رەسەيلىك ۇشاقتار تۇركيا اۋماعىنا باس سۇقتى، دوستىققا سىزات ءتۇستى

 استانا. قازاقپارات -  وتكەن سەنبىدە انكاراداعى تەمىرجول ۆوكزالىنىڭ ماڭىندا ەكى مارتە جويقىن جارىلىس بولدى. وقيعا بولعان ماڭدا ون ءتورت مىڭعا جۋىق ادام «ەڭبەك، بەيبىتشىلىك، دەموكراتيا» دەگەن اتپەن بەيبىت ميتينگى وتكىزىپ، تۇركيادا تىيىم سالىنعان كۇردىستاننىڭ جۇمىسشى پارتياسى مەن بيلىكتىڭ اراسىنداعى كيكىلجىڭدى توقتاتۋعا شاقىرماق بولعان.

لاڭكەستىك سالدارىنان 95 ادام اجال قۇشىپ، 250 دەن استام ادام جاراقات الدى. مۇنىڭ ءوزى تۇپكىلىكتى كورسەتكىش ەمەس. جارىقشاق تيگەندەردىڭ كوپشىلىگىنىڭ جاعدايى تىم اۋىر. ەۋرونيۋستىڭ حابارلاۋىنشا، انكاراداعى گوسپيتال اۋزى- مۇرنىنان شىعا تولعان. جاراقات العانداردىڭ تۋعان- تۋىستارىنا ارنالىپ، اۋرۋحانا اۋلاسىنا شاتىر تىگىلىپتى. وزگە ەلدەردىڭ باسشىلارى تۇركيانىڭ پرەزيدەنتى ەرەجەپ ەردوعانعا كوڭىل ايتتى. بۇلاردىڭ اراسىندا قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تا بار.

كىنالى كىم؟

 ازىرگە جارىلىستىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ەشكىم موينىنا العان جوق. تۇركيانىڭ پرەمەر- مينيسترى احمەت ءداۋىتوعلى بىلاي دەپ مالىمدەدى: «انكاراداعى لاڭكەستىككە بايلانىستى تۇركيادا ءۇش كۇنگە ۇلتتىق قارالى كۇن جاريالاندى. بۇل -  ەل تاريحىنداعى ەڭ قاسىرەتتى كۇن. بۇل -  بىزدىڭ تۇراقتىلىعىمىزعا، بىرلىگىمىزگە، دەموكراتيا مەن بەيبىتشىلىككە قارسى جاسالعان قىلمىس. مۇنىڭ ارتىندا كىم تۇرسا دا، ءبىز لاڭكەستىككە قارسى بىتىسپەن كۇرەس جۇرگىزەمىز».

پرەمەر- مينيستر «لاڭكەستىكتى ۇيىمداستىرۋى مۇمكىن« ءتورت ۇيىمنىڭ اتىن اتادى. ولار: «يسلام مەملەكەتى»، كۇردىستاننىڭ جۇمىسشى پارتياسى، ازات ەتۋشى توڭكەرىسشىل حالىقتىق پارتياسى جانە ماركسيستىك- لەنينيستىك كوممۋنيستىك پارتيا.

تۇركيا ۇكىمەتى مەن كۇردىستاننىڭ جۇمىسشى پارتياسى اراسىنداعى كيكىلجىڭ 1984 - جىلى باستالعان. رەسمي مالىمەت بويىنشا كۇردتەر تۇركيا حالقىنىڭ 18,7 پايىزىنا جەتكەن. رەسمي ەمەس مالىمەتكە قاراعاندا، كۇردتەردىڭ ۇلەس سالماعى - 25-30 پايىز (20 ميلليونعا جەتەقابىل) . پارتيا «تۇركيانىڭ قۇرامىندا كۇرد اۆتونومياسىن قۇرامىز» دەيدى. ۇكىمەت «اۆتونوميانى تۇسىڭدە كورەسىڭ» دەيدى. كيكىلجىڭنىڭ ءتۇپ- توركىنى - وسى.

2008 - جىلى «ەكى جاقتىڭ شىعىنى 40 مىڭعا جۋىقتادى» دەگەن اقپارات جىلت ەتكەن. ودان بەرى دە تالاي سۋ اقتى، تالاي قان توگىلدى. 2015 - جىلى 25 - شىلدەدە كۇردىستاننىڭ جۇمىسشى پارتياسى «تۇركيامەن بىتىمگە كەلۋىمىز مۇمكىن ەمەس» دەپ مالىمدەدى. تۇركيانىڭ اسكەري اۋە كۇشتەرى يراكتىڭ «يسلام مەملەكەتى» باقىلايتىن اۋماعىن بومبالاعاندا كۇردتەر دە قوساق اراسىندا كەتكەنى ءۇشىن.

داۋدىڭ باسى - «يسلام مەملەكەتى»

رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين ب ۇ ۇ سامميتىندە ا ق ش پرەزيدەنتى باراك وبامامەن كەزدەستى دە، ىلە- شالا سيريانى بومبالادى. اسكەري وپەراتسيانىڭ بەينەجازباسى عالامتور ارقىلى الەمدى شارلاپ كەتتى. قىزدى- قىزدىمەن رەسەيلىك ۇشاقتار تۇركيانىڭ اۋماعىنا دا باس سۇقتى. رەسەيدىڭ قورعانىس مينيسترلىگى مۇنى مويىندادى. «اۋا رايىنىڭ قولايسىزدىعىنان س ۋ-30 ۇشاقتارى تۇركيانىڭ اۋە كەڭىستىگىنە كىرىپ كەتتى» دەپ مالىمدەدى. بۇل ارەكەت ەرەجەپ ەردوعاندى قاتتى اشۋلاندىردى. «بۇل ماسەلەدە رەسەي اياعىن اڭداپ باسسىن. ءبىز - رەسەيدىڭ تابيعي گازىن ساتىپ الىپ وتىرعان ءنومىرى ءبىرىنشى مەملەكەتپىز. رەسەي تۇركيادان ايىرىلسا، كوپ نارسەنى قوسا جوعالتادى. قاجەت بولسا، ءبىز گازدى كەز كەلگەن جەردەن ساتىپ الا بەرەمىز»، - دەدى ە. ەردوعان.

رەسەي دە قاراپ قالعان جوق. «رەسەيدىڭ گازىن ساتىپ الاتىن ەلدەردىڭ ىشىندەگى ءنومىرى بىرىنشى - گەرمانيا. ولار 40,3 ميلليارد تەكشە مەتر گاز الادى. ال تۇركيانىڭ ۇلەسى - 27,3 ميلليارد تەكشە مەتر عانا» دەدى.

رەسەي تۇركيا جەرىنە اتوم ەلەكتر ستانساسىن سالۋعا ءتيىس- تىن. بۇعان قاتىستى دا ە. ەردوعان قاتتى ايتتى: «ەگەر ورىستار «اككۋيۋ» ستانساسىن (ا ە س) سالمايتىن بولسا، وندا ونى باسقالار كەلىپ سالادى».

پرەزيدەنت ەردوعان ەكىلەنسە دە، پرەمەر ءداۋىتوعلى ماسەلەنى بەيبىت شەشۋگە تىرىسىپ- اق ءجۇر. تاراپتار بىرتە- بىرتە تىنشىپ كەلە جاتىر ەدى، انكارادا جويقىن جارىلىستار بولعان كۇنى رەسەي تۇركياعا قارسى «اۋە كەڭىستىگىن بۇزۋ وپەراتسياسىن» تاعى جۇرگىزدى.

رەيتەر اگەنتتىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، تۇركيانىڭ ون ەكى F-16 جويعىش ۇشاعى شەكارا كۇزەتىپ جۇرگەندە رەسەيدىڭ سيرياداعى زىمىران جۇيەسى ولاردى ەكى مينۋت بويى نىسانادا ۇستاعان. ول از بولعانداي، رەسەيلىك س ۋ-22 جانە س ۋ-24 جويعىش ۇشاقتارى تۇرىكتەردىڭ ىزىنە ءتۇسىپ، 35 سەكۋند بويى قۋالاعان. مۇنى تۇركيا قارۋلى كۇشتەرىنىڭ باس شتابى رەسمي تۇردە حابارلاپتى. باسقا كۇنى ەمەس، انكارادا 95 ادامنىڭ ءومىرىن قيعان جارىلىستار بولعان كۇنى داۋدىڭ وتى قايتا تۇتانعانى كوڭىلگە كۇدىك ۇيالاتادى.

رەسەيگە سيريا نە ءۇشىن قاجەت؟

وتكەن جەكسەنبىدە رەسەي پرەزيدەنتى ۆ. پۋتين «روسسيا-1» تەلەارناسىنا سۇحبات بەرىپ، سيريادا نە ءۇشىن اسكەري وپەراتسيا جۇرگىزگەنىن بىلاي ءتۇسىندىردى: «رەسەي اسكەريلەرىنىڭ سيرياداعى وپەراتسياسىنىڭ ماقساتى - وسى ەلدەگى زاڭدى بيلىكتى تۇراقتاندىرۋ جانە ساياسي مامىلەگە جول اشۋ. اۋەدە، جەردە جۇرگىزىلىپ جاتقان ءىس- ارەكەتتەردىڭ ءبارى ماقساتىمىزدى ىسكە اسىرۋعا باعىتتالعان».

پۋتيننىڭ پايىمداۋىنشا، «ساياسي مامىلەگە جول اشۋ» ءۇشىن سيريانىڭ جون ارقاسىن ءتىلىم- ءتىلىم ەتىپ بومبالاۋ قاجەت ەكەن. ۆلاديمير پۋتيننىڭ نە ءۇشىن باشار اسادقا ەمەشەگى ۇزىلە قالدى؟ بىرىنشىدەن، سول باياعى يمپەريالىق امبيتسيا. كەڭەس ۇكىمەتى وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىنان باستاپ- اق اسكەري كونتينگەنتىن ۇلعايتىپ، اسكەري ارىپتەستىك دەگەن جەلەۋمەن سيريانى «مەنشىكتەپ» العان. قاراپتان- قاراپ وتىرىپ سيريادان ايىرىلىپ قالۋ - بەتكە شىركەۋ. ءبىر كەزدەرى سيريانىڭ قازىرگى باسشىسى باشار اسادتىڭ بىشكەكتەگى اسكەري بازادا ۇشقىشتىڭ وقۋىن وقىعانى تەگىن دەيسىز بە؟ تاياۋ شىعىستاعى باستى ءرول وينايتىن دەرجاۆا بولۋعا ۇمتىلۋدان، جەرورتا تەڭىزىندەگى رەسەيدىڭ اسكەري- تەڭىز بازاسىن جانداندىرۋدان جانە قازبا بايلىقتاردى يگەرۋدەن دامەسى تاعى بار.

ەكىنشىدەن، سيريا - بۇلشىق ەتىڭدى بۇلتىلداتا ويناتىپ كورسەتۋگە تاپتىرمايتىن ساياسي الاڭ. پۋتين سۇحباتىندا «ا ق ش- تىڭ ءتورت جارىم مىڭ شاقىرىمعا ۇشاتىن زىمىراندارى بار بولسا، ءدال سونداي قاشىقتىققا جەتەتىن زىمىراندار بىزدە دە بار» دەدى. مۇنى ەندى كۇش سىناسۋ دەمەگەندە، باسقا نە دەۋگە بولادى؟

ۇشىنشىدەن، جۇرت اراسىندا «يسلام مەملەكەتى» اتانىپ جۇرگەن لاڭكەستىك ۇيىمنىڭ ۇرەيى رەسەيدىڭ دە ۇيقىسىن قاشىردى. «سولتۇستىك قاپقازداعى لاڭكەستەردى تۇبىرىمەن جويدىق» دەپ مارقايىپ جۇرگەندە باسقالار تالماۋ تۇستان تالدىرا سوعۋى ابدەن مۇمكىن عوي.

...

ەرىك راحىم

«جاس الاش» گازەتى