگەن بولاتىن.

«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە يندۋستريالىق- يننوۆاتسيالىق ساياسات ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى ءبىرقاتار ناقتى باعىتتارمەن قوسا قازاقستاندىق ءاۆتووندىرىس سالاسىن سەرپىلتۋدى دە قامتىپ وتىر. ماسەلەن، قۇجات ەلباسىنىڭ «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىنداعى 55, 56, 57,59, 63 جانە 86 قادامدارىن ىسكە اسىرۋعا باعىتتالعان. بۇل رەتتە زاڭ جوباسىنىڭ باستى ماقساتى اسا قولايلى ينۆەستيتسيالىق كليمات قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ينۆەستيتسيالار سالاسىنداعى، قازاقستانداعى تۋريزم يندۋسترياسىن ودان ءارى جۇيەلى تۇردە دامىتۋ ءۇشىن تۋريستىك سالاداعى، عىلىمدى قاجەت ەتەتىن ەكونوميكانى قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا يننوۆاتسيالىق كلاستەر سالاسىنداعى زاڭنامالاردى ودان ءارى جەتىلدىرۋ كوزدەلەدى.

اتاپ ايتقاندا، يننوۆاتسيالىق كلاستەر سالاسىندا عىلىمدى قاجەت ەتەتىن ەكونوميكانى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ەكى يننوۆاتسيالىق كلاستەر جۇزەگە اسادى. ونىڭ ءبىرى، استانادا نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى بازاسىندا قۇرىلادى. وندا عىلىمي زەرتتەۋلەر جاساۋ جانە ونى سوڭىنان كوممەرتسيالاندىرۋ ءۇشىن عىلىمي ورتالىقتار، زەرتحانالار ورنالاسادى. ەكىنشىسى، الماتى قالاسىندا وڭىردەگى جوعارى وقۋ ورىندارى مەن ۇلتتىق ورتالىقتاردىڭ عىلىمي- شىعارماشىلىق الەۋەتىن پايدالانۋ ءۇشىن قۇرىلادى. الماتىداعى يننوۆاتسيالىق كلاستەر الدىنا ءىرى شەتەلدىك جوعارى تەحنولوگيالىق كومپانيالار مەن جەرگىلىكتى كومپانيالاردى تارتا وتىرىپ، جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ مىندەتى قويىلعان. بۇل ءۇشىن يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار پاركىنە بىرلەسكەن كاسىپورىندار قۇرۋ ءۇشىن باسقارۋشى ورگاننىڭ وكىلەتتىگىن كەڭەيتۋ ۇسىنىلادى.

ال اۆتوونەركاسىپ نارىعىنا كەلسەك، بۇندا نەگىزىنەن قازاقستاننىڭ د س ۇ- عا ەنۋىنە بايلانىستى تۋىندايتىن جاعىمسىز ۇدەرىستىڭ الدىن الۋ تەتىكتەرى قامدانىلعان. «قازاقستان دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا قوسىلعاندىقتان ءبىرقاتار زاڭدارىمىزدى جەتىلدىرىپ، قاجەت جەرىنە تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ كەرەك بولىپ جاتىر. سونىڭ ءبىرى - ەسكى كولىكتەردى ەلىمىزگە قاپتاتپاۋ. پايدالانىلعان اۆتوكولىكتەردى جىلىنا قاراي تىركەۋ شاراسى دا وسى سەبەپتەرگە جانە ەلىمىزدىڭ ەكولوگيالىق تازالىقتارىنا، سونداي- اق، جول قاۋىپسىزدىگىنە وراي جاسالىپ جاتىر. مۇنداي تاجىريبە الەمنىڭ ءبىرقاتار دامىعان ەلدەرىندە بار»، - دەيدى ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ ۆيتسە- ءمينيسترى البەرت راۋ.

ونىڭ ايتۋىنشا، زاڭ جوباسىنداعى باستى جاڭالىق - قازاقستاندا 3 جىلدان استام ۋاقىت جۇرىلگەن كولىكتەردى تىركەۋ الىمى 500 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشتى قۇرايتىن بولادى. بۇل ءبىر جاعىنان ەلىمىزدى ەسكى كولىكتەر «قوقىسىنان» تازا ۇستاۋعا سەپتىگىن تيگىزسە، ەكىنشى جاعىنان قورشاعان ورتانى قورعاۋدىڭ دا ءتيىمدى تەتىگى سانالماق. «زاڭ قابىلدانعان جاعدايدا اۆتوكولىكتەردى باستاپقى تىركەۋ ءۇشىن الىمعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ جانە اۆتوكولىكتەرگە ەكولوگيالىق تالاپتاردى بەكىتۋ جوسپارلانىپ وتىر. بۇگىنگى كۇندە ەلىمىزدە اۆتوكولىكتەردى باستاپقى تىركەۋ ءۇشىن الىم 0,25 ەسەپتىك كورسەتكىشتى قۇرايتىنى بەلگىلى. بۇل شامامەن 500 تەڭگەدەي بولادى. جاڭا زاڭ قابىلدانعان سوڭ جاڭا اۆتوكولىكتەردى تىركەۋ ءۇشىن الىناتىن الىم بۇرىنعى باعا، ياعني 0,25 ەسەپتىك كورسەتكىش مولشەرىندە قالا بەرەدى. ال 1-3 جىل ارالىعىندا پايدالانىلعان كولىكتەرگە قويىلاتىن ءبىر رەتتىك الىم 50 ەسەپتىك كورسەتكىش بولسا، 3 جىلدان اسقان كولىكتەرگە الىم 500 ەسەپتىك كورسەتكىشكە جەتەدى. ال اۆتوبۋستار مەن جۇك كولىكتەرىنە الىم ودان دا قىمبات بولادى. بۇل شارا د س ۇ تاراپىنان رۇقسات ەتىلگەن بالاما رەتىندە ەنگىزىلمەك»، - دەپ تۇسىندىرەدى البەرت راۋ.

قازاقستاننىڭ قۇقىقتىق كەڭىستىگى ءۇشىن بۇل جاڭا نورما بولعانىمەن، د س ۇ ءبىرقاتار مۇشە ەلدەرىندە ونداي الىم ەنگىزۋ تاجىريبەدە بار كورىنەدى. ماسەلەن، ۆەنگريا، دانيا، بولگاريا مەن تاعى بىرنەشە ەلدە وسىنداي الىم ءتۇرى جۇمىس ىستەيدى ەكەن. سونىمەن قوسا، اتالعان مەملەكەتتەردىڭ بارلىعىندا ءبىر رەتتىك الىم كولىكتىڭ شىعارىلعان جىلىنا قاراي الىنادى. ياعني، مينيسترلىك وكىلدەرىنىڭ سوزىنەن تۇسىنگەنىمىز، باسقا ەلدەر سەكىلدى قازاقستان دا ءوز ەلىندەگى احۋالدى زاڭدىق تۇرعىدان قامتۋدى قاراستىرادى دەگەن ءسوز. ال بۇدان شىعار قورىتىندى نە؟ ونداعى تيىمدىلىكتىڭ ءبىرى - قورشاعان ورتانى قورعاۋ بولسا، ەكىنشى جاعىنان مىنىلگەن كولىكتەردى قازاقستانعا اكەلۋ ايتارلىقتاي ازايادى.

ايتا كەتەرلىگى، قازاقستاندا ءقازىردىڭ وزىندە جىل ساناپ شەتەلدەن كەلەتىن پايدالانىلعان، مىنىلگەن كولىكتەردىڭ سانى ارتىپ كەلە جاتىر ەكەن. ماسەلەن، بۇنداي ۇدەرىس ساقتالعان جاعدايدا ەندى ءبىر 5 جىلدان كەيىن 20 جىلدان استام ۋاقىت ۇستالعان كولىكتەر ۇلەسى قازاقستاندا 70 پايىزدى قۇرايتىن بولادى. «بۇگىنگى كۇنى قازاقستاندا 4 ميلليون جەڭىل كولىك بولسا، ولاردىڭ تەڭ جارتىسىنىڭ ورتاشا پايدالانىلعان مەرزىمى 19 جىلدان اسادى. تاعى 5 جىلدان كەيىن 20 جىلدان استام ۋاقىت پايدالانىلعان كولىكتەر ۇلەسى 70 پايىزعا جەتەدى. بۇل كورسەتكىش گەرمانيادا شامامەن 8 جىلدى قۇرايدى. جالپى، ەسكى كولىكتەردىڭ جولداعى قاۋىپسىزدىگىنەن بولەك، قورشاعان ورتاعا تيگىزەر زيانى دا كوپ. سوندىقتان، قىرعىزستان كەدەن وداعىنا كىرەر كەزدە ءبىز كورشى ەلدەن ەسكى كولىكتەردىڭ اعىلۋىنا جول بەرمەيتىنىمىزدى اشىق ايتتىق. قازىرگى ۋاقىتتا ءبىز ناقتى شارالار ەنگىزدىك. ەلگە كىرگىزىلەتىن كولىكتەر اعىمداعى جىلى ىسكە قوسىلعان كەدەن وداعىنىڭ تەحنيكالىق رەگلامەنتتەرىنە ساي بولۋى ءتيىس. ەندىگى كۇنى د س ۇ اياسىندا دا ەسكى كولىكتەردىڭ قازاقستانعا اعىلۋىنا توسقاۋىل بولاتىن ەكىنشى شارا - تىركەۋ الىمىنىڭ قىمباتتاۋى بولادى»، - دەپ تۇيىندەيدى مينيستر ورىنباسارى.

توق ەتەرى، ەندى سەنات زاڭ جوباسىن قانداي دا ءبىر وزگەرتۋلەرسىز قابىلداسا ونلا الداعى ۋاقىتتا 1 جىلدان 3 جىلعا دەيىنگى ۋاقىت جۇرىلگەن كولىكتەردى تىركەۋ ءۇشىن الىمى 50 ەسەپتىك كورسەتكىشتى، ال جۇرىلگەن مەرزىمى 3 جىلدان اسقان اۆتوكولىكتەردىڭ الىمى 500 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشتى قۇرايتىن بولادى. قۇجاتتى ازىرلەگەن مينيسترلىك وكىلدەرىنىڭ ايتۋىنشا، اتالعان نورما ەنگىزىلسە، اۆتوكولىكتەر يەلەرى ءۇشىن جالپى شىعىستار سوماسى ارتىپ كەتپەيدى، ەسەسىنە مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە ءتۇسىم جىلىنا 8 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن ارتۋى ىقتيمال. ونىڭ ۇستىنە بۇنداي مەملەكەتتىك الىمنان تۇسەتىن كىرىس ەاەو ەلدەرىنە بولىنبەي، تىكەلەي ەل بيۋدجەتىنە قۇيىلادى.

ءسويتىپ، ەلىمىز ەسكى كولىكتەردىڭ كەلۋىنەن زاڭدىق نەگىزدە قورعالماقشى. ال ونىڭ ورنىنا اۆتونارىقتاعى سۇرانىستى ىشكى وندىرىسپەن قامتۋ جايى قالاي بولماق؟ بۇل دا ماڭىزدى ماسەلە ەكەنى تۇسىنىكتى. دەگەنمەن، ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ مينيسترلىگى وتاندىق اۆتوءوندىرىستىڭ الداعى ۋاقىتتا دا قارقىنى تايمايتىنىن العا تارتادى.

رەسمي مالىمەتتەردى العا تارتساق، قازاقستاندا ماشينا قۇراستىرۋ ىسىمەن اينالىساتىن «ازيا اۆتو»، «سارىارقا اۆتوپروم»، «اگروماشحولدينگ»، «حيۋنداي»، «سەماز»، «كاماز ينجينيرينگ» سىندى 4 كاسىپورىن قازىر جۇمىس جاساپ تۇر. بۇل زاۋىتتار 2014 -جىلى 40 مىڭنان استام اۆتوكولىك شىعارىپتى. ياعني، قازاقستاندا 2014 -جىلى بارلىعى 40 مىڭنان استام اۆتوموبيل قۇراستىرىلعان ەكەن. كولىكتەردىڭ ماركالارى دا ءارتۇرلى. ماسەلەن، جەڭىل اۆتوموبيلدەردىڭ - 42, جۇك تيەيتىن اۆتوموبيلدەردىڭ - 21، ارنايى اۆتوموبيلدەردىڭ - 18، تارتقىشتاردىڭ 3 جانە اۆتوبۋستاردىڭ 3 مودەلى شىعارىلعان. بۇل زاۋىتتار بيىل دا وسى قارقىنىن جوعالتپاق ەمەس. بۇنىمەن قوسا ۇكىمەت قولداۋى ارقاسىندا قازاقستاندىق ماشينا قۇراستىرۋ سالاسىندا الداعى ۋاقىتتا قوسىمشا تاعى ەكى اۋقىمدى جوبا كوزدەلەدى. «وسى ەكى جوبا جۇزەگە اسىرىلعان جاعدايدا ەلىمىزدە جىلىنا 200 مىڭ اۆتوموبيل شىعارىلاتىن بولادى. سونىمەن قاتار، داعدارىستىڭ سالدارىنان وسى كەزگە دەيىن ءونىم كولەمى 50 پايىزعا دەيىن كەمىگەن زاۋىتتاردا قايتا ورلەۋ بار. اقپاراتقا قاراعاندا، تامىز- قىركۇيەك ايلارىنداعى كورسەتكىشتەر بويىنشا ماشينا جاساۋ تاعى 1,5 ەسەگە ارتقان»، - دەيدى ۆيتسە- مينيستر البەرت راۋ. البەتتە، د س ۇ اياسىندا بۇنداي قادامداردىڭ ماڭىزى زور بولماق. دەسە دە، ءبارىن ۋاقىت كورسەتەدى.

اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى