باسپانا قۇرىلىسى ارزانداي ما؟ - اپتالىق شولۋ

استانا. قازاقپارات - وسى اپتادا ۇكىمەت ۇسىنعان «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا ۇلەستىك قاتىسۋ تۋرالى» جاڭا رەداكتسياداعى زاڭ جوباسىنىڭ ماجىلىستە تۇساۋى كەسىلدى.

بۇل بۇگىنگى كۇنى قازاقستاندىقتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى بەيجاي قاراي المايتىن قۇجات. ويتكەنى، بىرىنشىدەن، زاڭ جوباسى قۇرىلىس سالاسىنا، سونىڭ ىشىندە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا قاتىستى بولسا، ەكىنشىدەن ۇلەستىك قۇرىلىستاعى جاڭا تارتىپكە اركىمنىڭ نازارى اۋماي تۇرمايدى.

ايتا كەتەرلىگى، ەلىمىزدە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا قاتىستى ماسەلە بۇعان دەيىن دە تالاي اڭگىمەنى دە، داۋدى دا تۋدىرعان. ماسەلەن، وتكەن كەزەڭدەردەگى يپوتەكالىق داعدارىس بارىسىندا تۇرعىن ۇيگە ۇلەسكەر بولىپ قاتىسۋشىلاردىڭ باسىنا ءقاۋىپ ءتونىپ، اقىرى مەملەكەت بۇل ىسكە ارالاسا ءجۇرىپ، ءبىراز سالىمشىنى قۇلدىراۋدان قۇتقارعان ەدى. ەندىگى جاڭا رەداكتسياداعى زاڭ جوباسىنان نە كۇتىلەدى؟

باقساق، ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى جاڭا زاڭ ارقىلى قۇرىلىس كومپانيالارىنا ۇلەسكەرلەردىڭ قارجىسىن تۇرعىن ءۇيدى سالۋعا پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرگەلى وتىرعان كورىنەدى. ايتا كەتەرلىگى، بۇعان دەيىن «ۇلەستىك قۇرىلىستاعى ولقىلىقتان اۋزى كۇيگەن ۇكىمەت» ۇلەسكەردىڭ قارجىسىن ارنايى ەسەپشوتتا ساقتاۋعا، تەك عيمارات بوي كوتەرگەننەن كەيىن عانا جۇمساۋعا مىندەتتەگەن بولاتىن. ەندى وسى نورما قايتا الىنىپ تاستالاتىن ءتارىزدى. ال جوبانى ازىرلەۋشىلەر ءبىر جاعىنان ونداي نورمانىڭ ءوزىن اقتاماعانىن العا تارتادى. ماسەلەن، ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، 2010 -جىلدان بەرى ۇلەسكەرلەر قارجىسىن تارتۋعا 1 ليتسەنزيا عانا بەرىلگەن جانە ونىڭ ءوزى ىسكە اسىرىلماعان.

«سونىمەن بىرگە قازاقستانداعى ءىرى قالالاردا تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىنە، ءتىپتى قۇرىلىسى باستالماي جاتىپ-اق ۇلەسكەرلەردىڭ قارجىسىن تارتۋ تاجىريبەسى جالعاستى. بۇل رەتتە سالۋشىلار كليەنتتەرىن «ۇلەسكەر» دەپ اتاماي، پايشى، تەڭ قۇقىلى-ينۆەستور جانە باسقاشا اتاي باستادى. ال تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا قارجىسىن سالعان ازاماتتاردىڭ سالۋشىمەن نە ونىڭ دەلدالىمەن ارادا بەكىتكەن كەلىسىمشارتىندا «ۇلەسكەرلىك قۇرىلىس» دەگەن ءسوز بولماسا، وندا ول ۇلەسكەر بولىپ سانالمايدى. تيىسىنشە، ۇلەستىك قاتىسۋ تۋرالى قولدانىستاعى زاڭ ولاردى قورعاي المايدى»، - دەپ تۇسىندىرەدى ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى قايىربەك وسكەنبايەۆ.

ونىڭ ايتۋىنشا، زاڭ جوباسىنىڭ باستى ماقساتى دا وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن جاۋىپ، ۇلەسكەرلەردى قورعاۋ. بۇل ءۇشىن بانكتەردەگى دەپوزيتتەردىڭ كەز كەلگەن جاعدايدا قايتارىلاتىنىنا كەپىلدىك بەرەتىن قوردىڭ ۇلگىسىندە «ۇلەستىك سالىمدارعا كەپىلدىك بەرۋ قورى» قۇرىلاتىن بولادى. قوردى «قازاقستاننىڭ يپوتەكالىق قارجىلارعا كەپىلدىك بەرۋ قورى» ا ق بازاسىندا قۇرۋ ۇسىنىلعان. «اتالمىش قور قۇرىلىس كومپانياسى تۇرعىن ءۇيدى تۇرعىزۋ بويىنشا ءوز مىندەتىن ورىنداماي تاستاسا دا، ۇلەسكەرلەرگە قۇرىلىستىڭ اياقتالاتىنىنا كەپىلدىك بەرەدى. قور قۇرىلىس كومپانيالارىنا قارجىلىق ورنىقتىلىق جانە تاجىريبەسىنىڭ بولۋى بويىنشا بىلىكتىلىك تالاپتارىن قويادى، ۇلەسكەرلەردىڭ قاراجاتتارىنىڭ ماقساتتى جەرىنە جۇمسالۋىنا باقىلاۋ تەتىكتەرىن ەندىرەدى. بۇدان بولەك، قۇرىلىس كومپانيالارى وزدەرى سالاتىن تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىنىڭ ءارقايسىسى بويىنشا جەكە-جەكە باسقارۋشى كومپانيا قۇرۋعا ءتيىستى بولادى. ءار سالىمشى 1 جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن 100 پايىز ءوز يەلىگىندەگى ۋاكىلەتتى كومپانيانى قۇرادى، ونىڭ جارعىلىق كاپيتالىنا جەر ۋچاسكەسىن، مەملەكەتتىك ساراپتامادان وتكەن جوبالاۋ- سمەتالىق قۇجاتتامانى جانە ونداعى كورسەتىلگەن قۇننىڭ كەم دەگەندە 15 پايىزىن قۇرايتىن قارجىنى بەرەدى»، - دەيدى قايىربەك وسكەنبايەۆ.

ال جاڭا قۇرىلاتىن قورعا كەلسەك، ول تاۋەكەلدەر تۋىنداعان جاعدايدا قور ءوز قارجىسىنا جۇمىسى باستالعان قۇرىلىستى اياقتايدى. سوسىن قور ۇلەسكەرلەر الدىنداعى بارلىق مىندەتتەمەلەردى ورىنداپ، پاتەردىڭ يەسىنە بەرىلۋىنە كەپىلدىك بولادى. تۇيىندەي ايتساق، ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى ۇلەسكەرلەر ماسەلەسىندەگى داۋ- دامايدى تولىق قىمتايتىن جاڭا جوبانى ازىرلەپ، ماجىلىسكە ۇسىنىپ وتىر. ەندى ونىڭ ارتىق كەمىن تۇزەۋ دەپۋتاتتاردىڭ ەنشىسىنە تيمەك.

ايتپاقشى، جۋرناليستەرگە بەرگەن سۇحباتىندا قايىربەك وسكەنبايەۆ جاڭا زاڭ جوباسى ارقىلى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن ارزانداتۋعا بولاتىنىن دا ايتىپ قالدى. «ءبىزدىڭ ەسەپتەۋىمىزشە، وسى زاڭ كۇشىنە ەنگەننەن كەيىن قۇرىلىس قۇنى ەڭ كەم دەگەندە 10 پايىزعا تومەندەيدى. قالايشا دەسەڭىز، قازىر قۇرىلىس كومپانياسى بانكتەن كرەديت تارتۋعا ءماجبۇر، ولار مۇنى كەمىندە 12-14 پايىزدان الادى. ال ەگەر ۇلەسكەردىڭ قارجىسىن تارتسا، ونداي پايىز دەگەن بولمايدى. مىنە، الدا وسىدان قانشاما قارجىسى ۇنەمدەلىپ، قۇرىلىس قۇنى مىندەتتى تۇردە تومەندەيدى»، دەگەندى ايتىپ قالدى مينيستر ورىنباسارى. ال باستى سۇراق: قۇرىلىس باعاسى ارزاندايدى ەكەن، ەندەشە پاتەر باعاسى ارزانداي ما؟ «راس، بۇل جەردە پاتەرلەردىڭ باعاسى ارزانداي ما، ارزانداماي ما، ول قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ قولىنداعى نارسە»، دەپ سىلتەدى قايىربەك وسكەنباي ۇلى.

ەلىمىزدە ەسكى كولىك قاپتاماۋى ءۇشىن ۇكىمەت وعان تىركەۋدى قىمباتتاتادى

وسى اپتادا ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندە وتكەن بريفينگتە يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق ساياسات اياسىنداعى اۆتوونەركاسىپ ماسەلەلەرى تۋرالى ءسوز بولدى. وندا ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ ۆيتسە-ءمينيسترى البەرت راۋ مەن يندۋستريالىق دامۋ جانە ونەركاسىپتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى تيمۋر نۇراشەۆ قاتىسىپ، ەلىمىزدىڭ اۆتوونەركاسىپ كەشەنىنە قاتىستى جاڭا زاڭنىڭ جاڭالىقتارىنا تۇسىنىك بەردى. «قازىرگى تاڭدا «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا جانە ەلىمىز دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا قوسىلعاندىقتان ءبىرقاتار زاڭدارىمىزدى جەتىلدىرىپ، قاجەت جەرىنە تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ كەرەك بولىپ جاتىر. پايدالانىلعان اۆتوكولىكتەردى جىلىنا قاراي تىركەۋ شاراسى دا وسى سەبەپتەرگە جانە ەلىمىزدىڭ ەكولوگيالىق تازالىقتارىنا، سونداي- اق، جول قاۋىپسىزدىگىنە وراي جاسالۋدا ەكەنى ءمالىم. مۇنداي تاجىريبە الەمنىڭ ءبىرقاتار دامىعان ەلدەرىندە بار»، - دەدى ۆيتسە- مينيستر البەرت راۋ.

ونىڭ ايتۋىنشا، جاڭا ساياساتقا سايكەس، قازاقستاندا 3 جىلدان استام ۋاقىت جۇرىلگەن كولىكتەردى تىركەۋ الىمى 500 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشتى قۇرايتىن بولادى. «ال جاڭا اۆتوكولىكتەردى تىركەۋ ءۇشىن الىناتىن الىم بۇرىنعى باعا، ياعني 0,25 ەسەپتىك كورسەتكىش مولشەرىندە قالا بەرەدى. ال 1-3 جىل ارالىعىندا پايدالانىلعان كولىكتەرگە قويىلاتىن ءبىر رەتتىك الىم 50 ەسەپتىك كورسەتكىش بولسا، 3 جىلدان اسقان كولىكتەرگە الىم 500 ەسەپتىك كورسەتكىشكە جەتەدى. ال اۆتوبۋستار مەن جۇك كولىكتەرىنە الىم ودان دا قىمبات بولادى. بۇل شارا دسۇ تاراپىنان رۇقسات ەتىلگەن بالاما رەتىندە ەنگىزىلمەك. بۇل الەمدىك تاجىريبەدە بار. ماسەلەن، ۆەنگريا، دانيا، بولگاريا مەن تاعى بىرنەشە ەلدە وسىنداي الىم ءتۇرى جۇمىس ىستەيدى. وسى مەملەكەتتەردىڭ بارلىعىندا ءبىر رەتتىك الىم كولىكتىڭ شىعارىلعان جىلىنا

قاراي الىنادى. زاڭعا ەنگىزىلەتىن وزگەرىستىڭ ەكىنشى تيىمدىلىگى - مىنىلگەن كولىكتەردى قازاقستانعا اكەلۋ ايتارلىقتاي ازايادى»، - دەيدى ا. راۋ.

ايتا كەتەرلىگى بۇنداي شارا ەلىمىزدى اۆتوكولىك قوقىسىنان ساقتاۋعا دا سەپتىگىن تيگىزبەك. مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، ەلىمىزدە جىل وتكەن سايىن پايدالانىلعان كولىكتەردىڭ سانى ارتىپ كەلەدى. ماسەلەن، 5 جىلدان كەيىن ەلىمىزدە 20 جىلدان استام ۋاقىت ۇستالعان كولىكتەر ۇلەسى 70 پايىزدى قۇرايدى ەكەن. «بۇگىنگى كۇنى قازاقستاندا 4 ميلليون جەڭىل كولىك بولسا، ولاردىڭ تەڭ جارتىسىنىڭ ورتاشا پايدالانىلعان مەرزىمى 19 جىلدان اسادى. تاعى 5 جىلدان كەيىن 20 جىلدان استام ۋاقىت پايدالانىلعان كولىكتەر ۇلەسى 70 پايىزعا جەتەدى. بۇل كورسەتكىش گەرمانيادا شامامەن 8 جىلدى قۇرايدى. جالپى، ەسكى كولىكتەردىڭ جولداعى قاۋىپسىزدىگىنەن بولەك، قورشاعان ورتاعا تيگىزەر زيانى دا كوپ. سوندىقتان، قىرعىزستان كەدەن وداعىنا كىرەر كەزدە ءبىز كورشى ەلدەن ەسكى كولىكتەردىڭ اعىلۋىنا جول بەرمەيتىنىمىزدى ايتقان ەدىك. قازىرگى ۋاقىتتا ءبىز ناقتى شارالار ەنگىزدىك. ەلگە كىرگىزىلەتىن كولىكتەر اعىمداعى جىلى ىسكە قوسىلعان كەدەن وداعىنىڭ تەحنيكالىق رەگلامەنتتەرىنە ساي بولۋى ءتيىس. ەندى ەسكى كولىكتەردىڭ اعىلۋىنا توسقاۋىل بولاتىن ەكىنشى شارا - تىركەۋ الىمىنىڭ قىمباتتاۋى بولماق»، - دەدى مينيستر ورىنباسارى.

ت م د باسشىلارى 16 قۇجاتقا قول قويدى

اپتانىڭ جۇماسىندا بۋرابايدا (اقمولا وبلىسى) قازاقستاننىڭ توراعالىعىمەن ت م د مەملەكەت باسشىلارىنىڭ كەڭەسى جانە جوعارى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭەس وتىرىستارى ءوتتى. كەزدەسۋگە قاتىسۋشىلار نەگىزىنەن الەمدى الاڭداتقان لاڭكەستىك قاۋپىنە بىرلەسە قارسى تۇرۋ، قاۋىپسىزدىك پەن قۇقىقتىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋ، دوستاستىق قاتىسۋشى- ەلدەرى كۇش- قۋات قۇرىلىمدارىنىڭ ىنتىماقتاستىعى جانە باسقا دا نەگىزگى ماسەلەلەردى قامتيتىن تاقىرىپتار توپتاماسىن تالقىلاعان بولاتىن.

جوعارى دەڭگەيدەگى وتىرىسقا ارمەنيا پرەزيدەنتى سەرج سارگسيان، بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو، قىرعىزستان پرەزيدەنتى المازبەك اتامبايەۆ، رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين، ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ، تاجىكستان پرەزيدەنتى ەمومالي راحمون، وزبەكستان پرەزيدەنتى يسلام كارىموۆ، مولدوۆا سىرتقى ىستەر جانە ەۋروپالىق ينتەگراتسيا ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى اندرەي گالبۋر، تۇركىمەنستان مينيسترلەر كابينەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ساتلىق ساتلىكوۆ، ۋكراينانىڭ قازاقستانداعى ىستەرىنىڭ ۋاقىتشا سەنىمدى وكىلى يۋريي لازەبنيك، تمد اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى - اتقارۋشى حاتشىسى سەرگەي لەبەديەۆ قاتىستى. وندا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ قۇرىلعانىنا 70 جىل تولۋىنا وراي جانە حالىقارالىق لاڭكەستىكپەن كۇرەس تۋرالى مالىمدەمەلەر، چەرنوبىل اەس- ىندەگى اپاتتىڭ 30 جىلدىعىمەن بايلانىستى ۇندەۋلەر قابىلداندى.

تۇتاستاي العاندا، ت م د باسشىلارى 16 قۇجاتتى راسىمدەپ، قولدارىن قويدى. اتاپ ايتقاندا، قول قويىلعان قۇجاتتار اراسىندا «تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىنداعى ميگراتسيالىق پروتسەستەردى قۇقىقتىق قامتاماسىز ەتۋ تۋرالى» شەشىم، تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىنا قاتىسۋشى مەملەكەتتەردىڭ تەرريتوريالارىندا بىرلەسكەن جەدەل تەرگەۋ توبىن قۇرۋ ءتارتىبى جانە ونىڭ قىزمەتى تۋرالى كەلىسىم، تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىنا قاتىسۋشى مەملەكەتتەردىڭ پەنيتەنتسيارلىق قىزمەتتەرى باسشىلارىنىڭ كەڭەسىن قۇرۋ تۋرالى كەلىسىم، توتەنشە جاعدايداردى ەسكەرتۋ جانە جويۋ سالاسىنداعى تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىنا قاتىسۋشى مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىعى تۋرالى كەلىسىم، «2020 جىلعا دەيىنگى تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىنا قاتىسۋشى مەملەكەتتەردىڭ اسكەري ىنتىماقتاستىق تۇجىرىمداماسى تۋرالى» شەشىم، «2016-2020 -جىلدارعا ارنالعان سىرتقى شەكاراداعى شەكارالىق قاۋىپسىزدىكتى كۇشەيتۋدەگى تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىنا قاتىسۋشى مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق باعدارلاماسى تۋرالى» شەشىم، جانە باسقا دا قۇجاتتار بار.

جيىن سوڭىندا ق ر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەلىمىزدىڭ بۇل ۇيىمعا ءتوراعالىعى اياقتالاتىندىعىن مالىمدەپ، تىزگىندى قىرعىزستانعا ۇستاتاتىنىن ايتتى. «تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىنا قازاقستاننىڭ ءتوراعالىعى اياقتالادى. شىندىعىن ايتايىن، بىزدەرگە ەكونوميكالىق تۇرعىدا وتە قيىن كەزەڭ تۋرا كەلدى. ءبىراق، ءبىز ءوز ميسسيامىزدى ورىنداۋعا تىرىستىق. دوستاستىق اياسىندا جوسپارلانعان بارلىق شارا وتكىزىلدى»، - دەدى ق ر پرەزيدەنتى.

ق ر پرەزيدەنتىنىڭ اتاپ وتۋىنشە، تاياۋ كۇندەرى ەلوردادا ت م د مەملەكەتتەرىنىڭ شىعارماشىلىق جانە عىلىمي زيالىلارىنىڭ 10- مەرەيتويلىق فورۋمى، سونىمەن قاتار دۋشانبەدە ت م د ۇكىمەت باسشىلارى كەڭەسىنىڭ وتىرىسى وتكىزىلەدى. «بۇل شارالارمەن ءبىز ءوز ءتوراعالىعىمىزدى اياقتايمىز. وسى ءساتتى پايدالانىپ، دوستاستىقتاعى بارلىق سەرىكتەستەرىمىزگە تۇسىنىستىكتەرى ءۇشىن، ت م د- داعى ءبىزدىڭ ءتوراعالىعىمىزعا قولداۋ بىلدىرگەنى ءۇشىن العىسىمدى ايتقىم كەلەدى»، - دەدى ن. نازاربايەۆ.

ايتا كەتەيىك، ت م د- عا ءتوراعالىق قازاقستاننان قىرعىزستانعا اۋىسادى. ال مەملەكەت باسشىلارى كەڭەسىنىڭ كەلەسى وتىرىسى 2016 -جىلدىڭ 16 -قىركۇيەگىندە قىرعىز ەلىندە وتەتىن بولادى.

بۇدان بولەك، قازاقستان، رەسەي، بەلارۋس، قىرعىزستان جانە ارمەنيا پرەزيدەنتتەرىنىڭ قاتىسۋىمەن جەەك سامميتىندە بىرلەستىكتەر اۋقىمىنداعى ىقپالداستىق ۇدەرىستەردى دامىتۋعا باسا كوڭىل ءبولىندى. كۇن تارتىبىنە سونداي- اق حالىقارالىق قىزمەت، باسقا دا ىقپالداستىق قۇرىلىمدارىمەن جانە ەلدەرمەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ ماسەلەلەرى ەنگىزىلگەن. وتىرىس قورىتىندىلارىمەن وداقتىڭ بولاشاقتاعى ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىن بەلگىلەيتىن ءبىرقاتار قۇجاتتارعا قول قويىلدى.

اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى